ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΜΑΔΑ – ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΜΑΔΑΣ- ΤΥΠΟΙ – ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΜΑΔΑΣ: ΟΜΑΔΑ (ΟΡΙΣΜΟΣ): Δύο ή περισσότερα άτομα που αλληλεπιδρούν πρόσωπο με πρόσωπο, έχοντας επίγνωση της υπαγωγής τους στην ομάδα, επίγνωση των άλλων ατόμων που ανήκουν στην ομάδα και επίγνωση της θετικής αλληλεξάρτησής τους για να πετύχουν αμοιβαίους στόχους. Είναι ένα σύνολο ατόμων που επηρεάζουν το ένα το άλλο και των οποίων οι αλληλεπιδράσεις δομούνται από ένα σύνολο ρόλων και νορμών.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Εργαζόμαστε μέσα σε ομάδες Κοινωνικοποιούμαστε μέσα σε ομάδες Εκφραζόμαστε μέσα σε ομάδες Προσδιορίζουν τι είμαστε και τι είδους ζωή ζούμε Καθορίζει τη γλώσσα που μιλάμε, την προφορά που έχουμε Καθορίζει τις στάσεις που υποστηρίζουμε Καθορίζει τις πολιτισμικές πρακτικές που υιοθετούμε και την παιδεία που έχουμε Καθορίζει το επίπεδο ευημερίας μας Ακόμα και εκείνες οι ομάδες στις οποίες δεν ανήκουμε είτε από επιλογή είτε λόγω αποκλεισμού, έχουν βαθύ αντίκτυπο στη ζωή μας.

ΤΥΠΟΙ ΟΜΑΔΑΣ: Ομάδες με μεγάλο αριθμό μελών (έθνος, φυλή) Ομάδες μικρές (οικογένεια, επιτροπή) Βραχύβιες ομάδες (ομάδα φίλων, ενόρκων) Ομάδες που επιβιώνουν για χρόνια (εθνοτική ομάδα, θρησκεία) Ομάδες χωρικά συγκεντρωμένες (το πλήρωμα ενός αεροπλάνου) Ομάδες διεσπαρμένες γεωγραφικά(ακαδημα’ι’κοί, επικοινωνία μέσω υπολογιστή) Ομάδες αυστηρά διαρθρωμένες (στρατός) Ομάδες άτυπα οργανωμένες (κοινοτική ομάδα δράσης) Ομάδες με συγκεκριμένους στόχους (εργαζόμενοι στο εργοστάσιο) Ομάδες απολυταρχικές (στρατός, αστυνομία) Ομάδες δημοκρατικές (ένα πανεπιστημιακό τμήμα, ένα κοινόβιο)

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΜΑΔΩΝ: ΟΜΑΔΕΣ ΚΟΙΝΟΥ ΔΕΣΜΟΥ (προσκόλληση μεταξύ των μελών) ΟΜΑΔΕΣ ΚΟΙΝΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ (προσκόλληση στην ομάδα) ΟΜΑΔΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ (Βασίζονται σε στενούς διαπροσωπικούς δεσμούς) ΟΜΑΔΕΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ (Τυποποιημένες και απρόσωπες σχέσεις)

ΟΜΑΔΙΚΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΛΞΗ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΛΞΗ ΟΜΑΔΙΚΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ: Η ιδιότητα μιας ομάδας που δένει τα μέλη της συναισθηματικά δίνοντας στην ομάδα την αίσθηση της αλληλεγγύης και της ενότητας. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Αποτελεί μεταβλητή ιδιότητα και διαφέρει μεταξύ των ομάδων και διαχρονικά. Βασίζεται στην ελκυστικότητα της ομάδας και των μελών της στο βαθμό που ικανοποιεί ατομικούς στόχους. Οι παράγοντες που αυξάνουν την διαπροσωπική έλξη (π.χ. ομοιότητα, συνεργασία, αποδοχή, απειλή) ΕΝΙΣΧΥΟΥΝ την συνεκτικότητα. Η ενισχυμένη συνεκτικότητα προκαλεί ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ με τα ομαδικά πρότυπα, επίταση της ΟΜΟΙΟΤΗΤΑΣ, βελτιωμένη ΕΝΔΟ-ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ και αυξημένη ΑΡΕΣΚΕΙΑ.

ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΛΞΗ: Αρέσκεια για κάποιον με βάση ιδιοσυγκρασιακές προτιμήσεις και διαπροσωπικές σχέσεις. Δεν έχει να κάνει με ομάδες. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΛΞΗ: Αρέσκεια για κάποιον με βάση την κοινή υπαγωγή σε μια ομάδα που καθορίζεται από την πρόσληψη της πρωτοτυπικότητας που έχει το άτομο για την ομάδα. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΛΞΗΣ: Βασίζεται στις αντιλήψεις για τον εαυτό και τους άλλους στο πλαίσιο των ομαδικών νορμών. Εμπεριέχει μια σειρά φαινομένων όπως: εθνοκεντρισμός, συμμόρφωση, διομαδική διαφοροποίηση, στερεοτυποποίηση, ενδο-ομαδική αλληλεγγύη.(Απορρέουν από την αυτό-κατηγοριοποίηση

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ – ΟΜΑΔΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ: ΣΤΑΔΙΟ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ: απόκτηση προσανατολισμού και εξοικείωσης ΘΥΕΛΛΩΔΕΣ ΣΤΑΔΙΟ: Σύγκρουση- τα μέλη της ομάδας γνωρίζονται μεταξύ τους αρκετά καλά για να αρχίσουν να λειτουργούν ως ομάδα μέσα από διαφωνίες ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ: Κάνουν την εμφάνισή τους η σύμπνοια, η συνοχή, η αίσθηση κοινής ταυτότητας ΣΤΑΔΙΟ ΑΠΟΔΟΣΗΣ: Η ομάδα λειτουργεί ομαλά σαν μονάδα με κοινές νόρμες, στόχους, υψηλό ηθικό και καλή ατμόσφαιρα ΣΤΑΔΙΟ ΔΙΑΚΟΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ: Η ομάδα διαλύεται είτε γιατί έχει πετύχει τους στόχους της είτε γιατί τα μέλη της χάνουν το ενδιαφέρον και το κίνητρό τους

ΟΜΑΔΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ: Δυναμική σχέση μεταξύ της ομάδας των μελών που βασίζεται στη διέλευση των μελών με όρους δέσμευσης και αλλαγής ρόλων

ΝΟΡΜΕΣ – ΡΟΛΟΙ – STATUS ΝΟΡΜΕΣ: Ομοιομορφία στάσεων και συμπεριφορών που καθορίζουν την υπαγωγή σε μια ομάδα και διαφοροποιούν τις ομάδες μεταξύ τους. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΟΡΜΩΝ: Είναι κοινές πεποιθήσεις ΄καθορισμού της αρμόζουσας συμπεριφοράς για κάθε μέλος της ομάδας. Είναι περιγραφικές (δηλώσεις του τύπου «είμαι» - ομοιομορφία συμπεριφορών της ομάδας ) και κατευθυντικές – κανονιστικές (δηλώσεις του τύπου «θα πρέπει» - οριοθέτηση του πεδίου δράσης της κάθε ομάδας).

3. Μοιάζουν πολύ με τα στερεότυπα και τις στερεότυπες συμπεριφορές. 4. Μπορεί να πάρουν τη μορφή ρητών κανόνων και κυρώσεων (νομοθεσία). 5. Μπορεί να πάρουν τη μορφή του άρρητου, του απαρατήρητου φόντου της καθημερινότητας το οποίο θεωρείται δεδομένο. 6. Προσδιορίζουν το εύρος της συμπεριφοράς που είναι αποδεκτό σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και διευκολύνει την επιλογή της σωστής πορείας δράσης του κάθε ατόμου. 7. Παρέχουν ένα πλαίσιο αναφοράς στο οποίο καλούμαστε να εντοπίσουμε τη δική μας συμπεριφορά. 8. Εξυπηρετούν διάφορες λειτουργίες των ομάδων σχετικά με το συντονισμό των ενεργειών των μελών τους με σκοπό την εκπλήρωση των στόχων των ομάδων.

9. Είναι ανθεκτικές στην αλλαγή και παρέχουν σταθερότητα και προβλεψιμότητα. 10. Οι νόρμες ποικίλλουν ως προς το «περιθώριο της αποδεκτής συμπεριφοράς» : α. Στενές και περιοριστικές (π.χ. στρατιωτικοί κανόνες ένδυσης) και β. Ευρύτερες και λιγότερο περιοριστικές (π.χ. κανόνες ένδυσης των καθηγητών των παν/μίων). 11. Οι νόρμες που αφορούν την αφοσίωση στην ομάδα έχουν στενά περιθώρια αποδεκτής συμπεριφοράς. 12. Οι νόρμες που αφορούν πιο περιφερικά χαρακτηριστικά είναι λιγότερο περιοριστικές. 13. Υπάρχουν νόρμες που επιτρέπουν σε κάποια μέλη ομάδων να συμπεριφέρονται με μεγαλύτερο περιθώριο αποδεκτής συμπεριφοράς. Τα μέλη αυτά έχουν υψηλό status (π.χ. ηγέτες) και μπορούν να κάνουν ατιμώρητα πολύ περισσότερα πράγματα από άλλα μέλη με χαμηλό status στην ομάδα.

