Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΣΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Τη μεταπολεμική εποχή πληθαίνουν οι μετακινήσεις πληθυσμών από τον αγροτικό στον αστικό χώρο είτε μέσα στα εθνικά όρια (εσωτερική μετανάστευση) είτε διεθνικά (εξωτερική μετανάστευση). Οι μετανάστες συγκροτούν στους νέους τόπους εγκατάστασης συλλόγους από μια ευρύτερη περιοχή (regional associations) ή και στενότερα τοπικούς (local associations) συλλόγους, οι οποίοι, σε παγκόσμιο επίπεδο, επιχωριάζουν κυρίως σε εθνικέξς και επαρχιακές πρωτεύουσες (Sutton, 1978: 235). Οπουδήποτε και αν μελετήθηκαν (Αφρική, Μέση Ανατολή, Λατινική Αμερική, Ευρώπη), διαπιστώθηκε ότι οι σύλλογοι αυτοί αναπτύσσουν δραστηριότητες που έχουν ως σκοπό τους την παροχή βοήθειας στον τόπο καταγωγής.

Sutton (1978: 16): υιοθετεί τον όρο «migrant regional association», αναφερόμενη σε έναν ειδικό τύπο συλλόγου που περιλαμβάνει μετανάστες που μετακινήθηκαν από μια αγροτική περιοχή (τόπος καταγωγής) σε μια αστική περιοχή εντός των εθνικών συνόρων. Κακάμπουρα: ο όρος αυτός στην ελληνική γλώσσα μπορεί ίσως να αποδοθεί ως «σύλλογος μεταναστών από μιαν ευρύτερη περιοχή» και ταιριάζει καλύτερα σε Ομοσπονδίες συλλόγων και γενικότερα σε συλλόγους που τα μέλη τους κατάγονται από μια επαρχία, νομό ή γεωγραφικό διαμέρισμα, ενώ ο όρος «τοπικός σύλλογος» σε συλλόγους που τα μέλη τους κατάγονται από μια συγκεκριμένη κοινότητα, όπως είναι η Αδελφότητα των Απανταχού Ολυμπιτών Καρπάθου «Η ΔΗΜΗΤΡΑ». Πανόπουλος: υιοθετεί τον όρο «τοπικός σύλλογος» (association local) στη μελέτη του για την πολιτισμική κατασκευή του τόπου, έτσι όπως αυτή εκδηλώνεται στη διοργάνωση του «Μεγάλου Χορού του Συλλόγου Φιλωτιτών στο Φιλώτι» της Νάξου.

Οι τοπικοί σύλλογοι διαδραματίζουν ένα ρόλο διαμεσολαβητικό ανάμεσα στη νέα πατρίδα, το αστικό κέντρο, που συγκεντρώνει τους φορείς της κεντρικής διοίκησης (υπουργεία, δημόσιους οργανισμούς) και τους εισάγει σε σύγχρονες παραγωγικές και κοινωνικές σχέσεις, και στον τόπο καταγωγής. Βοηθούν το γενέθλιο τόπο άμεσα, με δωρεές και κληροδοτήματα και έμμεσα, ασκώντας πολιτική πίεση στην κυβέρνηση (Buecheler, 1970: 68. Doughty, 1968. 1970. Gugler, 1975. 301. Jongkind, 1974: 477. Little, 1966: 29. Mangin, 1959. Marris, 1961: 40. Shack, 1973: 270. Wallerstein, 1964: 326. Sutton, 1978. Κακάμπουρα-Τίλη, 1999).

Οργανώνουν και χρηματοδοτούν εκδηλώσεις για διασκέδαση και ψυχαγωγία, όπως χορούς, δείπνα, εκδρομές, διαλέξεις, φεστιβάλ, πανηγύρια και θεάματα (Buechler, 1970: 68. Doughty, 1970: 37-41. Gugler, 1975: 299. Meillassoux, 1968: 63, 84. Sutton, 1978. Κακάμπουρα-Τίλη, 1998-99: 201-216, 1999). Οι δραστηριότητές τους συνήθως περιστρέφονται, ακριβώς, γύρω από θέματα που αφορούν τις τοπικές περιοχές.

