Εισαγωγή στην έννοια της αειφορίας Αικ. Σταματελάτου, επ. καθηγήτρια

Η λύση στην κρίση Η αειφορία προωθείται ως πιθανή λύση για πολλά διεθνή, περιφερειακά και τοπικά προβλήματα της κοινωνίας Αναπτυσσόμενων χωρών (υπερπληθυσμός, ασθένειες, πολιτική αστάθεια) Ανεπτυγμένων χωρών ( «γήρανση» των υποδομών, ρύπανση, ανεξέλεγκτη επέκταση των πόλεων με περιορισμένους φυσικούς πόρους) Η αειφορία είναι μια γενική προσέγγιση που επινοήθηκε από τις δυτικές κοινωνίες με στόχο να προτείνουν νέα μοντέλα ανάπτυξης σε όλον τον κόσμο Εκτός από την ίδια κρίση της ανάπτυξης (λόγω των οικονομικών μοντέλων που επικρατούν), η ανάπτυξη απειλείται από το γεγονός της αδυναμίας της γης να θρέψει τον συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό, αλλά και από την ανασφάλεια που προκαλείται από τις συγκρούσεις και τους πολέμους. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Η λύση στην κρίση Τη δεκαετία του 1980 τέθηκε μια πρόκληση της εναρμόνισης της οικολογίας με την οικονομική ευημερία, ώστε η οικονομία να εξακολουθήσει να μεγεθύνεται χωρίς να βλάπτεται το περιβάλλον. Συγκεκριμένα, θεωρήθηκε ότι η τεχνική επιστημονική ανάπτυξη επιφέρει κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη με αποτέλεσμα την πρόοδο και τη μεγέθυνση (growth) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Ο πιο γνωστός ορισμός για την αειφορία Από την αναφορά της επιτροπής Brundtland που συντάχθηκε το 1987 μετά την παύση της επιτροπής που ιδρύθηκε το 1983 για να ενώσει όλα τα κράτη προς την υλοποίηση της αειφόρου ανάπτυξης. Η πρόεδρος της επιτροπής ήταν η πρώην πρόεδρος της Νορβηγίας. Η αναφορά της επιτροπής Brundtland ήταν μια απάντηση στη σύγκρουση μεταξύ της οικονομικής μεγέθυνσης (economic growth) σε παγκόσμιο επίπεδο (ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης) και της επιταχυνόμενης υποβάθμισης του περιβάλλοντος σε παγκόσμια κλίμακα. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Η έννοια της αειφορίας εμπεριέχει… ασάφεια και αμφισημία τόσο στον ορισμό όσο και στην εφαρμοσιμότητα αυτής τρεις βασικές αρχές, στις οποίες συμφωνούν οι περισσότεροι ότι πρέπει να διέπουν τα αειφόρα μέτρα: να ζεις στα καθορισμένα πλαίσια της ικανότητας της γης να διατηρήσει τη ζωή να κατανοήσεις τις αλληλένδετες σχέσεις της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος να κατανείμεις τους πόρους δίκαια και να δώσεις ίσες ευκαιρίες σε αυτή τη γενιά και την επόμενη 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Σχηματικές απεικονίσεις: τρίγωνο Munasinghe (1993) Οικονομική κορυφή: μεγέθυνση, αποδοτικότητα, ευστάθεια Περιβαλλοντική κορυφή: ανθεκτικότητα/βιοποικιλότητα, φυσικοί πόροι, ρύπανση Κοινωνική κορυφή: ισχύς, ένταξη/διαβούλευση, θεσμοί/διακυβέρνηση Οικονομία-Περιβάλλον εκτίμηση της αξίας περιβαλλοντικών πόρων/εσωτερίκευση περιβαλλοντικού κόστους ρυθμός επιπτώσεων Οικονομία-Κοινωνία ενδογενεακή ισότητα βασικές ανάγκες/βιοπορισμός Κοινωνία-Περιβάλλον διαγενεακή ισότητα αξίες/πολιτισμός