Ο ΠαγκΟσμιοΣ ΟργανισμΟΣ ΕμπορΙου Το Δίκαιο των Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων

Η θέση του ΠΟΕ Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (Π.Ο.Ε.) αποτελεί ένα από τους τρεις πυλώνες του Παγκόσμιου Οικονομικού Συστήματος, μαζί με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Τέθηκε σε ισχύ στις 1/1/1995 και αντικατέστησε τη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT), ενσωματώνοντας τα αποτελέσματα των Πολυμερών Εμπορικών Διαπραγματεύσεων του Γύρου της Ουρουγουάης.

Η υπογραφή της GATT Η GATT είναι αποτέλεσμα προσπαθειών που έγιναν κυρίως από την πλευρά των ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου για την οργάνωση του διεθνούς εμπορίου. Αποτυχία δημιουργίας του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου (ICO) Ο Χάρτης της Αβάνας που υπεγράφη στις 24.3.1948 και προέβλεπε την ίδρυσή του ΔΟΕ (ICO) δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ, καθώς κανένα κράτος δεν προχώρησε σε κύρωσή του. Η ανάγκη όμως για οργάνωση του διεθνούς εμπορίου οδήγησε ορισμένα κράτη σε επιμέρους διαπραγματεύσεις με σκοπό τη σύναψη μίας ειδικής συμφωνίας. Η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου υπογράφηκε στη Γενεύη στις 24 Σεπτεμβρίου 1947 στα πλαίσια της Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την απασχόληση και τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1948. Μέσω αυτής της συμφωνίας 23 χώρες συμφώνησαν να μειώσουν τις τιμές, την άρση των φραγμών στο εμπόριο και την εξάλειψη των διακρίσεων μεταχείρισης στο διεθνές εμπόριο.

Διαφορά GATT από ΔΟΕ Η GATT υπήρξε προϊόν διαπραγματεύσεων 23 χωρών, κυρίως δυτικών, ενώ ο ΔΟΕ έγινε αντικείμενο διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ Στη Συμφωνία αποκλείστηκαν θέματα που περιλαμβάνονταν στο Χάρτη της Αβάνας, όπως απασχόληση, οικονομική ανάπτυξη και ανασυγκρότηση Ο ΔΟΕ θα αποτελούσε κανονικό διεθνή οργανισμό του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών με νομική προσωπικότητα και αντίστοιχες δομές, αντίθετα η GATT δεν διέθετε ανάλογη διεθνή νομική προσωπικότητα, εξ ου και η αναφορά σε Συμβαλλόμενα Μέρη και όχι Κράτη Μέλη. Μετατράπηκε όμως σε de facto διεθνή οργανισμό, με έδρα τη Γενεύη.

Λειτουργία GATT Οι εμπορικές διαπραγματεύσεις της GATT διενεργήθηκαν μέσω διαδοχικών Γύρων (Annecy, Torquay, …). ο Γύρος της Ουρουγουάης διήρκεσε επτά χρόνια, εν μέρει λόγω της λειτουργίας της GATT, που βασιζόταν στη συναίνεση. συνετέλεσε στην περαιτέρω απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου, που συνοδεύτηκε από βελτιωμένους κανόνες και διατάξεις, πραγματοποίησε περικοπές των δασμών και επέκτεινε το πεδίο εφαρμογής του συστήματος. Έκλεισε το 1994 με τη Συμφωνία του Μαρακές που προέβλεπε την ίδρυση του ΠΟΕ

Το νομικό πλαίσιο του ΠΟΕ Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου ενσωμάτωσε τα αποτελέσματα του Γύρου της Ουρουγουάης όταν αντικατέστησε τη ΓΣΔΕ και συγκέντρωσε, στο πλαίσιο ενιαίας δομής διαδικασίας λήψης αποφάσεων, τις τρεις συμφωνίες στις οποίες κατέληξε ο Γύρος της Ουρουγουάης: τη γενική συμφωνία για τις εμπορευματικές συναλλαγές (GATT) τη γενική συμφωνία για το εμπόριο των υπηρεσιών (GATS) τη συμφωνία για τα εμπορικής φύσεως δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (TRIPs).

