ΕΝΤΟΜΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΩΝ ΣΙΤΗΡΩΝ Χρήστος Γ. Αθανασίου 1

ΕΝΤΟΜΑ ΧΕΙΜΕΡΙΝΩΝ ΣΙΤΗΡΩΝ Κύριοι εχθροί Aelia spp. (Pentatomidae), Eyrugaster spp. (Scutelleridae), βρωμούσες των σιτηρών Zabrus tenebrioides (Coleoptera: Carabidae), ζάμπρος των σιτηρών Δευτερεύοντες εχθροί Μυζητικά έντομα (Αφίδες, Θρίπες) Δίπτερα (Κηκιδόμυγα, κτλ.) Ακρίδες Έντομα εδάφους (Agrotis, Agriotes) 2

Aelia rostrata και A. acuminata (Hemiptera: Pentatomidae) κν. Βρωμούσες των σιτηρών Κυρίως αγρωστώδη (αυτοφυή και καλλιεργούμενα), κηπευτικά Τέλειο: ατρακτοειδές, 12 mm, καστανοκόκκινο, με τρεις νωτιαίες ταινίες. Θυρεός τριγωνικός (μικτότερος των Scutelleridae) Νύμφη: όπως το ακμαίο χωρίς ανεπτυγμένες πτέρυγες 3

Διαχειμάζει: Ακμαίο σε υψόμετρο m Απρίλιος: μετανάστευση σε σιταγρούς Διαχείμαση σε θαμνώδεις, ποώδεις ή δασώδεις εκτάσεις Μέχρι και 40 km από τους σιταγρούς Αναπαραγωγή Το τέλειο νύσσει και μυζεί φύλλα και στελέχη Αναπαραγωγή Ωοτοκία Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων Σε διπλές σειρές των 5-6 ωών Εμφάνιση νυμφών Νύσσουν φύλλα, στελέχη, στάχεις Αργότερα σπόρους (από στάδιο γαλακτώδους σπόρου και μετά) Τέλεια: Ιούνιος Συνεχίζουν την προσβολή στους ώριμους σπόρους Αναγκαίο για διαχείμαση Μετανάστευση: Μετά το θερισμό 4

Ζημιές από βρωμούσες σιτηρών Φύλλα: ξήρανση που ξεκινά από το νύγμα Στάχεις: ανάσχεση στην ανάπτυξη (άγανα: μορφή λευκής τούφας) Σπόροι: μαύρα στίγματα (νύγματα) που περιβάλλονται από ωχροκίτρινη κηλίδα αποχρωματισμού Σπόροι (2): ποσοτική απώλεια (μείωση βάρους) Σπόροι (3): ποιοτική απώλεια (Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΖΗΜΙΑ) Έγχυση κατά τη μύζηση πρωτεολυτικών ενζύμων Κρίσιμο στάδιο: γαλακτώδης καρπός Διάσπαση πρωτεϊνών (γλουτένη) Μείωση της αρτοποιητικής ικανότητας του αλεύρου 5

Eurygaster maura και E. austiaca (Scutelleridae) κν. Βρωμούσες των σιτηρών Όμοια βιολογία και ζημιές με Aelia Τέλειο: 12 mm, καστανοκόκκινο. Θυρεός που καλύπτει σχεδόν όλη την κοιλία A. rostrata και E. austriaca επικρατούν στη Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα. A. rostrata ή E. maura επικρατούν στη Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα 6