Κέντρο: υλοποίηση στόχων (καταπολέμηση φτώχιας, επίτευξη ισότητας και αειφορίας, αντιμετώπιση κλιματικής αλλαγής) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Τρίγωνο Munasinghe – η κορυφή της οικονομίας Η οικονομική πρόοδος αξιολογείται με βάση την ευημερία και μετρείται από την προθυμία να πληρώσει κάποιος για αγαθά και υπηρεσίες. Οικονομική αειφορία: μεγιστοποίηση του εισοδήματος με ταυτόχρονη διατήρηση του κεφαλαίου Κεφάλαιο: κατασκευασμένο, φυσικό, ανθρώπινο, κοινωνικό Δυνατότητα αντικατάστασης ενός είδους κεφαλαίου από ένα άλλο Η εκτίμηση της αξίας του κεφαλαίου στο σύνολό του είναι δύσκολο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το φυσικό και κοινωνικό 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Τρίγωνο Munasinghe – η κορυφή του περιβάλλοντος Η περιβαλλοντική διάσταση της αειφορίας σχετίζεται με τη διαχείριση των φυσικών πόρων και ιδιαίτερα τους σπάνιους με στόχο τη συνολική βιωσιμότητα και ομαλή λειτουργία των οικοσυστημάτων. Βασικά στοιχεία του περιβάλλοντος που βοηθούν στην αξιολόγηση της αειφόρου ανάπτυξης: Ανθεκτικότητα (resilience): η ικανότητα των οικοσυστημάτων να παραμένουν ως έχουν παρά τις πιέσεις (σοκ) Σθένος (vigour): η πρωτογενής παραγωγικότητα ή μεγέθυνση ενός οικοσυστήματος Οργάνωση: η πολυπλοκότητα και η δομής ενός συστήματος (πολυκύτταρος έναντι μονοκύτταρου οργανισμού) Η υποβάθμιση των φυσικών πόρων, η ρύπανση, η μείωση της βιοποικιλότητας αυξάνουν την τρωτότητα, υπονομεύουν την υγεία και μειώνουν την ανθεκτικότητα του συστήματος. Ασφαλές όριο, φέρουσα ικανότητα: σημαντικές έννοιες για την αποφυγή της κατάρρευσης του συστήματος. Η αειφόρος ανάπτυξη δεν είναι απαραίτητα ταυτόσημη με τη διατήρηση ενός οικολογικού status quo. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Τρίγωνο Munasinghe – η κορυφή της κοινωνίας Κοινωνική ανάπτυξη: βελτίωση της ευημερίας μέσω της συσσωρευμένης ικανότητας των ατόμων και κοινωνιών να εργάζονται από κοινού. Κοινωνικό κεφάλαιο: ποιότητα και ποσότητα κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, επίπεδα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, κοινές κοινωνικές νόρμες. Το κοινωνικό κεφάλαιο αυξάνεται με τη χρήση του και διαβρώνεται όταν δε χρησιμοποιείται – το αντίθετο συμβαίνει με το οικονομικό και περιβαλλοντικό κεφάλαιο Η κοινωνική ανάπτυξη περιλαμβάνει προστατευτικές πολιτικές που μειώνουν την τρωτότητα, προάγουν την ισότητα και εξασφαλίζουν ότι οι βασικές ανάγκες ικανοποιούνται Η αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου μέσω της εκπαίδευσης, η ενίσχυση των κοινωνικών αξιών και θεσμών συμβάλουν στην κοινωνική ανάπτυξη. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Mohan Munasinghe  Είναι φυσικός από τη Σρι Λάνκα, ακαδημαϊκός και οικονομολόγος με έμφαση στους ενεργειακούς και υδάτινους πόρους, στην αειφόρο ανάπτυξη και στην κλιματική αλλαγή. Ήταν αντιπρόεδρος της διακυβερνητικής συζήτησης για την κλιματική αλλαγής που μοιράστηκε το Νόμπελ ειρήνης του 2007 με τον πρώην αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Αλ Γκορ. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Σχηματικές απεικονίσεις: Κύκλοι Τα τρία «Ε», από τα αρχικά των αγγλικών όρων Economy, Environment, (social) Equity S: sustainability Δείχνει τις αλληλεπιδράσεις των τριών κατηγοριών με μια κοινή ζώνη, στην οποία τοποθετείται η αειφορία Ονομάζεται και τρίπτυχη βασική γραμμή (triple bottom line) που αυξάνει τα κέρδη, βελτιώνει τον πλανήτη και τις ζωές των ανθρώπων. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Σχηματικές απεικονίσεις: Ομόκεντροι κύκλοι Η οικονομία υπάρχει ολοκληρωτικά μέσα στην κοινωνία, καθώς όλα τα μέρη της ανθρώπινης οικονομίας απαιτούν την αλληλεπίδραση των ανθρώπων. Όμως η κοινωνία δεν είναι μόνο οι οικονομικές συναλλαγές κι αλληλεξαρτήσεις. Υπάρχουν η οικογένεια, φίλοι, τέχνες, θρησκεία, και άλλα σημαντικά στοιχεία για την ύπαρξη της κοινωνίας. Η κοινωνία υπάρχει ολοκληρωτικά μέσα στο περιβάλλον. Οι βασικές απαιτήσεις για επιβίωση (αέρας, τροφή, νερό) προέρχονται από αυτό, όπως και η ενέργεια και κάθε πρώτη ύλη για τη διαβίωσή μας. Το περιβάλλον «περιβάλλει» την κοινωνία. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Σχηματικές απεικονίσεις: Πυραμίδα Στο κάτω μέρος αναπαρίσταται το περιβάλλον, το υπέρτατο μέσο, ως την προϋπόθεση για μια αξιοπρεπή ζωή Η οικονομία είναι στην επόμενη βαθμίδα και συμπλέει με την τεχνολογία, την πολιτική και την ηθική. Αποτελεί το ενδιάμεσο μέσο, το όχημα, για την επίτευξη του τελικού στόχου Η ισότητα και η ευημερία του ανθρώπου είναι στην κορυφή και αποτελεί τον απώτερο στόχο. Η οικονομία επιτυγχάνει, στο βαθμό που διατηρεί και αποκαθιστά το υπέρτατο μέσο (περιβάλλον) τον απώτερο στόχο (ισότητα και ευημερία) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Herman Daly Αμερικάνος οικολόγος και γεωργιστής οικονομολόγος Αμερικάνος οικολόγος και γεωργιστής οικονομολόγος Γεωργισμός: οικονομική θεωρία που βασίζεται στην αρχή ότι ενώ η αξία που παράγουν οι άνθρωποι ανήκει σε αυτούς, η οικονομική αξία που προέρχεται από τους φυσικούς πόρους και υπηρεσίες πρέπει να κατανέμεται εξίσου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Πόροι (resources) – έννοια κλειδί Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης βασίζεται στην παραδοχή ότι οι φυσικοί πόροι δεν είναι άπειροι και πως το μοντέλο της ανάπτυξης που εφαρμόζεται έχει φέρει πολλές κοινωνικές διαφορές στον κόσμο. Η αειφορία λοιπόν έχει πρωτίστως σχέση με τους φυσικούς πόρους και πως αυτοί πρέπει να χρησιμοποιούνται Οι πόροι είναι μια ευρεία έννοια και περιλαμβάνει ύλη, ενέργεια, διεργασίες και ιδέες. Ταξινομούνται σε ανανεώσιμους ή μη, καθώς και σε ανακυκλώσιμους ή μη. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Πόροι (resources) ή περιβαλλοντικές υπηρεσίες (services): η ραχοκοκαλιά κάθε οικονομίας - Κατηγορίες Υποστηρικτικοί: αναγκαίοι για τη λειτουργία άλλων κατηγοριών Κύκλοι ζωτικών στοιχείων/συστατικών, π.