Δομή ΠΟΕ Υπουργική Διάσκεψη : αποτελείται από το σύνολο των Μελών, συνέρχεται κάθε δύο χρόνια και έχει ως αρμοδιότητες την επίβλεψη λειτουργίας του ΠΟΕ, την υιοθέτηση ενεργειών, την προώθηση και θέση σε εφαρμογή των πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων Γενικό Συμβούλιο : αποτελείται επίσης από το σύνολο των Μελών, συνέρχεται όποτε το κρίνει αναγκαίο και επιτελεί τις λειτουργίες του ΠΟΕ στο ενδιάμεσο των συνόδων των Υπουργικών Διασκέψεων Γραμματεία με επικεφαλής ένα Γενικό Διευθυντή Επικουρικά Όργανα (συμβούλια και επιτροπές)

Μηχανισμός Επίλυσης των Διαφορών Ιδιαίτερο σύστημα επίλυσης διεθνών εμπορικών διαφορών Το Όργανο Επίλυσης Διαφορών αποτελείται από αντιπροσώπους όλων των Μελών της Συμφωνίας Ίδρυσης του ΠΟΕ. Αποτελεί ουσιαστικά το Γενικό Συμβούλιο του ΠΟΕ όταν συνέρχεται για ζητήματα που άπτονται της επίλυσης διαφορών Έχει την εξουσία ρύθμισης εμπορικών διαφορών και επιβολής των αποφάσεών του Ο γενικός κανόνας αναφορικά με τη λήψη αποφάσεων από το ΟΕΔ είναι η συναίνεση (consensus). Οι ειδικές ομάδες εμπειρογνωμόνων (panels): Αποτελούνται από πρόσωπα υψηλών προσόντων, επιλέγονται από τους διαδίκους από ενδεικτικό κατάλογο καταρτιζόμενο από τη Γραμματεία του ΠΟΕ και ανανεώμενο συνεχώς. Τα μέλη των panels μετέχουν υπό την ατομική τους ιδιότητα στην διαδικασία επίλυσης και είναι ανεξάρτητα από τα διάδικα μέρη, γεγονός που διασφαλίζει την αμεροληψία τους. Μόνιμο Εφετειακό σώμα : Δευτεροβάθμιο Δικαιοδοτικό Όργανο (Appellate Body) για την εξέταση των νομικών ζητημάτων που θίγονται στις εκθέσεις των panel. Ο μηχανισμός εγγυάται ότι τα ισχυρότερα μέλη δεν υπερισχύουν των πιο αδύναμων, ορίζοντας σαφείς κανόνες σχετικά με τα μέτρα αντιποίνων. Αφότου ιδρύθηκε ο ΠΟΕ, η ΕΕ υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους χρήστες του μηχανισμού επίλυσης διαφορών στο πλαίσιό του.

Πολυμερές Σύστημα ΠΟΕ Το πολυμερές εμπορικό σύστημα έχει τρεις βασικές αρχές: αρχή της μη διάκρισης (η οποία έχει δύο συνιστώσες, τη ρήτρα μάλλον ευνοούμενου κράτους και την εθνική μεταχείριση), αρχή της αμοιβαιότητας, ελευθερία του εμπορίου, το οποίο προστατεύεται μόνο με δασμούς και συνεπώς απαγορεύονται οι ποσοτικοί περιορισμοί και τα μη δασμολογικά μέτρα. Απαγόρευση dumping και αθέμιτων επιδοτήσεων.

Ρήτρα μάλλον ευνοούμενου κράτους Αποτελεί ένα από τα βασικότερα στοιχεία του δικαίου του ΠΟΕ Απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία ενός παγκόσμιου συστήματος εμπορίου Από διμερής η ρήτρα έγινε πολυμερής στα πλαίσια του ΠΟΕ Αν ένα κράτος μέλος του ΠΟΕ κάνει μία ευνοϊκή παραχώρηση προς άλλο κράτος, έχει την υποχρέωση να επιφυλάξει την ίδια μεταχείριση και προς τα άλλα κράτη μέλη του ΠΟΕ

Αρχή εθνικής μεταχείρισης Απαιτείται από τα κράτη μέλη να μεταχειρίζονται τα εισαγόμενα προϊόντα με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζουν τα εγχώρια. Από τη στιγμή που ένα εισαγόμενο προϊόν εισέλθει στην εσωτερική αγορά του κράτους μέλους έχοντας περάσει το στάδιο της πληρωμής δασμών και άλλων σχετικών επιβαρύνσεων δεν θα πρέπει να υπόκειται σε μεταχείριση λιγότερο ευνοϊκή σε σχέση με τα ομοειδή εγχώρια προϊόντα. Πχ δεν επιτρέπεται να επιβάλλουν στα εισαγόμενα προϊόντα υψηλότερο συντελεστή ΦΠΑ σε σχέση με τα ομοειδή εγχώρια προϊόντα ή να εφαρμόζουν ευνοϊκότερο σύστημα υπολογισμού της φορολογητέας αξίας για τα εγχώρια προϊόντα

Μέτρα αντιντάμπινγκ (antidumping) Αποτελεί πρακτική αθέμιτου ανταγωνισμού στο διεθνές εμπόριο Ένα προϊόν εισάγεται στην αγορά μιας άλλης χώρας σε τιμή (τιμή εξαγωγής) κατώτερη της τιμής διάθεσης του προϊόντος στην αγορά του κράτους εξαγωγής Οι εισαγωγές που αποτελούν αντικείμενο ντάμπινγκ πρέπει να προκαλούν ή να απειλούν ότι θα προκαλέσουν σημαντική ζημία στον εγχώριο κλάδο παραγωγής της χώρας εισαγωγής. Πρέπει να αποδεικνύεται σαφώς η ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας μεταξύ των εισαγωγών που αποτελούν αντικείμενο ντάμπινγκ και της σημαντικής ζημίας που υφίσταται ο συγκεκριμένος κλάδος παραγωγής.

