ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ GRAMINAE (POACEAE) Χαρακτηριστικά Αναγνώρισης

Χαρακτηριστικά Αναγνώρησης Περιλαμβάνει 635 γένη με 9.000 είδη φυτών και είναι η πολυπληθέστερη μετά τα Leguminosae, Compositae. Ανήκουν πολλά και σημαντικά καλλιεργούμενα όπως σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αραβόσιτος κ.α. Περιλαμβάνει πολλα είδη που χρησιμοποιούνται σε τεχνητούς χλοοτάπητες ως καλλωπιστικά. Περιλαμβάνει το 40% περίπου των ειδών που είναι ζιζάνια σε παγκόσμια κλίμακα, στα οποία συγκαταλέγονται ορισμένα από τα πιο ανταγωνιστικά και δυσεξόντωτα όπως ο βέλιουρας, η αγριάδα, η μουχρίτσα, οι σετάριες το νεροκάλαμο κ.α.

Μονοκότυλα Αντί των κοτυληδόνων έχουμε αρχικά την ανάπτυξη ενός μεμβρανώδους σωληνωτού κατασκευάσματος το κολεόπτιλο το οποίο περιβάλλει και προστατεύει το κορυφαίο μερίστωμα. Από το κολεόπτυλο θα προκύψει το πρώτο φύλλο, που βγαίνει στην επιφάνεια Σταδιακά θα αναπτυχθεί το υπέργειο μέρος του φυτού. Το κολεόπτιλο είναι το πρώτο (όχι το μόνο) χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί τα αγρωστώδη από τα δικότυλα φυτά (πλατύφυλλα). Δεν βοηθάει όμως στην διαφοροποίηση των αγρωστωδών μεταξύ τους. Κατά το φύτρωμα τους δεν έχουμε την εμφάνιση δύο κοτυληδόνων

ΡΙΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ριζικό σύστημα θυσανωτό, χωρίς να υπάρχει κεντρική (πασαλλώδης) ρίζα, όπως στα περισσότερα δικοτυλήδονα. ΦΥΛΛΑ Φύλλα στενά, επιμήκη, με όλα τα νεύρα παράλληλα μεταξύ τους (όχι διακλαδιζόμενα όπως στα δικοτυλήδονα). Τα φύλλα βγαίνουν το ένα μετά το άλλο, εναλλάξ σε δύο κατευθύνσεις (όχι σε τρεις, όπως στα κυπεροειδή που είναι και αυτά μονοκοτυλήδονα και στενόφυλλα). Αποτελούνται από δύο σαφή μέρη, το κυρίως φύλλο (έλασμα) και στην βάση του τον κολεό (το τμήμα με το οποίο αγκαλιάζει το στέλεχος, στα νεαρά φυτά μέσα από αυτό βγαίνει το επόμενο φύλλο).

Στο σημείο επαφής φύλλου και κολεού υπάρχει σχεδον πάντοτε η γλωσσίδα, ενώ μπορεί να υπάρχουν και ωτία.. Διάφοροι τύποι βάσης φύλλων: 1. χωρίς γλωσσίδα και ωτία 2. με γλωσσίδα και ωτία 3. με γλωσσίδα κοντή-οδοντωτή 4. με γλωσσίδα μακριά-τριγωνική 5. με γλωσσίδα μακριά-εφαρμοστή 6. με γλωσσίδα και τρίχες 7. χωρίς γλωσσίδα, με δακτύλιο τριχών. Το στέλεχος (βλαστός) είναι ένας κάλαμος (προηγούμενο σχήμα), δηλαδή βλαστός κυκλικής διατομής και κούφιος εσωτερικά. Φέρει τα λεγόμενα γόνατα (κόμβοι), όπου είναι εσωτερικά συμπαγή και εξωτερικά ελαφρά διογκωμένα. Κοίλα μεσογονάτια και συμπαγή γόνατα. Από τα γόνατα των στελεχών, όταν αυτά είναι σε επαφή με το έδαφος (έρποντα), τα αγρωστώδη ριζοβολούν εύκολα.

ΑΝΘΗ Αριστερά σταχύδιο με τρία ανθίδια: Λέπυρο, 2α και 2β οι λεπίδες. Άνθη χαρακτηριστικά, πολύ μικρά (λέγονται ανθίδια) Δεν έχουν σέπαλα και πέταλα για να προσελκύουν τα έντομα γι’ αυτό η επικονίαση στα αγρωστώδη γίνεται αποκλειστικά με τον άνεμο. Στη θέση των πετάλων υπάρχουν δυο μικρά τροποποιημένα φύλλα (βράκτια), οι λεπίδες (άνω και κάτω) που εσωκλείουν την ωοθήκη και 3 στήμονες. Η άνω λεπίδα σε πολλά είδη φέρει μια αιχμηρή προεξοχή, ποικίλου μήκους, που είναι το γνωστό άγανο ή αθέρας. Τα ανθίδια των αγρωστωδών είναι διατεταγμένα σε ομάδες που λέγονται σταχύδια. Ένα σταχύδιο μπορεί να είναι μονανθές ή πολυανθές, ανάλογα με το αν περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα ανθίδια. Στη βάση του σταχυδίου υπάρχουν δύο ακόμα μικρά φυλλάρια που λέγοντα λέπυρα. Οι λεπτομέρειες των ανθιδίων και σταχυδίων και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των λεπίδων και των λεπύρων λαμβάνονται σοβαρά υπόψιν για την αναγνώριση του είδους στο στάδιο του ώριμου φυτού. Αριστερά σταχύδιο με τρία ανθίδια: Λέπυρο, 2α και 2β οι λεπίδες. Δεξιά κλειστό σταχύδιο

