Δημήτρης Λαμπρούλης1 Διοίκηση ΜΜΕ. Παρουσίαση, Δρ. Δημήτρης Λαμπρούλης.

Δημήτρης Λαμπρούλης2 Κατάλληλη προετοιμασία για την απομάκρυνση των κινδύνων. Αν κάποιος έχει χαρακτηριστικά επιχειρηματία θα προχωρήσει με τα εξής βήματα στο εγχεiρημα του: – Να καθορίσει την επιχείρηση που θέλει να κάνει. – Να θέλει να την ιδρύσει. – Να σκεφτεί τους τρόπους με τους οποίους θα ξεκινήσει την επιχείρηση. – Να σκεφτεί τις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει με την επιχείρηση αυτή. – Να σκεφτεί ανθρώπους που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν στην επιχείρηση αυτή. – Να αναλογιστεί και να προβλέψει τι θα του συμβεί εάν επιτύχει ή αν αποτύχει στην επιχείρηση αυτή.

Δημήτρης Λαμπρούλης3 Κατάλληλη προετοιμασία για την απομάκρυνση των κινδύνων.  Η συνεργασία με έναν εταίρο θα βοηθήσει στην επιτυχία μιας επιχείρησης. Η ίδρυση μεταξύ συναιτέρων μπορεί να είναι επιτυχής αν παραδεχτούν οι ικανότητες του ενός συμπληρώνουν τις ικανότητες του άλλου.  Είναι συνηθισμένο φαινόμενο να συνεταιρίζεται στην ίδρυση της επιχείρησης κάποιος που διαθέτει ορισμένα προσόντα κατάλληλα για τον επιχειρηματία αλλά του λείπουν τα κεφάλαια ή κάποιες γνώσεις με αυτόν που τα διαθέτει.  Η βασικότερη αιτία αποτυχίας της επιχειρηματικής προσπάθειας είναι η ακατάλληλη προετοιμασία του επιχειρηματία.

Δημήτρης Λαμπρούλης4 Θνησιμότητα. Παράγοντες που θεωρούνται σημαντικοί για την πορεία μίας ΜΜΕ μπορούμε να πούμε ότι είναι οι εξής – Ο Μμ επιχειρηματίας. – Το Προιόν και οι δραστηριότητες της ΜμΕ και – Το περιβάλλον της Μμ Ε. Το φαινόμενο του υψηλού δείκτη θνησιμότητας των μικρομεσαίων δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Στις ΗΠΑ, οι γνωστές αποτυχίες μικρομεσαίων επιχειρήσεων είναι περίπου το χρόνο, ενώ, οι εθελοντικές ρευστοποιήσεις και το κλείσιμο ξεπερνούν ίσως τις Ένας από τους λόγους χρεωκοπίας των μικρών επιχειρήσεων είναι οι δραστηριότητες των μεγάλων μονοπωλιακών επιχειρήσεων. Η διαφορετική τιμολογιακή πολιτική και ο πόλεμος των τιμών που ασκούνται από τις επιχειρήσεις αυτές βγάζουν “εκτός μάχης” τις μικρές επιχειρήσεις.

Δημήτρης Λαμπρούλης5 Θνησιμότητα. Από την άποψη μιας θεωρίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού η μικρότερη επιχείρηση πρέπει να εξετάζεται ειδικά σαν τμήμα μάλλον του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δρά η επιχείρηση. Πέρα από την παραπάνω αιτία, άλλες αιτίες είναι διάρθρωση, την οργάνωση και την λειτουργία της. Ορισμένες ενδείξεις που μπορούμε να αναφερόμαστε είναι – Η ανικανότητα του επιχειρηματία είναι υπεύθυνη για το 41,2% από τις αποτυχίες. – Η έλλειψη εμπειρίας στα προιόντα, στη διοίκηση ή η έλλειψη πείρας για μια συγκεκριμένη επιχείρηση είναι υπεύθυνη για το 51,7% απ' τις αποτυχίες. – Οι παραπάνω δυο βασικές περιοχές, με τα βαθύτερα αίτια που είναι υπεύθυνα για το 93% απ' τις αποτυχίες εμφανίζονται με μια πιο πλατιά συμπτωματολογία, που όμως μόνο κατά το 20% περίπου βρίσκεται καθαρά στην χρηματοοικονομική σφαίρα, δηλ δυσκολία με τους χρεώστες, χρηματοδότηση αποθεμάτων και υπερπαγιοποίηση. – Όμως στην καθημερινή πράξη κυρίως στην Ελλάδα, με ευκολία όλοι αποδίδουν τις αποτυχίες ή τις δυσκολίες σε έλλειψη κεφαλαίου κίνησης.

