Μάθημα 4ο Ο 14ος αιώνας: Ars nova και Trecento

Ars Nova - 1 Ο όρος 1320, Philippe de Vitry Κυρίως σε σχέση με αλλαγές στη μετρική σημειογραφία: σταδιακά αναγνωρίζονται και οι δίσημες υποδιαιρέσεις των αξιών Αντιδιαστολή με την Ars Antiqua Εκκλησιαστική χρήση περιορίζεται από τις συντηρητικές δυνάμεις της Εκκλησίας

Ars Nova - 2 Χαρακτηριστικά Ο καλλιτέχνης ως ανεξάρτητη προσωπικότητα (Machaut) Νέες φόρμες εκκλησιαστικής μουσικής Μεγάλη ανάπτυξη κοσμικών μορφών Εμφάνιση νέων φωνών (Contratenor) Εμφάνιση σολιστικής οργανικής μουσικής σημειογραφίας (tabulatura)

Robertsbridge Codex (ταμπουλατούρα για πληκτροφόρο)

Ars Nova – 3 Ισορρυθμικό μοτέτο Συνήθως διπλό (τρίφωνο) μοτέτο Tenor, motetus, triplum Ο tenor προέρχεται από γρηγοριανό μέλος ή κοσμικά τραγούδια Επαναλαμβανόμενο ρυθμικό σχήμα (καταρχήν στο τένορ): ‘talea’ Διάφορες τεχνικές Επιμήκυνση ή επιβράχυνση των ρυθμικών taleae Αντιστροφή του σχήματος (μεταγενέστερα)

Roman de Fauvel Δείγμα Ισορρυθμικού Μοτέτου (βλ. ρυθμικά σχήματα στο τέλος) Στο μουσικό παράδειγμα που ακολουθεί (3φωνο) ακούμε τον οργανικό tenor να έχει παρόμοια ρυθμικά σχήματα

Ars Nova – 4 Η πολυφωνική λειτουργία Proprium Ordinarium Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei Για πρώτη φορά αντίληψη των πέντε μερών του Ordinarium ως ενότητα Λειτουργία του Guillaume de Machaut, περ. 1360

Λειτουργία της Tournai Η πρώτη ολοκληρωμένη σύνθεση του ordinarium που σώζεται, αν και δεν είναι όλα τα μέρη από την πένα του ίδιου συνθέτη

Machaut Λειτουργία της Notre Dame, Kyrie

Machaut Λειτουργία της Notre Dame, Kyrie (tenor Kyrie cunctipotens genitor), μεταγραφή

Οι κοσμικές φόρμες Στροφικές φόρμες, με ποικίλη τοποθέτηση του ρεφρέν Ballade (α1 α2 β Γ) Rondeau (ΑΒ αΑ αβ ΑΒ) Virelai (Α, β1 β2 α, Α …) Chasse (rota – τρίφωνος κανόνας - δεν είναι στροφική φόρμα) Το κυνηγητό των φωνών

Τεχνική της Καντιλένας Μια φωνητική φωνή (η ψηλότερη) συνήθως δύο οργανικές (συνοδευτικές, χαμηλότερες) Δεν υπάρχει Cantus firmus Χρησιμοποιείται στις κοσμικές φόρμες

Machaut Ballade (οι δύο κάτω φωνές οργανικές -χωρίς κείμενο)

Machaut, Ballade Honte, paour, doubtance

Machaut Virelai: Comment qu'a moy lointeinne Μορφή: Α-ββα-Α-ββα-Α-ββα-Α

Ars Nova – 6 Σημειογραφία - 1 Εξελιγμένη μετρική σημειογραφία Ισότιμη ισχύς διμερούς (ατελούς) και τριμερούς (τέλειας) διαίρεσης των αξιών

Ars Nova – 6 Σημειογραφία - 2 Modus Major ή Maximodus (σχέση maxima-longa) Perfectus – imperfectus Modus (minor) (σχέση longa-brevis) Perfectus – imperfectus Tempus (σχέση brevis-semibrevis) Perfectum – imperfectum Prolatio (σχέση semibrevis-minima) Major - minor

Ισορρυθμικό μοτέτο (χειρ. Ivrea) Με χρήση κόκκινων φθογγοσήμων (coloratio )

Trecento - 1 Για πρώτη φορά εκτεταμένο πολυφωνικό ρεπερτόριο ουσιαστικά ανεξάρτητο από το γαλλικό Μουσική κυρίως κοσμική, συχνά όχι σε τεχνική καντιλένας Καθαρά φωνητικά και συγχορδιακά χαρακτηριστικά Αίσθηση της τονικότητας

Trecento – 2 Κοσμικές φόρμες Μαδριγάλι (μεσαιωνικό) Μερικές ίδιες στροφές, συνήθως με τρεις στίχους (‘Terzetti‘), στο τέλος ένα ritornello με δυο στίχους και μουσική αντίθεση σχετικά με τις στροφές: αβγ αβγ (αβγ) δδ (ή δε) Ballata Αντιστοιχεί μορφολογικά στο γαλλικό Virelai Caccia Δίφωνος κανόνας με συνοδευτικό τένορ (συνήθως στο τέλος ριτορνέλο)

Landini Ballata

Giovanni da Firenze Δίφωνο Μαδριγάλι

Caccia. Δύο μιμητικές φωνές και μια συνοδευτική. Σημειώνεται μόνο η αρχή της δεύτερης φωνής και το διαφοροποιημένο κλείσιμο, αλλά ολόκληρος ο Tenor

Trecento – 3 Σημειογραφία Μετρική σημειογραφία με διαφορές από την γαλλική: Εξάγραμμο αντί πενταγράμμου (μεγαλύτερη έκταση φωνών) Διαφορετικές μετρικές ενδείξεις της διαίρεσης της brevis (quaternaria, senaria gallica, senaria italica, octonaria, novenaria, duodenaria) Puncta divisionis για ενότητες brevis

Ars subtilior: Ballade του Trebor (cod. Chantilly)

Ars Subtilior τέλη 14ου αιώνα Γαλλική επιρροή στην Ιταλία Περαιτέρω επικράτηση των κοσμικών μορφών Περίπλοκες μελωδίες και ρυθμοί Εξάντληση των δυνατοτήτων της μετρικής σημειογραφίας

Σημειογραφία της Ars Subtilior (cod. Torino J. II. 9) Solage, Fumeux fume