ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΘΗΝΩΝ (ΤΕΙ-Α) ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ : Υγειονομικής Μηχανικής ΤΟΜΕΑΣ : Υγιεινής & Επιδημιολογίας ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Νικόλαος ΚΑΤΣΙΡΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Χαρίλαος ΚΟΥΤΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ : Γεώργιος ΖΕΡΒΑΣ i ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΕΦΗΡΜΟΣΜΕΝΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ», ΕΣΔΥ-ΤΕΙ-Α ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ-ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΥΠΟ Ιωάννη Καναούτη Επόπτη Δημόσιας Υγείας-Τεχνολόγου Υγιεινολόγου ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΘΗΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η καταγραφή των χαρακτηριστικών των υφιστάμενων υποδομών ύδρευσης, αποχέτευσης και διαχείρισης απορριμμάτων είναι αναγκαία για τον προσδιορισμό των προβλημάτων που δυνητικά επηρεάζουν τη Δημόσια Υγεία και βοηθά στην ιεράρχηση των μέτρων και έργων που πρέπει να γίνουν ώστε να βελτιωθεί το επίπεδο προστασίας της Δημόσιας Υγείας και του Περιβάλλοντος. Η προώθηση της Ορθής Υγιεινής Πρακτικής και η βελτίωση της Περιβαλλοντικής εξυγίανσης είναι δύο σημαντικές στρατηγικές στην προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας να μειώσει τη νοσηρότητα (VanDerslice et al, 1994, 1995). Η φτωχή ποιότητα νερού και η ανεπάρκεια των υποδομών υγιεινής έχουν συσχετισθεί με έναν αυξανόμενο κίνδυνο μόλυνσης στα παιδιά (Daniels et al, 1990) ενώ η βελτιωμένη ποιότητα νερού και οι υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης έχουν συσχετισθεί με χαμηλότερο κίνδυνο υποσιτισμού (Ricci and Becker, 1996). Επιπλέον η ποιότητα του νερού για ανθρώπινη κατανάλωση και των υποδομών υγιεινής ευθύνονται για το 6,8% του παγκόσμιου φορτίου ασθένειας (Murray and Lopez, 1997), ενώ η ανεπάρκεια των υποδομών υγιεινής και το επισφαλές νερό είναι καθοριστικοί παράγοντες σε ένα αριθμό επίπτωσης ασθενειών όπως η χολέρα, η δυσεντερία, ο τυφοειδής πυρετός και οι παράτυφοι, η αμοιβάδωση, η ελονοσία, ο κίτρινος πυρετός, ο δάγκειος πυρετός, η φιλαρίαση, η ηπατίτιδα Α, η ηπατίτιδα Ε, η δηλητηρίαση από αρσενικό και η λεγιονέλλωση που είναι μερικές από τις ασθένειες στις οποίες οφείλεται ένα υψηλό φορτίο ασθένειας σε παγκόσμιο επίπεδο (Annette Pruss-Ustum et al, Chapter 16, WHO, 2000) Η μελέτη επικεντρώνεται στην καταγραφή των υποδομών ύδρευσης, αποχέτευσης, επεξεργασίας υγρών αποβλήτων και διαχείρισης απορριμμάτων του Νομού Φθιώτιδας ώστε να εντοπισθούν οι ελλείψεις των υποδομών αυτών. Στη συνέχεια θα αξιολογηθούν οι ελλείψεις αυτές και θα προταθούν οι απαιτούμενες δράσεις με σειρά προτεραιότητας

1. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Το φορτίο ασθένειας από επισφαλές νερό, ανθυγιεινή αποχέτευση και φτωχική υγιεινή υπολογίζεται ότι σε παγκόσμιο επίπεδο ευθύνεται για μία σειρά ποικίλλων ασθενειών, ιδιαίτερα διαρροϊκών συνδρόμων. Ο κίνδυνος καθορίζεται από διαφορετικούς παράγοντες, όπως η μόλυνση του επισφαλούς νερού, η έλλειψη νερού που σχετίζεται με ανεπαρκή υποδομή υγιεινής, η φτωχική προσωπική και οικιακή υγιεινή και οι αγροτικές πρακτικές που συνδέονται με επισφαλές νερό και ανεπάρκεια στην ανάπτυξη και διαχείριση των υδάτινων πόρων ή των συστημάτων ύδρευσης. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας 1,7 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν ετησίως από διαρροϊκά σύνδρομα λόγω επισφαλούς νερού, ανθυγιεινής αποχέτευσης και φτωχικής υγιεινής, το 90% των οποίων είναι παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών (WHO, 2006). Ο κίνδυνος επιδημιών υδρικής προέλευσης αυξάνει όταν το επίπεδο της ποιότητας του νερού, της αποχέτευσης και της προσωπικής υγιεινής είναι χαμηλό. Παγκοσμίως, το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση σε ασφαλές και υγιεινό πόσιμο νερό και επαρκή αποχέτευση κυμάνθηκε από το 78% το 1990 στο 83% το 2004. Παρά αυτή την πρόοδο περίπου 425 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών ακόμη δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλή ποιότητα νερού. Για να υπολογίσουμε το φορτίο ασθένειας από μολυσματικές ασθένειες, η εκτίμηση έκθεσης σχετίζεται με την παροχή νερού και την ποιότητά του, την υποδομή συστημάτων εξυγίανσης, το επίπεδο των κολοβακτηριδίων και των παθογόνων εντερικής προέλευσης στο περιβάλλον καθώς και οι πληθυσμοί που εκτίθενται σε αυτές τις δομές Το συνολικό φορτίο από σχιστοσωμίαση, τράχωμα, ασκαρίαση, τριχουρίαση και αγκυλοστωσίαση αποδίδεται συνολικά σε επισφαλές νερό και φτωχική υγιεινή ή ανεπαρκή υποδομή υγιεινής και έχουν υπολογισθεί σε παγκόσμιο επίπεδο ως ένα πρόσθετο φορτίο. Για τη διάρροια που οφείλεται σε μολυσματικούς παράγοντες, έξι όρια έχουν καθορισθεί με το ελάχιστο όριο κινδύνου να ανταποκρίνεται σε μία ιδεατή κατάσταση όπου οι υποδομές υγιεινής και η ποιότητα του νερού δεν παίζουν κανένα ρόλο στη μετάδοση των ασθενειών. Τα επιθυμητά όρια, στο επίπεδο των υποδομών, καθορίστηκαν από την Παγκόσμια Οργάνωση για την Προμήθεια Νερού και την Υγιεινή το έτος 2000.

1.1. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ-ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Από το 1990 η Ελλάδα έχει ξεκινήσει μία διαδικασία μεγάλων οικονομικών μεταρρυθμίσεων εξαιτίας της προσπάθειας της χώρας για την ένταξη στην Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Οι κύριες προσπάθειες της Ελλάδας για την επίτευξη της οικονομικής σύγκλισης συνοδεύθηκαν μόνο μερικώς από παράλληλες και αντίστοιχες προσπάθειες για «περιβαλλοντική σύγκλιση» οι οποίες απαιτείται να στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής στις μεγάλες πόλεις, στη διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος στις τουριστικές περιοχές και στην κατασκευή σύγχρονων έργων υποδομής για το περιβάλλον, μέσω χρηματοδοτήσεων από εθνικούς και Κοινοτικούς πόρους (ΟΟΣΑ, 2000). Ως αποτέλεσμα η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει ποικίλες προκλήσεις στον τομέα του περιβάλλοντος όπως : 1. Τον έλεγχο των αέριων εκπομπών από τις μεταφορές, τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης και τις βιομηχανικές μονάδες, 2. Την εξισορρόπηση της ζήτησης και της προσφοράς νερού, 3. Τη μείωση των εκροών ρυπαντών προς τους υδατικούς πόρους από γεωργικές και βιομηχανικές δραστηριότητες, 4. Τη βελτίωση του συστήματος διαχείρισης και μείωσης της παραγωγής αποβλήτων, 5. Την προστασία των χερσαίων και παράκτιων πόρων και τέλος, 6. Τη διατήρηση της βιοποικιλότητας καθώς και των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Οι προοπτικές για οικονομική ανάπτυξη και αύξηση των εισοδημάτων θα προκαλέσουν αφενός μεγαλύτερες πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον και αφετέρου μεγαλύτερη ανάγκη για υψηλότερη ποιότητα περιβάλλοντος.