Δημήτρης Λαμπρούλης6 Θνησιμότητα. Παράγοντες αποτυχίας εμφανίζονται 44%, Ελλειψη ικανότητας να διευθύνει την επιχείρηση. 17%, Λίγη η καθόλου εμπειρία στη διοίκηση ανθρώπων και άλλων πόρων πριν από την έναρξη της επιχειρήσεως. 16% Έλλειψη σφαιρικής εμπειρίας σε Μάρκετινγκ, χρηματοοικονομικά, προμήθειες και παραγωγή. 15% Μικρή ή καθόλου εμπειρία στο προιόν ή υπηρεσία της επιχείρησης πριν την εναρξή της 1%Πολύ μικρή προσοχή στην επιχείρηση που οφείλεται σε κακές συνήθειες, σε κακή υγεία ή σε συζυγικές/οικογενειακές δυσκολίες. 1% Απάτη, Παραπλανητικό όνομα, ψευδείς οικονομικές καταστάσεις/δηλώσεις, μη σωστή διάθεση των ενεργητικών ή λανθασμένες αγορές. 1% καταστροφή, Πυρκαγιά, πλημμύρα, ληστεία, κλοπή υπαλλήλων ή απεργία (για μερικές καταστροφές θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί κάλυψη με ασφάλιση)

Δημήτρης Λαμπρούλης7 Ανταγωνισμός με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Το γεγονός ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις παρουσιάζουν πράγματι τα πλεονεκτήματα που προαναφέρθηκαν, δεν σημαίνει ότι ο γενικός ρόλος τους στην οικονομία σαν σύνολο συνεχώς ισχυροποιείται. Υπάρχουν παραδείγματα όπου συμβαίνει το αντίθετο, όπως στις ΗΠΑ όπου 200 μεγαλύτερες μεταποιητικές επιχειρήσεις είχαν το 1950 μερίδιο στο ενεργητικό του κλάδου 48%, ενώ το 1972 το ίδιο ποσοστό ανέβηκε στο 60%. Αυτό σημαίνει ότι μέσα σε 22 χρόνια πέτυχαν αύξηση της συμμετοχή τους στα συνολικά ενεργητικά του κλάδου κατά 25%. Μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι πολύ σπουδαία αιτία αυτού του φαινομένου είναι η αδυναμία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις που παρουσιάζει ο κλάδος αυτός με την πάροδο του χρόνου.

Δημήτρης Λαμπρούλης8 Ανταγωνισμός με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Παρατηρείται π.χ. Οτι οι 50 μεγαλύτερες επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου έφτασαν το 1977 να κατέχουν το 32%των συνολικών ενεργητικών στοιχείων του κλάδου. Πέρα όμως από την ανταγωνιστική σχέση που υπάρχει μεταξύ όλων των επιχειρήσεων και βέβαια των μικρών και μεγάλων πρέπει να σημειώσουμε ότι στη σημερινή εποχή όλο και περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις βοηθούν μικρές να στηθούν και να προοδεύσουν. Οι μικρές όμως αυτές επιχειρήσεις που έχουν την εύνοια των μεγάλων είναι “μικρές με μεγάλα μυαλά”. Δηλαδή είναι επιχειρήσεις που βασίζονται σε υψηλές επιστημονικές γνώσεις κυρίως υψηλής τεχνολογίας όπως, χημικές, ηλεκτρονικές και άλλες.

Δημήτρης Λαμπρούλης9 Επιχειρηματικότητα Γυναικών. Οι γυναίκες που κυβερνούν Μμε είναι πολύ λιγότερες από τους άντρες σε σχέση με το ποσοστό του γυναικείου φύλου στο συνολικό πληθυσμό. Αυτό συμβαίνει και σε χώρες όπου υπάρχει μεγαλύτερη εξίσωση των δύο φύλων όπως στις ΗΠΑ όπου οι γυναίκες κατέχουν μόνο το 5% όλων των επιχειρήσεων, ενώ αποτελούν 51% του πληθυσμού και οι ετήσιες πωλήσεις των επιχειρήσεων τους είναι λιγότερες απο το 0.1% των συνολικών πωλήσεων.