1. Καλλιεργητικά μέτρα Πρώιμος θερισμός (μειώνει τα αποθέματα πριν τη μετανάστευση). Ανθεκτικές ποικιλίες (με υψηλή αρτοποιητική ικανότητα) Καταπολέμηση 2. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν πολλοί φυσικοί εχθροί, κυρίως παρασιτοειδή (Pteromalidae, Proctotrupidae κα). 3. Χημική καταπολέμηση Σημαντικός παράγοντας η χαμηλή πρόσοδος που αποφέρουν τα σιτηρά στην Ελλάδα. Ψεκασμός κατά το τέλος Μαΐου (κατά των νυμφών 3ης ηλικίας), όταν έχουμε >8-10 άτομα/m2. Σε περίπτωση αυξημένης παρουσίας, ψεκασμός και κατά των τελείων τον Απρίλιο, όταν έχουμε 3-4 άτομα/m2. Εντομοκτόνα: Πυρεθροειδή κα 7

Αφίδες (Hemiptera: Aphididae) Sitobion avenae, Metopolophium dirhodum, Rhopaloshiphum padi, Diuraphis noxia S. avenae: Τέλειο: 2-3 mm, πράσινη με κεραίες και σιφώνια μαύρα Μ. dirhodum: Τέλειο: mm, πράσινο-κίτρινο, με σιφώνια πράσινα Βρίσκονται σε διάφορους ξενιστές (και αυτοφυή) 8

Διαχειμάζει: Αυτοφυή Πολλαπλασιάζεται παρθενογενετικά Ετερόοικο είδος: Rubus (πρωτεύων ξενιστής), Graminae (δευτ. ξενιστής) Ζημιές Μυζεί χυμούς Φύλλων-στελεχών (αρχικά) (Ιός κίτρινου νανισμού της κριθής) Β. Κ. Sitobion avenae Μυζεί στάχεις (αργά την άνοιξη) Μείωση Αρτοποιητικής ικανότητας Μετάδοση BYDV 9

Διαχειμάζει: Αυτοφυή Πολλαπλασιάζεται Ολοκυκλικά ή και Ανολοκυκλικά Ετερόοικο είδος: ωοτοκεί σε Prunus padus και P. cerasus αλλά και σε Rosa sp. Δευτερεύων ξενιστής: Graminae (και στον αραβόσιτο) Ζημιές Όμοιες με S. avenae Ιός κίτρινου νανισμού της κριθής Ιός μωσαϊκού του αραβοσίτου Β. Κ. Μ. dirhodum Μετάδοση BYDV και ΜΜV 10

Καταπολέμηση αφίδων σιτηρών 1. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν πολλοί φυσικοί εχθροί, κυρίως παρασιτοειδή (Aphidiinae) αλλά και αρπακτικά (Coccinellidae, Syrphidae κα), τα οποία συνήθως κρατούν τους πληθυσμούς των αφίδων χαμηλά 2. Χημική καταπολέμηση Σημαντικός παράγοντας η χαμηλή πρόσοδος που αποφέρουν τα σιτηρά στην Ελλάδα (βόρεια Ευρώπη: μεγάλες ζημιές από τις ιώσεις) Ψεκασμός όταν έχουμε >5 αφίδες/στάχυ στο στάδιο του γαλακτώδους καρπού και >10 αφίδες/στάχυ αργότερα Εντομοκτόνα: κατά προτίμηση με χαμηλή τοξικότητα για τις μέλισσες 11

Φυσικοί εχθροί αφίδων Αρπακτικά Κολεόπτερα (Πασχαλίτσες) 12 Ενήλικο Hippodamia convergens Προνύμφη Coccinelidae Ενήλικο Coccinela septempuctata Ενήλικο Harmonia axyridis

Φυσικοί εχθροί αφίδων Ενδοπαρασιτοειδή Υμενόπτερα και Αρπακτικά Νευρόπτερα Παρασιτοειδές Υμενόπτερο Προνύμφη Chrysopidae 13

Limothrips celealium (Thysanoptera: Thripidae) Limothrips celealium (Thysanoptera: Thripidae) κν. θρίπας των σιτηρών Μεγάλος κύκλος ξενιστών (σιτηρά, αμπέλι, αυτοφυή κα) Ακμαίο: Καστανόχρωμο, Θήλυ mm πτερωτό, Άρρεν 1 mm άπτερο (διμορφισμός) Νύμφη: πρασινο-κίτρινη Υπάρχουν και τα L. denticornis και Aptinothrips rufus 14

