ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΟΥ ΙΡΜΑ Α.Ε.Μ.: ΕΞΑΜΗΝΟ: Δ ’ Ακαδ. έτος ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΠΕΤΜΕΤΖΊΔΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2014

Σύμφωνα με την Lewis (Lewis, Gerigtz & Clarke, 2007:61) υπάρχει μια σχέση ανάμεσα στο κράτος και την οικονομία, και συγκεκριμένα ανάμεσα στην εργασία και την Πρόνοια. Ο Esping Andersen (1990) όρισε το « προνοιακό καθεστώς » υπό τους όρους αυτής της σχέσης, δηλαδή « όρισε την εργασία ως αμειβόμενη εργασία και την πρόνοια ως πολιτικές που επιτρέπουν, ενθαρρύνουν ή αποθαρρύνουν την από-εμπορευματοποίηση της εργασίας. ». Η Lewis (ό.π.) αναφέρει ότι τα προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης εξ ορισμού συνδέονται με συμμετοχή στην αγορά εργασίας και αυτό αποτελεί πρόβλημα στην εξέλιξη της γυναικείας ιδιότητας του πολίτη. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι οι γυναίκες παράγουν εργασία στο χώρο της παροχής φροντίδας στην οικογένεια, η οποία όμως επειδή δεν είναι αμειβόμενη, δεν αναγνωρίζεται. «Η πρόσβαση στην αμειβόμενη και τη μη αμειβόμενη εργασία, στο εισόδημα και τους πόρους, είναι βαθύτατα έμφυλη, οι άντρες και οι γυναίκες δεν ξεκινούν επί ίσοις όροις όσον αφορά την εδραίωση των δικαιωμάτων κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη». (Lewis et all, 2007) Γι αυτό το λόγο, η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών και χρηματικών επιδομάτων είναι αναγκαία για την πρόσβαση των γυναικών στη δημόσια σφαίρα.

Η Πρόνοια κατά το καταμερισμό των επιδομάτων δεν υπολογίζει την ανεπίσημη, μη αμειβόμενη εργασία και οικογενειακή φροντίδα. Σε αυτό συμβάλλει το γεγονός ότι οι γυναίκες ανέκαθεν λάμβαναν οφέλη μέσω των συζύγων τους, λόγω της πατριαρχικής κοινωνίας που προασπίζει το μοντέλο του άντρα-κουβαλητή και της γυναίκας-μητέρας. Ο άντρας ανέκαθεν διασφάλιζε την οικονομική ασφάλεια όλης της οικογένειας. Η οικονομική εξάρτηση των γυναικών από τους άνδρες ήταν σχεδόν ολοκληρωτική τις δεκαετίες του ‘50 και του ’60 (Sorensen and MacLanahan, 1987). Η ιδεολογία αυτή, της εξαρτώμενης γυναίκας από τον σύζυγό της, ενσωματώνεται και στα νεωτερικά μοντέλα προνοιακών καθεστώτων, ωστόσο η προσήλωση σε αυτό το θέμα διαφέρει από χώρα σε χώρα. Συγκεκριμένα παραθέτει το παράδειγμα των σκανδιναβικών χωρών που απομακρύνθηκαν από αυτήν την ιδεολογία και εισήγαγαν τις γυναίκες στην μισθωτή εργασία από το 1970 και παρείχαν ξεχωριστή φορολόγηση, γονικές άδειες και αύξησαν τις παροχές για τη παιδική φροντίδα, θεωρώντας κανόνα το δυαδικό μοντέλο αρχηγού οικογένειας. (Lewis et all, 2007).

