Υποσαχάριος Αφρική Γ.Μαυρομμάτης

Εισαγωγή Σήμερα θα μιλήσουμε για την γεωπολιτική και γεωοικονομία της Υποσαχάριας Αφρικής. Δεν μπορούμε να παραλείψουμε την Αφρική γιατί διαφορετικά θα ακολουθούσαμε και εμείς τη λογική της δυτικής φιλολογίας της «Μαύρης Ηπείρου» Achille Mbembe “On the poscolony” Η «Μαύρη Ήπειρος», το αντίθετο της ανθρωπότητας, η «τρύπα της γης», η περιοχή του μη πολιτισμού, o τρόπος μέσα από τον οποίο η Δύση οντολογικά οριζόταν, Franz Fannon Black Skin White Mask αλλά σε επίπεδο ηπείρων

Nelson Mandela 1918-2013

Africa the new economic powerhouse? Dec/2012

Υποσαχάριος Αφρική

Υποσαχάριος Αφρική

Mo Ibrahim Index & καλή διακυβέρνηση στην Αφρική

Υποσαχάρια Αφρική Το ανθρώπινο είδος προέρχεται από την Αφρική, η πιο παλαιά κατοικημένη περιοχή στον κόσμο Ο Μέγας Αλέξανδρος και οι Ρωμαίοι κατάκτησαν περιοχές της Β. Αφρικής Μέσα από την επέκταση του Αραβικού Ισλαμικού Χαλιφάτου από τον 7ο αιώνα και μετά, το Ισλάμ διαδόθηκε σιγά-σιγά στην Υποσαχάριο Αφρική μέσα από μεταναστεύσεις και εμπόριο Η Υποσαχάριος Αφρική πριν την αποικιοκρατία είχε διαφορετικές πολιτικές δομές: από φυλές σε Βασίλεια. Το φαινόμενο της δουλείας, 15ο-19ο αιώνα, 7-12 εκ. δούλοι πέρασαν τον ατλαντικό- η παγκοσμιοποίηση της εργασίας; Η γέννηση του παγκόσμιου καπιταλισμού; (Δυτική Αφρική) 1820 και η πτώση του δουλεμπορίου, η εξάλειψη της δουλείας στη Βρετανική Αυτοκρατορία (1833 και 1843 παντού) και οι νέες οικονομίες που έπρεπε να χτιστούν (πρώτες ύλες και μεταλλεύματα) Αποικιοκρατία και “scramble of Africa” Ανεξαρτητοποίηση της Γκάνας το 1957, Ροδεσία 1965 κτλ. Εθνοτική και θρησκευτική ποικιλομορφία παντού παρόλα αυτά έθνη έπρεπε να χτιστούν. Ανεξαρτητοποίηση, μετά δικτατορίες και αυταρχισμός (1960 με τέλος 1980 περισσότερα από 70 πραξικοπήματα). Εμφύλιοι πόλεμοι σε πολλές περιοχές: Λιβερία, Σιέρα Λεόνε, Νιγηρία, Ρουάντα, Σουδάν κτλ. Κατά την τελευταία δεκαετία οι συγκρούσεις έχουν υποχωρήσεις (ο πόλεμος της Αγκόλας έληξε το 2002 μετά από 30 χρόνια) Ορισμένες χώρες της ηπείρου είναι μεταξύ των ταχύτερα αναπτυσσόμενων του κόσμου.

Η γεωγραφία της αποικιοκρατίας στην Αφρική

Οι 4 από τις 10 πιο ταχύτατα αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου είναι αφρικάνικες κατά την τελευταία δεκαετία

