Intra-European Imbalances: the Need for a Positive-sum-game Approach Guerrueri, International Economics, December 2012 Summary points Κατά την πρώτη δεκαετία εισαγωγής του ευρώ → δημιουργία ελλειμμάτων CA και απώλεια ανταγωνιστικότητας χωρών νότιας Ευρώπης έναντι χωρών του βορρά. Ανισορροπίες του CA προέρχονται τόσο από δομικούς μικροοικονομικούς παράγοντες (π.χ. η επιτυχής αναδιάρθρωση της οικονομίας της Γερμανίας), όσο και από ασύμμετρες μακροοικονομικές επιπτώσεις της ΟΝΕ H επίσημη πολιτική ωστόσο, είναι ότι η προσαρμογή πρέπει να είναι ολοκληρωτικά μονόπλευρη. Οι εγχώριες δαπάνες πρέπει να βαραίνουν τις χρεωμένες χώρες χωρίς συμψηφιστική επεκτατική πολιτική από τις χώρες πιστωτές. Η παρούσα zero-sum-game προσέγγιση είναι επικίνδυνη για τη σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ. Η σωστή προσέγγιση πρέπει να συνδυάσει περισσότερο τη μακροοικονομική δημοσιονομική προσαρμογή με μέτρα μικροοικονομικής πολιτικής που στοχεύουν στην αύξηση της παραγωγικότητας. Συνεργασία και πολιτικός συντονισμός είναι απαραίτητος για αποφυγή της τωρινής κατάστασης. Από αυτή την άποψη το νέο πλαίσιο ευρωπαϊκής διακυβέρνησης θα μπορούσε να ολοκληρωθεί περαιτέρω και να χρησιμοποιηθεί πιο αποτελεσματικά

Introduction Πριν το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης: Απομάκρυνση του ρίσκου συναλλάγματος ενθάρρυνε μαζικές εισροές κεφαλαίων και μεγάλα ελλείμματα CA στις χώρες του Νότου. Θεώρηση από ευρωπαϊκές αρχές ότι ελλείμματα CA είναι λογικό να υπάρχουν διότι λιγότερο αναπτυγμένες οικονομίες στην προσπάθεια σύγκλισης έχουν αυξημένες ανάγκες για εισροή ξένου κεφαλαίου που οδηγεί σε ελλείμματα CA Μεγάλα ελλείμματα του CA χρηματοδοτούνταν από πλεονασματικές χώρες οι οποίες αγόραζαν περιουσιακά στοιχεία ή χρέος από τις ελλειμματικές χώρες μεγάλη αύξηση στις διασυνοριακές τραπεζικές ροές λόγω της εμβάθυνσης της χρηματοοικονομικής ολοκλήρωσης Οι τράπεζες των κεντρικών χωρών χρηματοδοτούσαν την αυξημένη ζήτηση στις περιφερειακές χώρες, οδηγώντας έτσι στη συσσώρευση μεγάλων μακροοικονομικών ανισορροπιών μέσα στη ζώνη του ευρώ. Μετά το ξέσπασμα της κρίσης: Πάγωμα ιδιωτικής χρηματοδότησης ανισορροπιών Υπερβολικά χρεωμένες χώρες με μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα αντιμέτωπες με τα υψηλότερα spreads στα κρατικά τους ομόλογα. Η υπερβολική εξάρτηση από τον εξωτερικό δανεισμό δυσκόλεψε τη χρηματοδότηση του αυξημένου δημοσίου χρέους. Ως αποτέλεσμα, οι ευρωπαϊκές τράπεζες κατέληξαν να διακρατούν ένα μεγάλο μέρος δημοσίου χρέους Στο άρθρο υποστηρίζεται ότι, οι μεγάλες μακροοικονομικές ανισορροπίες εμποδίζουν τη λειτουργία της ΟΝΕ και την εμπιστοσύνη στο ευρώ και θα έπρεπε να μετριαστούν. Είναι απαραίτητο να διαγνωστεί σωστά η φύση των ανισορροπιών αυτών, ώστε να εφαρμοστεί το κατάλληλο μίγμα πολιτικής για την αντιμετώπισή τους.

