ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 09.11.2016 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αικατερίνη Ηλιάδου ΕΚΠΑ – Νομική Σχολή Ενιαίο ΠΜΣ Κατεύθυνση Δημόσιο Δίκαιο, Φορολογικό Δίκαιο, Δίκαιο Περιβάλλοντος ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 09.11.2016 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αικατερίνη Ηλιάδου

Αντικείμενο και σκοπός μαθήματος Ένταξη στο Διοικητικό Δίκαιο Διερεύνηση ειδικής μορφής οργάνωσης της Δημόσιας Διοίκησης Διευκρίνιση και κατανόηση ιδιαιτερότητας θέματος Πως καθιερώθηκαν στην ελληνική έννομη τάξη οι δημόσιες επιχειρήσεις Πως ορίζονται Τι είναι Ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους Ποιο νομικό πλαίσιο τις διέπει Πως δραστηριοποιούνται Τι αλλαγές έχουν υποστεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες και γιατί Πως οριοθετείται η δημόσια επιχειρηματική δραστηριότητα έναντι της ιδιωτικής

Ιστορική εξέλιξη – εμφάνιση Περίοδος μετά το Β’ ΠΠ: προσπάθεια οικονομικής ανασυγκρότησης και αποκατάστασης ζημιών – έντονη ανάμειξη του Κράτους στην επιχειρηματική δραστηριότητα Παράδειγμα: ΔΕΗ – δημόσια επιχείρηση για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος με αποκλειστικά προνόμια για τομέα ηλεκτρικής ενέργειας (Ν.1468/1950) Σύγκριση με συμβάσεις παραχώρησης δημόσιας υπηρεσίας Σύγκριση με δημόσιες υπηρεσίες (οργανικό κριτήριο)

Ιστορική εξέλιξη - Καθιέρωση «Φυγή από τη δημόσια υπηρεσία»: δημόσιες υπηρεσίες κατά το οργανικό κριτήριο οργανώθηκαν ως δημόσιες επιχειρήσεις (ταχυδρομεία, μεταφορές: ΟΣΕ - Ν.Δ.674/1970, ΗΛΠΑΠ -Ν.Δ.768/1970) Σύσταση πολλών δημοσίων επιχειρήσεων κατά την περίοδο των πρώτων ετών μετά τη μεταπολίτευση – έντονη οικονομική αβεβαιότητα ΕΒΟ: Ν. 531/1977 & Π.Δ. 514/1977 ΕΒΑΥ/ΕΑΒ: Ν.43/1975 & Ν.696/1977 ΔΕΠ: Ν.87/1975 Εξαγορά από Δημόσιο ΟΑ (Ν.96/1975), Διυλιστήρια Ασπροπύργου (Ν.502/1976)

Οικονομική σκοπιμότητα Ιδιωτικές επενδύσεις γίνονται αμιγώς μόνο αν υφίσταται επαρκής βεβαιότητα ως προς την απόδοση των κεφαλαίων Η ανάληψη κινδύνου όσο και ο επιθυμητός βαθμός απόδοσης των κεφαλαίων (επιτόκιο) είναι πολύ διαφορετικά για τους ιδιώτες από ό,τι για το κράτος, επειδή οι ιδιώτες έχουν περιορισμένο χρονικό ορίζοντα και περιορισμένους πόρους για να ρισκάρουν, ενώ το κράτος έχει απεριόριστο χρονικό ορίζοντα και μεγαλύτερους πόρους Πολλές επενδύσεις (για παράδειγμα επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες, νέες υποδομές εντάσεως κεφαλαίου, νέες αναπτυσσόμενες δραστηριότητες) δεν θα είχαν ποτέ αναληφθεί αν επαφίονταν αμιγώς σε ιδιωτική πρωτοβουλία. Όταν οι επενδύσεις αυτές θεωρούνται ότι στο μέλλον θα επιφέρουν σημαντικές θετικές εξωτερικότητες για την κοινωνία, τότε το Κράτος αναλαμβάνει πράξεις προώθησης των επενδύσεων αυτών οι οποίες αποτελούν ενέργειες που αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος Οι δημόσιες επιχειρήσεις αποτελούν μία τέτοια μέθοδο προώθησης επενδύσεων Αποτέλεσμα: ανάπτυξη και αξιοποίηση οικονομιών κλίμακος

Τομείς δραστηριότητας Κυρίως μεγάλες βιομηχανίες δικτύου Φυσικό μονοπώλιο / θεσμικό, νομικό μονοπώλιο Οργάνωση δημοσίου μονοπωλίου – χάριν της πρόληψης καταχρηστικών συμπεριφορών Εξυπηρέτηση δημοσίου συμφέροντος άμεση (πραγματοποίηση επενδύσεων)

Λοιπή κρατική επιχειρηματική δραστηριότητα Όμως: Ν.1386/1983 ΟΑΕ-ανάμειξη σε τομείς της οικονομίας όπου παραδοσιακά δραστηριοποιούνται ιδιώτες – εξυγίανση – προστασία της μικρής εθνικής βιομηχανικής δραστηριότητας άρθρο 20 παρ. 2 Ν.2367/1995: επιτρέπεται, μετά από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων, οι πάσης φύσεως οφειλές της ΛΑΡΚΟ ΑΕ προς τη ΔΕΗ που κατέστησαν ληξιπρόθεσμες μέχρι 1.8.1994, να κεφαλαιοποιούνται φερόμενες σε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της ΛΑΡΚΟ (εξόρυξη νικελίου) και οι μετοχές που αντιστοιχούν σ’ αυτές να περιέρχονται στη ΔΕΗ έμμεση συμβολή στην εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος

Σ 1975 Ρητή αναφορά σε δημόσιες επιχειρήσεις Διατάξεις που εφαρμόζονται για το κράτος και μορφές οργάνωσης αυτού κατ’ εξαίρεση από γενικούς κανόνες Πχ 17 παρ. 7 Σ ειδικοί περιορισμοί ως προς την άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων σε βάρος των προσώπων τα οποία συνδέονται με διάφορες έννομες σχέσεις με τη λειτουργία και ιδίως τη διοίκηση δημοσίων επιχειρήσεων Πχ 23 παρ. 2 εδ. γ’ Σ, 29 παρ. 3 εδ. β’ Σ, 56 παρ. 1 εδ. α’ και παρ. 3 και 57 παρ. 1 Σ, 104 παρ. 1 εδ. α’ Σ 106 παρ. 3 επ. – εξαγορά / αναγκαστική συμμετοχή κράτους σε σχέση με συγκεκριμένες επιχειρηματικές δραστηριότητες Σηματοδοτείται η καθιέρωση των δημοσίων επιχειρήσεων

Νομικό πλαίσιο Ειδικές /αποσπασματικές ρυθμίσεις κατά περίπτωση Ανομοιομορφία νομικού πλαισίου Ενιαίες ρυθμίσεις με άξονα την «ποικίλης εκτάσεως» έννοια του δημοσίου τομέα κατά τη δεκαετία 1980 Αποσπασματικές ρυθμίσεις (προσωπικό, συμβάσεις, διοίκηση) Δυνατότητα εξαιρέσεων Άρα: έλλειψη ενιαίου συστηματικού πλαισίου για ΔΕ

Ορισμός δημόσιας επιχείρησης (στενή έννοια) - ΑΕΔ Διακριτό από το Κράτος ή άλλους φορείς του Δημοσίου νομικό πρόσωπο Σύσταση από το Κράτος (ή άλλους φορείς του Δημοσίου) δυνάμει κανόνα δικαίου Προικοδότηση με δημόσια περιουσιακά στοιχεία Κατεξοχήν υπαγωγή στο ιδιωτικό δίκαιο Άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στο πλαίσιο συναλλαγών Δραστηριότητα χάριν του δημοσίου συμφέροντος

Δεκαετία 1990 Προβλήματα Εγγενή προβλήματα: Διόγκωση αναποτελεσματικότητας – ελλείμματα Μέσο για την επίτευξη στόχων πολιτικής πέραν της επιχειρηματικής δραστηριότητας Ανεργία/ υπεράριθμες προσλήψεις Διοικητικός καθορισμός τιμολογίων χωρίς να συνεκτιμάται το κόστος Εγγενή προβλήματα: Το πρόβλημα εντολέα – εντολοδόχου (agency dilemma ή theory of agency) - αναποτελεσματικότητα Ασυμμετρία εξαιτίας διαφορετικών αντικειμενικών συναρτήσεων ή και συμφερόντων Ασύμμετρη πληροφόρηση Θεωρία των οργανισμών Εσωτερικά συμφέροντα – ασυμμετρία – αναποτελεσματικότητα Παράλληλα: Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (εσωτερική αγορά), παγκοσμιοποίηση - ανταγωνισμός

Αναδιοργάνωση δημοσίων επιχειρήσεων Ιδιωτικο-οικονομικό μοντέλο –τυπική ιδιωτικοποίηση: Μετατροπή σε ΑΕ (Ν.2414/1996, ειδικές διατάξεις) Ενιαίοι κανόνες (σχεδιασμός, διοίκηση, προσωπικό, καταναλωτές) Δημόσιος έλεγχος των ελλειμμάτων δημοσίων επιχειρήσεων, ενόψει κριτηρίων Μάαστριχτ Έξοδος από δημόσιο τομέα Παράλληλα: απελευθέρωση αγορών / διαχωρισμός καθετοποιημένων επιχειρήσεων Αποτέλεσμα: Ευελιξία διεύρυνση σκοπού δυνατότητα ουσιαστικής ιδιωτικοποίησης

Ουσιαστική (μερική) ιδιωτικοποίηση Προσέλκυση νέων κεφαλαίων – πραγματοποίηση νέων επενδύσεων Άρθρο 25 Ν. 1914/1990 : αύξηση μετοχικού κεφαλαίου και διάθεση σε ιδιώτες – διατήρηση απόλυτης πλειοψηφίας σε Δημόσιο Ν.2000/1991: Ιδιωτικοποίηση – διάθεση περιουσιακών στοιχείων σε ιδιώτες μέσω πώλησης μετοχών και εισαγωγής σε χρηματιστήριο Ν.3049/2002 – νέες ρυθμίσεις για «αποκρατικοποίηση» Διατήρηση σε ισχύ διατάξεων για ποσοστό Δημοσίου ή προνόμια ως προς τον ορισμό διοίκησης (χρυσή μετοχή)

Ν.3429/2005 Ενιαίο κανονιστικό πλαίσιο Διάκριση δύο κατηγοριών δημοσίων επιχειρήσεων Θέσπιση κανόνων κυρίως για την εταιρική διακυβέρνηση των μη εισηγμένων εταιρειών Διατήρηση ειδικών ρυθμίσεων για τις επιμέρους δημόσιες επιχειρήσεις Απουσία αναφοράς στο δημόσιο συμφέρον ως σκοπό των δημοσίων επιχειρήσεων

Εξέλιξη στην περίοδο της οικονομικής κρίσης Τάση περιορισμού δημόσιας επιχειρηματικής δραστηριότητας Γιατί, αφού υπάρχει επιχειρηματική αβεβαιότητα; Πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων: Στόχοι Πως αντιμετωπίζεται το θέμα από τη νομολογία; Πως οριοθετείται η δημόσια από την ιδιωτική επιχειρηματική δραστηριότητα;