Αισθητήρια Όργανα και Αισθήσεις 1

 Σύστημα αισθητηρίων οργάνων: αντίληψη μεταβολών εξωτερικού & εσωτερικού περιβάλλοντος  Ειδικά κύτταρα – υποδοχείς (ευαίσθητα σε αλλαγές): Μέσα συλλογής πληροφοριών μέσα & έξω από το σώμα μας με μορφή νευρικών ώσεων και μέσω των αισθητικών οδών φτάνουν στο ΚΝΣ όπου γίνεται η ανάλυση, η επεξεργασία τους και η επιλογή κατάλληλης «απάντησης»  Αισθητήριοι υποδοχείς: συνήθως ευαίσθητοι σε 1 τύπο ερεθίσματος – Είτε ως μεμονωμένα κύτταρα (π.χ. ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα) είτε σε ομάδες στα αισθητήρια όργανα (με άλλους ιστούς) 2

 Χημειοϋποδοχείς : 1. Ανίχνευση αλλαγών σε συγκεντρώσεις χημικών ουσιών, 2. Ρόλος στη δημιουργία ΟΣΦΡΗΣΗΣ & ΓΕΥΣΗΣ, 3. Ανίχνευση αλλαγών σε CO 2, γλυκόζη κλπ. σε εσωτερικά όργανα  Θερμοϋποδοχείς : Ανίχνευση αλλαγών στη θερμοκρασία  Φωτοϋποδοχείς: 1. Ανίχνευση αλλαγών φωτεινής ακτινοβολίας, 2. Συμμετοχή στη δημιουργία της αίσθησης της ΟΡΑΣΗΣ  Μηχανοϋποδοχείς : Ανίχνευση αλλαγών σε πίεση, κίνηση και τάση. 3

4

5

6

 Η αίσθηση είναι το αποτέλεσμα της ερμηνείας των ερεθισμάτων που φτάνουν στον εγκέφαλο. Η ερμηνεία τα καθιστά συνειδητά. (Π.χ. μικρού μήκους ακτινοβολία (400 nm) στον οφθαλμό: κυανό χρώμα, ζάχαρη στη γλώσσα: γλυκιά γεύση)  Ο τρόπος δημιουργίας και μεταφοράς της νευρικής ώσης είναι παντού ίδιος (ανεξάρτητα από ερέθισμα), άρα οι διαφορετικές αισθήσεις είναι αποτέλεσμα του διαφορετικού τρόπου ανάλυσης και ερμηνείας των νευρικών ώσεων ανάλογα με την περιοχή του φλοιού όπου καταλήγουν. π.χ. Κροταφικός λοβός (ανεξάρτητα από την αιτία δημιουργίας τους)  Ερμηνεία ως ήχοι κτλ. 7

A. Σωματικές  Πόνος Αφή Πίεση Θερμοκρασία A. Ειδικές  Όραση Ακοή Όσφρηση Γεύση 8

 Υποδοχείς σωματικών αισθήσεων: σε δέρμα, μυς, συνδέσμους, σπλάχνα.  Αριθμός υποδοχέων διαφόρων ομάδων ποικίλλει, (π.χ. υποδοχείς πόνου στο δέρμα 30 φορές περισσότεροι από υποδοχείς ψυχρού.)  Σε συγκεκριμένες περιοχές σώματος υπάρχει μεγαλύτερος αριθμός υποδοχέων για μία αίσθηση σε σχέση με άλλες, (π.χ. στα χείλη μεγαλύτερη συγκέντρωση υποδοχέων αφής απ’ ότι στην πλάτη) 9

 Υποδοχείς πόνου: ελεύθερες νευρικές απολήξεις απολήξεις στο δέρμα και σε εσωτερικά όργανα, “ εκτός εγκεφάλου”  Διέγερση από καταστροφή, από μηχανικά ή άλλα αίτια (θερμότητα, χημικές ουσίες)  Οξύς πόνος (μεγάλη ένταση – μικρή διάρκεια): από επιφάνεια – τοπικός προσδιορισμός του  Χρόνιος πόνος (μικρότερη ένταση – μεγάλη διάρκεια): εσωτερικός και διάχυτος 10