The peculiar functioning of EMU Το ευρώ και η ΟΝΕ είχαν δομικό ρόλο στην αύξηση του γερμανικού εμπορικού πλεονάσματος. Λόγω της εξάλειψης του συναλλαγματικού κινδύνου, ευνοήθηκε η μαζική ροή κεφαλαίων από «κεντρικές» χώρες προς «περιφερειακές» χώρες. H αυξημένη ζήτηση στις περιφερειακές χώρες, τροφοδοτούμενη από ιδιωτική/δημόσια κατανάλωση και δαπάνες για αγορές κατοικιών, οδήγησε σε πληθωρισμό, διαφορές στο κόστος εργασίας, απώλεια ανταγωνιστικότητας και πληθωρισμό στις αξίες περιουσιακών στοιχείων- κυρίως στην αγορά κατοικίας και κατά συνέπεια εκτόξευσε τα ελλείμματα του CA στις χώρες του νότου. Παράλληλα, οι βόρειες χώρες της ΟΝΕ και ιδίως η Γερμανία, πέτυχαν σημαντικά πλεονάσματα του CA, αντανακλώντας την πτώση στα σχετικά κόστη και στα εισοδήματα, οδηγώντας σε δομικές αδυναμίες την εγχώρια ζήτηση. Εν ολίγοις, η εισαγωγή του ευρώ οδήγησε στη δημιουργία μεγάλων ενδοκοινοτικών μακροοικονομικών ανισορροπιών, τις οποίες η ευρωζώνη δε διέθετε τους κατάλληλους μηχανισμούς για να αντιμετωπίσει. Οι ενδοκοινοτικές ανισορροπίες είναι το αποτέλεσμα του zero-sum game που υπονοείται σε οποιαδήποτε νομισματική ένωση και θα έπρεπε να διαχειριστεί από ένα αποτελεσματικό πλαίσιο διακυβέρνησης Η ευρωζώνη είχε ισοσκελισμένο εμπορικό ισοζύγιο με τον υπόλοιπο κόσμο, αν και η Γερμανία είχε ένα μεγάλο πλεόνασμα του CA έναντι των υπολοίπων χωρών της ευρωζώνης. Θα ήταν πολύ δύσκολο μελλοντικά να μετατραπεί η ευρωζώνη από μια περιοχή με ισοσκελισμένο εμπορικό ισοζύγιο έναντι του υπόλοιπου κόσμου σε μια περιοχή εμπορικού πλεονάσματος, όπως πχ η ανατολική Ασία. Θα δυσκόλευε ακόμη περισσότερο τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας συνολικά.

Imbalances and the international reorganization of German firms Ένα μικροοικονομικό στοιχείο για την εξήγηση των ενδοκοινοτικών ανισορροπιών, είναι η διεθνής αναδιοργάνωση του γερμανικού συστήματος παραγωγής τα τελευταία 15έτη. Κυρίαρχο στοιχείο αυτής είναι το outsourcing στην Ανατολική Ευρώπη. Την τελευταία 15ετία, οι αναπτυγμένες οικονομίες προσπάθησαν να αντιπαρέλθουν της μεγάλης ανόδου των αναδυόμενων οικονομιών. Ένας δείκτης που δείχνει την ικανότητα προσαρμοστικότητας μιας χώρας είναι ο βαθμός επηρεασμού μιας οικονομίας από το διεθνές εμπόριο (openness), μετρούμενη από το μέσο ποσοστό των εξαγωγών και εισαγωγών ως προς το ΑΕΠ. Στην περίπτωση της Γερμανίας και άλλων κύριων μελών της ευρωζώνης, όπως Γαλλίας, Ισπανίας και Ιταλίας, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο χάσμα openness την τελευταία δεκαετία, με τη Γερμανία σχεδόν να τη διπλασιάζει (από 19% σε 38%) ενώ οι υπόλοιπες χώρες κατέγραψαν μία μικρή μόνο αύξηση. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στα μέσα της δεκαετίας του 90, όλες οι χώρες ξεκίνησαν από παρόμοια θέση. Επιπρόσθετα, η Γερμανία όχι μόνο ισχυροποίησε τη θέση της στον τομέα των εξαγωγών, αλλά αύξησε σημαντικά και τις εισαγωγές της. Οι γερμανικές εταιρείες εξαπλώθηκαν όχι μόνο προς αναζήτηση νέων αγορών, αλλά και στην αναζήτηση φθηνότερων εισροών στην παραγωγή, ώστε να αναδιοργανώσουν τις δραστηριότητές τους, αυξάνοντας το διεθνή κατακερματισμό στην αλυσίδα παραγωγής και το outsourcing. Ένας σχετικός δείκτης είναι ο βαθμός εμπορίου σε outsourced και ενδιάμεσα αγαθά τη αλυσίδας παραγωγής.

