Στάθης Μπάλιας αναπληρωτής καθηγητής Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. Πανεπιστήμιο, Ιδιότητα του Πολίτη και Ανθρώπινα Δικαιώματα. Μελέτη για την εισαγωγή της Εκπαίδευσης στα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Human Rights Education) και την Ιδιότητα του Πολίτη (Citizenship) στα Προγράμματα Σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων την περίοδο 1995-2010. 1. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Οι πολιτικές του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (1995-2009) σχετικά με την Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Οι πολιτικές, που υιοθέτησε ο ΟΗΕ σχετικά με την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα έθεσαν τις βάσεις για την Πρώτη Φάση του Παγκόσμιου Προγράμματος Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (2005-2009). Το σημαντικότερο εύρημα είναι ότι οι πολιτικές αυτές οδήγησαν πολλές κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε δραστηριότητες στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπως η ανάπτυξη ειδικών μαθημάτων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με τη δημιουργία ανάλογων μεταπτυχιακών, την ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων και τη διοργάνωση διαλέξεων και σεμιναρίων. Επίσης, πολλές κυβερνήσεις προέβησαν σε εκστρατείες ευαισθητοποίησης του κοινού, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κυρίως μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Αξίζει να επισημανθεί ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι δραστηριότητες αυτές έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση των διακρίσεων και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση.

Η πολιτική της Ελλάδας σχετικά με την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Εκπαίδευση της Ιδιότητας του Πολίτη. Το νομοθετικό πλαίσιο. Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και η εξύψωση του μορφωτικού επιπέδου της χώρας βρίσκονται στο επίκεντρο της ελληνικής νομοθεσίας. Έμφαση δίνεται στην εκπαίδευση και στην υποχρέωση της πολιτείας να εξασφαλίζει την παροχή δωρεάν παιδείας και στο ίδιο επίπεδο για όλους τους νέους. Σε επίπεδο νομοθεσίας προωθούνται αρχές και αξίες, όπως η ισότητα, ο σεβασμός και η ανοιχτότητα, ενώ προωθούνται και ενθαρρύνονται προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης και συνεργασίας με διεθνείς οργανισμούς, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί το κοινό σε θέματα σύγχρονα που αφορούν το ρατσισμό, τους μετανάστες, τα δικαιώματα, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, κτλ.

Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η Εκπαίδευση για την Αγωγή του Πολίτη δεν αποτελούν προτεραιότητα ούτε ενσωματώνονται με συστηματικό τρόπο στα Προγράμματα Σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων των Ελληνικών Πανεπιστημίων. Αν και στην Ελλάδα έχει υιοθετηθεί ο μέγιστος αριθμός των επίσημων διεθνών και ευρωπαϊκών κειμένων που αφορούν την ΕΑΔ και την Εκπαίδευση για την Αγωγή του Πολίτη δεν έχει υπάρξει ολοκληρωμένη πολιτική υιοθέτησης, υποστήριξης, παρακολούθησης και αξιολόγησης της εισαγωγής της ΕΑΔ και της Εκπαίδευσης για την Αγωγή του Πολίτη, όχι μόνο στα Παιδαγωγικά Τμήματα, αλλά και συνολικά στα ελληνικά πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Περιθωριοποίηση της ΕΑΔ στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι μόνο τρία Παιδαγωγικά Τμήματα σε σύνολο 19 έχουν εντάξει στο Πρόγραμμα Σπουδών τους την Εκπαίδευση στα Ανθρώπινα Δικαιώματα ως ανεξάρτητο γνωστικό αντικείμενο. Επίσης, μέσα από τη σύγκριση που έγινε μεταξύ Παιδαγωγικών Τμημάτων και άλλων Τμημάτων, σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι ότι, με εξαίρεση τους φοιτητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων, η πλειονότητα των φοιτητών αντλεί τις γνώσεις του για τα ανθρώπινα δικαιώματα από πηγές εξωτερικές του πανεπιστημίου (σχολείο, οικογένεια, ΜΜΕ), και όχι από το πανεπιστήμιο. Και αυτό έχει σημαντικές συνέπειες στην αποτελεσματική ενσωμάτωση του σημαντικού για τη δημοκρατία αυτού αντικειμένου σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα.

Έλλειμμα γενικότερου σχεδιασμού στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Αν και φαίνεται να γίνονται προσπάθειες να ενταχθούν τα θέματα που αφορούν τα ΑΔ και τις δημοκρατικές αξίες στο εκπαιδευτικό σύστημα, εντούτοις παρατηρείται έλλειψη εκπαίδευσης των μελλοντικών εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στα θέματα αυτά. Παρατηρείται, δηλαδή, ότι απλώς θεσμοθετήθηκαν, χωρίς να υπάρχει συνολικός σχεδιασμός στη βαθμίδα αυτή της εκπαίδευσης, η οποία έχει θεμελιώδη σημασία για την ηθικο-πολιτική διαπαιδαγώγηση των μαθητών και στις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Θετική επίδραση της διδασκαλίας στο γνωστικό επίπεδο των φοιτητών Ωστόσο, προέκυψε το συμπέρασμα ότι η παρακολούθηση του διδακτικού αντικειμένου σχετικά με τα ΑΔ και την Αγωγή του Πολίτη επηρεάζει θετικά το γνωστικό επίπεδο των φοιτητών/τριών που επιλέγει το συγκεκριμένο πανεπιστημιακό μάθημα. Καταδεικνύεται έτσι ο σημαντικός ρόλος που μπορούν να παίξουν τα πανεπιστήμια σε θέματα προώθησης των ΑΔ και της Αγωγής του Πολίτη μέσω της εκπαίδευσης.