ΡΟΛΟΙ: Υποδείγματα συμπεριφοράς που διακρίνουν μεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων εντός της ομάδας και αλληλοσχετίζονται για το κοινό καλό της ομάδας. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΡΟΛΩΝ: Αναφέρονται σε προδιαγραφές συμπεριφοράς που ανατίθενται στους ανθρώπους. Μπορούν να είναι ΑΤΥΠΟΙ και ΑΡΡΗΤΟΙ (π.χ. σε ομάδες φίλων) ή ΤΥΠΙΚΟΙ και ΡΗΤΟΙ (π.χ. σε πληρώματα αεροσκαφών). Στις μικρές ομάδες υπάρχουν ρόλοι ειδικών έργου (άνθρωποι με ιδέες, που φέρουν τα πράγματα σε πέρας) και ρόλοι κοινωνικο-συναισθηματικών ειδικών (άνθρωποι που αρέσουν σε όλους γιατί εστιάζουν στις σχέσεις μέσα στην ομάδα).

4. Διευκολύνουν την ομαδική λειτουργία. 5. Η άκαμπτη διαφοροποίηση των ρόλων προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην ομάδα. 6. Η ομάδα με προσανατολισμένο έργο μπορεί να αποτελέσει ένα πλαίσιο για σύγκρουση ρόλων (π.χ. γιατροί και νοσηλευτές στο νοσοκομείο) 7. Οι ρόλοι επηρεάζουν την ταυτότητά μας και την αντίληψη του εαυτού μας. ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΡΟΛΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ: Οι ρόλοι αντιπροσωπεύουν μια μορφή καταμερισμού εργασιών μέσα στην ομάδα. Παρέχουν ξεκάθαρες κοινωνικές προσδοκίες εντός της ομάδας και πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη της ομάδας συνδέονται μεταξύ τους. Παρέχουν στα μέλη αυτό-προσδιορισμό και μια θέση μέσα στην ομάδα.

ΝΟΡΜΕΣ – ΡΟΛΟΙ: ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΝΟΡΜΕΣ: α. Αφορούν την ομάδα στο σύνολό της. β. Μπορούν να διακρίνουν μεταξύ των ομάδων γ. Δεν δημιουργούνται με πρόθεση να ωφελήσουν τις ομάδες σε μια κοινωνία. ΡΟΛΟΙ: α. Είναι ειδικά σχεδιασμένοι να διαφοροποιούν τα άτομα μέσα σε μια ομάδα με γνώμονα το κοινό καλό της ομάδας στο σύνολό της.

STATUS: Συναινετική αξιολόγηση του κύρους ενός ρόλου ή του κατόχου ενός ρόλου στο πλαίσιο μιας ομάδας ή του κύρους μιας ομάδας στο σύνολο των μελών της. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: Οι ρόλοι με υψηλό status τείνουν να έχουν περισσότερο κύρος και μια τάση να εισάγουν νέες ιδέες και δραστηριότητες που υιοθετούνται από την ομάδα. Οι ιεραρχίες στις ομάδες σύμφωνα με το status δεν είναι σταθερές. Μπορούν να διαφέρουν διαχρονικά και από κατάσταση σε κατάσταση. (π.χ. το πρώτο βιολί έχει το υψηλότερο status σε ένα κοντσέρτο, ενώ ο αντιπρόσωπος ενός σωματείου κατέχει το υψηλότερο statusγια τις διαπραγματεύσεις με τη διοίκηση)

ΔΙΚΤΥΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Η δόμηση της ομάδας αναφορικά με τους ρόλους προ’υ’ποθέτει ένα εσωτερικό δίκτυο επικοινωνίας που ρυθμίζει ποιος επικοινωνεί με ποιον. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ – ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ: Τα δίκτυα επικοινωνίας είναι άτυπα. Είμαστε εξοικειωμένοι με τα άκαμπτα τυποποιημένα δίκτυα (π.χ. μεγάλοι οργανισμοί, υπουργεία) Ο αριθμός των δεσμών επικοινωνίας είναι σημαντικός παράγοντας για να καταφέρει ένα άτομο να επικοινωνήσει με ένα άλλο.

