Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Θεολογική Σχολή Τμήμα Θεολογίας Η επίδραση των Θεωριών του Lev Vygotsky στις Επιστήμες της Παιδαγωγικής και στην Εκπαίδευση (σχολείο) Απειρανθίτου Βασιλική, Ζαμουρίδου Παγώνα, Ζαφειράτης Σταύρος, Κριλάκης Ανδρέας Μάθημα Παιδαγωγικά Επιβλέπων: Μ. Κουκουνάρας-Λιάγκης

Βιογραφικά Στοιχεία Ο σοβιετικός ψυχολόγος Lev Semenovich Vygotsky ( ) επεκτάθηκε στους χώρους της γλωσσολογίας, των κοινωνικών επιστημών, της παιδαγωγικής, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας και της τέχνης. Ανέπτυξε την εξαιρετικά καινοτόμο ερευνά του στις δεκαετίες 1920 και του Οι θεωρίες του άρχισαν να μελετούνται πολύ αργότερα κατά τη δεκαετία του 1960 λόγω: της μετάφρασης στην αγγλική γλώσσα. της ακαδημαϊκής αλληλεπίδρασης μεταξύ Δύσης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. του εκπαιδευτικού προσανατολισμού του ίδιου του Vygotsky.

Κοινωνικός Κονστρουκτιβισμός (Εποικοδομισμός) Ο Vygotsky υπήρξε θεμελιωτής του Κοινωνικού Κονστρουκτιβισμού (Social Constructivism). Τόνισε πως ο ρόλος του κοινωνικού πλαισίου έχει μεγάλη σημασία για τη γνωσιακή ανάπτυξη του ατόμου. Μέσα από την αλληλεπίδραση με το κοινωνικό πλαίσιο το άτομο γνωρίζει τον κόσμο και οικοδομεί τη γνώση.

Κοινωνικο-πολιτισμική Θεωρία Δίνει έμφαση στον τρόπο με τον οποίο η νοητική ανάπτυξη είναι κοινωνικά αμφίδρομη διαδικασία. Το παιδί δρα απέναντι σε ένα πρόσωπο (γονέας, συγγενής) και το πρόσωπο αυτό αντιδρά προς το παιδί, δημιουργώντας από κοινού μια αλληλεπίδραση. Τα παιδιά καταλαβαίνουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια των γονιών τους και την αλληλεπίδραση μαζί τους και μέσα από αυτή τη διαδικασία γνωρίζουν τον κόσμο, επικοινωνούν και αναπτύσσονται.

Θεωρία για τη γλώσσα και την ανάπτυξη του παιδιού Η γλώσσα εξυπηρετεί δύο βασικούς στόχους: την επικοινωνία την εσωτερική τακτοποίηση των σκέψεων Η γλώσσα και η σκέψη αναπτύσσονται ανεξάρτητα και στη συνέχεια καταλήγουν σε αμοιβαία αλληλεπίδραση.

Στάδια ανάπτυξης (1) Στάδιο πρώτο: Σκέψη και γλώσσα δεν σχετίζονται. Η ικανότητα χρήσης της γλώσσας για την έκφραση των σκέψεων δεν είναι αναγκαία (προγλωσσική σκέψη). Στάδιο δεύτερο: Η γλώσσα και η σκέψη αρχίζουν να σχετίζονται. Το παιδί στην ηλικία των 2-6 ετών συνηθίζει να μιλά με τον εαυτό του (εγωκεντρική ομιλία) Η γλώσσα εξυπηρετεί την εσωτερική και εξωτερική λειτουργία του παιδιού.

Στάδια ανάπτυξης (2) Στάδιο τρίτο: Το παιδί στην ηλικία των επτά ετών μπορεί να ελέγχει την εσωτερική και εξωτερική λειτουργία της γλώσσας του. Η εγωκεντρική ομιλία έχει γίνει εσωτερική και βοηθά ώστε το παιδί να τακτοποιεί τις σκέψεις του. Η εξωτερική λειτουργία συντελεί στην εξωτερίκευση των σκέψεων και καθιστά δυνατή την αποτελεσματική κοινωνική επικοινωνία.

Ζώνη επικείμενης ανάπτυξης Η προώθηση της διδασκαλίας ως το σημείο που μπορεί να φτάσει το παιδί με τη βοήθεια και την καθοδήγηση ενός ενηλίκου ή ενός πιο προχωρημένου συνομηλίκου. Η ΖΕΑ είναι το σημείο στο οποίο φτάνει το παιδί και αποτελεί το άκρο των δυνατοτήτων του. Η Ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης διαφέρει από παιδί σε παιδί. Η Ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης δεν είναι σταθερή.