Οι τοπικοί σύλλογοι, που ιδρύονται από το 19ο αιώνα και με ραγδαίους ρυθμούς τον 20ο αιώνα και κυρίως τη μεταπολεμική περίοδο ακολουθώντας το ρυθμό της αγροτο-αστικής μετανάστευσης (Sutton, 1983), έχουν απασχολήσει: τη νέα ελληνική λαογραφία (Μερακλής, 1989: 89-108. Αυδίκος, 1993: 89-95. Νιτσιάκος, 1995: 79-132. Κακάμπουρα-Τίλη, 1996: 423-432, 1998-99: 201-216, 1999, 2003: 299-318. Σπαθάρη-Μπεγλίτη, 2001: 349-356. Χατζητάκη-Καψωμένου, 2003), την κοινωνιολογία (Γκιζέλης κ.ά., 1977) και την κοινωνική ανθρωπολογία (Sutton, 1978. Kenna, 1983: 263-287. Asprake, 2004: 137-172. Panopoulos, 2005: 243-253), ενώ έχουν δημοσιευθεί και αρκετές εκδόσεις – χρονικά της δράσης τοπικών συλλόγων (βλ. ενδεικτικά: Γιόσης, 1983. Μαστρομηνάς, 1985. Πάχος, 1997).

Η Sutton (1978: 234-244) επιχειρεί να διατυπώσει μια γενική διαπολιτισμική θεωρία για την φυσιογνωμία και τη δράση των τοπικών συλλόγων. Εξετάζει κριτικά τις τέσσερις σημαντικές εξηγήσεις που έχουν διατυπωθεί από τους ερευνητές, κυρίως κοινωνικούς ανθρωπολόγους, που έχουν μελετήσει τέτοιους συλλόγους.

Δεν αποδέχεται ως καθολικά κριτήρια που χαρακτηρίζουν τη δράση των συλλόγων: 1) την άποψη ότι αποτελούν προσωρινά κατάλοιπα των αγροτικών κοινωνικών σχέσεων, που συντηρούν από συνήθεια οι μετανάστες μέσα από τους συλλόγους, άποψη ξεπερασμένη, απόρροια της άγονης θεωρίας της κοινωνικής και πολιτισμικής διχοτόμου που έτεμνε, κατά τους Wirth (1938) και Redfield (1941), την πόλη από την επαρχία· 2) την προσέγγιση που θεωρεί τους συλλόγους ως θεμέλιους λίθους στο στάδιο της αλλαγής από έναν αγροτικό σε έναν αστικό τρόπο ζωής, με ισχυρότερο υπερασπιστή το Little (1966, 1973), άποψη σύμφωνη με τη γενική θεωρία των εθελοντικών συλλόγων που διατύπωσε ο Kerri (1976) και για την οποία η άποψη της Sutton (1978: 239) είναι ότι παρουσιάζει μια πολύ στατική εικόνα της αστικής μετανάστευσης·

3) την άποψη που προκρίνει ως πρωταρχικές τις δραστηριότητες ενίσχυσης της εγκατάστασης των νέων μεταναστών στην πόλη με την παροχή βοήθειας σε θέματα που αφορούν την κατοικία, την εργασία, την ιατρική περίθαλψη, την εκπαίδευση και το γάμο (Banton, 1957: 213, Abu-Lughod, 1961: 380, Marris, 1961: 39), τις οποίες η Sutton δεν αρνείται, αλλά δεν θεωρεί ότι αποτελούν την κεντρική λειτουργία τους· 4) τη θέση που υποστηρίζει ότι οι σύλλογοι των μεταναστών μπορεί να χρησιμεύσουν στην πολιτική κινητικότητα και την προαγωγή των πολιτικών στόχων των ηγετών τους, εξήγηση που δίνει υπερβολική έμφαση στα προσωπικά οφέλη που οι ηγέτες των συλλόγων λαμβάνουν από τη συμμετοχή τους σ’ αυτούς, αγνοώντας τη σημαντικότερη διάσταση των σωματείων, που κατά τη Sutton αποτελεί τον πυρήνα μιας διαπολιτισμικής θεωρίας για τους τοπικούς συλλόγους των μεταναστών και είναι η παροχή βοήθειας στην περιοχή προέλευσης (Sutton, 1978: 234-244).