Αποδοχή των δημοκρατικών αξιών, αλλά έλλειμμα συνειδητοποίησης-ενεργοποίησης Από την άλλη μεριά, αν και η παρακολούθηση του διδακτικού αντικειμένου φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο τόσο στην αύξηση του γνωστικού επιπέδου αλλά και στην υιοθέτηση δημοκρατικών αξιών, δεν φαίνεται όμως να διαφοροποιεί ιδιαίτερα τόσο το επίπεδο συνειδητοποίησης των φοιτητών/τριών όσο και το επίπεδο ενεργοποίησής τους απέναντι σε παραβιάσεις των ΑΔ. Φαίνεται ότι στη μεγάλη τους πλειονότητα, οι φοιτητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων που διδάχθηκαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, «μετασχηματίζουν» κυρίως το γνωστικό τους επίπεδο και όχι ιδιαίτερα το επίπεδο των στάσεων, των αντιλήψεων και αυτό της ενεργοποίησής τους, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να λειτουργήσουν ως συνήγοροι και ως υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην καθημερινή και σχολική ζωή.

Η ΕΑΔ στα Τμήματα των θετικών επιστημών Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο στα τμήματα των θετικών επιστημών. Η έρευνα έδειξε ότι, συγκριτικά με τα Παιδαγωγικά Τμήματα, η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και η εκπαίδευση του πολίτη στα τμήματα των θετικών επιστημών, είναι ανύπαρκτη. Έτσι, εξηγείται το γεγονός ότι, συγκριτικά με τους υπόλοιπους φοιτητές, οι φοιτητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων έχουν σχετικά καλύτερη γνώση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αξιών και δικαιωμάτων που συνδέονται με την ιδιότητα του πολίτη.

2. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΤΡΟΦΩΝ Η υπότροφος Καραχοντζίτη Ελένη ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στις 4.12.2015 στο πανεπιστήμιο Paris 8, και σήμερα εργάζεται με σύμβαση έργου στο Institut Catholique de Paris. Το μέλος της ομάδας Χαρίκλεια Πίτσου ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στις 4 Δεκέμβρη 2013 και σήμερα εργάζεται ως νηπιαγωγός και ταυτόχρονα στα ΙΕΚ Πατρών, σε θέματα παιδαγωγικής και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το μέλος της ομάδας Ζωή Καρανικόλα ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στις 7 Σεπτεμβρίου 2015 και σήμερα εργάζεται σε δημοτικό σχολείο.

3. ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Δημοσίευση στο περιοδικό Science, Technology and Education Issues: Pitsou Ch., Balias St. 2014 Δημοσίευση στο ηλεκτρονικό περιοδικό Academia (Πίτσου Χαρίκλεια (2014). Συμμετοχή σε δύο συνέδρια του εξωτερικού (Cádiz, Spain, 18/9-21/9/2012 – Université Paris Ouest, Nanterre 2011, France) και σε ένα του εσωτερικού (Βόλος, 2011) .

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ Θεωρούμε ότι το έργο βοήθησε την εκπαιδευτική και ερευνητική πορεία των εμπλεκομένων, πράγμα που φαίνεται από τις δημοσιεύσεις που ακολούθησαν, αλλά και από τη δραστηριότητά τους στον χώρο της εκπαίδευσης όπου εργάζονται. *Η Χαρίκλεια Πίτσου δημοσίευσε βιβλίο (2015) που στηρίχτηκε σε σεμινάριο για τα ανθρώπινα δικαιώματα με τίτλο. Έχω, έχεις, έχουμε δικαίωμα. Επιμόρφωση, Εκπαίδευση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. *Επίσης, χρησιμοποιώντας υλικό της έρευνας, οι ερευνήτριες Χαρίκλεια Πίτσου, Ζωή Καρανικόλα δημοσίευσαν το άρθρο: Οι εκπαιδευτικές πρακτικές-δράσεις του Υπουργείου Παιδείας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα τη χρονική περίοδο 2002-2011. Μια ανάλυση περιεχόμενου των εκθέσεών του προς την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Έρευνα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών– Επιστημονικών Θεμάτων (2015). Γενικά, οι εμπλεκόμενες φοιτήτριες παρουσιάζουν σημαντική δραστηριότητα στον χώρο της εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα και της ιδιότητας του πολίτη, με τη συμμετοχή σε συνέδρια, τη δημοσίευση άρθρων, την οργάνωση σεμιναρίων και τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού, χρήσιμου για την εκπαιδευτική τους παρέμβαση και τη συμβολή τους στη διάχυση της γνώσης που παρήγαγαν στο πλαίσιο του υποέργου.

Σας ευχαριστώ