 Μηχανοϋποδοχείς : ελεύθερες νευρικές απολήξεις ή νευρικά σωμάτια, κατανεμημένα στο δέρμα, στους μύες και συνδέσμων  Υποδοχείς δέρματος  Μεγαλύτερη πυκνότητα σε άτριχες περιοχές (χείλη, ακροδάχτυλα, παλάμες, πατούσες)  Καλύτερη αντίληψη υφής αντικειμένων  Υποδοχείς σε συνδέσμους και τένοντες  Ανίχνευση αλλαγών της πίεσης  Αισθητικές πληροφορίες  Πρόσθια περιοχή βρεγματικού λοβού (κέντρο σωμ. αισθήσεων) 11

 Υποδοχείς θερμοκρασίας: ελεύθερες νευρικές απολήξεις στο δέρμα και σε σκελετικούς μυς  Υποδοχείς θερμού και ψυχρού (2 ειδών)  Οι νευρικές ώσεις μεταφέρονται αρχικά στο θάλαμο και τελικά στο βρεγματικό λοβό (κέντρο σωμ. αισθήσεων) 12

 Οφθαλμικός βολβός: σχήμα πεπλατυσμένης σφαίρας με διάμετρο 2,5 cm (στους ενήλικες)  Αποτελείται από 3 χιτώνες: 13

 Σκληρός (λευκό ματιού): εξωτερικά - σκληρό ελαστικό στρώμα από συνδετικό ιστό [πρόσθιο τμήμα σκληρού (κερατοειδής) διαφανές με μεγάλη κυρτότητα]  Χοριοειδής: εσωτερικά του σκληρού – μεγάλος αριθμός αγγείων & χρωστικές: απορρόφηση ακτινών φωτός, όχι ανάκλαση μέσα στο μάτι  Αμφιβληστροειδής: εσωτερικός - περιέχει τα φωτοϋποδεκτικά κύτταρα (ραβδία & κωνία) 14

 Πρόσθιο τμήμα χοριοειδούς: ίριδα  λείοι μυς που ρυθμίζουν το εύρος μιας οπής στο κέντρο της (κόρη οφθαλμού )  Πίσω από το σημείο σύνδεσης σκληρού με κερατοειδή χιτώνα  ο χοριοειδής παχαίνει και σχηματίζει το ακτινωτό σώμα  Πίσω από κόρη: κρυσταλλοειδής φακός – σύνδεσή του με ακτινωτό σώμα με λείους μύες (ακτινωτοί)  Κοιλότητα ανάμεσα σε φακό, ίριδα και κερατοειδή γεμάτη με υδατοειδές υγρό ( διαφανές )  Κοιλότητα πίσω από φακό γεμάτη με παχύρρευστο υγρό: υαλώδες σώμα 15

16

 Τροποποιημένα νευρικά κύτταρα στον αμφιβληστροειδή: οι απολήξεις τους ( ραβδία & κωνία ) περιέχουν φωτοευαίσθητες χρωστικές  Ραβδία : πολυάριθμα (150 Χ 10 6 )  περιφέρεια αμφιβληστροειδούς  Κωνία : λιγότερα (3 Χ 10 6 )  κέντρο του αμφιβληστροειδούς, κυρίως στην ωχρά κηλίδα Και τα δύο: συνάψεις με διπολικούς νευρώνες και μετά συνάψεις με άλλα νευρ. κυτ.  αποφυάδες τους: σχηματισμός οπτικού νεύρου (έξοδός του από άνοιγμα αμφιβληστροειδούς: οπτική θηλή) 17

18

19

 Έλεγχος έντασης εισερχόμενου φωτός και εστίαση  Προβλήματα που αφορούν την εστίαση – μυωπία, πρεσβυωπία, υπερμετρωπία, γλαύκωμα 20

 Αυτί : υπεύθυνο για αίσθηση ακοής και για ισορροπία και αποτελείται απο : Εξωτερικό – Μέσο – Εσωτερικό αυτί (3 μέρη) Εξωτερικό αυτί : Πτερύγιο & Ακουστικός πόρος  Πτερύγιο: συλλογή ήχων και κατεύθυνση προς τον ακουστικό πόρο  Είσοδος ακουστικού πόρου επενδυμένη με τριχίδια και πολλά κύτταρα  Έκκριση κυψελίδας (εμποδίζει είσοδο σκόνης και μικροβίων στο αυτί) – 21