Κακάμπουρα: Έρευνα για τους ηπειρωτικούς συλλόγους της Αθήνας (Κακάμπουρα-Τίλη, 1999) διαπιστώνει ότι η παροχή βοήθειας στον τόπο προέλευσης με τη χρηματοδότηση κοινωφελών έργων, αλλά και η διατήρηση εμβληματικών στοιχείων της τοπικής ταυτότητας στην πόλη, ιδιαίτερα μετά τη μεταπολίτευση, και η μεταβίβασή τους στις νέες γενιές αποτελούν τους βασικούς στόχους των σωματείων.

Η ίδρυση της Αδελφότητας των Απανταχού Ολυμπιτών Καρπάθου «Η ΔΗΜΗΤΡΑ» στον Πειραιά: Ιδεολογικές αντανακλάσεις στους σκοπούς ίδρυσης και στα σύμβολα εμβληματικών σημείων Η παροικία των Ολυμπιτών στον αθηναϊκό αστικό χώρο εντοπίζεται σε τρία κυρίως σημεία: στον Πειραιά, στο Ίλιον και στο Μαρούσι. Μέλη είναι όσοι έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους και κατάγονται από την κοινότητα Ολύμπου. Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1948 με την επωνυμία Αγαθοεργός Αδελφότητα των Απανταχού Ολυμπίων Καρπάθου «Η ΔΗΜΗΤΡΑ», ενώ σήμερα η επωνυμία του έχει εξελιχθεί σε Αδελφότητα των Απανταχού Ολυμπιτών Καρπάθου «Η ΔΗΜΗΤΡΑ».

Τα ιδρυτικά μέλη του συλλόγου ήταν Ολυμπίτες, που είχαν έρθει στις αρχές του 20ου αιώνα στον Πειραιά, και αρχικά συμμετείχαν στον Σύλλογο Καρπαθίων «Εργάνη» (έτος ίδρυσης: 1895). Οι Καρπάθιοι ήταν από τους πρώτους Δωδεκανήσιους που εγκαταστάθηκαν, από τα επαναστατικά ήδη χρόνια, στην Αθήνα και στον Πειραιά. Σύμφωνα με τα χρονικά της εποχής αναφέρεται ότι 60 Καρπάθιοι χτίστες έχτισαν το 1828 το Ορφανοτροφείο της Αίγινας (Πρωτοψάλτης, 1965), ενώ, όταν άρχισαν να κατασκευάζονται τα Ανάκτορα, το 1836, λέγεται πως χρησιμοποιήθηκαν Καρπάθιοι χτίστες, Νάξιοι και Συριανοί (Μακρυγιάννης, 1979: 32).

Αυτή η επαγγελματική ενασχόληση των Καρπαθίων τους οδήγησε να εγκατασταθούν είτε σε περιοχές παραγωγής οικοδομικών υλικών, όπως τα Καμίνια του Πειραιά, είτε σε περιοχές που παρουσίαζαν οικοδομικό οργασμό, όπως το Μαρούσι. Όσον αφορά την κοινωνική προέλευση των ιδρυτικών μελών της Αδελφότητας Ολυμπιτών, στην πλειοψηφία τους ανήκαν στην εργατική τάξη και ήταν κυρίως χτίστες, ενώ οι λίγοι που σπούδασαν απέκτησαν μεγάλο κοινωνικό κύρος και διακρίθηκαν ανάμεσα στους Ολυμπίτες.