Η Κίνα στην Αφρική Aid, development, businesses Chinese style Η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και οι πολιτικές της σχέσεις με την Αφρική Από την ιδεολογία στις εμπορικές σχέσεις ‘Αχρεία βοήθεια’ και νεό-αποικιοκρατική λογική της Κίνας στην Αφρική; Η προσέγγιση προς την Αφρική: Ο Νότος μιλάει στο Νότο ή τα θύματα των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων συνεργάζονται Ιστορικά, η Κίνα είχε δεσμούς με την Αφρική από το 1950 σε ένα ιδεολογικό αντι-ιμπεριαλιστικό πλαίσιο ενίσχυσης των αγώνων ανεξαρτησίας Η Κίνα προσπάθησε να ενισχύσει Αφρικανικές χώρες ώστε να μείνουν ανεξάρτητες στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου. Η έννοια της αλληλοβοήθειας ως ιδεολογικό όπλο. Η Κίνα προσπαθεί να εξασφαλίσει ενεργειακούς πόρους. Τώρα ενδιαφέρεται και για τρόφιμα αλλά και μεταλλεύματα. O σεβασμός της αυτονομίας του κάθε κράτους και της μη παρέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις (βλέπε Σουδάν) Μια υποτιθέμενη ‘win-win’ κατάσταση όπου η αναπτυξιακή βοήθεια μπερδεύεται με οικονομικές σχέσεις μεταξύ κρατών μια άλλου είδους βοήθεια από τη Δυτική βοήθεια του ΟΟΣΑ Η κινέζική βοήθεια φτιάχνει έργα, δρόμους, λιμάνια, σχολεία, κτίρια σε ανταλλαγή για ενεργειακούς πόρους και μεταλλεύματα

Διαφορετικές αντιλήψεις περί βοήθειας

Αφρο-καπιταλισμός To 2010 o Νιγηριανός δισεκατομμυριούχος και φιλάνθρωπος Elumelo δημιούργησε τον όρο προκειμένου να ορίσει μια μορφή φιλανθρωπίας και καπιταλισμού, μια επικερδή πράξη φιλανθρωπίας που προωθεί την οικονομική ανάπτυξη. Η Αφρική παραδοσιακά έχει υπάρξει μια οικονομία πρώτων υλών και ορυκτών Μπορούν οι αφρικανικές οικονομίες να διαφοροποιηθούν περισσότερο; Μπορεί το Κινέζικο θαύμα που ανέσυρε εκατομμύρια ανθρώπους από την φτώχεια να πραγματοποιηθεί εν μέρει και στην Αφρική; Η όλη η αφήγηση της οικονομικής ανάδυσης της Αφρικής αφορά καθαρά την πλουτοκρατία της;

Λίγη ιστορία: Μια οπτική γωνία πάνω στην αφρικανική μετά-αποικία Achille Mbembe: On the postcolony Μεταποικία, η πολιτική κατασκευή μετά την αποικία Η επιστημολογία της αποικιοκρατίας, ο γηγενής ως μη άνθρωπος/ ζώο και η εξημέρωση του Η φαινομενολογία του Hegel, και η διαλεκτική ανθρώπου και ζώου, καθυπόταξης και εξημέρωσης Διερωτάται: Μπορούμε πραγματικά να ισχυριστούμε ότι έχουμε αφήσει πίσω μας την αποικιοκρατία και να αναφερθούμε στην ύπαρξη ενός αυτό-προσδιορισμένου και αυτό-διευθετούμενο Αφρικανικού υποκειμένου; Δεν δέχεται πια τον χαρακτηρισμό μετ-αποικιοκρατία, δεν αφήνεις κάτι πίσω, απλά προχωράς Η Αφρική έχει λειτουργήσει ιστορικά για την Ευρώπη ως ο απόλυτος άλλος, η «μαύρη» ήπειρος Η αποικιοκρατία ως συνεχόμενη βία, αποκτήνωση Οι μετά-αποικίες στηρίχθηκαν στη λογική των αποικιών, δεν ενδιαφέρονται για τα δικαιώματα των πολιτών τους, δεν είναι εκεί για να τους προστατεύουνε Η αποικιοκρατική αποκτηνωτική φιλοσοφία υιοθετήθηκε από τις μετά-αποικιοκρατικές ελίτ Κατά την αποικιοκρατία δημιουργήθηκε μια κοινότητα γηγενών επιχειρηματιών που λειτουργούσαν στο οικονομικό πλαίσιο της εποχής