Σύμφωνα με Lewis υπάρχει ένας φαύλος κύκλος: οι γυναίκες φροντίζουν άμισθοι άτομα που χρήζουν βοήθειας και αργότερα θα χρειαστούν οι ίδιες βοήθεια από το κράτος (οικονομική). Ωστόσο το κράτος αδυνατεί να δώσει χρήματα μέσω των προνοιακών καθεστώτων του διότι αυτά « λειτουργούν μέσω της αγοράς εργασίας και επειδή θεωρείται ευρέως πως η φροντίδα ανήκει στην ιδιωτική σφαίρα. ». « Ο ακαδημιακός σχολιαστής Alan Wolfe (1989) υποστηρίζει πως, ενώ είναι σωστό οι κυβερνήσεις να διανέμουν χρήματα, η παροχή φροντίδας θα έπρεπε να παραμείνει καθήκον των οικογενειών και των κοινοτήτων ωστόσο, δεν διατυπώνει τις συνέπειες αυτής της οπτικής στον έμφυλο καταμερισμό της εργασίας. » (Lewis et all, 2007:65) Το φεμινιστικό κίνημα λοιπόν, θέτει δύο ερωτήματα ως προς τη μη αμειβόμενη εργασία φροντίδας των γυναικών: Α. πώς να αποτιμηθεί και Β. πώς να μοιραστεί το βάρος αυτό ισότιμα μεταξύ των ανδρών και των γυναικών.

Το γεγονός ότι δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί ένας τρόπος υπολογισμού της εργασίας φροντίδας που παρέχουν οι γυναίκες « εξηγεί μέχρις ενός σημείου γιατί ο έμφυλος καταμερισμός της εργασίας, όσον αφορά τη μη αμειβόμενη εργασία, παραμένει τόσο άνισος ». Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στις Ηνωμένες Πολιτείες κυριαρχούσε η άποψη πως αν το κράτος συμβάλλει στην από κοινού με την οικογένεια παροχή φροντίδας, τότε αυτό θα ήταν επιβλαβές καθώς θα σήμαινε πως σφετερίζεται τη φροντίδα από τα μέλη της οικογένειας. Στην περίπτωση όμως των ηλικιωμένων βλέπουμε μερικές εξαιρέσεις, καθώς ο νόμος περί φτώχειας ( « Poor Law » ) προσφέρει και χρηματικό ποσά αλλά και μια υποτυπώδη θεσμική φροντίδα. (Lewis et all, 2007).

Ολλανδία, Νορβηγία, Μ.Βρετανία Καλή κρατική κάλυψη για ηλικιωμένους, πολύ λίγη για τα παιδία. Συγκεκριμένα η Μ.Βρετανία (όπως και η Ιρλανδία) προσφέρει δημόσιες παροχές κυρίως μόνο σε παιδιά που τελούν υπό “κίνδυνο”, γιατί θεωρεί ότι οι ενήλικες επιλέγουν αν θα εισέλθουν στην αγορά εργασίας και όταν γίνουν γονείς είναι δική τους υποχρέωση η φροντίδα των παιδιών. Η Ολλανδία (και η Ιρλανδία) ανέπτυξαν πολύ την κλειστή φροντίδα των ηλικιωμένων, δεν ισχύει όμως το ίδιο στην κατ’ οίκον περίθαλψη. Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία Καλή κρατική κάλυψη για παιδιά, πολύ λίγη για τους ηλικιωμένους Συγκεκριμένα «η Γαλλία θεωρεί θεμιτό να βοηθήσει το κράτος τους γονείς να “συμφιλιώσουν” την εργασία με τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Αναζητεί την αναδιανομή των πόρων με βάση τις οικογένειες με παιδιά, αντί του εισοδηματικού κριτηρίου ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΎ ΧΩΡΩΝ ΣΤΙΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ (Lewis et all, 2007)

ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ Ένας από τους λόγους που δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά η προνοιακή φροντίδα των ηλικιωμένων, είναι το γεγονός ότι αναμένεται από τις γυναίκες να φροντίζουν τους ηλικιωμένους συγγενείς. Στη Γερμανία μάλιστα υπάρχει εκ του νόμου υποχρέωση να φροντίσει κανείς τους γονείς και τα παιδιά του, αυτός ο νόμος ίσχυε και στην Μ.Βρετανία μέχρι το Ωστόσο λόγω της εισόδου των γυναικών στο χώρο εργασία και της αλλαγής της οικογενειακής δομής (τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, έχουν αυξηθεί οι ηλικιωμένοι που ζούνε μόνοι τους σε ξεχωριστά νοικοκυριά), επήλθε αναγκαστικά το ζήτημα της Προνοιακής φροντίδας και των παιδιών και των ηλικιωμένων. (Lewis et all, 2007).

ΠΑΙΔΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ Σχετικά με τις παροχές για τα παιδία, τίθεται το ζήτημα του κατά πόσο οι ίδιες οι γυναίκες ασκούν πολιτική πίεση σε βουλευτές απαιτώντας το. Η Hakim (1996) υποστηρίζει πως στη Μ.Βρετανία οι γυναίκες προτιμούν την ημιαπασχόληση για να ξοδεύουν το χρόνο τους φροντίζοντας τα παιδιά τους αντί να επιδιώκουν την επαγγελματική σταδιοδρομία. Υπονοώντας έτσι ότι « οι γυναίκες δεν επιθυμούν επίσημες παροχές ημερήσιας φροντίδας σε μεγάλη κλίμακα » (Lewis et all, 2007:68). Ωστόσο θα μπορούσε να υποστηριχθεί και η αντίστροφη αιτιολογική ερμηνεία, ότι λόγω της έλλειψης παροχών ημερήσιας παιδικής φροντίδας, οι γυναίκες αποτρέπονται από την συμμετοχή στην αγορά εργασίας. Σύμφωνα όμως με τους Esping Andersen, Gallie, Hemerijck, Myles ( 2006:144) οι γυναίκες σήμερα έχουν αλλάξει την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων τους. Ναι μεν επιθυμούν την απόκτηση παιδιών, αλλά προτεραιότητα έχουν πλέον η εκπαίδευση τους και η επαγγελματική τους αποκατάσταση. Γι αυτό και η μέση ηλικία απόκτηση πρώτου παιδιού στην Ευρώπη κυμαίνεται στην ηλικία των 30 ετών. Καταλήγοντας όμως στο θέμα μας, στην Ισπανία το 40% των γυναικών δίνει προτεραιότητα στην εργασία, το οποίο οφείλετε στις δυσκολίες που βιώνουν οι γυναίκες εκεί και εν μέρει επιβάλλεται λόγω της απουσίας στήριξης της μητρότητας.

ΠΡΟΝΟΙΑΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΣΕ ΧΡΗΜΑ Τα χρηματικά επιδόματα, τα οποία όλο και περισσότερα Δυτικοευρωπαϊκά αρχίζουν και υιοθετούν, εξασφαλίζουν στο χρήστη την ελευθερία επιλογής να αγοράσει τις υπηρεσίες που χρειάζεται και προτιμά. Ωστόσο αυτή η τακτική είναι δαπανηρή για το κράτος παρά το γεγονός ότι τα επιδόματα που προσφέρονται είναι χαμηλά. Η Γαλλία έχουν κυριαρχήσει τα χρηματικά επιδόματα, και ο λόγος είναι γιατί με αυτόν τον τρόπο επιθυμούν να περιορίσουν την ανεργία « αναδημιουργώντας αποτελεσματικά τις κατ ’ οίκον υπηρεσίες ». (Lewis et all, 2007). Η Βρετανία από την άλλη θεωρεί ότι οι παντρεμένες γυναίκες δεν πληρούν τα κριτήρια για να λάβουν το επίδομα φροντίδας αναπήρων, επειδή θεωρούν αυτονόητο ότι είναι διαθέσιμες για να φροντίσουν. Επιπλέον θεωρούν απορριπτέες τις άγαμες μητέρες που συζούν με άντρα, γιατί θεωρούν ότι ο άντρας μπορεί να συντηρήσει και τη γυναίκα και τα παιδιά.

ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΌΛΗΣΗΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας συνδέθηκε με την ανάπτυξη της οικονομίας των υπηρεσιών, επιπλέον παράγωγο αυτού ήταν οι επιπτώσεις στην οικογενειακή ζωή, στην πολιτική και την οικονομία. « Ορισμένες, αν και επισφαλείς, στατιστικές εκτιμήσεις υπογραμμίζουν ότι για κάθε 100 γυναίκες που εισέρχονται στην αμειβόμενη εργασία δημιουργούνται 15 επιπλέον θέσεις εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών. » (Esping Andersen, 1999:118) Συνεπώς εκτός της αύξησης της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών, με την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασία ενισχύεται η οικονομία του κράτους. Στην Σκανδιναβία οι γυναίκες συνεισφέρουν στο οικογενειακό εισόδημα σχεδόν στο 50% και στη Δανία κατά 46%. Αυτό σημαίνει ότι χωρίς την οικονομική ενίσχυση των γυναικών στο οικογενειακό εισόδημα, η οικονομική κατάσταση των οικογενειών θα δυσχέραινε και το επίπεδο διαβίωσης τους θα χειροτέρευε. (Esping Andersen et all, 2006)

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ Για τις περισσότερες γυναίκες, που συνδυάζουν μητρότητα και εργασία, οι συνθήκες εργασίας τους έχουν κρίσιμη σημασία. Σύμφωνα με έρευνες των Hoem (2000) και Bernhardt (2000), στη Σουηδία η γεννητικότητα είναι χαμηλή στις λιγότερο και στις περισσότερο μορφωμένες γυναίκες, ενώ είναι υψηλή στις γυναίκες με ημι-επαγγελματική εκπαίδευση (απασχολούνται στο δημόσιο τομέα). Στη Σκανδιναβία οι γεννήσεις αυξήθηκαν τη δεκαετία του ’ 70, το γεγονός αυτό συνδέθηκε με « με την επέκταση των δημόσιων κοινωνικών υπηρεσιών, της υγείας και των υπηρεσιών εκπαίδευσης. Κατά τη δεκαετία του ΄90 όμως, όταν η Σουηδία (και η Δανία) άρχισε να περικόπτει τις γονικές άδειες, τα επιδόματα μητρότητας και τις υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας, συνακόλουθο ήταν να μειωθούν οι θέσεις εργασίας στο δημόσιο, το οικογενειακό εισόδημα και να αυξηθεί η ανεργία. Το αποτέλεσμα ήταν οι γεννήσεις να μειωθούν αισθητά από 2,1 σε 1,6 μέσα σε ένα διάστημα 7 χρόνων. Γενικότερα όμως, η πλειοψηφία των νεαρών μητέρων στην Ευρώπη, με πάνω από δύο παιδία, βρίσκονται έκτος της αγοράς εργασίας, αυτό υποδηλώνει ότι οι Ευρωπαϊκές πολιτικές δεν είναι ιδιαίτερα φιλικές προς την γυναίκα. Όταν οι γυναίκες επιδιώκουν την πλήρη απασχόληση, η διαθεσιμότητα ημερήσιας φροντίδας για τα παιδιά έχει καίρια σημασία. Η γέννηση ενός παιδιού συνήθως μπορεί να συνδυαστεί με την πλήρη απασχόληση, όταν όμως ο αριθμός των παιδιών αυξάνεται, και ιδιαίτερα όταν τα παιδιά είναι κάτω των τριών ετών δημιουργείται πρόβλημα (Ισπανία, Μ.Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία).

