NeoΘΕΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΜΑ-ΗΕΡ - Θ.Ε. 3

νΕΟΘΕΣΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Το θεωρητικό σχήμα που εδώ χρησιμοποιείται βασίζεται στην εκδοχή του Richard W. Scott, η οποία προσπαθεί να συνδέσει το μάκρο και το μικρο-επίπεδο ανάλυσης, και να συνθέσει σε μια ενιαία οπτική στοιχεία από διάφορες προσεγγίσεις (δομολειτουργικές, συγκρουσιακές και ερμηνευτικές) και επιστημονικές περιοχές (ιστορία, οικονομία και κυρίως κοινωνιολογία). Το σχήμα παρουσιάστηκε στο βιβλίο του ”Institutions and Organizations” (2001) και αντιμετωπίζει τα εκπαιδευτικά συστήματα ταυτόχρονα ως θεσμούς (μακρο-επίπεδο) και ως αποτελούμενα από οργανώσεις (μικρο-επίπεδο)

ΘΕΣΜΟΙ Οι θεσμοί νοούνται ως πολύπλοκες και πολυεπίπεδες ανθεκτικές κοινωνικές κατασκευές, που αποτελούνται από συμβολικά στοιχεία, κοινωνικές δραστηριότητες και υλικούς πόρους τείνουν να μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά, να διατηρούνται και να αναπαράγονται επιδεικνύουν σχετική σταθερότητα και αντίσταση στην κοινωνική αλλαγή

«Οι θεσμοί, εξ ορισμού αποτελούν τα πιο σταθερά στοιχεία της κοινωνικής ζωής… και προσδίδουν σταθερότητα στα κοινωνικά συστήματα μέσα στο χώρο και τον χρόνο». Οι θεσμοί επιδεικνύουν αυτά τα χαρακτηριστικά λόγω των διαδικασιών που θέτουν σε κίνηση τα ρυθμιστικά, κανονιστικά και πολιτιστικά στοιχεία τους Παρά το γεγονός ότι οι αξίες, τα κανονιστικά πρότυπα συμπεριφοράς και οι πολιτιστικές αντιλήψεις αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία των θεσμών, ο ορισμός τους πρέπει επίσης να περιλαμβάνει την ανάπτυξη συνοδών συμπεριφορών και υλικών πόρων.

Οι θεσμοί λειτουργούν προκειμένου να προσφέρουν σταθερότητα και τάξη, και μειώνουν την αβεβαιότητα προσδίδοντας δομή στην καθημερινή πρακτική υπόκεινται και οι ίδιοι σε μεταβολή, είτε σταδιακή και συνεχή είτε δραστική και απότομη Η έννοια της μεταβολής στα πλαίσια του θεσμού συνδέεται τόσο με την εισαγωγή νέων στοιχείων (ανανέωση), όσο και με τη διαδικασία της αποθεσμοποίησης /αντικατάστασης των θεσμών.

Οι θεσμικές μεταβολές προκαλούνται από εξωγενείς ή ενδογενείς παράγοντες Στους εξωγενείς παράγοντες περιλαμβάνονται η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών, οι μεταβολές στις πολιτικές, οι μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις, οι κοινωνικές μεταβολές, οι οικονομικές κρίσεις ή απορυθμίσεις και οι μεταβολές στις πολιτισμικές πεποιθήσεις και πρακτικές Στους ενδογενείς παράγοντες περιλαμβάνονται οι αντιθέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε διαφορετικούς – ως προς τα πρότυπα, τις αξίες και τους κανόνες – θεσμούς, καθώς και οι αντιθέσεις εντός ενός θεσμού

ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Οι οργανώσεις διαμορφώνονται από τη συλλογική δράση ατόμων, με σκοπό την υποστήριξη συλλογικών επιδιώξεων που προκύπτουν από συγκεκριμένους στόχους. Κάθε οργάνωση διακρίνεται με βάση τα δομικά της στοιχεία: την κοινωνική δομή της που αποτυπώνει τη σχέση μεταξύ των συμμετεχόντων σε αυτήν, τους στόχους που θέτει και την τεχνολογία που χρησιμοποιεί.