Προκλήσεις Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις Συνεχής αύξηση του πληθυσμού, η αύξηση του πληθυσμού (3%) έχει εξαφανίσει την οικονομική ανάπτυξη Οι Αφρικανοί είναι 22% φτωχότεροι από ότι ήταν το 1970 (συγκριτικά) Προκειμένου για την επίτευξη των MDGs (2015) απαιτείται οικονομική ανάπτυξη της τάξεως του 6-8% ετησίως. Η νέα μάστιγα AIDS: Swaziland 25.9%, Botswana 24.8%, Lesotho 23.6%, South Africa 17.8% (ενήλικος πληθυσμός που ζει με AIDS) Μεγάλες μεταναστεύσεις μεταξύ των χωρών Μικρά ποσοστά απασχόλησης και ευκαιρίες απασχόλησης Το θέμα του φύλου, φτώχεια, aids, θάνατοι από εκτρώσεις και θάνατοι στη γέννα “Failed states”: βλέπε Σομαλία. Ο νέος πόλεμος της τρομοκρατίας λαμβάνει χώρα και στην Αφρική, η Γαλλία ως η νέα Αμερική.

Ο νέος πόλεμος κατά της τρομοκρατίας;

Ορισμένα στοιχεία για τις Αφρικάνικες οικονομίες Η περιοχή είναι από τους βασικούς εξαγωγείς χρυσού, ουρανίου, χρωμίου, μαγνησίου, σιδήρου κτλ. Αυξημένη παραγωγή πετρελαίου καλής ποιότητας στις ακτές που απαιτεί λιγότερη διύλιση. Τα κινητά και πως αλλάζουν την Αφρικανική Ήπειρο Η αγορά μεγάλων εκτάσεων για καλλιέργεια από χώρες όπως η Κίνα (Σενεγάλη), η Νότιος Κορέα και τα Περσικά κράτη. Η μετανάστευση των μορφωμένων Αφρικανών και το φαινόμενο της «διαρροής εγκεφάλων», η επιστροφή των μορφωμένων και η δημιουργία επιχειρήσεων Η μετανάστευση και η ανάπτυξη (εμβάσματα και μεταφορά γνώσεων) Το δημογραφικό μέρισμα που δεν έχει έρθει ακόμα αλλά έρχεται (ψηλά επίπεδα αναπαραγωγής) IMF: Οι δυο μεγαλύτερες οικονομίες της Ηπείρου (Ν. Αφρική και Νιγηρία) αποτελούν το 50% της συνολικής οικονομίας. Οι Ν. Αφρικάνικές επιχειρήσεις επεκτείνονται σε άλλες χώρες και οι Νιγηριανές τράπεζες κάνουν την εμφάνιση τους σε άλλες χώρες. Η στενότερη συσχέτιση άλλων οικονομιών με αυτές μπορεί να φέρει μεγαλύτερη ανάπτυξη σε άλλες χώρες.

Heavily Indebted Poor countries Initiative (1996) G8 (2005) Συνάντηση στη Σκωτία, Multilateral Debt Relief Initiative προς επίτευξη MDGs

Millennium Development Goals

Παναφρικανισμός ή Αφρικανική Ένωση;

African Union Οι ενέργειες του Kwame Nkrumah, προάγγελοι της Αφρικανικής Ένωσης, 1963 Οrganization of African Union, African Economic Community 1981. 1990 και οι προσπάθειες του Gaddaffi, 1999 και η Διακήρυξη της Σύρτης και η δημιουργία της Αfrican Union Τελεολογικά, μια στενή οικονομική, πολιτική ακόμα και νομισματική ένωση Θεσμικά η έμφαση στο ρόλο της αφρικανικής διασποράς στο χτίσιμο της Αφρικανικής Ένωσης Accra 2007 και η πρόταση περί δημιουργία μιας κυβέρνησης της Ενώσεως Η Αφρικανική Ένωση ως μέσο ενώσεως των διαφόρων Περιφερειακών Ενώσεων: ECOWAS (σημαντικότερη όλων), COMESA, EAC, ECCAS κτλ. «Ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα στην Ήπειρο». Peace and Security Council: αποστολή ειρηνευτικών δυνάμεων (Νταρφούρ, Κονγκό, Μπουρούντι, Σομαλία κ.α.) Στο μέλλον στενότερη οικονομική συνεργασία, ελεύθερη ζώνη εμπορίου, κεντρική τράπεζα, κοινό νόμισμα κτλ.