χ. αζώτου, άνθρακα, νερού Πρωτογενής παραγωγή υλικών Σχηματισμός χώματος Ύλη κι ενέργεια Καλλιέργειες, τροφή, νερό Πρώτες ύλες (ξυλεία, δέρματα, καυσόξυλα, ζωοτροφές, λιπάσματα κλπ.), ορυκτά, διακοσμητικά στοιχεία Γενετική ύλη (γονίδια) Ιατρικές ύλες (φαρμακευτικές ουσίες, οργανισμοί για τεστ κλπ) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Πόροι (resources) ή περιβαλλοντικές υπηρεσίες (services): η ραχοκοκαλιά κάθε οικονομίας – Κατηγορίες (συνέχεια) Υπηρεσίες ρυθμιστικές Αφομοίωση, παγίδευση (sequestration) άνθρακα και ρύθμιση κλίματος Αποσύνθεση αποβλήτων και αποτοξικοποίηση Καθαρισμός νερού και αέρα Ρύθμιση παρασίτων και ασθενειών Υπηρεσίες πολιτιστικές Χρήση φύσης σε μοτίβα, σε βιβλία, σε ταινίες, στη λαϊκή τέχνη, στα εθνικά σύμβολα, στην αρχιτεκτονική Χρήση φύσης σε θρησκευτικά τελετουργικά, ενσωμάτωση αυτής στην ιστορική κληρονομιά Ψυχαγωγία, εκπαίδευση, θεραπεία 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Πόροι (resources) ή περιβαλλοντικές υπηρεσίες (services): η ραχοκοκαλιά κάθε οικονομίας – ταξινόμηση Μη ανανεώσιμοι/μη ανακυκλώσιμοι π.χ. ορυκτά καύσιμα Μη ανανεώσιμοι/ ανακυκλώσιμοι π.χ. ορυκτά υλικά Γρήγορα ανανεώσιμοι π.χ. ψάρια Αργά ανανεώσιμοι δάση Περιβαλλοντικοί αέρας, νερό, έδαφος Πόροι που «ρέουν» π.χ. ηλιακή κι αιολική ενέργεια 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Πόροι – εξάντληση (depletion) Η εξάντληση είναι σημαντικός παράγοντας για την ύπαρξη των πόρων. Στους ανανεώσιμους πόρους, επέρχεται εξάντληση όταν ο ρυθμός εξαγωγής υπερβαίνει το ρυθμό ανανέωσης. Οι «ρυθμιστικές υπηρεσίες» καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το ρυθμό ανανέωσης. Οι πόροι που ρέουν και οι περιβαλλοντικοί πόροι δεν εξαντλούνται ποτέ. Οι περιβαλλοντικοί πόροι όμως μπορεί να υποβαθμιστούν από η ρύπανση κι ενδεχομένως να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας οι πόροι έχουν υπάρξει σε αφθονία, κάποιοι έχουν εξαντληθεί, κάποιοι έχουν αντικατασταθεί με άλλους (συχνά μέσω νέων τεχνολογιών) Τα πλεονάσματα των φυσικών πόρων μετατράπηκαν σε οικονομικό πλούτο (συμπεριλαμβανομένων και των υποδομών) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Ανησυχία για τους φυσικούς πόρους τέλη 1940-αρχές 1950: συσχετίστηκε ποσοτικά η διαθεσιμότητα των πόρων με την οικονομική ανάπτυξη (αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου που αύξησε τους ρυθμούς παραγωγής) – τι θα γινόταν αν η διαθεσιμότητα των πόρων μειωνόταν; τέλη 1960-αρχές 1970: η παραπάνω αρχική ανησυχία επιβεβαιώθηκε. Επιπλέον εκφράστηκε ανησυχία για την ικανότητα του περιβάλλοντος να ανακυκλώσει τη ρύπανση που προέρχεται από την οικονομική μεγέθυνση σύγκρουση συμφερόντων: ανησυχίες για τη φέρουσα ικανότητα του περιβάλλοντος και αυξημένη ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες ως αποτέλεσμα της αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος οικολόγοι (ανησυχούν για την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων σε συνθήκες πίεσης και