Η ψυχολογική υποστήριξη ασθενών με ρευματικά νοσήματα Βαγγέλης Καραδήμας, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Δυσκολίες προσαρμογής Ως και το 45% ασθενών εμφανίζουν συμπτώματα κλινικών διαταραχών (συχνά αδιάγνωστα), ποσοστό υπερδιπλάσιο του γενικού πληθυσμού. Αίσθηση αδυναμίας/απελπισίας, ειδικά όταν υπάρχει σημαντικός πόνος. Περιορισμοί στη λειτουργικότητα και συμπτώματα (π.χ., πόνος, δυσκαμψία) που απασχολούν συνεχώς το άτομο. Μειωμένη ποιότητα ζωής, στην οποία οι ασθενείς δίνουν περισσότερη έμφαση από όσο στην ‘πραγματική’ εξέλιξη της ασθένειας (Panopalis & Clark, 2006). Σημαντική αλλαγή στον τρόπο αντίληψης του εαυτού, του κόσμου και του μέλλοντος. Ψυχολογική επιβάρυνση οικείων και οικογένειας, απορρύθμιση σχέσεων. Σημαντική οικονομική επιβάρυνση. Η εικόνα χειροτερεύει πολύ όταν δεν πετυχαίνει η φαρμακευτική αγωγή – διαταραχή προσαρμογής (Taylor et al., 2016).

Χρόνιος πόνος – ευρήματα από το πρόγραμμα διασυνοριακής συνεργασίας Ελλάδος - Κύπρου «ΑΛΓΕΑ» (έρευνα σε ασθενείς με RA και σε χρόνιους ασθενείς χωρίς πόνο) Δείκτης ποιότητας ζωής (1-100) Διαφορά P Περιορισμοί από σωματικά συμπτώματα -23,90 <0,001 Περιορισμοί από ψυχικά συμπτώματα -27,05 Κόπωση -14,66 Ψυχική ευεξία -6,87 <0,05 Γενική υγεία -2,36 >0,05 Κοινωνική υγεία -11,42 Πόνος -41,43 www.algea.com.cy

Αναπαράσταση ασθένειας Μέσος όρος ΤA Διαφορά με άλλους ασθενείς Χρονιότητα 3.42 .63 -.53 (p< .oo1, η2=.14) Κυκλικότητα 3.48 .87 1.39 (p< .oo1, η2=.27) Συνέπειες 3.07 p> .o5, η2=.03 Προσωπικός έλεγχος 3.18 .61 -.53 (p< .o1, η2=.07) Θεραπευτικός έλεγχος 3.26 .65 -.49 (p< .o1, η2=.08) Κατανόηση 3.24 .76 -1.21 (p< .oo1, η2=.25) Συναισθηματικές αναπαραστάσεις 2.94 .78 p> .o5, η2=.02

Karademas et al., in preparation

Διεργασίες Αναπαραστάσεις Καταστροφοποίηση Ποιότητα ζωής Π.χ., κατάθλιψη, σωματικά συμπτώματα Karademas et al., under review

Ευελιξία Συνέπειες Προσωπικός έλεγχος Θεραπευτικός έλεγχος Κατανόηση Συναισθ. αναπαραστ. Καταστροφοποίηση Γενικό επίπεδο υγείας

Γνωστική ευελιξία και προσαρμογή Karademas et al., 2016

Karademas et al., in press (2017)

αντιλήψεις/αναπαραστάσεις ασθενών Επιπρόσθετα ζητήματα προς παρέμβαση που προκύπτουν από τις παρούσες έρευνες: αντιλήψεις/αναπαραστάσεις ασθενών καταστροφοποίηση δεξιότητες χειρισμού στρεσογόνων καταστάσεων γνωστικές/νευροψυχολογικές επιπτώσεις το κοινωνικό πλαίσιο

Παρέμβαση Γενικοί στόχοι παρέμβασης Η ανακούφιση; Η αντιμετώπιση συμπτωμάτων; Η διαχείριση της ασθένειας; Η διασφάλιση/προαγωγή της ποιότητας ζωής;

Οι συνήθεις γενικοί στόχοι παρέμβασης είναι: τροποποίηση δυσλειτουργικών αντιλήψεων και αναπαραστάσεων (με έμφαση και στην καταστροφοποίηση) και πρόσδοση νοήματος μείωση της δυσφορίας και των άλλων αρνητικών συναισθημάτων βελτίωση της ποιότητας ζωής (π.χ., αντιμετώπιση πόνου) και νέοι στόχοι ενίσχυση της χρήσης λειτουργικότερων στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες (π.χ., αναζήτηση (νέων) λύσεων) τροποποίηση συμπεριφορών υγείας (από την καθιστική ζωή ως την τήρηση των ιατρικών οδηγιών) ενίσχυση/βελτίωση κοινωνικών σχέσεων

Παρέμβαση στην οικογένεια και τους κύριους φροντιστές Η έναρξη μιας σοβαρής ασθένειας ‘εισβάλλει’ στη ζωή της οικογένειας και την αλλάζει. Η οικογένεια καλείται να: προσδώσει ένα νόημα στο γεγονός, να αναζητήσει λύσεις για τα προβλήματα που ανακύπτουν, να επαναπροσδιορίσει τους στόχους της και τις όποιες προτεραιότητές της.

Τρόποι παρέμβασης Κλασικές συμπεριφοριστικές μέθοδοι Γνωσιακή θεραπεία της συμπεριφοράς (Cognitive Behavioral Therapy, CBT), η οποία δίνει έμφαση στις σκέψεις και τη συμπεριφορά του ατόμου ή της ομάδας Νέες μορφές παρέμβασης, στα πλαίσια όμως του CBT, όπως η Θεραπεία Αποδοχής & Δέσμευσης (Acceptance and Commitment Therapy, ACT)

Ιδανικά, όλα αυτά στα πλαίσια της διεπιστημονικής ομάδας Αναγκαία τόσο στην παρέμβαση όσο και την αξιολόγηση, ώστε και τα δύο να ακολουθούν τη βασική βιο-ψυχο-κοινωνική αρχή.

Παράδειγμα Παρέμβαση στο χρόνιο πόνο

Προοδευτική παρέμβαση (Gatchel, 2005) Βήμα 1ο Αντιμετώπιση φόβου και αποφυγής με πληροφόρηση και εκπαίδευση Βήμα 2ο Δομημένο πρόγραμμα (ίσως σύντομο) κινητοποίησης και εφαρμογής CBT τεχνικών Βήμα 3ο Πλήρες πρόγραμμα παρέμβασης από διεπιστημονική ομάδα (ίσως και σε ειδικές υπηρεσίες)

Συμπεριφορικές παρεμβάσεις Sanders, 2010, p. 180

Γνωσιακή θεραπεία της συμπεριφοράς Otis et al., 2010, p. 188

Είναι η ψυχολογική παρέμβαση αποτελεσματική; Ο συνδυασμός CBT με κατάλληλη ιατρική βοήθεια φαίνεται να διατηρεί τα καλύτερα αποτελέσματα («Μερικές φορές 1 + 1 = 3») (Campbell et al., 2010)

Σας ευχαριστώ πολύ Karademas@uoc.gr