1.1.1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παρόλο που η Ελλάδα είναι προικισμένη με υδατικούς πόρους, η ανομοιογενής κατανομή τους καθιστά τη διαχείριση και τη βιώσιμη χρήση τους ένα ζήτημα ιδιαίτερα περίπλοκο. Οι πιέσεις στην ποσότητα των υδατικών πόρων προέρχονται κυρίως από την υψηλή κατανάλωση ύδατος για άρδευση και, σε μικρότερο βαθμό, από την οικιακή χρήση. Η ποιότητα των υδατικών πόρων στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική, με μερικές εξαιρέσεις (π.χ. ευτροφισμός ρηχών λιμνών). Η ποιότητα των παράκτιων υδάτων είναι επίσης ικανοποιητική, παρά την ύπαρξη ορισμένων περιοχών στις οποίες σημειώνεται ρύπανση, κυρίως κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα. Η διαχείριση του νερού στην Ελλάδα εμφανίζει πρόβλημα ποσότητας καθώς η ποιότητα είναι σύμφωνη με τα όρια της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας. Σε κάποιες περιοχές κυρίως στις αγροτικές εμφανίζονται προβλήματα ρύπανσης από νιτρικά ιόντα και υποβάθμισης του υδροφορέα από υπεράντληση και υφαλμύρωση. Οι συνολικές απολήψεις ανέρχονται σύμφωνα με στοιχεία του 1997 στα 8,7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, και συσχετιζόμενες με τα διαθέσιμα αποθέματα δίνουν μια ένταση χρήσης υδατικών πόρων ίση με 12% αντίστοιχη του μέσου όρου των χωρών του ΟΟΣΑ. Η γεωργία είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού (άνω του 80%) και οι απαιτήσεις για άρδευση έχουν διπλασιαστεί την περασμένη εικοσαετία. Οι ανάγκες ύδρευσης συμμετέχουν με ένα ποσοστό 10% στο σύνολο των απολήψεων, εμφανίζοντας μία ελαφριά μείωση του μεριδίου τους στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας ως συνέπεια των έργων υποδομής, αναμόρφωσης της τιμολογιακής πολιτικής και συστηματικής εκστρατείας ενημέρωσης των καταναλωτών. Η κατανάλωση νερού με στοιχεία του 1997 ανήλθε σε δραστηριότητες όπως η άρδευση σε ποσοστό 87%, η ύδρευση 10% και οι βιομηχανικές χρήσεις 3%

Διάγραμμα 1 : Τομεακή συμμετοχή νερού ανάλογα με τις χρήσεις στην Ελλάδα το 1997

Σημαντική πρόοδος έχει παρατηρηθεί στη διαχείριση των λυμάτων Σημαντική πρόοδος έχει παρατηρηθεί στη διαχείριση των λυμάτων. Το 50% του πληθυσμού είναι συνδεδεμένο με μονάδες επεξεργασίας αστικών λυμάτων μεταξύ των οποίων όλες οι πόλεις με πληθυσμό άνω των 50.000 κατοίκων. Στο διάγραμμα 2 παρουσιάζεται η κατανομή των μονάδων ανάλογα με την τεχνολογία επεξεργασίας σε πληθυσμιακή βάση, με την πρωτοβάθμια να κυριαρχεί σε ποσοστό 64%, τη δευτεροβάθμια να έπεται σε ποσοστό 33% και η τριτοβάθμια επεξεργασία να ακολουθείται μόλις στο 3% των περιπτώσεων. Διάγραμμα 2 Πληθυσμιακή κατανομή με βάση το βαθμό επεξεργασίας λυμάτων στην Ελλάδα Πηγή : ΥΠΕΧΩΔΕ, 2001

1.1.2.ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σύμφωνα με το Νόμο 1739/1987 για τη διαχείριση των υδατικών πόρων, το σύνολο των υδατικών πόρων στην Ελλάδα ανήκει αποκλειστικά στο Κράτος, ενώ προτεραιότητα δίνεται στην παροχή πόσιμου νερού. Ο ίδιος Νόμος καθορίζει τις αρμοδιότητες των Αρχών, σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο, προβλέποντας παράλληλα τη δημιουργία 14 υδατικών διαμερισμάτων και των αντίστοιχων περιφερειακών Επιτροπών Ύδατος (ΠΕΥΔ). Ο Νόμος 2520/1940 «Περί Υγειονομικών Διατάξεων» και η αντίστοιχη Υπουργική Απόφαση-Υγειονομική Διάταξη Γ3α/761/1968 «Περί ποιότητας του πόσιμου νερού», όπως τροποποιήθηκε με την Α5/288/1986 σε εναρμόνιση με την αντίστοιχη Κοινοτική Οδηγία της ΕΕ, και τελικά αντικαταστάθηκε με την Υ2/2600/2001 ΚΥΑ «Ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης» αποτελούν το θεσμικό πλαίσιο για τις προδιαγραφές ποιότητας του πόσιμου νερού στην Ελλάδα. Ο Νόμος 1650/1986, όπως τροποποιήθηκε με το Νόμο 3010/2002, ο οποίος αποτελεί το Νόμο πλαίσιο για την προστασία του Περιβάλλοντος στην Ελλάδα αναφέρεται στην προστασία της ποιότητας και ποσότητας των επιφανειακών και υπογείων υδάτων καθώς και στον έλεγχο των απορριπτόμενων εκροών. Η εναρμόνιση της ελληνικής Νομοθεσίας με τις αντίστοιχες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ποιότητα των υδατικών πόρων γίνεται μέσω της θέσπισης Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων (ΚΥΑ).

1.1.3. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ-ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παρά τις μεγάλες προσπάθειες που έχουν γίνει για την ευαισθητοποίηση του κοινού σε σχέση με το περιβάλλον, η έλλειψη εξοικείωσης με την έννοια της «αειφόρου ανάπτυξης» εξακολουθεί να αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα, όσον αφορά στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής πολιτικής. Η κυβέρνηση, οι Βιομηχανικοί Σύνδεσμοι και οι Μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις έχουν καταβάλλει ήδη πολύ μεγάλες προσπάθειες προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της αύξησης της ευαισθητοποίησης του κοινού. Οι προσπάθειες αυτές πρέπει να συνεχιστούν, σε συνδυασμό με την περαιτέρω προώθηση της περιβαλλοντικής πληροφόρησης και μιας ευρύτερης αντίληψης των Αρχών «Ο ρυπαίνων πληρώνει» και «Ο χρήστης πληρώνει». Όπως προκύπτει από το διάγραμμα 9 το 2005 ο μισός σχεδόν πληθυσμός της χώρας εξυπηρετείται από Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων (Ε.Ε.Λ.) σε ποσοστό το 48,72% που εξηγείται από την αστικοποίηση και τη συγκέντρωση του μισού πληθυσμού της χώρας στην πρωτεύουσα Αθήνα ενώ το 15,32% των οικισμών από 15.000 μέχρι 150.000 και το 7,35% των οικισμών με Μ.Ι.Π. από 2.000 μέχρι 15.000. Επίσης υπάρχει ένα ποσοστό 28,61% μονάδων ισοδύναμου πληθυσμού της Ελλάδας που δεν εξυπηρετείται από Εγκατάσταση Επεξεργασίας Λυμάτων. Η πρόκληση των επομένων ετών είναι η πλήρης κάλυψη του πληθυσμού της χώρας άνω των 2.000 κατοίκων από κεντρικές μονάδες επεξεργασίας λυμάτων με δευτεροβάθμια τουλάχιστον επεξεργασία.

Διάγραμμα 9 Εξυπηρετούμενος πληθυσμός από Ε. Ε. Λ Διάγραμμα 9 Εξυπηρετούμενος πληθυσμός από Ε.Ε.Λ. ανά κατηγορία Μονάδας ισοδύναμου πληθυσμού Πηγή ΥΠΑΝ, 2005

Στην Ελλάδα υπάρχει σημαντική ποσότητα απορριμμάτων και άλλων στερεών αποβλήτων τα οποία δεν είναι επικίνδυνα σύμφωνα με την ταξινόμηση του Ευρωπαϊκού Καταλόγου Αποβλήτων (ΕΚΑ). Τα απορρίμματα και τα στερεά απόβλητα που προέρχονται με μετρήσεις του έτους 2003 ανέρχονται σε 20.000.000 τόνους ετησίως. Οι κύριοι μέθοδοι διαχείρισης που ακολουθούνται είναι συνήθως : 1. Η αποθήκευση και διάθεση στο χώρο των εγκαταστάσεων της βιομηχανίας 2. Η χρήση ως πρόσθετο στην βιομηχανία τσιμέντου 3. Η ενεργειακή αξιοποίηση 4. Η τελική διάθεση σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ΧΥΤΑ ή σε ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης ΧΑΔΑ 5. Η καύση και λιγότερο 6. Η ανακύκλωση. Οι κύριοι στόχοι του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης μη επικίνδυνων στερεών αποβλήτων σύμφωνα με την 50910/2727/2003 ΚΥΑ είναι 1. Η μείωση του όγκου των παραγόμενων αποβλήτων 2. Η αύξηση του ποσοστού αξιοποίησης 3. Η διάθεση των αποβλήτων που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν με περιβαλλοντικά και τεχνικοοικονομικά κριτήρια σε ειδικές εγκαταστάσεις και 4. Η σταδιακή μείωση και εξάλειψη των ποσοτήτων που διατίθενται σε ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης Η Ελλάδα εγκαλείται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τους Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων των οικισμών καθώς η διαδικασία δημιουργίας Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων αρχικά και Χώρων Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων αλλά και τα προγράμματα ανακύκλωσης δεν προχώρησαν εξαιτίας των κοινωνικών αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών που κλήθηκαν να γνωμοδοτήσουν για τη χωροθέτηση αυτών των δομών.