Οι οργανώσεις ανταποκρίνονται στις αλλαγές του θεσμικού περιβάλλοντος Οι οργανώσεις ανταποκρίνονται στις αλλαγές του θεσμικού περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, οι μεταβολές στο θεσμικό περιβάλλον των οργανώσεων είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε μεταβολές στα δομικά στοιχεία μιας οργάνωσης, (την κοινωνική δομή, τους στόχους της οργάνωσης, την τεχνολογία που χρησιμοποιείται ακόμα και στους αριθμούς ή το είδος των συμμετεχόντων). Μεταβολές που συντελούνται στο εσωτερικό των οργανώσεων και αφορούν τα δομικά τους στοιχεία (αλλαγές σε στόχους, νέα τεχνολογία, διαφοροποίηση στην κοινωνική δομή του οργανισμού κ.λ.π.) είναι δυνατόν να οδηγήσουν σταδιακά σε διαφοροποιήσεις του θεσμικού περιβάλλοντος

Κατά τον Scott οι μεταβολές στη δομή και τη λειτουργία μιας οργάνωσης, είναι δυνατόν να συνδεθούν με μεταβολές που παρατηρούνται στο ευρύτερο περιβάλλον, μέσα από την επίδραση τριών βασικών «θεσμικών πυλώνων»: ενός ρυθμιστικού, ενός κανονιστικού και ενός πολιτισμικού – γνωστικού

Ο Scott επιχειρεί να αναδείξει και τις τρεις διαδικασίες, τη ρυθμιστική, την κανονιστική και την πολιτισμική-γνωστική ως εξίσου βασικού άξονες ανάπτυξης και εξέλιξης των θεσμών, που ο καθένας εδράζεται σε διαφορετική βάση νομιμοποίησης και συντελεί στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων μέσα από διαφορετικές διαδικασίες και μηχανισμούς. Οι τρεις αυτοί πυλώνες μπορούν να νοηθούν πάνω σε ένα συνεχές που κυμαίνεται από το «συνειδητό στο ασυνείδητο και από το νομικά επιβαλλόμενο σε αυτό που λαμβάνεται ως δεδομένο»

ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΣΤΟΧΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ

ΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το τεχνικό περιβάλλον περιλαμβάνει την «υλική διάσταση» του θεσμού της εκπαίδευσης «το σύνολο των «πόρων» και των «πληροφοριών», από τις οποίες αντλεί ο θεσμός για την ανάπτυξή του». Διαμορφώνεται κυρίως από την χρηματοδότηση των εθνικών κυβερνήσεων και των περιφερειακών αρχών. Σε κάποιες περιπτώσεις οι υλικοί πόροι ορισμένων ιδρυμάτων, κυρίως των πανεπιστημίων(έρευνα), είναι δυνατόν να προέρχονται από διεθνείς ή υπερεθνικούς οργανισμούς ή τον ιδιωτικό τομέα. Μέρος των υλικών πόρων είναι δυνατόν να προέρχεται από τους ίδιους τους φοιτητές (διδάκτρα).

ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το θεσμικό περιβάλλον των εκπαιδευτικών συστημάτων περιλαμβάνει τα συμβολικά στοιχεία και τις κοινωνικές δραστηριότητες που ενσωματώνονται στο θεσμό της εκπαίδευσης και συγκεκριμενοποιούνται μέσα από τη δράση των επιμέρους θεσμικών πυλώνων.

Ο ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ αφορά στην «ικανότητα του θεσμικού περιβάλλοντος να επιβάλλει κανόνες, να ελέγχει τη συμμόρφωση της δράσης των ατομικών και συλλογικών υποκειμένων σύμφωνα με αυτούς να χειρίζεται τα κίνητρα ή τις κυρώσεις –επιβράβευση ή τιμωρία – σε μια προσπάθεια να επηρεάσει τη μελλοντική δράση ή συμπεριφορά» Οι νόμοι, αποφάσεις, εγκύκλοι και κανονισμοί κάθε είδους αποτελούν σημαντικά στοιχεία του ρυθμιστικού πυλώνα

ο ρυθμιστικός πυλώνας αναφέρεται στις σχέσεις κράτους και εκπαιδευτικού συστήματος, στον τρόπο και το βαθμό ελέγχου του εκπαιδευτικού συστήματος από το κράτος. νέοι νόμοι και ρυθμίσεις που αφορούν τη λειτουργία των εκπαιδευτικών μονάδων μπορούν να νοηθούν ως μεταβολές στο ρυθμιστικό πυλώνα της εκπαίδευσης διάφοροι αναλυτές επισημαίνουν τη διάσταση ανάμεσα στην υποχρεωτική φύση των νόμων και τις κανονιστικές και πολιτιστικές–γνωστικές τους διαστάσεις. Πολλοί νόμοι είναι αμφιλεγόμενοι, ενώ άλλοι ασαφείς σε βαθμό που δεν είναι δυνατόν να αποτελέσουν βάση για την διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πρέπει σε κάθε περίπτωση να εξετάζεται η λειτουργία των νόμων και ο βαθμός αλληλεπίδρασής τους με τους άλλους θεσμικούς πυλώνες.