ΥΠΟ-ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟ-ΟΜΑΔΕΣ: Όλες οι ομάδες διαφοροποιούνται δομικά σε υπο-ομάδες (π.χ. διαφορετικά τμήματα σε ένα παν/μιο, διαφορετικά τμήματα μέσα σε μια εταιρεία). ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ: Πολλές υπο-ομάδες αντιπροσωπεύουν ευρύτερες κατηγορίες που έχουν μέλη εκτός της μεγαλύτερης ομάδας (π.χ. οι κοινωνικοί ψυχολόγοι σε ένα τμήμα ψυχολογίας είναι παράλληλα μέλη της μεγαλύτερης ομάδας των κοινωνικών ψυχολόγων). Οι ομαδικές διαδικασίες επηρεάζονται σημαντικά από τη δομή των υποομάδων.

Οι υποομάδες μπορούν να εμπλακούν σε διομαδικό ανταγωνισμό που μπορεί να είναι επιβλαβής για την ομάδα στο σύνολό της. Στις ομάδες που εμπεριέχουν υποομάδες που διαφέρουν ιδεολογικά (ως προς τις κεντρικές αξίες και στάσεις),μπορεί να προκύψει ένα σχίσμα (η μεγαλύτερη ομάδα δεν αντιπροσωπεύει τις αξίες της υποομάδας). Η μικρότερη ομάδα μπορεί να αποκοπεί ή να προσπαθήσει να μεταστρέψει τη μεγαλύτερη ομάδα (ΑΚΡΑΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ = ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗΣ ΟΜΑΔΑΣ (θρησκευτική, πολιτική, επιστημονική ομάδα)). Το πρόβλημα της σύγκρουσης μεταξύ των υποομάδων γίνεται πιο συχνό όταν οι μεγαλύτερες ομάδες εμπεριέχουν ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ υποομάδες (π.χ. Προτεστάντες και Καθολικοί σε ένα εργοστάσιο)

ΑΠΟΚΛΙΝΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΑΚΑ ΜΕΛΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Μέλη που ενσαρκώνουν τα χαρακτηριστικά της ομάδας (πρωτοτυπικά μέλη). Ασκούν επιρροή και λαμβάνουν ή κατέχουν ηγετικούς ρόλους. Μέλη που δεν ενσαρκώνουν τα χαρακτηριστικά της ομάδας (περιθωριακά ή μη πρωτοτυπικά μέλη).

ΠΕΡΙΘΩΡΙΑΚΑ ΜΕΛΗ (ΑΠΟΚΛΙΝΟΝΤΕΣ): Η ομάδα συχνά αντιπαθεί τα περιθωριακά μέλη και τα μεταχειρίζεται ως «μαύρα πρόβατα». Τα άτομα που τοποθετούνται μεταξύ ενδο-ομάδας και εξω-ομάδας είναι άτομα μεγάλης αντιπάθειας από τα μέλη της ομάδας. Μάλιστα εάν οι αποκλίνοντες είναι μέλη της ενδο-ομάδας είναι πιο αντιπαθητικά από τα μέλη μιας εξω-ομάδας. Τα περιθωριακά μέλη απειλούν την ακεραιότητα των ομαδικών νορμών και την κανονιστική συναίνεση των μελών της ομάδας (Θεωρία Υποκειμενικής Δυναμικής των ομάδων). Τα περιθωριακά μέλη εξυπηρετούν τους ηγέτες των ομάδων ως προς τη χρήση από μέρους τους της ρητορικής διαβολής και αποκλεισμού των περιθωριακών μελών διευκρινίζοντας κάθε φορά τι είναι και τι δεν είναι ομάδα.

5. Τα περιθωριακά μέλη μπορούν να αποτελέσουν ως φορείς κοινωνικής αλλαγής εντός της ομάδας. 6. Μπορούν επίσης να ενεργήσουν ως επικριτές των ομαδικών νορμών 7. Εάν ενωθούν οι διαφωνούντες με τις ομαδικές νόρμες της ομάδας, τότε προκαλείται το σχίσμα ( :Διαίρεση της ομάδας σε υποομάδες που διαφέρουν ως προς τις στάσεις, τις αξίες και την ιδεολογία.).

ΛΟΓΟΙ – ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ Ή ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΟΜΑΔΩΝ: ΛΟΓΟΙ – ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΜΙΑ ΟΜΑΔΑ Ή ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΟΜΑΔΩΝ: Η ΕΓΓΥΤΗΤΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ: συμπαθούμε ή μαθαίνουμε να ανεχόμαστε τα άτομα με τα οποία βρισκόμαστε σε εγγύτητα. Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ, ΣΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΝ Η ΑΜΟΙΒΑΙΑ ΘΕΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ή Η ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ Η ΑΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ και Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ (π.χ. η ένταξη των εφήβων σε συμμορίες) ΟΙ ΚΟΙΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ σε περιόδους έντασης (π.χ. ομάδες υποστήριξης για το AIDS).