Διάλογος Piaget-Vygotsky 1)γνωστικός εποικοδομισμός 2) βαρύνουσα σημασία της ανάπτυξης ο βιολογικός παράγοντας 3) προηγείται το άτομο, έπεται η κοινωνία 3) η ανάπτυξη προηγείται της μάθησης 4) ο εκπαιδευτικός ως διευκολυντής της μάθησης 5) η γνώση προχωρά βαθμιαία, χτίζεται 1)κοινωνικός εποικοδομισμός 2) βαρύνουσα σημασία της ανάπτυξης ο κοινωνικός παράγοντας 3) προηγείται η κοινωνία, έπεται το άτομο 3) η μάθηση προηγείται της ανάπτυξης 4) ο εκπαιδευτικός ως διαμεσολαβητής της μάθησης 5) η γνώση προχωρά βαθμιαία, χτίζεται

Επίδραση Vygotsky στην Παιδαγωγική Η θεωρία του Vygotsky προτείνει ένα σχολείο με ευκαιρίες για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και επαφή με τα συμβολικά συστήματα (γλώσσα, κουλτούρα, τέχνη). Η μάθηση αποτελεί μια συγκρουσιακή διαδικασία των προϋπαρχουσών γνώσεων, ιδεών, αντιλήψεων του μαθητή με τις νέες από το σχολείο και σύνθεση αυτών. Ο δάσκαλος καλείται να λειτουργεί ως δημιουργός «πλαισίου στήριξης» για τον κάθε μαθητή και ως διαμεσολαβητής στη διαπραγμάτευση της μάθησης.

Παραδείγματα καλής εφαρμογής θεωρίας Vygotsky στο σχολείο (1) 1) η συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα 2) η ομαδική συνεργασία αδύναμων και προχωρημένων μαθητών 3) οι δημιουργικοί συνδυασμοί ομάδων με διαφορετικά κοινωνικο-πολιτισμικά χαρακτηριστικά των μαθητών που συμμετέχουν 4) οι εξωσχολικές δραστηριότητες

Παραδείγματα καλής εφαρμογής θεωρίας Vygotsky στο σχολείο (2) 5) η μίμηση του δασκάλου, π.χ. στην επίλυση ασκήσεων, στη χρήση του λόγου, του σώματος, της τεχνολογίας κ.λπ. 6) η υποβοήθηση των μαθητών στη λύση προβλημάτων και στην ανάπτυξη προβληματισμών 7) η εξατομικευμένη υποστήριξη των μαθητών 8) ο προσωπικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης μέσα από τη σχέση δασκάλου-μαθητή

Σημερινές συνθήκες εφαρμογής στο σχολείο (1) 1) η συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα εφαρμόζεται κυρίως ως “εξέταση” και όχι στο πλαίσιο της διδασκαλίας 2) η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία εφαρμόζεται συνήθως στις χαμηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες (νηπιαγωγείο, δημοτικό) και από το γυμνάσιο και έπειτα δεν αξιοποιείται επαρκώς 3) η εξατομικευμένη παρακολούθηση των μαθητών είναι δυσχερής μέσα σε τάξεις πολυάριθμων μαθητών και υπό την ανάγκη κάλυψης της εκπαιδευτικής ύλης του αναλυτικού Προγράμματος

Σημερινές συνθήκες εφαρμογής στο σχολείο (2) 4) οι εξωσχολικές δραστηριότητες είναι περιορισμένες και συνήθως επαφίενται στην παιδαγωγική θεωρία του κάθε δασκάλου 5) η αξιοποίηση της κοινωνικο-πολιτισμικής διαφορετικότητας των μαθητών μέσα από την ομαδική συνεργασία μαθητών δεν αξιοποιείται ιδιαίτερα 6) οι γονείς φοβούνται μήπως μείνουν πίσω γνωσιακά τα παιδιά τους και αρκετοί προτιμούν τα ιδιωτικά σχολεία

Προβλήματα – Αδυναμίες Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης (1) 1) ανταγωνιστικός χαρακτήρας σύγχρονης κοινωνίας 2) απαιτητική προετοιμασία για τις εξετάσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση 3) μη επαρκώς προετοιμασμένοι δάσκαλοι για επίβλεψη συνεργασίας ομάδων 4) ενδογενείς δυσκολίες ομαδικής συνεργασίας, π.χ. χρονοβόρα διαδικασία η σύνθεση ιδεών, αντιλήψεων, επιθυμιών, νοοτροπιών κ.λπ. διαφορετικών μαθητών (“μόνος μου στο σπίτι το κάνω σε πέντε λεπτά, ενώ στο σχολείο με την ομάδα μέχρι να αποφασίσουμε…”)