1.2. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ-ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Στην Ευρώπη το 2004, η θνησιμότητα με κύριο σύμπτωμα τη διάρροια που αποδόθηκε σε επισφαλή ύδρευση, ανεπαρκή αποχέτευση και φτωχική υγιεινή σε παιδιά ηλικίας 0-14 ετών εκτιμήθηκε σε 13.548 περιπτώσεις (5,3% όλων των θανάτων) και σε 31,5 χαμένα χρόνια υγιούς ζωής για κάθε 10.000 παιδιά (δείκτης DALY) Η παραπάνω ειδική κατά αιτία θνησιμότητα που αποδόθηκε σε επισφαλές νερό, ανεπαρκή αποχέτευση και φτωχική υγιεινή είχε ως αποτέλεσμα την προτεραιότητα του Ευρωπαϊκού Γραφείου της Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προώθηση της βελτίωσης των συνθηκών ύδρευσης-αποχέτευσης και υγιεινής στην Ευρώπη μέχρι το 2015. Το μολυσμένο νερό είναι συχνά η αιτία πρόκλησης ασθενειών όπως η χολέρα, ο τυφοειδής πυρετός, η ηπατίτιδα Α και η δυσεντερία.. Οι κίνδυνοι για την υγεία είναι μεγαλύτεροι μεταξύ ανθρώπων σε ανοσοκαταστολή και μεταξύ ειδικών ομάδων κινδύνου όπως οι τουρίστες που δεν έχουν ανοσία έναντι ασθενειών που ενδημούν τοπικά. Στα παρακάτω διαγράμματα 10 και 11 απεικονίζονται ο αριθμός των επιδημικών εκρήξεων που αποδόθηκαν σε πόσιμο νερό και ο αριθμός περιστατικών υδρικής προέλευσης στην Ευρώπη από το 2000-2005

Διάγραμμα 10 : Αριθμός επιδημικών εκρήξεων που αποδόθηκαν σε πόσιμο νερό σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ των ετών 2000-2005 Πηγή Enhis, 8 May 2007 “Outbreaks of waterborne diseases”

Διάγραμμα 11 : Αριθμός περιστατικών ασθενειών που αποδόθηκαν σε πόσιμο νερό σε επιλεγμένες Ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ των ετών 2000-2005. Πηγή, ENHIS, 2007

Σύμφωνα με τα πρακτικά του Σεμιναρίου της Στοκχόλμης στις 19 Aυγούστου 2008 στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Παγκόσμια Ημέρα Νερού, 20 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε ασφαλείς εγκαταστάσεις υγιεινής που προκαλούν ρύπανση των υδάτων και πρόκληση νόσων υδρικής προέλευσης. (WECF, 2008) Σε ορισμένες χώρες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως στη Ρουμανία σχεδόν το 40% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε ασφαλείς εγκαταστάσεις υγιεινής. Στην Ευρώπη υπήρξε σημαντική άνοδος στο ποσοστό του πληθυσμού που συνδέθηκε με εγκατάσταση εξυγίανσης λυμάτων μεταξύ των ετών 1980 και 2003. (ENHIS, 2007). Κατά μέσο όρο τα 2/3 του πληθυσμού των Ευρωπαϊκών χωρών είχαν το 2003 συνδεθεί με εγκαταστάσεις επεξεργασίας και εξυγίανσης λυμάτων αν και υπήρχαν σημαντικές διαφορές από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα. Η κάλυψη από ασφαλή αποχέτευση υστερεί στις αγροτικές περιοχές σε σύγκριση με τις αστικές και ιδιαίτερα σε φτωχές περιοχές της Ανατολικής Ευρώπης και της γειτονικής Κεντρικής Ασίας.

Διάγραμμα 12 : Ποσοστό % παιδιών με πρόσβαση σε υγιεινή αποχέτευση στην Ευρώπη το 2001 Πηγή, ENHIS, 2007

Σύμφωνα με την αξιολόγηση των συστημάτων αποχέτευσης στην Ευρώπη το 2003, κατά μέσο όρο το 66,5% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού που εξετάσθηκαν είχαν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ). Ωστόσο βρέθηκαν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών της Βόρειας Δυτικής σε σύγκριση με την Νότια Ευρώπη. Στις σκανδιναβικές και σε ορισμένες χώρες της Βόρειας Ευρώπης οι οποίες έχουν τη μεγαλύτερη παράδοση καθαρισμού του νερού, πάνω από το 85% του πληθυσμού ήταν συνδεδεμένο με εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ). Αντίθετα σε χώρες της Νότιας Ευρώπης η κάλυψη κυμαινόταν μεταξύ 40% και μέχρι 60%, ενώ σε ορισμένα από τα νέα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήταν λιγότερο από 40%. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι κατά μέσο όρο παρατηρήθηκε 70% αύξηση στην κάλυψη με εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων από το έτος 1980 έως το 2003 στην Ευρώπη με το ποσοστό αύξησης κάλυψης κατά 20% από το 1995 μέχρι το 2003. Ορισμένες χώρες όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Ισλανδία και η Πολωνία, έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο από το 1995 μέχρι το 2003 (Επεξεργασία λυμάτων και πρόσβαση σε βελτιωμένες εγκαταστάσεις υγιεινής. WHO, ENHIS, 2007) Το μεγαλύτερο φορτίο θνησιμότητας με πάνω από 11.000 θανάτους παρατηρήθηκε στην Υπο περιφέρεια της Ευρώπης EUR-B που περιλαμβάνει τις χώρες : Αλβανία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Γεωργία, Κιργισία (Καζακστάν), Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβακία, Τατζικιστάν, Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Τουρκία, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν.

Η πρόσβαση σε ασφαλές νερό και σε υγιεινή αποχέτευση παρουσιάζεται στάσιμη πάνω από 15 χρόνια και σχεδόν 140 εκατομμύρια άνθρωποι, το 16% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού, εξακολουθούν να ζουν σε σπίτια που δεν είναι συνδεδεμένα με δίκτυο ύδρευσης. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης υγιεινής ήταν πάνω από 170.000 κρούσματα ασθενειών που σχετίζονται με το νερό να αναφερθούν στην Ευρώπη το 2006, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων ιογενούς ηπατίτιδας Α (πάνω από 120.000 κρούσματα το 2006), δυσεντερίας από σιγκέλα με συμπτώματα αιματηρής διάρροιας (σχεδόν 40.000), εντεροαιμορραγική λοίμωξη από Ercherichia Coli (7.000 κρούσματα στην Ευρώπη το 2006) και τυφοειδής πυρετός (σχεδόν 6.000 κρούσματα). Επειδή τα συστήματα αναφοράς δεν είναι αναγκαστικά στον Ευρωπαϊκό χώρο, τα κρούσματα που αναφέρθηκαν μπορεί να μην είναι ακριβή αλλά υποτιμημένα. Παλαιότερα η πρακτική στην Ευρώπη για τη διαχείριση της ποσότητας των απορριμμάτων και των στερεών αποβλήτων ήταν η αραίωση και ο διασκορπισμός στο περιβάλλον. Η πρακτική αυτή είχε ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση και τη ρύπανση του περιβάλλοντος καθώς διαπιστώθηκε ότι συστατικά των απορριμμάτων δεν αποδομούνται με φυσικό τρόπο. Με την εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση αυξήθηκε η ετήσια παραγωγή στερεών αποβλήτων και απορριμμάτων με αποτέλεσμα τη δημιουργία χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης και σκουπιδότοπων, τον κίνδυνο μόλυνσης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων και την εξάντληση των διαθέσιμων χώρων λόγω αύξησης του κόστους χρήσης γης. Η κατεύθυνση της διαχείρισης ήταν η εξουδετέρωση των αποβλήτων αυτών με αποτέφρωση αρχικά και στη συνέχεια με τη δημιουργία ειδικών χώρων εδαφικής διάθεσης και συγκεκριμένα Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Ήδη η εξάντληση των εδαφικών κυττάρων διάθεσης πανευρωπαϊκά και η ρύπανση του αέρα από την αποτέφρωση των απορριμμάτων με την παραγωγή διοξινών οδηγεί στη χρήση εναλλακτικών μορφών διαχείρισης, όπως η ανακύκλωση, η αξιοποίηση και η διάθεση σε χώρους ταφής υπολειμμάτων. Στο διάγραμμα 14 απεικονίζεται το ποσοστό % απορριμμάτων ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης

Διάγραμμα 14 : Ποσοστό % απορριμμάτων ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης Στην Ευρώπη το 2003 Πηγή European Topic Centre on Resource and OECD Environmental Data ,2004

1.3. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ-ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ Τα στοιχεία από τη Στατιστική Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών το 2006 δείχνουν ότι 2,5 περίπου δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή και υγιεινή αποχέτευση. Ειδικότερα : α) Το ποσοστό κάλυψης με επαρκή αποχέτευση αυξήθηκε από το 54% του παγκόσμιου πληθυσμού το 1990 στο 62% το 2006. Παρόλα αυτά ο στόχος κάλυψης του πληθυσμού με επαρκή αποχέτευση δεν επιτεύχθηκε καθώς 700 εκατομμύρια άνθρωποι το 2006 δεν είχαν πρόσβαση σε επαρκή αποχέτευση. Επιπλέον, εάν τα αποχωρητήρια με υδραυλική εγκατάσταση έκπλυσης χαρακτηρίζονται ως ο μόνος τύπος αποχωρητηρίων επαρκούς και υγιεινής αποχέτευσης, ο αριθμός των ανθρώπων χωρίς πρόσβαση σε υγιεινή αποχέτευση ανέρχεται πάνω από τα 4 δισεκατομμύρια (Tackling a global crisis International Year of Sanitation 2008, UN-Water, 2008). β) 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι αποχετεύουν λύματα στην ύπαιθρο, το 87% αυτών σε αγροτικές περιοχές. Πάνω από τους μισούς αυτών διαβιούν στην Ινδία. Παρόλα αυτά, ο ταχύτερος ρυθμός μείωσης της απόρριψης λυμάτων στην ύπαιθρο παρουσιάστηκε στη Νότιο Ασία, με μία μείωση κατά 17% από 1990 έως το 2006. Ο ταχύτερος ρυθμός αύξησης χρήσης επαρκούς αποχέτευσης παρουσιάστηκε στην Ανατολική Ασία και τη Νοτιοανατολική Ασία (JMP, Report, 2008). γ) 62% του παγκόσμιου πληθυσμού το 2006 χρησιμοποιούσε εγκαταστάσεις επαρκούς υγιεινής αποχέτευσης, όταν οι περισσότερες χώρες που δεν ακολουθούν το στόχο των Ηνωμένων Εθνών για επαρκή αποχέτευση βρίσκονται στην Υποσαχάρια Αφρική και στο νοτιότερο τμήμα της Ασίας. (JMP, Report, 2008). δ) 8 στους 10 χρήστες ανθυγιεινών εγκαταστάσεων αποχέτευσης διαβιούν σε αγροτικές περιοχές. Περίπου το 1/3 του παγκόσμιου αγροτικού πληθυσμού αποχετεύει λύματα στην ύπαιθρο. Στο νοτιότερο τμήμα της Ασίας το ποσοστό ανέρχεται στο 63% (JMP, Report, 2008).