Δημήτρης Λαμπρούλης10 Εκπαίδευση και ΜΜΕ. Με τη συνεχή άνοδο του επιπέδου της τεχνολογίας η ζωή γενικότερα γίνεται πιο πολύπλοκη αλλά και ειδικότερα η διοίκηση των επιχειρήσεων περιλαμβανομένων και των μικρομεσαίων γίνεται πιο απαιτητική με την έννοια ότι χρειάζονται όλο και περισσότερες γνώσεις και ακόμα διαφορετικές σε σχέση με εκείνες του παρελθόντος. Παραδοσιακές τεχνολογίες φθίνουν, παλία προιόντα και παλίες μέθοδοι πεθαίνουν. Οι αλλαγές στην τεχνολογία και στη διοίκηση γίνονται συχνότερες, εντονότερες και πιο απότομες. Γι αυτό και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν είναι δυνατόν πλέον να επιβιώνουν με διοίκηση που βασίζεται στη διαίσθηση, το κοινό νου και παραδοσιακές γνώσεις. Και στις ΜΜΕ χρειάζονται στελέχη με περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες και μάλιστα όπως και στις άλλες επιχειρήσεις χρειάζεται πολύ συχνότερη ανανέωση και εμπλουτισμός αυτών απ' ότι στο παρελθόν. Αυτός είναι ό λόγος για τον οποίο σε πιο προηγμένες τεχνολογικά χώρες υπάρχει μια ραγδαία αύξηση ειδικών μαθημάτων που προσφέρονται για τη διοίκηση των ΜΜΕ.

Δημήτρης Λαμπρούλης11 Κλάδοι ΜΜΕ. Κατηγορίες επιχειρηματικών κλάδων. Μεταποίηση. Γίνεται μετατροπή των πρώτων υλών σε προιόντα. Τα προιόντα αυτά μπορεί να πωληθούν ακολούθως σε μια άλλη μεταποιητική επιχείρηση όπου θα χρησιμοποιηθούν σαν πρώτες ύλες ή σαν πρώτη ύλη για περαιτέρω δημιουργία άλλου προιόντος. Εξάλλου, τα προιόντα αυτά μπορούν επίσης να πωληθούν χωρίς καμία περαιτέρω επεξεργασία ή αλλαγή σε χονδρέμπορους, λιανεμπορους, ή ακόμη κατευθείαν και στους καταναλωτές. Χονδρεμπόριο. Οι χονδρέμποροι είναι μεσάζοντες μεταξύ μεταποιητικών επιχειρήσεων και λιανοπωλητών, που αγοράζουν προιόντα από τις μεταποιητικές επιχειρήσεις, τα αποθηκεύουν και μετά τα πουλούν είτε σε λιανοπωλητές είτε κατ' ευθείαν στους καταναλωτές. Άσχετο πόσα και ποία είναι τα στάδια από τα οποία περνάει τα προιόν μέχρι να φτάσει από την μεταποιητική επιχείρηση στον καταναλωτή, τα προιόντα παραμένουν αμετάβλητα από απόψεως μορφής. Αποκτά όμως μέσα από τη σειρά αυτή των μεταπωλήσεων, αξία τόπου και χρόνου λόγω της μεταφοράς στο τόπο που είναι αναγκαίο το προιόν παραδόσεως του στον χρήστη, εκεί που το χρειάζεται και ακόμη μέσω πιστωτικών διευκολύνσεων προς τους χρήστες.