ΤΑΞΙΑΝΘΙΑ Χαρακτηριστική ταξιανθία, (δηλαδή το τμήμα του φυτού που φέρει τα σταχύδια με τα ανθίδια), προσφέρει πρόσθετα σημαντικά χαρακτηριστικά για την ταυτοποίηση του είδους των αγρωστωδών. Στα αγρωστώδη υπάρχουν τρία βασικά είδη ταξιανθίας I. Ο στάχυς, όπου τα σταχύδια με έναν πολύ μικρό ποδίσκο ή και χωρίς ποδίσκο είναι διατεταγμένα με διάφορους τρόπους απ ευθείας πάνω και κατά μήκος του κεντρικού άξονα (π.χ. σιτάρι). II. Η φόβη, όπου ο κεντρικός άξονας έχει διακλαδώσεις ποικίλου μήκους πάνω στις οποίες είναι διατεταγμένα ως βότρυς τα σταχύδια (π.χ. βρώμη). III. Ο σύνθετος στάχυς, ο οποίος αποτελείται από δύο ή περισσότερους στάχεις πάνω σε κοινό κεντρικό άξονα (π.χ. αγριάδα).

Τα ριζώματα, οι στόλωνες και οι βολβοί (ψευδοβολβοί). Τα ριζώματα είναι υπόγειοι έρποντες βλαστοί που στα γόνατα φέρουν ρίζες και οφθαλμούς από τους οποίους μπορούν να παράγουν νέα φυτά. Οι στόλωνες είναι επίγειοι έρποντες βλαστοί που επεκτείνονται ακτινωτά και ριζοβολούν στα γόνατα ενώ παράγουν και νέα φυτά από οφθαλμούς που σχηματίζονται επίσης στα γόνατα. Οι βολβοί παράγονται λίγο άνω ή κάτω από την επιφάνεια του εδάφους με την διόγκωση των κολεών των φύλλων της βάσης, οι οποίοι έτσι σχηματίζουν ένα ανθεκτικό κάλυμμα που προστατεύει το κορυφαίο μερίστωμα. Τα αγρωστώδη που σχηματίζουν ριζώματα, στόλωνες ή βολβούς συμπεριφέρονται ως πολυετή γιατί τα όργανα αυτά είναι ανθεκτικά στους παγετούς, στην ξηρασία, σε πολλά ζιζανιοκτόνα κ.λπ., που καταστρέφουν τα στελέχη και το φύλλωμα. Μολις υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για τα όργανα αυτά, αναβλαστάνουν και δίνουν νέα φυτά πολύ γρήγορα (αγενής πολλαπλασιασμός). Τα είδη αυτά μπορούν να δίνουν νέα φυτά από σπόρους (εγγενής πολλαπλασιασμός), όπως και τα ετήσια. Εχουν το πλεονέκτημα της γρήγορης αναβλαστησης από τα παραπάνω τρία ανθεκτικά όργανα. Υπάρχουν είδη που σχηματίζουν ριζώματα ή στόλωνες ή και τα δύο μαζί. Τα τελευταία είναι τα πιο ανταγωνιστικά και δυσεξόντωτα. Είδη που σχηματίζουν μόνο βολβούς είναι πολυετή μικρής διάρκειας (2-4 χρόνια) και θεωρούνται λιγότερο σοβαρά.

Τα ετήσια αγρωστώδη ικανότητα να “αδελφώνουν’’. Παράγουν περισσότερα στελέχη από το ίδιο ριζικό σύστημα. Η ικανότητα αυτή ποικίλλει από είδος σε είδος αγρωστωδών και ανάλογα ποικίλει τόσο η ανταγωνιστικότητα τους όσο και η εμφάνιση του είδους. Ενώ είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ένα αγρωστώδες ζιζάνιο, είναι δύσκολο να το προσδιορίσει και να εκτιμήσει την σοβαρότητα του. Για τον προσδιορισμό σε νεαρά στάδια βασιζόμαστε στα χαρακτηριστικά των φύλλων, της γλωσσίδας και στην παρουσία ή μη ωτίων. Διασταύρωση και τελική επιβεβαίωση επιτυγχάνεται με προσεκτική παρατήρηση των χαρακτηριστικών της ταξιανθίας, των σταχυδίων και των ανθιδίων. Η παρουσία των ριζωμάτων, στολώνων ή βολβών, όπως και η ικανότητα αδελφώματος, είναι πολύ σημαντικά στοιχεία που συμβάλλουν στο σωστό προσδιορισμό αλλά και στων κατανόηση της σοβαρότητας του είδους.

Διάκριση συνηθισμένων ζιζανίων με βάση το γλωσσίδιο, τα ωτίδια και τον κολεό των φύλλων (μ) Αιματόχορτο (ν) Ελευσινη