Οι παρεμβάσεις για υγιεινή αποχέτευση οδηγούν στην πρόληψη και την αποφυγή των θανάτων από διάρροια, μειώνουν τη μετάδοση των παρασίτων όπως των νηματωδών σκουληκιών και ασθενειών όπως το τράχωμα, τις λοιμώξεις του δέρματος και του αναπνευστικού και τη σχιστοσωμίαση. Ένα ποσοστό κάλυψης σε υγιεινή αποχέτευση της τάξης του 100% θα οδηγήσει σε μείωση της παιδικής θνησιμότητας κατά 1,5 εκατομμύρια παιδιά το χρόνο. Ειδικότερα : 1. Ένα γραμμάριο λυμάτων μπορεί να περιέχει 10.000.000 ιούς, 1.000.000 βακτήρια, 1.000 κύστεις παρασίτων και 100 αυγά παρασίτων. (UNICEF Media Kit for IYS, 2008). 2. Τα κατάλληλα αποχωρητήρια μειώνουν δραματικά και αισθητά κρούσματα ασθενειών όπως η διάρροια, η χολέρα, η πνευμονία, οι παρασιτώσεις και ο υποσιτισμός. Στην Υποσαχάρια Αφρική, η κλινική θεραπεία της διάρροιας καταναλώνει το 12% του προϋπολογισμού της υγείας, όταν μία τυπική καθημερινή, περισσότερα από τα μισά νοσηλευτικά κρεβάτια καλύπτονται από ασθενείς με νοσήματα εντερικής προέλευσης. (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Communication Matrix and Talking Points) 3. Η διάρροια αποτελεί μία από τις πλέον θανατηφόρες ασθένειες των παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών παγκοσμίως, καθώς ευθύνεται από μόνη της για το 17% της θνησιμότητας αυτής της ηλικιακής ομάδας. Περισσότερα από 5.000 παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Talking Points) 4. Η πρόσβαση σε υγιεινό αποχωρητήριο μπορεί να μειώσει την παιδική θνησιμότητα από διάρροια πάνω από 30%, ενώ το πλύσιμο των χεριών πάνω από 40% (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Talking Points) 5. Οι σκώληκες-παράσιτα μπορεί να απομονωθούν από το 1/3 της τροφής που καταναλώνουν τα παιδιά και ο υποσιτισμός ευθύνεται για το 50% των παιδικών ασθενειών. Η Ορθή Υγιεινή Πρακτική και η υγιεινή αποχέτευση είναι ο τρόπος πρόληψης για 130 εκατομμύρια περιπτώσεις το χρόνο σοβαρών παρασιτικών ασθενειών (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Talking Points)

Κέρδος χρόνου, μείωση του άμεσου και έμμεσου κόστους της υγείας, αύξηση των επενδύσεων στην εκπαίδευση, αύξηση των τουριστικών εσόδων και προστασία των υδάτινων πόρων μπορούν να επιτευχθούν μέσω Ορθής Υγιεινής Πρακτικής με το πλύσιμο των χεριών, την υγιεινή και την κατασκευή ατομικών αποχωρητηρίων. 1. Τα συνολικά οικονομικά οφέλη από την υγιεινή αποχέτευση σε παγκόσμιο επίπεδο το 2015 θα ανέρχονται σε 66 δισεκατομμύρια δολάρια με την αύξηση των ημερών παραγωγής και εργασίας, το κέρδος χρόνου και τη μείωση του κόστους της υγείας (Tackling a global crisis International Year of Sanitation 2008, UN-Water, 2008). 2. Η βελτίωση της αποχέτευσης και η υγιεινή αποχέτευση στις αναπτυσσόμενες χώρες τυπικά οδηγεί σε κέρδη 9 δολαρίων για κάθε 1 δολάριο που θα ξοδευθεί. (από τα οποία 4,4 δολάρια απαιτούνται για επενδύσεις στην ύδρευση) (UNICEF Media Kit for IYS, 2008 IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Factsheet 2) 3. Οι αναπτυσσόμενες χώρες με χαμηλή βρεφική θνησιμότητα έχουν ρυθμούς ανάπτυξης 5 έως 9 φορές υψηλότερους από παρόμοιες αναπτυσσόμενες χώρες με υψηλή βρεφική θνησιμότητα. (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Communication Matrix) 4. Η Υγιεινή είναι συνήθως η μόνη επιθυμητή παρέμβαση βάσει κόστους-ωφέλειας (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Talking Points) Ένα καθαρό αποχωρητήριο έχει ως αποτέλεσμα την πρόοδο για την ισότητα των γενεών, βελτιώνει το κοινωνικό ισοζύγιο, αυξάνει την παρουσία στο σχολείο, οικοδομεί την κοινωνική περηφάνεια και την κοινωνική συνοχή αλλά και συνεισφέρει στη καταπολέμηση και μείωση της φτώχειας. Άλλωστε : 1. Οι επενδύσεις σε κοινωνικούς τομείς όπως η εκπαίδευση και η υγεία βρίσκονται σε κίνδυνο από τη φτωχική αποχέτευση, όταν η παροχή ατομικών και ξεχωριστών για τα κορίτσια υγιεινών αποχωρητηρίων μπορεί να αυξήσει τις εγγραφές των κοριτσιών στα σχολεία κατά 11%.

2. Κάθε αύξηση κατά 1% της εκπαίδευσης των γυναικών που οφείλεται στην αύξηση της παρουσίας στο σχολείο όπου υπάρχουν κατάλληλες εγκαταστάσεις υγιεινής αποχέτευσης, η εθνική οικονομία μπορεί να αναπτυχθεί κατά 0,3% (UNICEF Media Kit for IYS, 2008 IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Factsheet 2) 3. Στην Ινδία, περίπου 800.000 άνθρωποι επιβιώνουν έχοντας ως εργασία την αποκομιδή των λυμάτων από τα πρόχειρα αποχωρητήρια άλλων ανθρώπων τα οποία και μεταφέρουν με καλάθια πάνω στα κεφάλια τους, ένας τρόπος εισοδήματος που τους εμποδίζει να συνυπολογιστούν στην κοινωνική συνοχή. (IYS Advocacy Kit, UN-Water 2008, Talking Points) Παγκόσμια, όπως αναφέρθηκε 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε υγιεινή ύδρευση και 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε υγιεινή αποχέτευση. Τα παρακάτω διαγράμματα 17 και 18 δείχνουν τη γεωγραφική θέση του πληθυσμού που δεν εξυπηρετείται από υγιεινή ύδρευση και υγιεινή αποχέτευση. Και στις δύο περιπτώσεις η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων χωρίς πρόσβαση βρίσκεται στην Ασία. Στην Ασία εντοπίζεται τo 63% του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς πρόσβαση σε υγιεινό νερό, ενώ το 28% στην Αφρική, το 7% στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική και μόλις το 2% στην Ευρώπη. Αντίστοιχα, στην Ασία εντοπίζεται το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς πρόσβαση σε υγιεινή αποχέτευση, στην Αφρική το 13%, στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική το 5% και στην Ευρώπη μόλις το 2%

Διάγραμμα 17 : Ποσοστό % του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς πρόσβαση σε Υγιεινό νερό ανά γεωγραφική περιοχή Πηγή WHO, Global Supply and Sanitation Assessment, 2000

Διάγραμμα 18 : Ποσοστό % του παγκόσμιου πληθυσμού χωρίς πρόσβαση σε Υγιεινή αποχέτευση ανά γεωγραφική περιοχή Πηγή WHO, Global Supply and Sanitation Assessment, 2000

Το 2002, οι Pruss et al, με την υποστήριξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας υπολόγισαν το παγκόσμιο φορτίο ασθένειας από επισφαλές νερό, ανθυγιεινή αποχέτευση και φτωχική υγιεινή με βάση επτά σενάρια Τα επτά σενάρια κωδικοποιήθηκαν με λατινικούς αριθμούς για διευκόλυνση των υπολογισμών : Σενάριο Ι : Ιδεατή κατάσταση που αντιστοιχεί στην απουσία μετάδοσης ασθενειών από επισφαλές νερό, ανθυγιεινή αποχέτευση και φτωχική υγιεινή Σενάριο ΙΙ : Κανονική παροχή νερού με δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης που επικρατεί στις αναπτυγμένες χώρες. Σενάριο ΙΙΙ : Ύδρευση με δίκτυο ή απολύμανση του νερού που αποθηκεύεται στην κατοικία, χωρίς δίκτυο ακαθάρτων με αποχέτευση σε βόθρους Σενάριο IV : Βελτιωμένη ποιότητα νερού και αποχέτευση χωρίς δίκτυο ύδρευσης και ξεχωριστό δίκτυο ακαθάρτων Σενάριο Va : Βασικές εγκαταστάσεις υγιεινής μόνο χωρίς βελτιωμένη ποιότητα νερού, αποχέτευσης και χωρίς δίκτυο ύδρευσης και δίκτυο ακαθάρτων Σενάριο Vb : Βελτιωμένη ποιότητα νερού μόνο με ανθυγιεινές συνθήκες αποχέτευσης Σενάριο VI : Ανθυγιεινές συνθήκες ύδρευσης και αποχέτευσης σε χώρα που δεν καλύπτεται από δίκτυα ύδρευσης και ακαθάρτων και όπου το νερό δεν ελέγχεται καθημερινά

