Αφιέρωμα στην Ποντιακή Γενοκτονία και στη Μικρασιατική Καταστροφή Επιμέλεια : Νίκος Θεοδωρίδης ( Γ 2), Στέλιος Κρουστάλλης ( Γ 2)

- Η « χαμένη » Ελλάδα του Πόντου... Μια Ελλάδα που πόνεσε, δάκρυσε, μάτωσε, όσο καμιά άλλη. Που ταπεινώθηκε, χωρίς να χάσει ποτέ την αξιοπρέπειά της, που υποτάχτηκε παραμένοντας ελεύθερη, που ακολούθησε το δρόμο της προσφυγιάς, από τα παράλια του Άξενου Πόντου, που με τη δραστηριότητά της τον μετονόμασε Εύξεινο, μέχρι τα βάθη της Ασίας, που επιμένει να ζει, να δημιουργεί και πάν ’ απ ’ όλα τα ήθη και τις παραδόσεις της να συντηρεί και να καλλιεργεί....

 Ο Πόντος, πριν καταστραφεί τόσο βάρβαρα από τον χάρτη, μα όχι από τις καρδιές μας, υπήρξε πηγή αστείρευτη πνεύματος και πολιτισμού. Στάθηκε τόπος όπου οι Έλληνες διέπρεψαν, δημιούργησαν.

 Αναφέρεται ότι, την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών, χτίστηκαν στον Πόντο περίπου Χριστιανικές εκκλησίες με ωραίες τοιχογραφίες, περίτεχνες Αγιογραφίες και πλούσια διακόσμηση, καλλιτεχνικά μωσαϊκά και θαυμαστές μικρογραφίες, που συνέχιζαν αδιάπτωτα τη βυζαντινή παράδοση.

 Η μικρογραφική τέχνη, ιδιαίτερα στον Πόντο, έφτασε κατά τον 14 ο αιώνα σε τέτοια ακμή, ώστε ο ξένος μελετητής Strzygowski να τη συγκρίνει με τη μικρογραφική τέχνη των μαθητών της σχολής του Giotto ( Τζιόττο ) στην Ιταλία, και μάλιστα να τη βρίσκει και ανώτερη.

 Ο ιστορικός Joinville, δίκαια ονομάζει την Τραπεζούντα « η βαθιά Ελλάδα », ενώ ο βυζαντινός ιστορικός Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, το 15 ο αιώνα, αναφέρεται με θαυμασμό στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας αποκαλώντας την « ηγεμονία Ελλήνων και εις τα ήθη και δίαιταν τετραμμένη των Ελλήνων »!

 Αλλά, ήρθαν μέρες δύστηνες και φοβερές, όταν ο Τουρκικός εθνικισμός, καθοδηγούμενος από τον Γερμανικό μιλιταρισμό και ενισχυόμενος από τον Εθνικό Διχασμό, ξερίζωσε του Πόντου τον Ελληνισμό και σκόρπισε, όσους γλύτωσαν τή σφαγή, στα πέρατα του κόσμου, με αγιάτρευτο στη μνήμη τους τον πόνο της χαμένης ευτυχίας και ζωντανή την ελπίδα και τη θέληση της δημιουργίας.

 Ο όρος αναφέρεται σε σφαγές και εκτοπισμούς εναντίον ελληνικών πληθυσμών στην περιοχή του Πόντου που πραγματοποιήθηκαν από το κίνημα των Νεότουρκων κατά την περίοδο Εκτιμάται ότι στοίχισε τη ζωή περίπου Ελλήνων. Οι επιζώντες κατέφυγαν στον Άνω Πόντο ( στην ΕΣΣΔ ) και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, στην Ελλάδα.

 Θεωρείται τμήμα της ενιαίας Γενοκτονίας του Ελληνισμού της Ανατολής, η οποία ήταν μια από τις πρώτες σύγχρονες γενοκτονίες. Η γενοκτονία ήταν ένα προμελετημένο έγκλημα, το οποίο η κυβέρνηση των Νεότουρκων έφερε σε πέρας με συστηματικότητα. Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησε ήταν ο ξεριζωμός, η εξάντληση στις κακουχίες, τα βασανιστήρια, η πείνα και η δίψα, και τα στρατόπεδα θανάτου στην έρημο.