Δημήτρης Λαμπρούλης12 Εκπαίδευση και ΜΜΕ. Λιανεμπόριο. Οι λιανεμπορικές επιχειρήσεις αγοράζουν προιόντα είτε από χονδρεμπορικές είτε από μεταποιητικές και τα μεταπωλούν σε καταναλωτές. Και οι λιανεμπορικές επιχειρήσεις προσθέτουν αξία στο προιόν καθ' όσον προσφέρουν υπηρεσίες στους καταναλωτές, όπως προσωπική φροντίδα, ευρεία ποικιλία ομοειδών και ανταγωνιστικών μεταξύ τους προιόντων για την ικανοποίηση διαφόρων αναγκών ή ακόμη και πιστωτικές διευκολύνσεις. Σαν παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε τα μεγάλα καταστήματα που πουλούν προς τους καταναλωτές πολλά και δίαφορα προιόντα που φθάνουν από οδοντόπαστές, καλλυντικά, ρούχα, είδη σπόρ, έπιπλα, οικιακά σκεύη, ηλεκτρικές συσκευές, ηλεκτρονικά όργανα και πολλά άλλα διαφορετικά προιόντα.

Δημήτρης Λαμπρούλης13 Υπηρεσίες. Οι επιχειρήσεις υπηρεσιών δεν ασχολούνται με κάποιο συγκεκριμένο προιόν αλλά πουλούν προσωπικές και επαγγελματικές δεξιότητες σε μεταποιητικές επιχειρήσεις, χονδρέμπρορικές και λιανεμπορικές όπως επίσης και στους καταναλωτές. Μπορούμε να πούμε σαν γενικότερο κανόνα ότι οι μεταποιητικές επιχειρήσεις είναι δυσκολότερο να δημιουργηθούν διότι προυποθέτουν χρήση και διαχείριση περισσότερων από τα πιο πάνω στοιχεία ενώ το αντίθετο συμβαίνει με τις επιχειρήσεις υπηρεσιών που γι' αυτό το λόγο είναι γενικά ευκολότερο να λειτουργήσουν. Οι διαφορές μεταξύ των παραπάνω 4 κατηγοριών επιχειρηματικότητας δεν είναι ούτε σαφείς, ούτε συγκεκριμένες οπως παραστατικά εμφανίζονται στο σχήμα.

Δημήτρης Λαμπρούλης14 Μεταποίηση. Έχει διαπιστωθεί ότι οι μεταποιητικές επιχειρήσεις τείνουν να είναι μεγαλύτερες από όλες τις άλλες κατηγορίες επιχειρηματικής δράσης που αναφέραμε. Από την αρχή χρειάζονται μεγάλα κεφάλαια για να αρχίσει μια τέτοια επιχείρηση και να εξασφαλίσει όχι μόνο το κατάλληλο προσωπικό, αλλά και τις πρώτες ύλες και ακόμη τις εγκαταστάσεις. Δεν είναι ασυνήθιστο να βρίσκουμε μικρές επιχειρήσεις κυρίως σε κλάδους που προσφέρονται για καινοτομήσεις όπως π.χ. Χημική βιομηχανία, ηλεκτρονικά παιχνίδια, να ξεπερνούν σε επιτυχία και αποδοτικότητα κεφαλαίου τις μεγάλες επιχειρήσεις. Βέβαια λόγω του μεγαλύτερου επενδυμένου κεφαλαίου, και οι κίνδυνοι που διατρέχει μια τέτοια επιχείρηση είναι μεγαλύτεροι σε σχέση με τους κινδύνους για απώλεια κεφαλαίου που έχει μια χονδρεμπορική, λιανεμπορική ή επιχείρηση υπηρεσίων.

Δημήτρης Λαμπρούλης15 Μεταποίηση. Τέτοια πάντως υψηλά ποσοστά βρίσκουμε κυρίως σε κλάδους όπου η δημιουργία νέων ιδεών είναι συνηθέστερη, και σε επιχειρήσεις που αναμένουν και προκαλούν τις αλλαγές. Αντίθετα υπάρχουν άλλες κατηγορίες μεταποιητικών δραστηριοτήτων, οι οποίες θεωρούνται πιο παραδοσιακές επειδή δεν δίνουν τόσες δυνατότητες καινοτομήσεων ή όπου οι καινοτομήσεις δεν είναι τόσο συχνές. Αναφερόμενοι στο θέμα των δυνατοτήτων καινοτομήσεων πρέπει να σημειώσουμε ότι τις μεγαλύτερες πιθανότητες προσφέρουν οι μεταποιητικές επιχειρήσεις, ενώ αντίθετα τις μικρότερες οι λιανεμπορικές επιχειρήσεις.