Ο ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ Ενσωματώνει αξίες, αντιλήψεις και στάσεις και περιλαμβάνει περισσότερο ή λιγότερο τυπικούς κανόνες και πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία εισάγουν μια περιγραφική, αξιολογική και εν τέλει υποχρεωτική διάσταση στην κοινωνική δράση. Η βάση της νομιμοποίησής του κανονιστικού πυλώνα είναι κυρίως ηθική και εδράζεται στην «κοινωνική υποχρέωση» Τα άτομα και οι οργανισμοί συμμορφώνονται προς τους «κανόνες του παιχνιδιού», διαμορφώνουν συγκεκριμένους στόχους και καθορίζουν τους ηθικά παραδεκτούς τρόπους για την επίτευξή τους

τα κανονιστικά πρότυπα συμπεριφοράς και οι αξίες που ενσωματώνονται στον κανονιστικό πυλώνα συνήθως αντανακλούν τις κυρίαρχες στάσεις και τις απόψεις για τον τρόπο λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος και τον τρόπο άσκησης του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού Οι απόψεις για τον ενδεδειγμένο τρόπο συμπεριφοράς δεν αποτελούν απλές προσδοκίες για τον πιθανό τρόπο αντίδρασης σε μια κατάσταση αλλά επιταγές, για τον τρόπο με τον οποίο ο φορέας ενός ρόλου οφείλει να συμπεριφέρεται. Οι προσδοκίες άλλων σημαντικών δρώντων υποκειμένων (ή παικτών) είναι τόσο ισχυρές που περιορίζουν τη δράση στα πλαίσια ενός κοινωνικού ρόλου σε σημείο που ο φορέας του ρόλου είναι δυνατόν να την εκλάβει ως εξωτερική πίεση. Στην περίπτωση αυτή τα κανονιστικά πρότυπα συμπεριφοράς είναι δυνατόν να συνδέονται με τη διαμόρφωση περισσότερο ή λιγότερο τυπικών (ή άτυπων) ιεραρχιών και την κατανομή δύναμης και εξουσίας στα πλαίσια του

Ο γΝΩΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΠΥΛΩΝΑΣ Αναφέρεται στη σημασία της απόδοσης κοινού νοήματος και της ύπαρξης κοινού πλαισίου ερμηνείας της πραγματικότητας στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου κοινωνικού περιβάλλοντος. Βασίζεται στην θεώρηση ότι κάθε εσωτερική διαδικασία κατανόησης και γνώσης καθώς και η απόδοση νοήματος στην ανθρώπινη συμπεριφορά διαμορφώνεται στα πλαίσια ενός πολιτισμικού πλαισίου. Σύμφωνα με τους Berger και Keller κάθε θεσμός μπορεί να νοηθεί ως μια αποκρυστάλλωση νοημάτων που έχουν λάβει αντικειμενική μορφή.

Η βάση νομιμοποίησης του πολιτισμικού–γνωστικού πυλώνα είναι η «ορθοδοξία», η δράση σύμφωνα με αυτό που «θεωρείται δεδομένο». Η δράση βασίζεται σε μια διαδικασία «μίμησης» που συνίσταται στην υιοθέτηση ενός κοινού πλαισίου αναφοράς ή της απόδοσης «κοινού νοήματος» σε μια κατάσταση. Τα υποκείμενα δρουν, από συνήθεια, με τρόπους «δεδομένους», θεωρώντας οποιαδήποτε άλλη συμπεριφορά «αδιανόητη». Όπως χαρακτηριστικά ανφέρεται, «οι συνήθειες ακολουθούνται επειδή λαμβάνονται ως δεδομένες, ως «ο τρόπος με τον οποίον συνήθως ενεργούμε».

ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ Σύμφωνα με τον Scott κάθε οργάνωση μπορεί να νοηθεί ως «μια κοινωνική κατασκευή, η οποία διαμορφώνεται από τη συλλογική δράση ατόμων, με σκοπό την υποστήριξη συλλογικών επιδιώξεων που προκύπτουν από συγκεκριμένους στόχους». Κάθε οργάνωση διακρίνεται με βάση τέσσερα δομικά στοιχεία: την κοινωνική δομή, τους συμμετέχοντες σε αυτήν, τους στόχους που θέτει και την τεχνολογία που χρησιμοποιεί.

ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ είναι «τα άτομα, τα οποία συνεισφέρουν στην οργάνωση». Τα άτομα είναι δυνατόν να συμμετέχουν σε περισσότερες από μία οργανώσεις, γεγονός που τα καθιστά φορείς της αλληλοεπίδρασης ανάμεσα σε διαφορετικές οργανώσεις. Ως κοινωνικά υποκείμενα είναι δυνατόν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση και τη μεταβολή της δομής μιας οργάνωσης. Η δράση τους, η συμμόρφωσή τους ή η ανυπακοή τους, συγκροτούν και διαμορφώνουν τη δομή της οργάνωσης. Χωρίς τη συμμετοχή τους, δεν υπάρχει κοινωνική δομή, δεν υπάρχει οργάνωση

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ Αναφέρεται στις σχέσεις ανάμεσα στους συμμετέχοντες στον οργανισμό και μπορεί να περιλαμβάνει τυπικές ή άτυπες πτυχές. Ενσωματώνει αξίες, κανονιστικά πρότυπα συμπεριφοράς και κοινωνικούς ρόλους που υιοθετούν οι συμμετέχοντες. Ως αξίες νοούνται τα κριτήρια, με βάση τα οποία επιλέγονται οι στόχοι. Ως κανονιστικά πρότυπα νοούνται οι γενικευμένοι κανόνες που κατευθύνουν τη συμπεριφορά και οι οποίοι συγκεκριμενοποιούν τρόπους και πρακτικές για την επίτευξη των στόχων Ως ρόλοι νοούνται συμπεριφορές που συνδέονται με προσδοκίες βασισμένες στα αξιολογικά κριτήρια, τα οποία χρησιμοποιούνται για την αποτίμηση της συμπεριφοράς εκείνων που κατέχουν συγκεκριμένες κοινωνικές θέσεις μέσα στην οργάνωση.

ΣΤΟΧΟΙ Αποτελούν «τους επιθυμητούς σκοπούς, τους οποίους οι συμμετέχοντες προσπαθούν να επιτύχουν μέσω της δράσης τους». Οι στόχοι που διαμορφώνονται επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την κοινωνική δομή των οργανώσεων και χρησιμοποιούνται προκειμένου : να παρέχουν κατευθύνσεις για τις αποφάσεις και τις δραστηριότητες της οργάνωσης ή προκειμένου να θέτουν όρια στη δράση των συμμετεχόντων, να διαμορφώνουν ένα πλαίσιο επαφής ανάμεσα στους συμμετέχοντες και μη-συμμετέχοντες σε μια οργάνωση, να παρέχουν μια βάση νομιμοποίησης καθώς και βάση για την ανεύρεση πηγών χρηματοδότησης, να αξιολογείται η οργάνωση και οι συμμετέχοντες σε αυτήν.

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ο όρος χρησιμοποιείται με ευρεία έννοια. Δεν περιλαμβάνει μόνο την τεχνική υποδομή αλλά και τις τεχνικές γνώσεις και τις δεξιότητες των συμμετεχόντων, Η οργάνωση νοείται «ως ένα μέρος, όπου συντελείται ένα είδος εργασίας, ως ένας μηχανισμός μετατροπής των συνεισφορών σε αποτελέσματα». Στο χώρο της εκπαίδευσης οι κύριες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται είναι η έρευνα και η διδασκαλία. Όπως το έθεσε ο Clark (1983:12), «η διαχείριση της γνώσης είναι το κοινό στοιχείο των διαφορετικών δραστηριοτήτων των εκπαιδευτικών και ακαδημαϊκών οι οποίοι σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικούς συνδυασμούς επιδιώκουν να ανακαλύψουν, να διατηρήσουν, να εξελίξουν, να μεταδώσουν ή να εφαρμόσουν τη γνώση» .

ΘΕΣΜΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Η διάχυση μιας θεσμικής μορφής στο χώρο και το χρόνο είναι σημαντική για τη θεσμική ανάλυση. Η διάχυση ενός συνόλου κανόνων ή δομικών μορφών συχνά λαμβάνεται ως δείκτης της ισχύος του θεσμού ή και της διαδικασίας θεσμοποίησης. Οι μελέτες διάχυσης των θεσμών αποτελούν εν δυνάμει μελέτες των επιπτώσεων των θεσμικών αλλαγών στη δομή και λειτουργία των οργανώσεων. Η διάχυση μιας νέας οργανωτικής δομής, μορφής ή πρακτικής αποτελεί επίσης τρόπο εισαγωγής της θεσμικής αλλαγής (συνηθέστερα ενός είδους θεσμικής αλλαγής που οδηγεί σε σύγκλιση – convergent change).

Ρυθμιστικές Διαδικασίες Για να είναι αποτελεσματική οποιαδήποτε ρύθμιση πρέπει να περιλαμβάνει επαρκή πληροφόρηση, καθαρά αιτήματα, αποτελεσματική επίβλεψη (επιθεώρηση) και κυρώσεις. Είναι σημαντική η διάκριση ανάμεσα σε ρυθμιστικούς μηχανισμούς που βασίζονται στην επιβολή δύναμης ή εξουσίας ενός νόμιμου ελεγκτικού φορέα ή στη χρήση κινήτρων. Οι επιπτώσεις των θεσμικών αλλαγών στην οργάνωση των θεσμών (και το «βάθος» της θεσμοποίησης) είναι δυνατόν να διαφέρουν ανάλογα με το είδος της ρυθμιστικής διαδικασίας που χρησιμοποιείται, ενώ υψηλότερος βαθμός διείσδυσης επιτυγχάνεται με τη χρήση εξουσίας. Πολλεςφορές οι θεσμικές αλλαγές διαχέονται με συνδυασμό αυτών των μηχανισμών.

Κανονιστικες Διαδικασιες Πολλές φορές η διάχυση νέων μορφών οργάνωσης και διαδικασιών επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα όταν ανταποκρίνεται στα κανονιστικά πρότυπα που έχουν υιοθετήσει δίκτυα φορέων, παρά όταν επιδιώκεται με την αλλαγή του ρυθμιστικού (νομικού) πλαισίου. οι ρυθμιστικές διαδικασίες είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν κανονιστικές διαστάσεις (και διαδικασίες), καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις τα νομικά πλαίσια διαμορφώνονται μετά από διαπραγμάτευση με δίκτυα που εκπροσωπούν φορείς (επαγγελματικές οργανώσεις π.χ.). Συχνά υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ διαφορετικών συλλογικών φορέων που προκρίνουν την υιοθέτηση διαφορετικών κανονιστικών προτύπων. Τα κανονιστικά πρότυπα μπορεί να τίθενται από αντιπροσωπευτικά σώματα και μέσα από σαφείς διαδικασίες (όπως για παράδειγμα στην περίπτωση επαγγελματικών ενώσεων) ή να αναδύονται σταδιακά, μέσα από άτυπες διαδικασίες που διευκρινίζονται και οριστικοποιούνται μετά από συγκρούσεις διαφορετικών δικτύων.

Γνωστικές-Πολιτισμικές (Μιμητικές) Διαδικασίες Η διάχυση των θεσμών διευκολύνεται όταν οι δρώντες αποκτούν μια «αίσθηση κοινότητας» ή ομοιότητας. Όταν επιτυγχάνεται η επίτευξη συναίνεσης ανάμεσα στους δρώντες για την αξία ενός τρόπου οργάνωσης, μιας δομής ή πρακτικής και είναι δίδονται αιτιακές ερμηνείες ή λόγοι για τους οποίους οι δρώντες θα πρέπει να υιοθετήσουν μια συγκεκριμένη πρακτική ή συμπεριφορά. Ένας θεσμός ή μια οργανωτική μορφή νομιμοποιείται μέσα από γνωστικές πολιτιστικές διαδικασίες όταν οι δρώντες τον θεωρούν ως τον «φυσικό» τρόπο οργάνωσης των πραγμάτων.