 Η διεθνής βιβλιογραφία και τα κρατικά αρχεία πολλών χωρών βρίθουν μαρτυριών για το ειδεχθές έγκλημα, που διαπράχθηκε εναντίον του Ελληνικού λαού.  Η Γενοκτονία των Ελλήνων πραγματοποιήθηκε παράλληλα με γενοκτονίες σε βάρος και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή των Αρμενίων και των Ασσυρίων.

 Το 1994, κατόπιν εισήγησης του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, η Βουλή των Ελλήνων αναγνώρισε τη γενοκτονία, και ψήφισε την ανακήρυξη της 19 ης Μαϊου ως « Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο ». Το 1998 η Βουλή ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 14 ης Σεπτεμβρίου ως « ημέρας εθνικής μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος ».

 Τα γεγονότα αυτά αναγνωρίζονται επισήμως ως γενοκτονία από το ελληνικό κράτος, την Κύπρο, την Αρμενία, την Σουηδία, ορισμένες ομοσπονδιακές δημοκρατίες της Ρωσίας, τη Σερβία, οκτώ πολιτείες των ΗΠΑ και την Αυστραλία, αλλά και από διεθνείς οργανισμούς όπως η Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών.

 Σήμερα, 100 περίπου χρόνια μετά το Ποντιακό ολοκαύτωμα, ζουν στην Ελλάδα περίπου Ελληνες Ποντιακής καταγωγής, ενσωματωμένοι λειτουργικά στην Ελληνική κοινωνία και κατέχοντας σημαντικές θέσεις σ ’ όλους του κλάδους της πνευματικής, επιστημονικής και επαγγελματικής ζωής της χώρας. Στις χώρες της τέως Σοβιετικής Ενωσης και τις εξορίες της Σιβηρίας ζουν ακόμη Ελληνες Πόντιοι, από τους οποίους διατηρούν με περηφάνεια την Ποντιακή μητρική τους γλώσσα. Αλλο μισό εκατομμύριο Ποντίων βρίσκεται διεσπαρμένο σε Αυστραλία, Αμερική, Ευρώπη και Αφρική.

 Δίπλα σ ’ αυτούς στέκονται, με μια αξιοπρέπεια κερδισμένη από τον πόνο, χιλιάδες Πόντιοι της Τουρκίας, που με χαρακτηριστικό πείσμα διατηρούν, ως ζωντανή θύμηση της καταγωγής τους, την Ποντιακή γλώσσα, κάποιοι υποστηρίζουν και τη θρησκεία τους, κρυφά, μέσα στα σπίτια τους. Η μακραίωνη και περιπετειώδης ιστορική πορεία του Ποντιακού Ελληνισμού παραμένει διαρκής πρόκληση εθνικής ευθύνης και εθνικής ενότητας, υπόμνηση εθνικής αυτογνωσίας και πρόσκληση ενεργοποίησης της ιστορικής μνήμης. Γιατί, λαοί χωρίς ιστορική μνήμη είναι δέντρο χωρίς ρίζες... Λαοί, πού ξεχνούν το παρελθόν τους είναι “ καταδικασμένοι ” να το επαναλάβουν, με ακόμα μεγαλύτερες καταστροφές, κάτι για το οποίο, βεβαίως, ουδείς ξένος θα ευθύνεται...

 Με τον όρο αυτό περιγράφεται περισσότερο η τελευταία φάση της Μικρασιατικής εκστρατείας, δηλαδή το τέλος του « ελληνοτουρκικού πολέμου του » και σ ’ αυτήν περιλαμβάνονται : - η φυγή από την Τουρκία της ελληνικής διοίκησης, που είχε εγκατασταθεί στα δυτικά μικρασιατικά παράλια στη Σμύρνη το Μάιο του 1919, - η σχεδόν άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού μετά την κατάρρευση του μετώπου, - η γενικευμένη πλέον εκδίωξη μεγάλου μέρους τους ελληνικού και χριστιανικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία, που είχε όμως ξεκινήσει πολύ νωρίτερα.