Δημήτρης Λαμπρούλης16 Μεταποίηση. Η παραδοσιακή στρατηγική των μεγάλων επιχειρήσεων ως προς το θέμα αυτό είναι να έχουν ειδικά τμήματα μερικές από αυτές ή ειδικά άτομα, τα οποία έχουν σαν καθήκον να αναζητούν μικρές και καινοτομικές επιχειρήσεις με τις οποίες είτε συνεργάζονται στενά και προσφέρουν τα αναγκαία χρηματικά μέσα για την αξιοποίηση και εκμετάλλευση των καινοτομιών τους, δημιουργώντας νέες κοινές επιχειρήσεις ή αγοράζοντας ένα τμήμα της ήδη υπάρχουσας, είτε αγοράζοντας εξ ολοκλήρου την υπάρχουσα μικρή επιχείρηση. Η εξαγορά μικρών επιτυχημένων επιχειρήσεων θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά τα τελευταία χρόνια έχει γίνει της μόδας σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Φαίνεται ότι και για τις δύο πλευρές μια τέτοια εξαγορά μπορεί να γίνει ωφέλιμη. Τέτοιες εξαγορές εν τέλει φαίνεται να μην είναι πρός όφελος των τελικών καταναλωτών. Γιατί η εξαγορά μικρών καινοτόμων εταιρειών μειώνεται ο ανταγωνισμός και ως εκ τούτου η ποικιλία των προιόντων και υπηρεσιών καθώς και η προσπάθεια δημιουργίας νέων καινοτομιών.

Δημήτρης Λαμπρούλης17 Χονδρεμπόριο. Στο χονδρεμπόριο κυριαρχούν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Σε ορισμένες χώρες στον κλάδο αυτό, επιχειρήσεις με λιγότερους από 100 απασχολούμενους αντιπροσωπεύουν το 80% του συνόλου των απασχολούμενων. Στο χονδρεμπόριο, ο κάθε εργαζόμενος αντιπροσωπεύει πολύ μεγαλύτερο ποσό κύκλου εργασιών ή πωλήσεων από ότι π.χ. Στις μεταποιητικές επιχειρήσεις. Οι χονδρεμπορικές επιχειρήσεις έχουν όχι μόνο λίγους σχετικά εργαζόμενους αλλά και λίγους πελάτες, καίτοι οι πελάτες αυτοί συνήθως αγοράζουν μεγάλες ποσότητες και κάνουν επανειλημμένες αγορές. Οι επιχειρηματίες που εισέρχονται στο χονδρεμπόριο συνήθως είναι επιτυχημένοι όταν έχουν μακρά εμπειρία από τον κλάδο τους και αρκετές και βαθίες γνώσεις γύρω από το αντικείμενο τους.

Δημήτρης Λαμπρούλης18 Χονδρεμπόριο. Πράγματι παίρνει αρκετό χρόνο να μυηθεί κανείς στις μεθόδους στους ελιγμούς και στα προβλήματα των διαπραγματεύσεων με στόχο χαμηλές τιμές αγορών, όπως επίσης χρειάζεται μεγάλος χρόνος για απόκτηση εμπειρίας στην απόσπαση της εμπιστοσύνης των λιανοπωλητών και στην πρόβλεψη των αναγκών τους. Το συνηθέστερο πρόβλημα των χονδρεμπόρων είναι ότι προσπαθούν “να καλμάρουν” τους πελάτες τους λιανοπωλητές που δεν έχουν ικανοποιηθεί από τις παραδόσεις προιόντων που έχουν παραγγείλει ή “κυνηγούν” τους προμηθευτές που δεν έχουν παραδώσει στην ώρα τους. Πολλοί επιχειρηματίες επιτυγχάνουν στο χονδρεμπόριο ιδιαίτερα εκείνοι οι λίγοι που αναλαμβάνουν καινοτομίες.