Διαχειμάζει: ακμαίο Άνοιξη: Ωοτοκία Έδαφος, κάτω από φύλλα, φλοιούς δένδρων Μυζεί χυμούς Φύλλων-στελεχών (αρχικά) Μυζεί στάχεις (αργά την άνοιξη) Μεταξύ στελέχους και κολεού του φύλλου Εμφάνιση Νυμφών Μετά το θερισμό Αυτοφυή ή έδαφος 15

Ζημιές από θρίπες σιτηρών Φύλλα: εσχαρώσεις Στάχεις: μύζηση ωοθήκης και άλλων μερών, με αποτέλεσμα πολλά άνθη να μείνουν στείρα ή ατροφικά (‘’αραιωμένοι’’ στάχεις) Μυζούν και το στέλεχος κάτω από το στάχυ, προκαλώντας ατελή ωρίμανση Δύσκολη η ανίχνευση των εντόμων (μικρά και μέσα σε στάχεις-κολεούς), συνήθως εκ των υστέρων Ανιχνεύονται έντομα (ή τεμαχίδια) στα άλευρα 16

Zabrus tenebrioides (Coleoptera: Carabidae) Zabrus tenebrioides (Coleoptera: Carabidae) κν. Ζάμπρος των σιτηρών Αυτοφυή και καλλιεργούμενα Graminae Ακμαίο: Καστανόμαυρο, mm, με νηματοειδείς κεραίες και γραμμώσεις στα έλυτρα Προνύμφη, μέχρι 40 mm, υποκίτρινη 17

Χειμώνας: (συνήθως) Προνύμφή στο έδαφος Άνοιξη: έξοδος προνυμφών Μέχρι και 30 cm για να αποφύγουν τους παγετούς Σεπτέμβριος: Αναπαραγωγή Σε ατομική στοά στο έδαφος κάτω από τη ρίζα Τη νύχτα εξέρχονται και προσβάλλουν τα φυτά Κατατρώγουν τα φύλλα, αφήνοντας μόνο τις νευρώσεις Αργότερα τραβούν ολόκληρα φυτά στη στοά Ζημιές κατά κηλίδες Ιούνιο: Εμφάνιση ακμαίων Οκτώβριος Εμφάνιση προνυμφών Προσβάλλουν και αυτά τα φυτά Νυκτόβια Ιούλιος-Αύγουστος: Παραμένουν κρυμμένα (λόγω ζέστης) Μάιος: πλήρης ανάπτυξη προνυμφών Βυθίζονται σε χωμάτινο κελί που έχουν διαμορφώσει από πριν Βάθος cm Νύμφωση Εναποθέτουν ανά 3-5 ωά στο έδαφος Τρέφονται από τα φύλλα 18

1. Καλλιεργητικά μέτρα Αμειψισπορά (όχι σιτηρά για 2 έτη), ενσωμάτωση καλαμιάς, καταστροφή ζιζανίων Καταπολέμηση 2. Χημική καταπολέμηση Ψεκασμός με διάφορα εντομοκτόνα. Μπορεί να ψεκαστούν και μόνο οι κηλίδες προσβολής 19

Lema melanopus (Coleoptera: Chrysomelidae) Lema melanopus (Coleoptera: Chrysomelidae) κν. Κριόκερος των σιτηρών Αυτοφυή και καλλιεργούμενα Graminae (και αραβόσιτο) Ακμαίο: 5 mm, έλυτρα λαμπερά πράσινα, θώρακας και πόδια πορτοκαλί Προνύμφη, 6 mm, χρώμα καστανό, σκεπασμένη με αποχωρήματα, με δύο σκοτεινόχρωμες κηλίδες στο θώρακα 20