Για την εκτίμηση του σχετικού κινδύνου μετάβασης από σενάριο σε σενάριο ως μέτρο σύγκρισης είναι ο σχετικός κίνδυνος RR = [1/(1-0,6)] = 2,5 που αφορά τον κίνδυνο μετάδοσης μεταξύ των σεναρίων Ι (ιδεατό) και ΙΙ (επίπεδο υγιεινής στις αναπτυγμένες χώρες). Για τον συντηρητικό υπολογισμό ο κίνδυνος μετάδοσης μεταξύ των σεναρίων ΙΙ και IV αντιπροσωπεύεται από τα πλεονεκτήματα που επιτυγχάνονται από την ορθή υγιεινή πρακτική (35% μείωση στην επίπτωση της διάρροιας που περιγράφεται από σχετικό κίνδυνο RR = 1,54. Ο κίνδυνος μετάδοσης από το σενάριο Ι στο σενάριο ΙΙ που περιγράφεται με σχετικό κίνδυνο RR = [1/(1-0,6)] = 2,5 αφορά ομάδα ανθρώπων που δεν έχουν εκτεθεί σε κίνδυνο λόγω των ιδεατών συνθηκών του σεναρίου Ι και ως εκ τούτου η ομάδα ανθρώπων που εκτίθεται σε κίνδυνο στην πραγματικότητα αφορά τη μετάβαση από το σενάριο ΙΙ στο σενάριο IV με σχετικό κίνδυνο RR = 1,54. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να υπολογίσουμε το σχετικό κίνδυνο και ανάμεσα στη μετάβαση από το Ι στα άλλα σενάρια. Ως εκ τούτου, η μετάβαση από το σενάριο Ι στο σενάριο IV αντιστοιχεί σε σχετικό κίνδυνο RR = 2,5 x 1,54 = 3,85. Παρομοίως, για τον ρεαλιστικό υπολογισμό, η μετάβαση από το σενάριο ΙΙ στο σενάριο IV περιγράφεται από βελτίωση στην υγιεινή πρακτική με σχετικό κίνδυνο RR = 1,54 και επίσης από βελτίωση στην ποιότητα του πόσιμου νερού με σχετικό κίνδυνο RR = 1,80 (Quick et al, 1999) Συμπερασματικά, για ένα ρεαλιστικό υπολογισμό, ο σχετικός κίνδυνος στο σενάριο IV σε σύγκριση με το σενάριο Ι είναι αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού αυτών των τριών σχετικών κινδύνων : RR = 2,50 x 1,54 x 1,80 = 6,90. Το διάγραμμα 33 που ακολουθεί δείχνει ότι το φορτίο ασθένειας από διαρροϊκά σύνδρομα (χολέρα, τυφοειδής, παράτυφοι, δυσεντερία, αμοιβάδωση) μπορεί να είναι 240 φορές υψηλότερο στις αναπτυσσόμενες χώρες όταν συγκρίνονται με μία αναπτυγμένη χώρα. Συγκρίνοντας αυτά τα δεδομένα σε μικρότερες περιοχές και σε χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες οι διαφορές είναι ακόμη μεγαλύτερες. Συμπερασματικά, αθροίζοντας το φορτίο ασθένειας από διαρροϊκά σύνδρομα και άλλες ασθένειες υδρικής προέλευσης με βάση τη ρεαλιστική προσέγγιση η συνολική θνησιμότητα ανέρχεται σε 2.213.000 θανάτους και σε 82.196.000 χαμένα χρόνια υγιούς ζωής ετησίως.

Διάγραμμα 33 : Χαμένα χρόνια υγιούς ζωής (DALYs) παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών ανά γεωγραφική περιοχή από ανθυγιεινή ύδρευση, αποχέτευση και ανθυγιεινή πρακτική που ευθύνεται για διαρροϊκά σύνδρομα (χολέρα, δυσεντερία, τυφοειδής, παράτυφοι, αμοιβάδωση) το 2000.

2. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 2.1. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σκοπός της παρούσας είναι η αξιολόγηση της επίδρασης των υφιστάμενων υποδομών ύδρευσης, αποχέτευσης και διαχείρισης αποβλήτων που θα επιτρέψει πιθανό μελλοντικό μετασχηματισμό της χωρικής διάρθρωσης των υποδομών ως προς την ύδρευση, την αποχέτευση και τη διαχείριση απορριμμάτων στο Νομό Φθιώτιδας προς τη κατεύθυνση της αειφορίας ή της βιώσιμης ανάπτυξης. Η μελέτη της διακίνησης των ρύπων στη λεκάνη απορροής των ποταμών και η αξιολόγηση των υποδομών είναι απαραίτητη για να σχηματιστεί ολοκληρωμένη εικόνα για τους κινδύνους που διατρέχουν από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή του Μαλιακού κόλπου και του Σπερχειού ποταμού στο Νομό Φθιώτιδας έχουν γίνει από διάφορους φορείς διαχειριστικές και περιβαλλοντικές μελέτες οι οποίες όμως δεν εντάχθηκαν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την περιβαλλοντική προστασία και τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής. Επιπρόσθετα, υπήρξαν προσπάθειες προστασίας της περιοχής μέσα από έργα του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και από άλλα έργα και μελέτες χωρίς ωστόσο να υπάρξει συστηματική προσέγγιση των προβλημάτων παρά τις όποιες ευαισθησίες ομάδων και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων για διάφορα επιμέρους προβλήματα. Για το σκοπό αυτό η παρούσα εργασία φιλοδοξεί μια συστηματική προσέγγιση των προβλημάτων της περιοχής ώστε να προτείνει κατευθύνσεις.

2.2. ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ Η μεθοδολογία συνίσταται στην εφαρμογή των κάτωθι διαδοχικών βημάτων : 1. Ορισμός της Κύριας Υπόθεσης και Εναλλακτικής Υπόθεσης : Τα δεδομένα και οι αναλογίες αλλά και κάθε είδους στατιστικοί δείκτες υπολογίζονται ώστε να διευκρινισθεί αν αυτοί που δεν εξυπηρετούνται από υποδομές ασφαλούς και υγιεινής ύδρευσης, αποχέτευσης και διαχείρισης απορριμμάτων παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για την υγεία τους σε σχέση με αυτούς που εξυπηρετούνται. (προοπτική έρευνα). Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε δοκιμασία ελέγχου στατιστικής σημαντικότητας (π.χ. σχετικός κίνδυνος) ώστε να διευκρινισθεί αν η τυχόν διαφορά που προκύπτει οφείλεται σε τυχαία διακύμανση. 2. Σχεδιασμός της έρευνας ώστε να επιτευχθούν οι επιθυμητοί στόχοι : Αξιολόγηση χωρίς συστηματικά σφάλματα 3. Σχεδιασμός της μεθόδου συλλογής των δεδομένων : Χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο. Το ερωτηματολόγιο πριν τη χρήση του σταθμίστηκε ώστε να είναι δυνατό να εφαρμοσθεί μέθοδος επαλήθευσης και να εντοπισθούν τυχόν παρεκκλίσεις από τις προϋποθέσεις που έχουν ορισθεί. Το έντυπο του ερωτηματολογίου φέρει τρόπο καταχώρησης των δεδομένων που συλλέγονται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και τρόπο κωδικοποίησής τους. Η επιτυχία του ερωτηματολογίου εξασφαλίζεται από την απλότητα της συλλογής των στοιχείων και την πινακοποίηση των στοιχείων και δεδομένων. 4. Ανάλυση και Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της Έρευνας Κατά τη φάση της ανάλυσης έχουν εξετασθούν όλες οι παράμετροι που ελήφθησαν υπόψη κατά το σχεδιασμό της έρευνας, έχει ελεγχθεί η ορθότητα των υποθέσεων που διαμορφώθηκαν και έχουν αξιολογηθεί τα στοιχεία που συλλέχθηκαν. Σε έρευνες που έχουν σχεδιασθεί για να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους η ανάλυση ξεκινά με τον έλεγχο των διαμορφωμένων υποθέσεων και ακολουθεί ο καθορισμός των στοιχείων που υποστηρίζουν τα συμπεράσματα. Στις αναδρομικές έρευνες ακολουθείται αντίστροφη διαδρομή από το αποτέλεσμα στο αίτιο. Τέλος έχει εκτιμηθεί το πηλίκο κόστος/ωφέλεια για κάθε προτεινόμενη δράση (Ostle, 1954, Cornfield, 1960, Fisher 1970, Breslow, 1980, Martin 1981, Schlesselman, 1982, Snedecor, 1988 Kahn1989)

2.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Δημοτικό ή κοινοτικό δίκτυο ύδρευσης στον Νομό Φθιώτιδας διαθέτουν το 99% των οικισμών (εξαιρούνται οικισμοί που κατοικούνται περιστασιακά μόνο το καλοκαίρι με κατοίκους που δεν υπερβαίνουν το 1% στο σύνολο). Το δίκτυο ύδρευσης παρακολουθείται με ευθύνη των Δήμων και σε εποπτική βάση για την εξυγίανση και αντιμετώπιση υγειονομικών προβλημάτων από τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Μέτρηση υπολειμματικού χλωρίου γίνεται οργανωμένα μόνο στην περιοχή του Δήμου Λαμίας, καθώς υποβάλλονται σε τακτική βάση από τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης Αποχέτευσης Λαμίας (ΔΕΥΑΛ) δελτία υπολειμματικού χλωρίου. Απολύμανση με χλωρίωση γίνεται στο σύνολο των οικισμών με πληθυσμό άνω των 500 κατοίκων έστω και ευκαιριακά αν και σύμφωνα με τα δεδομένα γίνεται μέτρηση υπολειμματικού χλωρίου οργανωμένα μόνο στην περιοχή της Λαμίας. (32%) Στο παρακάτω διάγραμμα 38 απεικονίζεται το ποσοστό του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης όπου γίνεται μέτρηση υπολειμματικού χλωρίου συστηματικά. Το ποσοστό του πληθυσμού που εξυπηρετείται με πρόσβαση σε εγκαταστάσεις δευτεροβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) ανέρχεται στο 32%, ενώ σε ιδιωτικές εγκαταστάσεις αποχέτευσης (κυρίως απορροφητικούς βόθρους) στο 64%. Το υπόλοιπο 4% αποχετεύει σε δίκτυο ακαθάρτων χωρίς εξυγίανση. Στο διάγραμμα 39 απεικονίζεται το ποσοστό του πληθυσμού % ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης των λυμάτων