Η ίδρυση της Αδελφότητας Ολυμπιτών στον Πειραιά το 1948 συμπίπτει με μια σημαντική ιστορική συγκυρία για τον τόπο: την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς. Το πολύχρονο ζητούμενο των Καρπαθίων και εν γένει όλων των Δωδεκανησίων να αποβάλουν την ιταλική κατοχή και να ενσωματωθούν στο ελληνικό έθνος-κράτος, που εκδηλώθηκε στην έντονη επαναστατική τους δράση διαφαίνεται και στην επιλογή των συμβόλων και στους αρχικούς σκοπούς ίδρυσης της αδελφότητας.

Σταυρίδης: Η σφραγίδα και το λάβαρο του συλλόγου είναι εμβληματικά σημεία, που προβάλλουν με συμπυκνωμένο τρόπο την ιδεολογία του φορέα που εκπροσωπούν. Για τη σφραγίδα του συλλόγου επιλέγεται η κεφαλή της θεάς Δήμητρας, τα μαλλιά της οποίας είναι πλεγμένα με στάχυα, ενώ το λάβαρο είναι σημαία ελληνική που φέρει στο μέσον απεικόνιση της προτομής της θεάς Δήμητρας και την επωνυμία της Αδελφότητας. Για τα εμβληματικά σημεία που προβάλλουν προς τα έξω την ιδεολογία του σωματείου επιλέγεται ένα σύμβολο από την αρχαία ελληνική μυθολογία, που συνδυάζει την αίγλη του αρχαίου ελληνικού παρελθόντος, -το οποίο άλλωστε αποτέλεσε τη βάση διαμόρφωσης της εθνικής ταυτότητας το 19ο αιώνα-, με το γεωργικό χαρακτήρα του τόπου καταγωγής και το κατεξοχήν εθνικό σύμβολο, την ελληνική σημαία.

Αυτή η διάθεση της αδελφότητας να ταυτιστεί με την εθνική ιδεολογία αντανακλάται και στους σκοπούς ίδρυσης του σωματείου. Έτσι, σύμφωνα με το αρχικό καταστατικό (1948), ο πρώτος σκοπός της αδελφότητας ήταν: Να ενθαρρύνει και να προάγει την πίστη και υπακοή στο Σύνταγμα και τους Νόμους του Ελληνικού Έθνους και να ενισχύσει το ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ αίσθημα των μελών, σύμφωνα με τα δόγματα και τους κανόνες της ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. Ο Σύλλογος των Απανταχού Καρπαθίων είχε πετύχει από το 1918 να του παραχωρηθεί από το ελληνικό κράτος το προνόμιο της έκδοσης πιστοποιητικών για τους γεννηθέντες και καταγόμενους από την Κάρπαθο. Τα πιστοποιητικά αυτά το 1926 κατέστησαν τα μοναδικά εφόδια για την πολιτογράφηση των Καρπαθίων ως Ελλήνων. Το 1928, με ενέργειες του συλλόγου και τη συμπαράσταση των πολιτευτών Σακαλή και Μαχαίρα, εξαιρέθηκαν οι Δωδεκανήσιοι του διωγμού τους ως αλλοδαπών από την Ελλάδα (Μαστρομηνάς, 1985: 86).

Ο στόχος των πρώτων τοπικών συλλόγων, κατά το χρονικό διάστημα που ο τόπος προέλευσης των μελών τους βρισκόταν κάτω από ξένη κατοχή, ήταν η αναγνώριση της ελληνικής τους ταυτότητας από την πολιτεία. Η Αδελφότητα ιδρύθηκε ακριβώς την περίοδο της απελευθέρωσης των Δωδεκανήσων, γι’ αυτό και ο πρώτος σκοπός του ιδρυτικού της καταστατικού δηλώνει τη διάθεση των Ολυμπιτών για ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος. Sutton (1978: 8-9): η Ένωση Αιγιάλης διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα εθνικά συστήματα της Ελλάδας.