Η Γερμανία αύξησε την οικονομική της ολοκλήρωση με χώρες της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης – ιδίως Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία και Ουγγαρία με μια μεγάλη αύξηση στις εμπορικές ροές ενδιάμεσων αγαθών. Εκμεταλλευόμενες την κοντινή τοποθεσία αυτών των χωρών και το φτηνό εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, πολλές γερμανικές εταιρείες μετέφεραν κομμάτια της γραμμής παραγωγής τους σε αυτές τις χώρες. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι πράγματι, οι γερμανικές εταιρείες μείωσαν έτσι, σημαντικά το εργατικό τους κόστος. Όπως φαίνεται στο σχήμα 5, οι γερμανικές εταιρείες εξάγουν στις αναδυόμενες οικονομίες πολύ περισσότερο, από την Ιταλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Για παράδειγμα, η Κίνα έχει γίνει η μεγαλύτερη αγορά για ένα μεγάλο εύρος καταναλωτικών όσο και επενδυτικών γερμανικών προϊόντων. Εν κατακλείδι, η μείωση του κόστους παραγωγής μέσω της δημιουργίας αυτού του διεθνούς συστήματος παραγωγής, σε συνδυασμό με τη συγκράτηση των μισθών, ενίσχυσε την ανταγωνιστικότητα των γερμανικών εταιρειών. Η ανταγωνιστικότητά της ενισχύθηκε περαιτέρω, μέσω του αυξανόμενου πλεονάσματος εμπορικού ισοζυγίου έναντι των λοιπών ευρωπαϊκών χωρών.

The virtues and vices of the German model Η εξωτερική επίδοση της Γερμανίας είναι αποτέλεσμα όχι μόνο της οικονομικής αναδιοργάνωσής της και της ανταγωνιστικότητάς της, αλλά και της ιδιόμορφης λειτουργίας της νομισματικής ένωσης. Όπως είδαμε, την περασμένη δεκαετία, δημιουργήθηκαν μη βιώσιμες μακροοικονομικές ανισορροπίες, εξαιτίας τόσο δομικών παραγόντων (αναδιοργάνωση γερμανικής οικονομίας, outsourcing), όσο και από την επίδραση της νομισματικής ένωσης. Και οι δύο εξηγήσεις παράλληλα, μικροοικονομική και μακροοικονομική, συνθέτουν το σκηνικό της ευρωπαϊκής κρίσης, η οποία οξύνθηκε με τη δημιουργία δημοσιονομικού ρίσκου στην περιφέρεια, συνοδευόμενου από λιτότητα για την αντιμετώπισή του. H εξομάλυνση των μακροοικονομικών ανισορροπιών και της απόκλισης ανταγωνιστικότητας εντός της ευρωζώνης είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον του ευρώ.

Η κυρίαρχη οπτική είναι ότι προσαρμογή πρέπει να γίνει από τη μεριά των χρεωμένων χωρών μέσω δημοσιονομικής λιτότητας και μεταρρυθμίσεων. Σύμφωνα μ αυτή την άποψη, απαιτείται από τις ελλειμματικές χώρες να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους και να αποταμιεύσουν περισσότερο ώστε να αποπληρώσουν τα χρέη τους, ώστε να αποκατασταθεί η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, να μειωθούν τα επιτόκια δανεισμού, χωρίς παράλληλα να χρειάζεται από τις πιστώτριες χώρες να αλλάξουν την πολιτική τους. Ωστόσο, αν οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες μειώσουν ταυτόχρονα τις δαπάνες τους, η αντιπληθωριστική επίδραση στο ΑΕΠ αυξάνεται περαιτέρω, καθώς μειώνεται η ζήτηση για εξαγωγές για τις υπόλοιπες χώρες. Ως αποτέλεσμα, η ύφεση, χτύπησε όλες τις περιφερειακές χώρες, καθώς μέσω της αδυναμίας της Ευρώπης να διαχειριστεί το ελληνικό πρόβλημα, δημιουργήθηκε έλλειψη εμπιστοσύνης στις αγορές που έπληξε κυρίως την Ιταλία και την Ισπανία. Επομένως, στο άρθρο υποστηρίζεται ότι τα μέτρα λιτότητας δεν αποτελούν λύση και η παρούσα zero-sum-game προσέγγιση λιτότητας είναι επικίνδυνη για τη σταθερότητα του ευρώ.