Διάγραμμα 38 : Ποσοστό πληθυσμού του Νομού Φθιώτιδας όπου γίνεται μέτρηση Υπολειμματικού χλωρίου οργανωμένα το 2008

Διάγραμμα 39 : Ποσοστό % πληθυσμού του Νομού Φθιώτιδας ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης των λυμάτων το 2008

Ποσοστό μόλις 8% του συνολικού πληθυσμού του Νομού Φθιώτιδας διαθέτουν σε οργανωμένο χώρο ταφής με έλεγχο της ποιότητας του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και το 32% στον χώρο ταφής του Δήμου Λαμίας που δεν διαθέτει άδεια και βρίσκεται σε διαδικασία μετεγκατάστασης. Ένα ποσοστό της τάξης του 8% διαθέτει απορρίμματα για ανακύκλωση ενώ το υπόλοιπο διαθέτει με απλή απόρριψη απορρίμματα είτε στην κοίτη ποταμών (Δήμοι Σπερχειάδας και Μακρακώμης) είτε σε ρέματα (Ρέμα Στενή Αταλάντης) είτε ανεξέλεγκτα σε χώρους που παλιότερα είχαν παραχωρηθεί προσωρινά για απλή απόρριψη και σήμερα δεν επαρκούν λόγω αύξησης του πληθυσμού και αύξησης του όγκου των απορριμμάτων. Στο παρακάτω διάγραμμα 40 απεικονίζεται το ποσοστό του πληθυσμού ανάλογα με τον τρόπο διάθεσης απορριμμάτων είτε ανεξέλεγκτα, είτε σε χώρο ταφής είτε για ανακύκλωση

Διάγραμμα 40 : Ποσοστό πληθυσμού του Νομού Φθιώτιδας με πρόσβαση σε ανεξέλεγκτο χώρο, σε χώρο ταφής και σε διαδικασία ανακύκλωσης το 2008

Η απλή απόρριψη σε ανεξέλεγκτους χώρους διάθεσης απορριμμάτων αλλά και η ανεξέλεγκτη διάθεση λυμάτων και υγρών αποβλήτων σε αγωγούς παροχέτευσης ομβρίων υδάτων και σε ρέματα που καταλήγουν σε ποτάμια αποτελούν τα μείζονα και επείγοντα προς επίλυση προβλήματα Δημόσιας Υγείας. Συγκεκριμένα : 1. Η ανεξέλεγκτη διάθεση με απλή απόρριψη απορριμμάτων στην κοίτη του Σπερχειού ποταμού κατάντι της γέφυρας που συνδέει τη Μακρακώμη με τη Σπερχειάδα και στον χώρο του Πλατανοδάσους Σπερχειάδας που υποβαθμίζει το τοπίο και τη βιοποικιλότητα της περιοχής και ταυτόχρονα εγκυμονεί κινδύνους μόλυνσης των νερών του ποταμού και του Μαλιακού κόλπου που ανήκει στην προστατευμένη ζώνη NATURA 2000 «Κοιλάδα και εκβολές Σπερχειού ποταμού-Μαλιακός κόλπος» 2. Η διάθεση λυμάτων και υγρών βιομηχανικών αποβλήτων μετά από ελλιπή εξυγίανση από υπερχείλιση αποχετευτικών αγωγών στον Σπερχειό ποταμό, στον παραπόταμό του Ξηριά αλλά και στη Γερμανική τάφρο ή τάφρο Λαμίας που καταλήγουν στον Μαλιακό κόλπο 3. Η διάθεση χωρίς εξυγίανση των λυμάτων της Μακρακώμης σε αποχετευτικό αγωγό και σε ρέμα που καταλήγει στον Σπερχειό ποταμό αλλά και του Δήμου Δομοκού στο ρέμα Βουζίου. 4. Η διάθεση των λυμάτων της Αμφίκλειας χωρίς την απαιτούμενη εξυγίανση μετά από διαδρομή σε αποχετευτικό αγωγό σε ρέματα που καταλήγουν στον άνω ρου του Βοιωτικού Κηφισού. 5. Η διάθεση απόνερων πλύσεως και λυμάτων από κατοικίες σε ορεινές περιοχές και σε χωριά του Νομού είτε στα ρείθρα των δρόμων είτε σε δίκτυα παροχέτευσης ομβρίων υδάτων με αποτέλεσμα τη δημιουργία εστιών μόλυνσης και κινδύνων πρόκλησης εντερολοιμώξεων ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. 6. Η επικοινωνία απορροφητικών βόθρων με τον υδροφόρο ορίζοντα σε παράκτιους οικισμούς που δεν αποχετεύουν σε εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) 7. Η άναρχη χωροθέτηση πολλών οικισμών και πόλεων με αποτέλεσμα την αναγκαστική διέλευση αποχετευτικών αγωγών από ξένες ιδιοκτησίες, κάτω από οικοδομές αλλά και τη δημιουργία κινδύνων επιμόλυνσης των υπόγειων και των επιφανειακών νερών κοινοτικών κρηνών από τους ανάντι απορροφητικούς βόθρους

2.4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Η περιοχή του Νομού Φθιώτιδας παρουσιάζει τα κάτωθι χωροταξικά πλεονεκτήματα : Πρόκειται για Νομό που διαθέτει ακτογραμμές και παραλίες ιδανικές για τουριστική ανάπτυξη με διεθνώς γνωστά τα ιαματικά λουτρά στα Καμένα Βούρλα Η περιοχή δεν περιλαμβάνεται στις προστατευόμενες περιοχές της συνθήκης RAMSAR και του Ν.1650/86, όπως αντικαταστάθηκε με το Ν. 3010/2002 αλλά ανήκουν η κοιλάδα και οι εκβολές του Σπερχειού και ο υδροβιότοπος και νησιά κόλπου Αταλάντης στο δίκτυο NATURA 2000 Ο Νομός Φθιώτιδας διασχίζεται από τη Νέα Εθνική Οδό Πατρών-Αθηνών-Θεσσαλονίκης (ΠΑ.ΘΕ.) με αποτέλεσμα την εύκολη και γρήγορη πρόσβαση των παραγόμενων προϊόντων του Νομού προς την Αθήνα και τις αγορές του εξωτερικού από το λιμένα της Πάτρας Τα όρια του Νομού απέχουν οδικώς μόνο 1,5 ώρα από την Αθήνα και η πρωτεύουσα του Νομού Φθιώτιδας Λαμία είναι και η έδρα της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας Ανατολικά του Νομού στη Στυλίδα υφίσταται έδρα Λιμεναρχείου που διαθέτει και Τελωνείο με αποτέλεσμα να έχει άμεση πρόσβαση σε ελέγχους που απαιτούνται για την εξαγωγή παραγόμενων προϊόντων του Νομού. Τα μεγάλα φυσικά ορεινά οικοσυστήματα και τοπία του Νομού Φθιώτιδας αλλά και οι ιδιότυποι θαλάσσιοι χώροι αποτελούν αποθέματα βιοποικιλότητας ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και εναλλακτικών μορφών ενέργειας και αναψυχής. Αν και οι περιοχές των Νομών Ανατολικής Αττικής, Βοιωτίας, Ευβοίας και Φθιώτιδας έχουν ιδιαίτερη νομοθεσία και περιοχές καθορισμένες για τη διάθεση επεξεργασμένων λυμάτων και υγρών αποβλήτων με την Κοινή απόφαση τεσσάρων 4 Νομαρχών με αριθμό 19640/14-11-1979 η ποιότητα των νερών του Μαλιακού κόλπου επηρεάζεται από την ποιότητα των επεξεργασμένων λυμάτων της πόλεως Λαμίας, των λυμάτων γειτονικών κοινοτήτων (Ανθήλης, Κόμματος, Αγίας Παρασκευής, Ροδίτσας, Βαρδατών, Δαμάστας, Μοσχοχωρίου, Νέου Κρικέλλου, Ηράκλειας και Θερμοπυλών) και των υγρών αποβλήτων των ελαιοτριβείων που λειτουργούν γύρω από τον κόλπο. Επιπρόσθετα η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων στο ύψος της Μακρακώμης αλλά και η διάθεση των λυμάτων της πόλεως Μακρακώμης επιβαρύνουν την ποιότητα των νερών του Σπερχειού ποταμού. Στη βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης συνηγορεί η προγραμματισμένη λειτουργία εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων στους οικισμούς των Μακρακώμης-Σπερχειάδας και Λιανοκλαδίου-Υπάτης.