Επιδοτήσεις και αντισταθμιστικά μέτρα Παροχή χρηματοδότησης από δημόσιο ή οποιονδήποτε άλλο κρατικό φορέα ή στήριξης του εισοδήματος ή των τιμών που δημιουργεί όφελος σε συγκεκριμένη επιχείρηση ή ομάδα επιχειρήσεων ή κλάδο παραγωγής. Διάκριση σε 3 κατηγορίες : Απαγορευμένες : επιδοτήσεις εξαγωγών και υποκατάστασης αγωγών. Κόκκινο κουτί (red light subsidies) των επιδοτήσεων, οι οποίες απαγορεύονται άμεσα και άνευ όρων Αγώγιμες : δεν απαγορεύονται αυτοδίκαια αλλά μπορούν να απαγορευτούν εφόσον παράγουν δυσμενή αποτελέσματα για το εμπόριο. Πρόκειται για το κίτρινο κουτί (yellow light subsidies) των επιδοτήσεων. Θα πρέπει να επιφέρουν δυσμενή αποτελέσματα (βλάβη σε ένα κλάδο εθνικής παραγωγής ενός κράτους μέλους/κατάργηση πλεονεκτημάτων που απορρέουν άμεσα ή έμμεσα από τη GATT 1994). Μη αγώγιμες : περιφερειακές ενισχύσεις , επιδοτήσεις για έρευνα Η συμφωνία περιλαμβάνει επίσης διατάξεις σχετικά με τη χρησιμοποίηση αντισταθμιστικών μέτρων, δηλαδή των δασμών που επιβάλλονται από τη χώρα εισαγωγής για να αντισταθμίσει τα αποτελέσματα της επιδότησης. Πρόκειται για κανόνες παρόμοιους με εκείνους που εφαρμόζονται στην περίπτωση των δράσεων αντιντάμπινγκ.

Εξαιρέσεις 2 τύποι εξαιρέσεων : οι μόνιμες και οι παροδικές. Μόνιμες : Οι πρώτες μπορεί να αφορούν σε εξαιρέσεις από τη ρήτρα μάλλον ευνοούμενου κράτους (όπως π.χ. οι Γενικευμένες Προτιμήσεις), σε ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Επίσης, οι αναπτυσσόμενες χώρες εξαιρούνται από την αρχή της αμοιβαιότητας στο πλαίσιο των γενικευμένων προτιμήσεων. Παροδικές : αφορούν σε προστασία έναντι ντάμπινγκ (αθέμιτου ανταγωνισμού) και επιδοτήσεων, προστασία του ισοζυγίου πληρωμών, προστασία από αθρόες εισαγωγές και αθρόες εξαγωγές βασικών αγαθών, προστασία της Δημόσιας Υγείας και της υγείας φυτών, ζώων και ανθρώπων, προστασία μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων, καθώς και σε έγκριση ειδικών αναστολών.

Ο Γύρος της Ντόχα Από το 2001, τα μέλη του ΠΟΕ έχουν δρομολογήσει ευρύ γύρο πολυμερών εμπορικών διαπραγματεύσεων, γνωστό ως Γύρος της Ντόχα ή Αναπτυξιακό Πρόγραμμα της Ντόχα. Αυτός ο ένατος γύρος διεθνών εμπορικών διαπραγματεύσεων έχει ως κύριο στόχο να τοποθετηθεί η ανάπτυξη στο επίκεντρο του παγκόσμιου συστήματος εμπορίου. Το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα της Ντόχα βασίζεται σε τρεις πυλώνες: την πρόσβαση στην αγορά για τα γεωργικά προϊόντα (συμπεριλαμβανομένων δασμών και επιδοτήσεων), τα βιομηχανικά αγαθά («πρόσβαση των μη γεωργικών προϊόντων στις αγορές») και τις υπηρεσίες· κανόνες που αφορούν τη διευκόλυνση του εμπορίου και τα μέτρα αντιντάμπινγκ· και την ανάπτυξη. Οι συνομιλίες προσκρούουν σε μείζονα θέματα, κυρίως όσα έχουν σχέση με την πρόσβαση στις αγορές.