Δημήτρης Λαμπρούλης19 Λιανεμπόριο. Οι ΜΜΕ με λιγότερους από 100 απασχολούμενους αντιπροσωπεύουν άνω του 50% όλων των απασχολουμένων και στο λιανεμπόριο. Οι περισσότερες από τις επιχειρήσεις αυτές απασχολούν λιγότερους από 5 εργαζόμενους. Επιπλέον υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικών ειδών λιανεμπόρων. Μερικοί επιχειρηματίες τα καταφέρνουν πολύ καλά στο λιανεμπόριο ιδιαίτερα εκείνοι που καινοτομούν σε κάποιο τομέα της δραστηριότητας τους.

Δημήτρης Λαμπρούλης20 Λιανεμπόριο. Τα ειδικά καταστήματα είναι ιδιαιτέρως ελκυστικά στους επιχειρηματίες επείδη μπορούν να εστιάσουν σε βάθος σε ένα κομμάτι της αγοράς. Μερικοί επιχειρηματίες εισέρχονται στο λιανεμπόριο με την πρόθεση να αποκτήσουν αρκετή εμπειρία από ένα κατάστημα και να το επαναλάβουν σε ένα άλλο. Σ' αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιείται η μέθοδος της παραχώρησης (Franchising) με την οποία οι επιχειρηματίες αυτοί αποφεύγουν να επενδύσουν μεγάλα ίδια κεφάλαια στη δραστηριότητα αυτή.

Δημήτρης Λαμπρούλης21 Υπηρεσίες. Από όλες τις κατηγορίες που αναφέραμε η ευκολότερη για να εισέλθει κάποιος νέος επιχειρηματίας είναι οι υπηρεσίες. Πολλές από αυτές μπορούν να προσφερθούν από ένα κατάστημα στο δρόμο ή ακόμη και από το σπίτι του επιχειρηματία. Ένα παράδειγμα είναι οι επιχειρήσεις συμβούλων επιχειρήσεων. Άλλες επιχειρήσεις όπως μοτέλ ή μικρό Ξενοδοχείο απαιτούν πολύ μεγαλύτερη επένδυση. Η κατηγορία των επιχειρήσεων υπηρεσιών είναι εκείνη που αναπτύσσεται ταχύτερα από κάθε άλλη στη σημερινή οικονομία. Στις πλέον αναπτυγμένες οικονομίες του κόσμου το ποσοστό που καταλαμβάνουν οι υπηρεσίες είναι ως γνωστόν μεγαλύτερο από τη δευτερογενή και πρωτογενή παραγωγή, δηλαδή από την γεωργία και την μεταποίηση.

Δημήτρης Λαμπρούλης22 Υπηρεσίες. Παρόλο που η ελληνική οικονομία δεν έχει φτάσει το επίπεδο ανάπτυξης των πολύ προηγμένων χωρών, εντούτοις παρουσιάζει το φαινόμενο αυτό της μεγάλης αυξήσεως του αριθμού των εργαζομένων στον τριτογενή τομέα δηλαδή η ελληνική οικονομία τείνει να φτάσει στην μεταβιομηχανική φάση χωρίς να έχει ουσιαστικά περάσει από το πραγματικό βιομηχανικό στάδιο. Οι υπηρεσίες είναι προσφορες για καινοτομίες. Βασίζονται στην επιχειρηματικη δραστηριότητα που προσφέρει στους επιχειρηματίες την υψηλότερη απόδοση επί του επενδεδυμένου κεφαλαίου μέσα στη μονάδα του χρόνου.

Δημήτρης Λαμπρούλης23 Υπηρεσίες. Στόν τομέα των υπηρεσιών ακόμη και ένα άτομο μόνο του χωρίς συνεργασία μπορεί να προσφέρει τις εξειδικευμένες γνώσεις η δεξιότητες του σε τομείς όπως π.χ. Των ηλεκτρονικών υπολογιστών, στα νομικά, λογιστική και συμβουλές επιχειρήσεων. Κίνδυνος για τις μικρές επιχειρήσεις είναι οι ίδιοι οι καταναλωτές που μπορεί να αναλάβουν οι ίδιοι να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Π.χ. Τα κομμωτήρια, η τα καθαριστήρια. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να αποφύγουν τον ανταγωνισμό. Στόν τομέα των υπηρεσιών περιλαμβάνονται οι επιχειρήσεις μεταφορών, υδρεύσεως, ηλεκτρονικών επικοινωνιών, οικοδομικών κατασκευών, ασφαλειών, τραπεζών, μυστικών γραφείων κλπ.