Internal rebalancing as a cooperative positive-sum game Μια ομαλή προσαρμογή των ανισορροπιών στην ευρωζώνη, απαιτεί μια positive-sum-game προσέγγιση. Απαιτείται για αυτό πολιτική συνεργασία με καλά ορισμένες προτεραιότητες οικονομικής πολιτικής μεταξύ των χωρών-μελών ώστε να επιτευχθεί σύγκλιση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, η ευρωπαϊκή κρίση οφείλεται κυρίως στην αυξημένη μόχλευση των ευρωπαϊκών τραπεζών και στην ανεπαρκή διαχείριση κινδύνου στις κύριες χώρες, όπως επίσης στην αυξημένη δαπάνη και την απώλεια ανταγωνιστικότητας στις περιφερειακές χώρες. Αρχικά, πρέπει να υπάρξει μια πραγματική υποτίμηση στις χρεωμένες χώρες και μια πραγματική ανατίμηση στις πιστώτριες χώρες, δηλαδή μισθοί και τιμές πρέπει να μειωθούν σχετικά με τη Γερμανία. Γι αυτό, πρέπει να υπάρξει δημοσιονομική προσαρμογή και μεταρρυθμίσεις στις χώρες του νότου, κάτι που θα αύξανε την ανταγωνιστικότητά τους. Δεύτερον, απαιτείται αναδιανομή της δαπάνης με τις χρεωμένες χώρες να ξοδεύουν λιγότερο και τις πιστώτριες περισσότερο. Χώρες με ανισορροπίες στο ισοζύγιό τους πρέπει να φροντίσουν να τις εξαλείψουν, είτε αφορούν ελλείμματα, είτε πλεονάσματα.

Αρωγός σ αυτή τη διαδικασία προσαρμογής πρέπει να είναι η ECB καθώς και οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί EFSF-ESM ώστε να παρέχουν την απαιτούμενη ρευστότητα. Η νέα ευρωπαϊκή οικονομική διακυβέρνηση (the so-called six-pack and European semester), στη σωστή κατεύθυνση, επιχειρεί να επεκτείνει και να εφαρμόσει τη δημοσιονομική εποπτεία, με ιδιαίτερη προσοχή στην εξωτερική θέση των χωρών μελών και της διεθνούς τους ανταγωνιστικότητας, πέρα από τα δημοσιονομικά τους ελλείμματα. Στο Annual Growth Survey 2012, η Κομισιόν συνηγορεί υπέρ « του να επιδιώξουμε μια διαφοροποιημένη, φιλική προς την ανάπτυξη δημοσιονομική ενοποίηση» Επίσης, στο Alert Mechanism Report 2012, η Κομισιόν προτείνει ότι η μείωση των μεγάλων, διατηρήσιμων πλεονασμάτων του CA της Γερμανίας και άλλων βόρειων χωρών, μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη και την προσαρμογή της ευρωζώνης.

Conclusion Οι ενδοκοινοτικές ανισορροπίες οφείλονται σε απώλεια ανταγωνιστικότητας σε όλη την περιφέρεια της ευρωζώνης λόγω μικροοικονομικών και μακροοικονομικών παραγόντων. Μια ομαλή προσαρμογή αυτών των ανισορροπιών είναι η λύση για την ευρωπαϊκή κρίση αλλά και για την επιτυχή λειτουργία της νομισματικής ένωσης γενικότερα. Η πολιτική της προσαρμογής μόνο από την πλευρά των χρεωμένων χωρών φαίνεται να οδηγεί σε παρατεταμένη ύφεση και στασιμότητα την ευρωζώνη Συνεργασία και πολιτικός συντονισμός απαιτείται για να αποφευχθούν περαιτέρω υφεσιακές τάσεις. Απαιτείται άμεση δράση κυρίως με: Ανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών Ενίσχυση των ευρωπαϊκών μηχανισμών σταθερότητας (EFSF-ESM) Περαιτέρω δημοσιονομική ολοκλήρωση

Μακροοικονομικές ανάγκες δημοσιονομικής προσαρμογής πρέπει να συνδυαστούν με μέτρα μικροοικονομικής πολιτικής που στοχεύουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Η συμμετρική προσαρμογή είναι κρίσιμης σημασίας: Αυξήσεις στην αποταμίευση και στις εξαγωγές στις ελλειμματικές χώρες, πρέπει να συνοδευτούν από ίσες αυξήσεις στη δαπάνη και τις εισαγωγές στις πλεονασματικές χώρες. Επίσης, καθώς η ευρωπαϊκή κρίση είναι τόσο καθοδηγούμενη από την πλευρά της ζήτησης, όσο και από την πλευρά της προσφοράς, ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών πρέπει να παρακολουθεί και την εθνική ζήτηση (δημοσιονομικά) όσο και την εθνική προσφορά. Συνολικά, πρέπει να τεθούν νέες προτεραιότητες πολιτικής, που να δίνουν έμφαση στην ανταγωνιστικότητα και τη σύγκλιση. Υπό αυτή τη σκοπιά, το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο διακυβέρνησης μπορεί να ολοκληρωθεί περαιτέρω και να χρησιμοποιηθεί πιο αποτελεσματικά σε σχέση με το παρελθόν.