 Μέσο αυτί : Τυμπανική κοιλότητα, τυμπανικός υμένας («τύμπανο») και 3 οστάρια (σφύρα – άκμονας – αναβολέας)  Τυμπανική κοιλότητα : Γεμάτη με αέρα – Διαχωρισμός έξω από έσω αυτί – Σ’ αυτή καταλήγει η ευσταχιανή σάλπιγγα (σύνδεση έσω αυτιού με ρινοφάρυγγα + διατήρηση ίσης πίεσης στις 2 πλευρές υμένα  σωστή ακοή)  Τυμπανικός υμένας («τύμπανο») : Οι ήχοι από τον πόρο τον θέτουν σε κίνηση  Σφύρα – άκμονα – αναβολέα (με τη σειρά) λαμβάνουν τις παλμικές κινήσεις από τον υμένα.  Η σύνδεση του αναβολέα με την ωοειδή μεμβράνη που καλύπτει την ωοειδή θυρίδα στη βάση του κοχλία οριοθετεί το μέσο με το έσω αυτί 22

23

 Έσω αυτί ονομάζεται και λαβύρινθος λόγω της πολύπλοκης κατασκευής του. Μέσα σ' αυτόν το λαβύρινθο κυκλοφορεί ένα υγρό που λέγεται λέμφος.  Τα βασικά τμήματα του λαβύρινθου είναι, οι 4 ημικύκλιοι σωλήνες, η αίθουσα και ο κοχλίας  Μηχανισμός ακοής – ισορροπίας.  Από το έσω αυτί ξεκινά το ακουστικό νεύρο που καταλήγει στα αντίστοιχα εγκεφαλικά κέντρα του ακουστικού φλοιού του εγκεφάλου 24

 Λειτουργική σύνδεση με γεύση και μαζί με όραση  Επιλογή τροφής (απαραίτητη για επιβίωση) Αισθητήριο όσφρησης: οσφρ. βλεννογόνος  1. Κάλυψη εσωτερικά του πάνω τμήματος της ρινικής κοιλότητας 2. Επιφάνεια 5 cm 2 3. Επιθηλιακά & Υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα. (βλεφαρίδες τους προεκβάλλουν στη ρινική κοιλότητα) 4. Χημικές ουσίες (αέριες) διαλύονται σε υγρά που εκκρίνουν οι βλεφαρίδες, έρχονται σε επαφή μαζί τους  Δημιουργία νευρικής ώσης 25

26

 Ν.ω. μέσω του οσφρητικού νεύρου στη βάση του κροταφικού λοβού (κέντρο όσφρησης)  Ομάδες υποδοχέων που αναγνωρίζουν 1 ή περισσότερες ουσίες  αντίληψη μεγάλης ποικιλίας ουσιών  Εξοικείωση υποδοχέα: ύστερα από επίδραση χημικής ουσίας για ορισμένο χρόνο, η αίσθηση της όσφρησης μειώνεται ή χάνεται  Όμως … ικανότητα αντίληψης άλλων ουσιών από τους ίδιους υποδοχείς! 27

28 Λειτουργική σύνδεση με όσφρηση και μαζί με όραση  Επιλογή τροφής (απαραίτητη για επιβίωση)

1. Είναι τα ειδικά όργανα της γεύσης 2. Στις αναδιπλώσεις του βλεννογόνου της γλώσσας: γευστικές θηλές & σε ουρανίσκο και φάρυγγα (λιγότεροι εκεί) 3. Αποτελούνται από στηρικτικά και ειδικά υποδεκτικά τριχοφόρα κύτταρα (50 – 150 ανά κάλυκα) 29

 Διάλυση τροφών στο σάλιο  δυνατή η ανίχνευσή τους (άρα αδύνατη η αντίληψη γεύσης σε ξηρά τροφή, χωρίς σάλιο στο στόμα)  Επαφή διαλυμένης ουσίας με βλεφαρίδες υποδεκτικών κυτ.  δημιουργία ν.ω.  θάλαμος  κέντρο γεύσης (βρεγματικός λοβός) 30

31

 4 τουλάχιστον: γλυκό – πικρό – ξινό – αλμυρό  Κύτταρα της κάθε ομάδας σε υψηλότερη συγκέντρωση σε συγκεκριμένες περιοχές της γλώσσας  Πολυπλοκότητα γευστικών αισθημάτων: αποτέλεσμα διέγερσης 1 ή περισσοτέρων ομάδων  Εξοικείωση (όπως στην όσφρηση)  Μετακίνηση τροφής σε όλη τη γλώσσα  αποφυγή «απώλειας της γεύσης» 32