Νιγηρία

Νιγηρία Μέρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Η Νιγηρία δημιουργήθηκε το 1914 με την ένωση τριών αποικιών. Ανεξαρτησία το 1960. 1966 Πραξικόπημα. Εμφύλιος 1967-1970. Δημοκρατικές περίοδοι 1960-65, 1979-83, 1999 μέχρι τώρα. Σημαντικό ρόλο στη δημιουργία της ECOWAS (1975). Πρόβλεψη η χώρα να είναι μέσα στις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη μέχρι το 2025. Χώρα μέσου εισοδήματος, πετρέλαιο, χρηματοοικονομικά, επικοινωνίες και ψυχαγωγία αλλά και βιομηχανική παραγωγή. Τράπεζες σημαντικότατες για την Ήπειρο (Zenith). Ο μισός πληθυσμός ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Η Β. Νιγηρία έχει τους χειρότερους δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης στον κόσμο (μη εμπόλεμες περιοχές) Ελευθερία τύπου, ύπαρξη οργανώσεων κοινωνίας πολιτών. Η μαλακή δύναμη της Νιγηρίας: Nollywood.

Η Νιγηρία τώρα Μεγάλη οικονομική ύφεση εξαιτίας της μείωσης της τιμής του πετρελαίου Ο νέος πρόεδρος ο Μπουχάρι, πρώην στρατιωτικός και πρώην στρατιωτικός δικτάτορας Εκλέχτηκε με βάση τη ρητορική ενάντια στη διαφθορά Η πτώση της τιμής του πετρελαίου και η υπεράσπιση του νομίσματος, ψεύτικη ισοτιμία, άνθηση της μαύρης αγοράς για δολάρια Προβλήματα στο βορρά και στο μέσο της χώρας από μέλη της φυλής Φελάνι, κτηνοτρόφοι Έχει κατηγορηθεί ότι προωθεί μια σουνητική ατζέντα στη χώρα που σχετίζεται με το Βόρειο κομμάτι της χώρας

Νότια Αφρική (το ς στο BRICs-2011)

Νότιος Αφρική Ο πόλεμος των Βρετανών και των Μπόερς 1899-1902. Το 1910 ενώνονται διαφορετικές περιοχές και συνιστούν την Ένωση της Νοτίου Αφρικής. 1923, αστικός φυλετικός διαχωρισμός στις πόλεις. 1948, αυστηροποίηση του διαχωρισμού. 1960: Ανεξαρτητοποίηση και η ίδρυση της Δημοκρατίας της Ν. Αφρικής. 1962: Ο Μαντέλα στη φυλακή για 27 χρόνια. 1994: πρώτες δημοκρατικές εκλογές, τέλος του απαρτχάιντ και African National Congress ως κυβέρνηση. Οικονομική ενδυνάμωση των Μαύρων Πληθυσμών: πρόγραμμα θετικών διακρίσεων. Η αφήγηση περί «πύλης εισόδου στην Αφρική» και η είσοδος στους BRICs. Παγκόσμιο κύπελλο 2010. Η πιο μεγάλη οικονομία της Αφρικής, διαφοροποιημένη, παράγει το 40% της βιομηχανικής παραγωγής της Ηπείρου. Ορυχεία, αγροτική παραγωγή, αυτοκινητοβιομηχανία, τρόφιμα, επικοινωνίες, τουρισμός κα. Κοντά στο 40% η ανεπίσημη ανεργία Τεράστιες οικονομικές ανισότητες και «έγκλειστες κοινωνίες». Η απογοήτευση των μαύρων φτωχών πληθυσμών από το ANC.