Σύμφωνα με το χάρτη με βάση τις καρστικές και προσχωματικές υδροφορίες η περιοχή της Λαμίας έχει κωδικό διαχειριστικής λεκάνης 0705. Με τη βοήθεια μαθηματικού μοντέλου ο χρήστης μπορεί να έχει εικόνα της κίνησης των ρύπων στο υδάτινο σύστημα καθώς και την προσέγγιση των συγκεντρώσεων αυτών των ρύπων Ακολουθεί προσομοίωση της ποιότητας με τη χρήση διαχειριστικού μαθηματικού ομοιώματος που οδηγεί στην εκτίμηση των ρυπαντικών φορτίων από σημειακές πηγές και διάχυτες πηγές ρύπανσης σε κάθε διαχειριστική λεκάνη και στην εκτίμηση των συγκεντρώσεων ορισμένων ρύπων. Ειδικότερα, η εκτίμηση των ρυπαντικών φορτίων αφορά τον υπολογισμό της ρύπανσης που προέρχεται από τα αστικά λύματα, τα υγρά βιομηχανικά απόβλητα και τις αγροτικές δραστηριότητες στις διαχειριστικές λεκάνες του Υδατικού Διαμερίσματος 07 Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Στο παρακάτω διάγραμμα 41 απεικονίζονται τα αποτελέσματα ανά κωδικό λεκάνης στο οργανικό φορτίο

Διάγραμμα 41 : Οργανικό φορτίο ανά διαχειριστική υδρολογική λεκάνη με κωδικούς ανά λεκάνη το 2005 σε BOD σε τόνους Πηγή : ΥΠΑΝ , 2005

Όπως απεικονίζεται στο διάγραμμα 41 ο Νομός Φθιώτιδας παρουσιάζει σχετική ομοιομορφία στις περιοχές και σχετικά χαμηλό οργανικό φορτίο με υψηλότερο στη λεκάνη της Αταλάντης-Λάρυμνας λόγω της βιομηχανικής δραστηριότητας της μεταλλουργίας. Αντίθετα οι λεκάνες 724 της Κεντρικής Εύβοιας και 723 της Βόρειας Εύβοιας εμφανίζουν τα υψηλότερα φορτία πολλαπλάσια των λεκανών της Φθιώτιδας. Επίσης η λεκάνη 730 του Ασωπού ποταμού-κατάντη στη Βοιωτία παρουσιάζει υψηλό οργανικό φορτίο σε σύγκριση με λεκάνες παρόμοιας έκτασης όπως αυτή της Αμφίκλειας και των Καμένων Βούρλων στη Φθιώτιδα αφού εκεί συγκεντρώνεται η πλειονότητα των βιομηχανικών αποβλήτων του Υδατικού Διαμερίσματος Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Από το παραπάνω διάγραμμα προκύπτει ότι ο Νομός Φθιώτιδας βρίσκεται σε ικανοποιητική κατάσταση σε σύγκριση με την Εύβοια και τη Βοιωτία, Νομούς με τους οποίους μπορεί να συγκριθεί λόγω παρόμοιας έκτασης

2.5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από τα παραπάνω προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα 1. Ο Νομός Φθιώτιδας παρουσιάζει ικανοποιητική ποιότητα υδατικών πόρων σε σύγκριση με Νομούς παρόμοιας έκτασης και πληθυσμού, συγκριτικά καλύτερη από τους Νομούς Ευβοίας και Βοιωτίας, εξαιτίας της απουσίας βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε μεγάλη κλίμακα. 2. Το ποσοστό του πληθυσμού που διαθέτει σύνδεση με δίκτυο ύδρευσης στα σπίτια είναι από τα υψηλότερα (99%) αλλά η ύδρευση παρακολουθείται οργανωμένα με μέτρηση υπολειμματικού χλωρίου μόνο στο 32% του πληθυσμού. 3. Αντίθετα ο πληθυσμός που έχει πρόσβαση σε εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) είναι 32% και υπολείπεται του ποσοστού στο σύνολο χώρας που ανέρχεται στο 48,72%. 4. Πάντως πρέπει να επισημανθεί ότι η Φθιώτιδα διαθέτει μία μόνο πόλη τη Λαμία με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων και έχουν προγραμματισθεί εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων σε οικισμούς άνω των 2.000 κατοίκων που αποχετεύουν σε ρέματα που οδηγούν σε ποτάμια (περιοχή Αμφίκλειας, περιοχή Μακρακώμης-Σπερχειάδας). 5. Το ποσοστό της αποχέτευσης στο υπέδαφος και συγκεκριμένα σε βόθρους στην πλειονότητα απορροφητικούς είναι πολύ υψηλό (64%) εξαιτίας της πληθώρας των οικισμών, της πολεοδομικής χωροθέτησής τους σε μικρό χώρο αλλά και της αδυναμίας ολοκλήρωσης της εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων που έχουν προβλεφθεί για πολλούς οικισμούς (ΕΕΛ) .

6. Η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων στην κοίτη ποταμού (Σπερχειός), σε ρέματα και σε εκτάσεις με απλή απόρριψη είναι το μεγαλύτερο σύγχρονο πρόβλημα στο Νομό καθώς οδηγεί σε πίεση των υφιστάμενων υδατικών πόρων, δημιουργία κινδύνων μόλυνσης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων, αύξηση του κόστους διαχείρισης και αύξησης του κόστους χρήσης γης 7. Το ποσοστό της ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων ανέρχεται στο 60% του πληθυσμού και απαιτεί αφενός την εφαρμογή μεθόδων μείωσης του όγκου των απορριμμάτων με τη δημιουργία σταθμών μεταφόρτωσης αλλά και τη χωροθέτηση δραστηριοτήτων διαχείρισης με κομποστοποίηση και ανακύκλωση των χρήσιμων υλικών που θα συμβάλλει στη βιωσιμότητα των φυσικών πόρων της περιοχής στο μέλλον. 8. Το συνολικό ποσοστό διάθεσης στο έδαφος ανέρχεται στο 32% με ταφή παρόμοιο του ποσοστού σε επίπεδο χώρας που απαιτεί βελτίωση σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (62% στην Ευρώπη των 15 σε σύγκριση με το 32% στη Φθιώτιδα) 9. Επιπρόσθετα, το ποσοστό ανακύκλωσης είναι πολύ μικρό ακόμη γύρω στο 8% την ίδια στιγμή που στην Ευρώπη των 15 το 2005 ήταν 65% 10. Η επικοινωνία των απορροφητικών βόθρων στους παράκτιους οικισμούς λόγω της υψηλής στάθμης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα με τη θάλασσα είναι πιθανό εάν δεν ολοκληρωθούν τα δίκτυα αποχέτευσης με δευτεροβάθμιο καθαρισμό να οδηγήσει σε υποβάθμιση της ποιότητας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και να μειώσει την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος του Νομού . 11. Η ανεξέλεγκτη διάθεση ακαθάρτων νερών όπως απόνερων πλύσεως και λυμάτων σε οικισμούς εξαιτίας της δύσκολης πρόσβασης βυτιοφόρων οχημάτων εκκένωσης αλλά και για οικονομικούς λόγους είναι ένα από τα επείγοντα προβλήματα του Νομού που υποβαθμίζει την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος των οικισμών. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι απαιτούνται συγκεκριμένα μέτρα βελτίωσης της ποιότητας της περιοχής που είναι : 1. Ορθολογικός σχεδιασμός των διαφόρων δραστηριοτήτων στην περιοχή όπως δραστηριοτήτων τουρισμού, υδατοκαλλιεργειών και γεωργίας.

2. Δημιουργία δικτύων παρακολούθησης για την ποιότητα των επιφανειακών και υπογείων νερών. 3. Παρακολούθηση της λειτουργίας των εγκαταστάσεων που λειτουργούν πλησίον του Σπερχειού ποταμού και των παράκτιων περιοχών 4. Προτεραιότητα κατασκευής των αποχετευτικών αγωγών και της λειτουργίας εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων στους οικισμούς με ισοδύναμο πληθυσμό άνω των 2.000 κατοίκων που έχουν ως αποδέκτη ρέματα ή ποτάμια για τη βελτίωση της ποιότητας της αποχέτευσης . 5. Έλεγχος της καλής λειτουργίας του βιολογικού καθαρισμού Λαμίας 6. Κίνητρα για μετεγκατάσταση οχληρών δραστηριοτήτων και σημειακή χωροθέτησή τους (ελαιοτριβείων, πυρηνελαιουργείου, κτηνοτροφικών μονάδων) 7. Αποκομιδή των απορριμμάτων και των άλλων στερεών αποβλήτων που αποτίθενται στην κοίτη του Σπερχειού ποταμού και κατάργηση όλων των ανεξέλεγκτων χώρων διάθεσης (Αγίου Κωνσταντίνου, Αταλάντης, Λιβανατών, Αρκίτσας, Ελάτειας, Τιθορέας, Αμφίκλειας, Μαλεσίνας, Μαρτίνου, Λάρυμνας, Πελασγίας) για την προστασία των υδατικών πόρων και της Δημόσιας Υγείας 8. Μετεγκατάσταση του κυττάρου διάθεσης απορριμμάτων του Δήμου Λαμίας σε κατάλληλη θέση με ταυτόχρονη υποδομή παρακολούθησης της ποιότητας των υπογείων υδάτων στη θέση διάθεσης 9. Καθαρισμός της κοίτης του Σπερχειού ποταμού από απορρίμματα και άλλα στερεά απόβλητα που εναποτίθενται υποβαθμίζοντας την ποιότητα της περιοχής 10. Εκτίμηση των ρυπαντικών φορτίων αστικής, γεωργικής και βιομηχανικής προέλευσης που ανιχνεύονται στο υδατικό περιβάλλον 11. Προστασία των ευαίσθητων περιοχών με δίκτυα παρακολούθησης της ποιότητας των φυσικών πόρων (Εθνικός Δρυμός Οίτης, Κοιλάδα και εκβολές Σπερχειού ποταμού-Μαλιακός κόλπος, Υγροβιότοπος και νησιά κόλπου Αταλάντης)