παρέμβασης) και οικονομολόγοι (εστιάζουν στο ότι οι περιβαλλοντικές υπηρεσίες δεν είχαν εισαχθεί στις συναλλαγές της αγοράς κι επομένως είχαν υποτιμηθεί – ανάγκη για μεθόδους εύρεσης της οικονομικής αξίας αυτών) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Ανησυχία για τους φυσικούς πόρους (συνέχεια) Λέσχη της Ρώμης : παγκόσμια οργάνωση με αντικείμενο τα ποικίλα διεθνή θέματα συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών συστημάτων, της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος Στη μελέτη «Limits to Growth» (1972) τονίστηκε ότι η κατάρρευση της ζωής στον πλανήτη είναι αναπόφευκτη αν ο τρέχων ρυθμός εξάντλησης των πόρων δε μειωνόταν. Μέσα 1980: Σοβαρές ανησυχίες παγκοσμίως για τις περιβαλλοντικές αλλαγές (σε παγκόσμιο επίπεδο) στην ποιότητα του περιβάλλοντος, στην παραγωγή τροφής, στην υγεία της τρέχουσας γενιάς αλλά και των μελλοντικών Η μελέτη όμως αμφισβητήθηκε εξαιτίας των μεγαλύτερων αποθεμάτων πόρων από αυτά που εκτιμήθηκαν και της λιγότερης αύξησης χρήσης των πόρων από όσο είχε προβλεφθεί. Όλα αυτά εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου που επέφερε βελτίωση στην εύρεση πόρων και αποτελεσματικότερης χρήσης αυτών. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Δύο κύριες σχολές σκέψης Απαισιόδοξοι Αισιόδοξοι Η γη δεν μπορεί να υποστηρίζει για πάντα τις απαιτήσεις για πόρους (resources). Οι φυσικοί πόροι είναι πεπερασμένοι και δεν μπορούν να υποστηρίξουν τον προβαλλόμενο πληθυσμό με τα τρέχοντα επίπεδα της χρήσης πόρων και ρυθμών ανάπτυξης Ο κίνδυνος κατά της αειφορίας προέρχεται από τον υπερπληθυσμό και την κατανάλωση Η γη μπορεί να ικανοποιεί τις ανάγκες και να βελτιώνει το βιοτικό επίπεδο της παρούσας αλλά και των μελλοντικών γενεών για πάντα, μέσω κινήτρων, κατάλληλων μέτρων και πολιτικών, αντικατάστασης πόρων, ανακύκλωσης, νέων τεχνολογιών κλπ. Οι πόροι περιλαμβάνουν την τεχνολογία και την τεχνογνωσία, κι επειδή τα δεύτερα αυξάνονται με το χρόνο, αυξάνονται και οι πόροι. Ο κίνδυνος κατά της αειφορίας προέρχεται από τις κακές πολιτικές που μαχονται τις ελεύθερες αγορές και τις δυνατότητες της ανθρώπινης γνώσης. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Δύο κύριες σχολές σκέψης Η χρήση και μετατροπή των φυσικών πόρων συνιστά κεφάλαιο και προσθέτει στον πλούτο των σημερινών και μελλοντικών γενεών (ανθρωπογενείς πόροι). Ισχυρή και ασθενής αειφορία: κατά πόσο οι πόροι (φυσικοί και ανθρωπογενείς) μπορούν να αντικαταστήσουν ο ένας τον άλλον Ασθενής αειφορία Μεγάλος βαθμός αντικατάστασης Ισχυρή αειφορία Μικρός βαθμός αντικατάστασης 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Ασθενής αειφορία Η χρήση φυσικών πόρων υποβαθμίζει το περιβάλλον αρχικά, αλλά καθώς αυξάνεται το εισόδημα, μέρος αυτού θα χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια για την αποκατάστασή του. Το ανθρωπογενές κεφάλαιο (τεχνολογία, τεχνογνωσία) οδηγεί στην υποκατάσταση των φυσικών πόρων κι αυτό οδηγεί στην αειφόρο οικονομική μεγέθυνση Οι όποιες ανησυχίες για τη μη αναστρέψιμη απώλεια των πόρων (μείωση της βιοποικιλότητας, υπερθέρμανση του πλανήτη) κατευνάζονται με την προοπτική των νέων τεχνολογιών που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερες επενδύσεις στις μελλοντικές γενιές για να βρεθούν εναλλακτικοί πόροι. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Ισχυρή αειφορία Υπάρχει ανάγκη να διατηρηθούν κάποια κρίσιμα επίπεδα στις περιβαλλοντικές υπηρεσίες Οι φυσικοί και ανθρωπογενείς πόροι είναι συμπληρωματικοί Οι μελέτες της άλλης πλευράς είναι βραχυπρόθεσμες. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Διαθεσιμότητα πόρων στο μέλλον Η αειφορία εξ ορισμού εξασφαλίζει στις μελλοντικές γενιές τις ίδιες ευκαιρίες και πρόσβαση στη χρήση των πόρων (διαγενεακή ισότητα). Η χρήση μη ανανεώσιμων πηγών αποκλείει τις ίδιες ευκαιρίες στις μελλοντικές γενιές – δηλαδή μόνο ένα μέρος της αρχικής ποσότητας των πόρων θα είναι διαθέσιμο στο μέλλον… Αυτό οδηγεί σε αντίθεση με την αρχή της ισότητας. Το αντεπιχείρημα εκφράζεται με το παράδειγμα της παραλίγο εξαφάνισης των φαλαινών στις αρχές του 1960 από το υπερβολικό κυνήγι προς συλλογή του λίπους της. Η ανάπτυξη φθηνών προϊόντων από πετρέλαιο και ο ηλεκτρισμός μείωσαν τη ζήτηση για λίπος. Η μείωση της ζήτησης μέσω της ανάπτυξης της τεχνολογίας απέτρεψε την εξόντωση της φάλαινας. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Διαθεσιμότητα πόρων στο μέλλον (συνέχεια) Fixed stock paradigm Τα ορυκτά είναι σε συγκεκριμένες ποσότητες και η συνεχής τους εξόρυξη και χρήση θα τα εξαντλήσει Opportunity cost paradigm Αυξάνοντας τις τιμές, η ζήτηση θα μειωθεί, και η εξόρυξη θα σταματήσει (εφόσον έχουν βρεθεί εναλλακτικοί πόροι). Δηλαδή η οικονομική «εξάντληση» θα προηγηθεί της φυσικής. Οι υψηλές τιμές θα γίνουν κίνητρο για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, εύρεση νέων αποθεμάτων, ανακύκλωση παλαιών ορυκτών εμπορευμάτων κλπ. Τέτοιοι αυτορρυθμιστικοί μηχανισμοί καθιστούν την οικονομία ανθεκτική στην απειλή οποιασδήποτε έλλειψης 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Διαθεσιμότητα πόρων στο μέλλον (συνέχεια) Απαισιόδοξοι Αν και γνωρίζουν τους μηχανισμούς της αγοράς (προσφορά και ζήτηση), αμφισβητούν την ικανότητα των κινήτρων και της νέας τεχνολογίας να ελέγξει την εξάντληση των πόρων Η νέα τεχνολογία μπορεί να μειώσει το κόστος εύρεσης πόρων, αλλά μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Η μελλοντική τάση στη διαθεσιμότητα των πόρων θα εξαρτηθεί τα αποτελέσματα των δαπανηρών συνεπειών από την εξάντλησή τους και των νέων τεχνολογιών που μειώνουν το κόστος. Αισιόδοξοι Η αύξηση του πληθυσμού θα παράγει περισσότερους ανθρώπους ικανούς για να μετατρέψουν το περιβάλλον τους σύμφωνα με τις ανάγκες τους Οι πόροι δεν είναι πεπερασμένοι γιατί δεν είναι φυσικοί – δεν είναι υλικά που απλά τα βρίσκουμε σαν το χαμένο θησαυρό – είναι προϊόντα της ανθρώπινης ευφυίας (βάσει της οποίας τα βρίσκουμε, τα μετατρέπουμε, τα διαχειριζόμαστε κλπ.) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Ανάπτυξη ή μεγέθυνση; to develop – αναπτύσσομαι: επεκτείνομαι ή πραγματοποιώ τις δυνατότητές μου, μεταβαίνω σταδιακά σε μια πληρέστερη, μεγαλύτερη ή καλύτερη κατάσταση to grow-μεγεθύνομαι: αυξάνομαι φυσικά σε μέγεθος με την προσθήκη υλικών μέσω της αφομοίωσης ή της επικάθισης Μια οικονομία μπορεί να μεγεθύνεται χωρίς να αναπτύσσεται ή το αντίστροφο, ή και τα δύο ή τίποτα από τα δύο Καθώς η ανθρώπινη οικονομία είναι ένα υποσύνολο ενός πεπερασμένου (?) παγκόσμιου οικοσυστήματος που δε μεγαλώνει (?) είναι σαφές ότι η μεγέθυνσης της οικονομίας δεν μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτήν την έννοια, η «αειφόρος μεγέθυνση (sustainable growth)» μπορεί να είναι αντιφατικός όρος, ενώ η «αειφόρος ανάπτυξη (sustainable development)» είναι πιο κατάλληλος όρος. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Πράσινη μεγέθυνση (green growth) Μια άλλη έννοια (πράσινη μεγέθυνση) ορίστηκε από τον OECD (2011)(Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) και περιλαμβάνει την προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης και ανάπτυξης, ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται η ποιότητα και ποσότητα του φυσικού κεφαλαίου ώστε να μπορεί να παράγει υπηρεσίες (πόρους με την ευρύτερη έννοια) στις οποίες βασίζεται η ανθρώπινη ευημερία. Η πράσινη μεγέθυνση επίσης προωθεί τις επενδύσεις, τον ανταγωνισμό και την καινοτομία που θα δώσουν ώθηση σε νέες οικονομικές ευκαιρίες. Ενώ φαίνεται ότι υπάρχει ομοιότητα μεταξύ της αειφόρου και πράσινης ανάπτυξης, η πράσινη ανάπτυξη/μεγέθυνση δεν καλύπτει θέματα όπως: Η ποιότητα της ζωής (πέραν της περιβαλλοντικής ποιότητας ζωής) Το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο (πέραν των πράσινων πτυχών) 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου

Η αειφορία στη μηχανική (sustainable engineering) Η μηχανική είναι η εφαρμογή βασικών επιστημών για το σχεδιασμό, παρασκευή προϊόντων ή διεργασιών, ενώ λαμβάνονται υπόψη οι περιορισμοί των οικονομικών του περιβάλλοντος και κοινωνικών παραγόντων. Η μηχανική δε συνδέεται άμεσα και αποκλειστικά με κάποιον από τους 3 πυλώνες της αειφορίας – είναι όμως έμμεσα συνδεδεμένη με αυτούς. Η μηχανική: χρησιμοποιεί πόρους για να οδηγήσει την οικονομική δραστηριότητα σε όλους τους τομείς: βιομηχανία, μετακίνηση, οικοδομή, εμπόριο λαμβάνει πόρους από το περιβάλλον και απορρίπτει τα απόβλητα στο περιβάλλον παρέχει υπηρεσίες που προάγουν το καλό βιοτικό επίπεδο και υποστηρίζουν την κοινωνική σταθερότητα και την ανάπτυξη Η αειφόρος μηχανική περιορίζεται στα τεχνικής φύσεως θέματα που δεν μεταβάλλονται κατά τόπους και στο χρόνο όπως η οικονομία και η πολιτική. Οι προκλήσεις στη μηχανική περιβάλλοντος σχετίζονται άμεσα με όσα πραγματεύεται η αειφόρος μηχανική, που είναι αντικείμενο αυτής της ενότητας. 19/2/2017 Μελλοντικές Προκλήσεις στην Επιστήμη και Μηχανική του Περιβάλλοντος - Κατερίνα Σταματελάτου