Γκάνα

Γκάνα Η Γκάνα προέκυψε το 1874 από τη Βρετανική Χρυσή Ακτή Αποικία. Ανεξαρτησία 1957, πρώτη στην Αφρική. Nkrumah και παν-αφρικανικός. Πραξικοπήματα και δικτατορίες (δημοκρατικές περίοδοι:1969-1971, 1979-81 και τώρα). Ιανουάριος 2007: Η Γκάνα ήταν η προεδρεύουσα χώρα της ΑΕ (50 χρόνια από ανεξαρτησία) Obama (2009) “Βλέπω την Αφρική σαν σημαντικό μέρος του αλληλοσχετιζόμενου μας κόσμου’, ‘όπως δείχνει η περίπτωση σας, η ανάπτυξη εξαρτάται από την καλή διακυβέρνηση, πράγμα το οποίο λείπει από πολλές άλλες χώρες της περιοχής’ Obama (2012) ‘Η Γκάνα ως μοντέλο για την Αφρική’ Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Δ. Αφρικής και το μεγαλύτερο ΑΕΠ ανά κάτοικο. Μεταξύ των 10 ταχύτατα αναπτυσσόμενων οικονομιών στον κόσμο Εξαγωγέας πρώτων υλών (χρυσός, κακάο και πετρέλαιο) αλλά και υπηρεσίες Μοντέλο διακυβέρνησης για την Αφρική μαζί με την Botswana.

Δημοκρατία του Κονγκό (DRC)

Κονγκό Ανεξαρτητοποίηση από το Βέλγιο το 1960. Mobutu δικτάτορας από το 1965 για δύο δεκαετίες. 1997, Kabila Πρόεδρος. Ρουάντα και Ουγκάντα συμμετέχουν στον εμφύλιο πόλεμο και έχουν στρατεύματα στο Κονγκό. Συνολικά, οκτώ αφρικανικές χώρες και 25 ένοπλες ομάδες συμμετέχουν στον δεύτερο πόλεμο του Κονγκό που είχε τα περισσότερα θύματα από όλους τους πολέμους στην Αφρική (πείνα, κακουχίες τα περισσότερα) Εμφύλιος πόλεμος τέλειωσε το 2003 με 5,2 εκ. θύματα. Πάνω από 200 εθνικές ομάδες, η πλειονότητα Bantu. Θρησκευτική ποικιλομορφία Διαμάντια, πετρέλαιο, ορυκτά. Μια οικονομία εξαρτημένοι από τις πρώτες ύλες. Από τα χειρότερα επενδυτικά περιβάλλοντα στον κόσμο (175η στις 183). Πολύ χαμηλά επίπεδα κοινωνικής προστασίας (ακόμα και για Αφρική) και τεράστια διαφθορά. Μια από τις πιο προβληματικές χώρες στον κόσμο.

Gallup και Potential Net Migration Index

Μετανάστευση

Τελικά τι γίνεται με την Αφρική; Η αφήγηση του «Η Αφρική αναδύεται» ξεκίνησε από το 2011-2012. Πραγματικά σε πολλές χώρες η κατάσταση βελτιωνόταν σε όρους «ποιότητας ζωής» Πολλοί έχουν αμφισβητήσει αυτή την αφήγηση και υποστηρίζουν ότι είναι απλά ένας μύθος που εξυπηρετούσε τις ελίτ Παράδειγμα που παραθέτουν η Αιθιοπία: μια από τις πιο οικονομικά ανερχόμενες χώρες με μια δικτατορία που επέβαλε κατάσταση έκτατης ανάγκης λόγω των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων Προβλήματα στη Νιγηρία, στο Νότιο Σουδάν, στη Νότια Αφρική Η οικονομική ανάπτυξη στην Αφρική έχει αρχίσει να υποχωρεί εξαιτίας πολιτικών ταραχών και αστάθειας και της πτώσης της τιμής των εμπορευμάτων Προφανώς η εικόνα στις 54 χώρες της Αφρικής είναι μικτή –κάποιες τα πάνε καλύτερα από άλλες Η αστικοποίηση και σε ορισμένες περιπτώσεις η μετανάστευση συνεχίζεται Ίσως η πρότερη αφήγηση της «Αφρικής που αναδύεται» να ήταν υπεραισιόδοξη