Διαχειμάζει: Ακμαίο στη βάση Της καλαμιάς ή Κάτω από φύλλα Άνοιξη: έξοδος ακμαίων Μέσα στην καλαμιά Εμφάνιση ακμαίων Προσβάλλουν τα φύλλα μεταξύ των νευρώσεων Εμφάνιση προνυμφών Μακρά Διάπαυση Σύζευξη, Ωοτοκία Βαθμιαία, διάπαυση και διαχείμαση 1 γενεά/2 έτη Προσβάλλουν τα φύλλα όπως τα ακμαία Νύμφωση Στο έδαφος Σε κελί σε 4-5 cm βάθος Τρέφονται από τα φύλλα Μέχρι και 16 μήνες 21

1. Βιολογική καταπολέμηση Πολλά αρπακτικά και παρασιτοειδή κρατούν τους πληθυσμούς χαμηλά συνήθως Καταπολέμηση 2. Χημική καταπολέμηση Ψεκασμός με διάφορα εντομοκτόνα. Όριο επέμβασης: 2 προνύμφες ή ωά/στέλεχος 22

Oscinella frit (Diptera: Chloropidae) Αυτοφυή και καλλιεργούμενα Graminae Ακμαίο: mm, μαύρο Προνύμφη, 4 mm, λευκή, διαφανής 23

Χειμώνας: προνύμφη Απρίλιος: νύμφωση Στο εσωτερικό των στελεχών 3-4 γενεές/έτος Ιούνιος: Ακμαία 2ης γενεάς Εμφάνιση Νεαρών προνυμφών Φθινόπωρο 3η γενεά Ωοτοκία συνήθως στα φύλλα Μάιος: εμφάνιση ακμαίψν Βυθίζονται σε χωμάτινο κελί που έχουν διαμορφώσει από πριν Βάθος cm Νύμφωση Ζημιές σε νεαρά φυτά Προσβάλλουν τα φύλλα και εισχωρούν στο στέλεχος Περισσότερο βλάπτονται τα νεαρά φυτά (αδέλφια) Εκκρίνουν τοξικές ουσίες, προκαλώντας ανάσχεση βλάστησης, καχεξία Ωοτοκούν στο στάχυ ή τα ανώτερα φύλλα Προνύμφες Προσβάλλουν τους σπόρους Γαλακτώδης καρπός: το κρίσιμο στάδιο 24

1. Καλλιεργητικά μέτρα Ενσωμάτωση της καλαμιάς με άροση, για να θανατωθούν οι προνύμφες της 3ης γενεάς. Καθορισμός εποχής σποράς, ανθεκτικές ποικιλίες, έλεγχος αυτοφυών Καταπολέμηση 2. Χημική καταπολέμηση Ψεκασμός με διάφορα εντομοκτόνα. Κοκκώδη στον αραβόσιτο 25

Chlorops pumilionis (Diptera: Chloropidae) κν: χλώρωπας σίτου και κριθής Ενήλικο κιτρινωπό χρώμα με 5 σκοτεινόχρωμες ζώνες στο θώρακα, 3-5 mm, προνύμφη 6-8 mm, πρασινωπή Ξενιστές: Αυτοφυή, σιτάρι, κριθάρι Δυο γενιές το έτος. Εμφάνιση τελείων αρχές Μαΐου (1-2 ωά/φυτό). Η προνύμφη κάνει στοά μεταξύ κολεού και στελέχους και νυμφώνεται στην άκρη της στοάς. Φυτά καχεκτικά κεντρικού στελέχους νανισμού Φυτά καχεκτικά με διογκωμένα στελέχη και κολεούς. Νέκρωση κεντρικού στελέχους των νεαρών φυτών. Καθυστέρηση ωρίμανσης σταχυού και εκδήλωση νανισμού. Καταστροφή αυτοφυών το Φθινόπωρο, όψιμη σπορά, οργανοφοσφωρικά αν χρειασθεί. 26