ΟΙ ΜΙΣΘΟΙ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ Οι εργοδότες σκεφτόμενοι ορθολογικά, ακόμα και όταν έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες με το ίδιο μορφωτικό επίπεδο και τα ίδια επαγγελματικά προσόντα, επιλέγουν τους άνδρες, καθώς οι γυναίκες « αναμένεται να εμφανίσουν μείωση της αποδοτικότητας λόγω τεκνοποίησης » και αναμένεται να πάρουν γονική άδεια. Στη περίπτωση που βάση νόμου οι εταιρείες πληρώνουν την γονική άδεια, « τότε η προτίμηση βάση φύλου ενισχύεται ». Συνήθως αυτοί είναι οι λόγοι που διατηρούν και τις μισθολογικές ανισότητες. Στην Ευρώπη το μισθολογικό χάσμα κυμαίνεται μεταξύ 25-30% στην Γερμανία, Αυστρία και Ισπανία, και 10-15% στο Βέλγιο, τη Δανία και τη Γαλλία (Esping Andersen et all, 2006:153). Συνακόλουθη απόρροια των παραπάνω είναι οι γυναίκες να καταλαμβάνουν συστηματικά την χαμηλότερη βαθμίδα κάθε επαγγελματικής ιεραρχίας. Επιπλέον όταν η γυναίκα αναγκάζετε να διακόψει την εργασία της λόγω της οικογένειας, οι « ποινές » που αντιμετωπίζει είναι σοβαρές. Σύμφωνα με τον Esping Andersen (et all, 2006:149) « Οι συνολικές μισθολογικές απώλειες είναι μεγάλες, όχι μόνο εξαιτίας της διακοπής εργασίας, αλλά και της απαξίωσης των ικανοτήτων, της μείωσης ης εμπειρίας και της απώλειας αρχαιότητας. Όλα αυτά επηρεάζουν άμεσα τις εργασιακές ευκαιρίες καθ΄όλη τη διάρκεια ζωής. »

ΧΩΡΕΣΕΤΗ ΙΤΑΛΙΑ & ΙΣΠΑΝΙΑ14-15 ΦΙΛΑΝΔΙΑ & ΣΟΥΗΔΙΑ1 ΔΑΝΙΑ4 Μ.ΒΡΕΤΑΝΙΑ5 ΒΕΛΓΙΟ, ΓΑΛΛΙΑ, ΓΕΡΜΑΝΙΑ & ΟΛΛΑΝΔΙΑ8-10 Ο Esping Andersen (et all, 2006:140) αναφέρει ότι « Εμπειρικά, αν μια εργαζόμενη πλήρους απασχόλησης διακόψει την καριέρα της για διάστημα 3-5 χρόνων, θα χάσει από 1,5-2 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως από τις πιθανές συνολικές αποδοχές της ». ΤΑ ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΑ ΧΑΜΕΝΑ ΕΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΜΙΑΣ ΜΕΣΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Στην περίπτωση όμως που υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στην ημερήσια φροντίδα, η πιθανότητα διακοπής εργασίας των μητέρων μειώνεται δραματικά, ενώ επιπλέον η εύρεση εργασίας για τις γυναίκες που επιθυμούν να βρουν δουλειά αυξάνεται κατά 1,3 για την ημιαπασχόληση και 1,6 για την πλήρης απασχόληση, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σύμφωνα με τον Esping Andersen (et all, 2006: ), η γυναικεία απασχόληση συμβάλει στην οικονομία του κράτους και « αποτελεί έναν από τους αποτελεσματικότερους τρόπους καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας ». Καταλήγει λοιπόν ότι οι « “ φιλικές προς τις γυναίκες ” πολιτικές είναι ταυτόχρονα φιλικές προς την οικογένεια και την κοινωνία ». « Φιλικές προς τις γυναίκες » πολιτικές θεωρεί τις υπηρεσίες ημερήσιας φροντίδας, τις γονικές άδειες μετ΄αποδοχών (θεωρεί ότι αν ενθαρρύνονται οι άντρες να πάρουν γονική άδεια, αυτό θα συμβάλλει σε μια πιο ίση κατανομή των οικογενειακών καθηκόντων) και τη « παροχή δυνατότητας απουσίας σε περίπτωση ασθένειας των παιδιών ». Για να ενισχυθεί επιπλέον η απασχόληση των γυναικών, θα πρέπει οι θέσεις εργασίας τους να καθιστούν εφικτό το συνδυασμό καριέρας και οικογένειας. Για να υπάρξει όμως ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών θα πρέπει και οι άντρες να συνεισφέρουν στην σπιτική « μη αμειβόμενη εργασία ».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Esping Andersen G., Gallie D., Hemerijck A., Myles J., (2006) Γιατί χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό κράτος, Αθήνα: Διόνικος Lewis G., Gerigtz S. & Clarke J., (2007), Κοινωνική Πολιτική, Μια άλλη προσέγγιση, Αθήνα: Gutenberg