Ωστόσο, οι επόμενοι σκοποί αντανακλούν τη μεταφορά στον αστικό χώρο του παραδοσιακού συλλογικού κοινοτικού ήθους, που εκφράζεται μέσα από την ενδυνάμωση της κοινωνικής αλληλεγγύης τόσο ανάμεσα στους απόδημους Ολυμπίτες, όσο και ανάμεσα στην ολυμπίτικη παροικία της Αθήνας και στο γενέθλιο τόπο και την οικονομική ενίσχυσή του.

Πιο συγκεκριμένα: Η ανάπτυξη συναδέλφωσης, αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας μεταξύ των μελών και των απανταχού Ολυμπιτών, την οποία θα πρέπει να θεωρούν ως καθήκον τους Η παροχή δωρεάν Νοσοκομειακής νοσηλείας και η κήδευση των αποθνησκόντων απόρων μελών Η Αδελφότητα θα αναλαμβάνει με δικά της έξοδα και με δική της εποπτεία, άρρενα μαθητή, καταγόμενο από τον ένα ή κι από τους δύο γονείς από την Όλυμπο, ώστε να τον προετοιμάσει για ανώτερες σπουδές και να τον καταστήσει επιστήμονα σε ένα από τους 4 επιστημονικούς κλάδους: ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ, ΙΑΤΡΙΚΗΣ, ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ και ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

Καθήκον της Αδελφότητας θα είναι σε περίπτωση ΦΟΙΤΗΤΗ που αδυνατεί να συνεχίσει τις σπουδές του, να του παράσχει κάθε ηθική και υλική βοήθεια για την αποπεράτωση των σπουδών του. Η Αδελφότητα θα καταβάλει κάθε δυνατή ηθική και υλική βοήθεια για την προαγωγή της ΓΕΩΡΓΙΑΣ και της ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ στη περιοχή του Δήμου ΟΛΥΜΠΟΥ της Νήσου Καρπάθου. Τα μέλη της Αδελφότητας θα πρέπει να έχουν υπ’ όψιν την απόκτηση ιδιόκτητου μεγάρου στον Πειραιά στο συνοικισμό των Καρπαθίων. Η παροχή ηθικής και υλικής συνδρομής προς τα εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρύματα της Ολύμπου είναι καθήκον της Αδελφότητας.

Από το 1948 έχουν γίνει τέσσερις αναθεωρήσεις του αρχικού καταστατικού. Στο τελευταίο (2002) έχει απαλειφθεί το πρώτο άρθρο που προάγει την πίστη στο σύνταγμα και τους νόμους του ελληνικού έθνους και την ενίσχυση του θρησκευτικού αισθήματος των μελών σύμφωνα με τα δόγματα και τους κανόνες της ορθόδοξης ελληνικής εκκλησίας, προφανώς επειδή κρίθηκε περιττό, εφόσον η αρχικά πολυπόθητη ενσωμάτωση της Καρπάθου στο ελληνικό κράτος έχει από καιρό επιτευχθεί.

Έτσι, οι σκοποί του συλλόγου εντοπίζονται: στην ενίσχυση της τοπικής ταυτότητας, τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ολύμπου και τη διαφύλαξη και προβολή του λαογραφικού της πλούτου, στη συνεργασία με όλα τα τοπικά σωματεία και οργανώσεις της Ελλάδας και του εξωτερικού, που επιδιώκουν παράλληλους σκοπούς και με το Κοινοτικό Συμβούλιο της Ολύμπου για την εκτέλεση κοινωφελών έργων. (βλ. άρθρο 2ο του Καταστατικού της Αδελφότητας Ολυμπιτών Καρπάθου «Η Δήμητρα», 2002).