Προβλήματα – Αδυναμίες Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης (2) 5) ελλιπής καλλιέργεια κουλτούρας συνεργασίας και διαλόγου 6) το γνωσιακό, πολιτισμικό ή ηθικό κενό μεταξύ διαφορετικών μαθητών (προχωρημένων - αδύναμων) μπορεί να γίνει δυσβάστακτο βάρος για τους προχωρημένους, αλλά και για τους αδύναμους χωρίς κατάλληλη υποστήριξη από το δάσκαλο (“mind the gap”) 7) η συνεργασία μπορεί να οδηγήσει σε αδράνεια κάποιους μαθητές (“θα το κάνει η ομάδα, θα το κάνουν οι άλλοι”) – αποτέλεσμα: α) η υπερφόρτωση κάποιων μαθητών, β) η διακινδύνευση του αποτελέσματος από την έλλειψη συντονισμού ή την αδιαφορία

Προβλήματα – Αδυναμίες Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης (3) 8) η ισοπέδωση της διαφορετικότητας και της ευγενούς άμιλλας (“όσο και να προσπαθήσεις ή να μην προσπαθήσεις το αποτέλεσμα είναι ίδιο για όλους”, βλ. ελληνικό Δημόσιο, κομμουνιστικές κοινωνίες) 9) μη σύγκλιση στόχων των μαθητών (“να περάσω το μάθημα”, “να αριστεύσω”) 10) το μη δέσιμο της ομάδας (“η χημεία των μελών”) 11) η αξιολόγηση 12) το ΕΓΩ και το εσύ (όλα τα πάθη του εγώ που δυσχεραίνουν τη συνύπαρξη)

Πλεονεκτήματα Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης (1) 1) η γνωσιακή ωρίμανση και ανάπτυξη (ζώνη επικείμενης ανάπτυξης) 2) η ψυχολογική ωρίμανση 3) η κοινωνική ενθάρρυνση και υποστήριξη μέσα από την ομάδα, η αυτοεκτίμηση, η καλή ψυχική υγεία λόγω της αποδοχής και της αυτοεκτίμησης 4) η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών σε κοινωνικά πλαίσια, επομένως η κοινωνικοποίηση των παιδιών

Πλεονεκτήματα Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης (2) 5) η εξάσκηση στη συνύπαρξη και το κοινό καλό 6) η προετοιμασία δημοκρατικών πολιτών 7) η πνευματική ωρίμανση μέσα από τις δυσκολίες 8) ο προσωπικός χαρακτήρας της μάθησης 9) η χαρά της παρέας, η γένεση κάποιας φιλίας ή ενός έρωτα,

Πλεονεκτήματα Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης (3) 10) η ΑΣΚΗΤΙΚΗ, 11) η ΣΥΓΚΑΤΑΒΑΣΗ, η αποδοχή της αδυναμίας του άλλου, ακόμη και της αδικίας, 12) η ΑΓΑΠΗ, εάν φθάσεις ποτέ… που το ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΟΛΟΨΥΧΩΣ.

Προϋποθέσεις παιδαγωγικής εφαρμογής Ομαδοσυνεργατικής μάθησης 1) οι γνώσεις του δασκάλου (η θεωρία) 2) το ήθος του δασκάλου (διδάσκει με το παράδειγμά του) Δύο εικόνες: ο Σταυρός: ο διδάσκαλος σταυρώνεται για τα παιδιά του ο ιερός νιπτήρας: o διδάσκαλος πλένει τα πόδια των μαθητών του σε αντίθεση με την απουσία ή την έλλειψη αναστοχασμού του δασκάλου και την κυριαρχική του θέση (στάτους) 3) η καλή εποπτεία και υποστήριξη των μαθητών 4) η εξατομικευμένη και πολυπαραγοντική αξιολόγηση (γνώσεων, προσπάθειας, ήθους, αντικειμενικών δυσκολιών των μαθητών )

Παιδιά που συνεργάζονται ομαδικά στο σχολείο

Παιδιά που δυσκολεύονται να συνεργαστούν

Ο συμμαθητής και η συμμαθήτρια της Ομαδοσυνεργατικής Μάθησης… Μια συμβολική απεικόνιση

Μια Παιδαγωγική για να μαθαίνουμε και να οραματιζόμαστε προσωπικά και κοινωνικά… Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως για την προσοχή σας!