12. Δημιουργία κέντρου πληροφοριών ως τράπεζας δεδομένων για τα υδρολογικά και μετεωρολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής 13. Δημιουργία προγράμματος ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδατικών πόρων που προορίζονται για την παραγωγή νερού ανθρώπινης κατανάλωσης 14. Ενδυνάμωση της συνεργασίας και της εταιρικής δράσης μεταξύ των υπηρεσιών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των Υπουργείων για την αποτελεσματική εφαρμογή προγραμμάτων προστασίας της ποιότητας των νερών και των πόρων της περιοχής 15. Ανάδειξη του φυσικού κάλλους της περιοχής μελέτης με διαφήμιση στον τύπο και στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης χαρακτηριστικών εικόνων της περιοχής 16. Ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού με αξιοποίηση των ιαματικών πηγών και προσέλκυση επενδύσεων βελτίωσης του εξοπλισμού και των εγκαταστάσεων υποστήριξης των ιαματικών πηγών 17. Ανάπτυξη της βιομηχανικής περιοχής Λαμίας με την προσέλκυση και άλλων δραστηριοτήτων ήπιας μορφής αλλά και κίνητρα για τη μετεγκατάσταση μονάδων στη βιομηχανική περιοχή 18. Η ολοκλήρωση ενός σχεδίου σημειακής χωροθέτησης έργων και δραστηριοτήτων απαιτείται για την προστασία των φυσικών πόρων και την βιώσιμη ανάπτυξη στο μέλλον 19. Παρακολούθηση της λειτουργίας των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων από εξειδικευμένο προσωπικό για τον έλεγχο της ποιότητας των επεξεργασμένων λυμάτων. 20. Η πληροφόρηση του κοινού για την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής θα συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την πρόληψη περιστατικών ρυπάνσεως

21. Οι Δήμοι εντασσόμενοι σε σχέδιο χωροθέτησης δραστηριοτήτων στην κτηματική τους περιφέρεια θα συμβάλλουν στην αποτελεσματική προστασία της περιοχής και στην αύξηση της αξίας της χρήσης γης. 22. Η δημιουργία οικίσκων πληροφόρησης για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής και τα αξιοθέατα σε χαρακτηριστικά σημεία θα προσελκύσει το ενδιαφέρον διερχομένων τουριστών 23. Η κατασκευή εγκαταστάσεων υποδομής κατά μήκος του οδικού άξονα ΠΑΘΕ στα σημεία στάθμευσης (αποχωρητηρίων κοινού με ειδικό εξοπλισμό, αθλοπαιδιών, εγκαταστάσεων προσωρινής διαμονής για φαγητό) κατά τα πρότυπα των αυτοκινητοδρόμων της Κεντρικής Ευρώπης θα συμβάλλει στην τήρηση της καθαριότητας του οδικού άξονα που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του Νομού Φθιώτιδας 24. Η παρακολούθηση της ποιότητας των υπόγειων νερών και η ορθολογική χρήση του υπόγειου υδάτινου δυναμικού με έλεγχο των εν λειτουργία γεωτρήσεων στην περιοχή θα συντελέσει στην διατήρηση της ποσότητας και της ποιότητας των υπόγειων νερών 25. Η εύρεση χώρων διαχείρισης στερεών αποβλήτων και επεξεργασίας υπολειμμάτων μετά από εφαρμογή ανακύκλωσης καθώς και η λειτουργία σταθμών μεταφόρτωσης είναι κρίσιμη για την προστασία της Δημόσιας Υγείας στο Νομό στο μέλλον από την ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων. 26. Η αποτελεσματική ελεγκτική παρακολούθηση των δραστηριοτήτων που επηρεάζουν το περιβάλλον της περιοχής είναι το στοίχημα για την προστασία των φυσικών πόρων και για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της υγείας των ανθρώπων της περιοχής στο μέλλον

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ποιότητα των υδατικών πόρων στη Φθιώτιδα είναι ικανοποιητική και συγκριτικά καλύτερη περιοχών με τις οποίες μπορεί λόγω πληθυσμού και εκτάσεως να συγκριθεί όπως η Εύβοια και η Βοιωτία. Η καλύτερη ποιότητα προκύπτει εξαιτίας της απουσίας στο Νομό Φθιώτιδας βιομηχανικής δραστηριότητας σε μεγάλη κλίμακα. Αν και οι περιοχές των Νομών Ανατολικής Αττικής, Βοιωτίας, Ευβοίας και Φθιώτιδας έχουν ιδιαίτερη νομοθεσία και περιοχές καθορισμένες για τη διάθεση επεξεργασμένων λυμάτων και υγρών αποβλήτων με την Κοινή απόφαση τεσσάρων 4 Νομαρχών με αριθμό 19640/14-11-1979 η ποιότητα των νερών του Μαλιακού κόλπου επηρεάζεται από την ποιότητα των λυμάτων των γειτονικών κοινοτήτων (Ανθήλης, Κόμματος, Αγίας Παρασκευής, Ροδίτσας, Βαρδατών, Δαμάστας, Μοσχοχωρίου, Νέου Κρικέλλου, Ηράκλειας και Θερμοπυλών) και των υγρών αποβλήτων των ελαιοτριβείων και άλλων βιομηχανιών πολύ λιγότερων, που λειτουργούν γύρω από τον Μαλιακό κόλπο. Το ποσοστό των οικισμών που διαθέτουν δίκτυο ύδρευσης είναι από τα υψηλότερα σε επίπεδο χώρας (99%), αλλά συστηματική μέτρηση υπολειμματικού χλωρίου γίνεται μόνο στο 32% του εξυπηρετούμενου πληθυσμού. Αντίθετα το ποσοστό κάλυψης του πληθυσμού σε αποχέτευση με εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων είναι μικρότερο του αντίστοιχου σε επίπεδο χώρας και απαιτεί βελτίωση (32% στο Νομό Φθιώτιδας έναντι 48,72% στο σύνολο της χώρας). Επιπλέον το ποσοστό ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων που ανέρχεται στο 60% και το αντίστοιχο στο έδαφος με ταφή στο 32% παρόμοιο του ποσοστού σε επίπεδο χώρας απαιτεί βελτίωση σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο (62% στην Ευρώπη των 15 σε σύγκριση με το 60 + 32 = 92 % στη Φθιώτιδα)

Επιπρόσθετα, το ποσοστό ανακύκλωσης είναι πολύ μικρό ακόμη γύρω στο 8% την ίδια στιγμή που στην Ευρώπη των 15 το 2005 ήταν 65% Επιπλέον η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων στο 60% του πληθυσμού του Νομού Φθιώτιδας επηρεάζει τα επιφανειακά νερά, υποβαθμίζει το τοπίο και το περιβάλλον και εγκυμονεί κινδύνους για τη Δημόσια Υγεία. Ο υγροβιότοπος του κόλπου της Αταλάντης με την ιδιαίτερη μορφολογία δεν έχει αξιοποιηθεί όπως αναμενόταν με τη δημιουργία θαλάσσιου πάρκου. Στην κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού υπάρχουν εγκαταστάσεις που επηρεάζουν την ποιότητα των νερών του Μαλιακού κόλπου διαθέτοντας περιστασιακά τα υγρά απόβλητα χωρίς την απαιτούμενη εξυγίανση στην κοίτη του Σπερχειού ποταμού. Πιέσεις δέχεται και ο Βόρειος Ευβοϊκός κόλπος από τους παράκτιους οικισμούς που δεν διαθέτουν εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) με δευτεροβάθμια επεξεργασία. Επιπρόσθετα η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων της Μακρακώμης και της Σπερχειάδας στο ύψος της κοίτης του Σπερχειού ποταμού αλλά και η διάθεση των λυμάτων της πόλεως Μακρακώμης επιβαρύνουν την ποιότητα των νερών του Σπερχειού ποταμού. Διάθεση σε δίκτυο ακαθάρτων χωρίς εξυγίανση σε εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων παρουσιάζεται και στην Αμφίκλεια που οδηγεί σε πιέσεις των υδατικών πόρων της υδρολογικής λεκάνης πλησίον του Βοιωτικού Κηφισού. Στη βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης συνηγορεί η ολοκλήρωση της κατασκευής των αποχετευτικών αγωγών και των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων στους οικισμούς των Μακρακώμης-Σπερχειάδας, Λιανοκλαδίου- Υπάτης, Αταλάντης, Μαρτίνου-Λάρυμνας, Στυλίδας και Αμφίκλειας-Ελάτειας-Τιθορέας.

Η ολοκλήρωση των αποχετευτικών αγωγών στους οικισμούς με πληθυσμό άνω των 2.000 κατοίκων και η ολοκλήρωση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων θα μειώσει την ένταση στους υδάτινους πόρους του Νομού και θα συμβάλλει στην προστασία της Δημόσιας Υγείας και τη βιώσιμη ανάπτυξη στο μέλλον. Η διακοπή λειτουργίας όλων των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων, ο καθαρισμός και η αποκατάσταση του τοπίου θα συμβάλλει στη προστασία του εδάφους και των υπόγειων υδάτινων πόρων Η δημιουργία χώρων ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) και σταθμών μεταφόρτωσης απορριμμάτων για όφελος χρόνου και μείωση όγκου των απορριμμάτων με την παράλληλη αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης στην πηγή και της αξιοποίησης των απορριμμάτων είναι κρίσιμο σημείο για τη διατήρηση της ποιότητας περιβάλλοντος και την προστασία των υδάτινων πόρων και της Δημόσιας Υγείας στο μέλλον. Λέξεις κλειδιά : Υγιεινή, ύδρευση, αποχέτευση, νερό, απορρίμματα, επεξεργασία, διάθεση, διαχείριση, φορτίο, ασθένεια, υγεία, προστασία, διατήρηση, πόροι, ποιότητα.