Θεσμική Αλλαγή ΙΙ: Στρατηγικές Επιλογές & Αντιδράσεις Θεσμική Αλλαγή ΙΙ: Στρατηγικές Επιλογές & Αντιδράσεις Διακρίνονται πέντε γενικές στρατηγικές αντίδρασης που οι οργανώσεις μπορούν να ακολουθήσουν όταν αντιμετωπίζουν πιέσεις : αποδοχή, συμβιβασμό, αποφυγή, διαχείριση και αντίσταση. Η τυπολογία αναπτύχθηκε για να αποτυπώσει τις στρατηγικές αντιδράσεις μεμονωμένων οργανώσεων. `Ωστόσο, οι στρατηγικές επιλογές αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη δυναμική και σημασία, και για την ενδυνάμωση και διάχυση των θεσμών αλλά και για τη διαδικασία θεσμικής αλλαγής, όταν αντανακλούν τη συλλογική αντίδραση μεγάλου αριθμού οργανώσεων. Οι συλλογικές αντιδράσεις έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επανακαθορίσουν τους «κανόνες του παιχνιδιού» και τις λογικές που προσπαθούν να εφαρμοστούν στο συγκεκριμένο οργανωτικό πεδίο.

1. ΑΠΟΔΟΧΗ Είναι η στρατηγική που έχει μελετηθεί καλύτερα στα πλαίσια της νεοθεσμικής θεωρίας. Η αποδοχή είναι η στρατηγική συμμόρφωσης προς τις θεσμικές πιέσεις. Τα κίνητρα της αποδοχής μπορεί να είναι θετικά (αυξημένη νομιμοποίηση ή πιθανή αύξηση οικονομικών πόρων) ή αρνητικά (φόβος κυρώσεων). Προκειμένου να ανταποκριθεί στις ρυθμιστικές ή κανονιστικές πιέσεις, μια οργάνωση μπορεί να υιοθετήσει πρακτικές ή να «μιμηθεί» σε επίπεδο δομής ή λειτουργίας κάποιες άλλες οργανώσεις που λειτουργούν ως πρότυπα.

2. ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ Εδώ εντάσσεται μια σειρά αντιδράσεων που στόχο έχουν την εξισορρόπηση και τη διαπραγμάτευση των θεσμικών πιέσεων. Είναι πιθανότερο να εμφανιστεί σε περιβάλλοντα όπου οι οργανώσεις ελέγχονται από διαφορετικές αρχές και όπου το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οργάνωσης εμπεριέχει αντιφάσεις ή αντικρουόμενα πρότυπα.

3. ΑΠΟΦΥΓΗ Μια τέτοια στρατηγική περιλαμβάνει προσπάθειες (από τη μεριά της οργάνωσης) να προστατεύσει τον «πυρήνα» της από τις θεσμικές πιέσεις και να συνεχίσει τη λειτουργία της χωρίς να υποστεί δραστικές αλλαγές. Η οργάνωση συνήθως αντιδρά με τρόπο «συμβολικό», δημιουργώντας διοικητικές δομές ή τμήματα έτσι που να φαίνεται ότι ακολουθεί μια στρατηγική «αποδοχής». Ωστόσο οι αλλαγές είναι επιφανειακές και η λειτουργία της οργάνωσης δεν επηρεάζεται ουσιαστικά καθώς δομικά χαρακτηριστικά «αποσυνδέονται» από τις τεχνικές λειτουργίες. Από μια αυστηρή «νεοθεσμική» οπτική οι «απλά συμβολικές» αλλαγές είναι εντέλει ουσιαστικές. Για παράδειγμα, όσο κι’ αν η διοικητική δομή αλλάζει «συμβολικά» συνήθως και σε βάθος χρόνου τα τμήματα που δημιουργούνται αποκτούν «δική τους ζωή» καθώς αντιπροσωπεύουν την οργάνωση και εκφράζουν τις απόψεις της σε θεσμικούς φορείς. Εν τέλει και η απλή δημιουργία τέτοιων τμημάτων συνιστά μιας μορφής συμμόρφωση.

4. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Ως διαχείριση ορίζεται η σκόπιμη απόπειρα μιας οργάνωσης να συνδιαμορφώσει, να ελέγξει ή να επηρεάσει το περιβάλλον της. Η οργάνωση υπερασπίζεται τον εαυτό της και αυξάνει τις διαπραγματευτικές της ικανότητες μέσα από την ανάπτυξη δεσμών με κέντρα εξουσίας.

5. ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ Πρόκειται για την πιο ακραία μορφή αντίδρασης όπου η οργάνωση όχι μόνο δεν συμμορφώνεται προς τις πιέσεις αλλά αντιστέκεται δημοσιοποιώντας τις διαφωνίες της. Μια τέτοια αντίδραση προϋποθέτει ότι τα κανονιστικά πρότυπα και τα συμφέροντα της οργάνωσης αποκλίνουν σημαντικά από αυτά που προσπαθούν να της επιβληθούν.