 Τα γεγονότα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα : - την καταστροφή της Σμύρνης - την Ανακωχή των Μουδανιών (11 Οκτωβρίου 1922), - την εκκένωση ένα μήνα μετά της χερσονήσου της Καλλίπολης ( στις 11 Νοεμβρίου ) από τους εκεί Έλληνες, - την " υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών " ( ) από όλη τη Μικρά Ασία - τον ερχομό στην Ελλάδα 1,5 εκατομμυρίου προσφύγων - την τελεία καταστροφή του Θρακικού και Μικρασιατικού ελληνισμού μαζί με του Πόντου.

Ο πλήρης απολογισμός της καταστροφής αυτής που συντελέσθηκε ιστορικά σε δύο περιόδους, και είναι πράγματι πολύ δύσκολος - αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, - οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, - το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, - η χρεοκοπία και καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων

- ο ευτελισμός κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας με τρόπους στους οποίους περιλαμβάνονται μαρτυρικοί βασανισμοί αιχμαλώτων και βιασμοί - ηθική οδύνη υπό το κλίμα του τρόμου και της απειλής του θανάτου, - οι ατέλειωτες πορείες αιχμαλώτων, στα περιώνυμα " τάγματα εργασίας ", με άγνωστο αριθμό ανθρώπων που χάθηκαν σ ' αυτά, - οι σφαγές, οι θηριωδίες μέχρι και οι εκτελέσεις επί των αποφάσεων των τουρκικών Δικαστηρίων της Ανεξαρτησίας δεν έχουν μέχρι σήμερα ερευνηθεί πλήρως.

 Το πρώτο μεγάλο κύμα προσφύγων από τον Πόντο μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών ακολούθησε τους λοιπούς ανταλλάξιμους από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη και εγκαταστάθηκε σταδιακά στην Ελλάδα ενώ μέρος των προσφύγων κατέφυγε στη Σοβιετική Ένωση ή τις ΗΠΑ. Οι συνθήκες ταξιδιού και κράτησης των προσφύγων στις καραντίνες των κέντρων ελέγχου στην Μακρόνησο, τη Σαλαμίνα ή το Καραμπουρνού οδήγησε στην απώλεια αρκετών χιλιάδων ατόμων.

 Η αντιμετώπισή των προσφύγων από πλευράς των ντόπιων Ελλαδιτών υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή, γεγονός που οφείλεται σε : - Προβλήματα οικονομικής φύσης ( εκ νέου η τύχη των έρημων ιδιοκτησιών των μουσουλμάνων κυρίως της Μακεδονίας και της Κρήτης ), - προβλήματα ιδεολογικά ( οι συντηρητικοί και φιλοβασιλικοί έβλεπαν στους πρόσφυγες τους πιστότερους ψηφοφόρους του Ελευθέριου Βενιζέλου ) - Διαφορές πολιτισμικής φύσης : η ξεκάθαρη διάσταση εμπειριών, γλώσσας και εθίμων προκάλεσαν πολλά επεισόδια κατά τα οποία οι πρόσφυγες σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν θύματα ρατσιστικών και εγκληματικών ενεργειών ( πυρπολήσεις συνοικιών, δια της βίας εξώσεις από σπίτια και αποκλεισμός από τις οικονομικές δραστηριότητες χαρακτήρισαν την πρώτη δεκαετία )

 Η αρχική φιλοβενιζελική στάση των προσφύγων αναιρέθηκε σταδιακά, αρχικά με την προβληματική απόδοση των περιουσιών των ανταλλάξιμων μουσουλμάνων κι έπειτα από την υπογραφή της ελληνοτουρκικής συνθήκης της Αγκύρας (1930), η οποία παρέδιδε οριστικά την κυριότητα των περιουσιών των Ποντίων και Μικρασιατών στο τουρκικό κράτος. Μάλιστα, με αφορμή την οποία ο ίδιος ο Βενιζέλος πρότεινε τον Μουσταφά Κεμαλ ως υποψήφιο για το Νόμπελ ειρήνης.

 Από την επίσημη ιστοριογραφία απουσίασε οποιαδήποτε αναφορά στα γεγονότα της γενοκτονίας ή του προσφυγικού ρεύματος μέχρι το 1980, θέτοντας ακόμη κι επίσημα εμπόδια στις έρευνες με πρόφαση τη διατήρηση ομαλών σχέσεων με την Τουρκία