ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Η RES PUBLICA ( Π. Χ.) Από τη βασιλεία στην ολιγαρχία των πατρικίων

Οι περίοδοι του ρωμαϊκού πολιτεύματος  753 – 509 Βασιλεία  509 – 27 Res publica ( ολιγαρχία )  27 π. Χ. – 326 Αυτοκρατορικό πολίτευμα

Βασιλεία (753 – 509) Αρχικά : η Ρώμη ομοσπονδία γενών (gentes)  Βασιλιάς (Rex)  Στρατηγός, ιερέας, δικαστής  Σύγκλητος (senatus)  Συμβούλιο των patres  Πληθυσμός  τρεις φυλές:Tities, Ramnes, Luceres  30 φράτρες  Συνέλευση φρατρών (comitia curiata)  κυριαρχούν οι αρχηγοί των gentes Γένεση αριστοκρατίας πατρικίων. Patres -> Patricii

Βασιλεία ( π. Χ.)  Ίδρυση της πόλεως της Ρώμης : 753 π. Χ.  Μετά το 620: Ετρούσκοι βασιλείς  Οπλιτική επανάσταση  Σχηματισμός του σώματος του ρωμαϊκού λαού ( populus romanus)  Κατανομή των πολιτών σε τιμοκρατικές τάξεις ( classes )  Δημιουργείται η Λοχίτις συνέλευση ( Comitia centuriata) στα πρότυπα της συνέλευσης του στρατού  Δημιουργία εδαφικών φυλών  Κατανομή του λαού σε φυλές (4 αστικές + 10 αγροτικές )

Η εγκαθίδρυση της res publica  Το 509 π. χ. η αριστοκρατία εκδιώκει τον τελευταίο βασιλιά  Η βασιλική εξουσία μοιράζεται σε δύο υπάτους  Εγκαθιδρύεται ολιγαρχικό καθεστώς από τους πατρικίους  Η μάζα των πολιτών ( πληβείοι ) μένουν αποκλεισμένοι από το πολίτευμα  Το 493 οι πληβείοι εξεγείρονται  Γέννηση της plebs – Αναγνώριση των δημάρχων  Τους 2 πρώτους αιώνες της res publica: διαρκής πάλη πατρικίων και πληβείων

Res publica (509 – 27 π. Χ.)  Πολίτευμα : Ολιγαρχία. Πρόσβαση στην εξουσία έχουν μόνον οι αριστοκράτες (patricii)  Σύγκλητος (Senatus) : αποτελείται από τους Patres  Δύο Ύπατοι : Ανώτατοι άρχοντες (Magistratus)  Υπατικό imperium : ανώτατη εξουσία  Εξουσία να λαμβάνουν τους οιωνούς (auspicia) – παραχωρείται με την lex curiata de imperio  Αρχικά ορίζονται από τη Σύγκλητο – Έπειτα εκλέγονται από τα comitia centuriata  Συνοδεύονται από 12 ραβδούχους

Η πάλη πατρικίων – πληβείων  493: εξέγερση των πληβείων, αποχώρηση στο Ιερό Όρος – αρνούνται να πολεμήσουν – όρκος πληβείων  Αναγνώριση των δημάρχων (tribuni plebis) ως αρχηγών των πληβείων  Θέσπιση του ‘ ιερού και απαραβίαστου ’ των δημάρχων ( όποιος προσβάλλει δήμαρχο θανατώνεται αμέσως )  473: Ίδρυση της συνέλευσης των πληβείων (concilia plebis)  449: Βαλέριοι - Οράτιοι Νόμοι  451/0: Δωδεκάδελτος Νόμος  367: Λικίνιοι - Σέξτιοι νόμοι

Ο Δωδεκάδελτος Νόμος, 451/0  Προϊόν της πάλης των πληβείων έναντι των προνομιούχων πατρικίων  Έλλειψη γραπτών νόμων -> αυθαιρεσία των υπάτων κατά την άσκηση δικαστικής δικαιοδοσίας )  Η γνώση του δικαίου αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο των ποντιφήκων  Το 462 π. Χ. η plebs απαιτεί γραπτούς νόμους δια του δημάρχου Terentilius Arsa  Στόχος: περιορισμός του υπατικού Imperium μέσω του γραπτού νόμου (lex)

Η Δεκανδρία (Decemviri legibus scribundis)  Ανατίθεται σε επιτροπή η μελέτη των νομοθεσιών της Αθήνας ( Σόλωνα ) και Μεγάλης Ελλάδας  Το 451 π. Χ. η λοχίτις συνέλευση ( comitia centuriata) ορίζει για ένα χρόνο δέκα έκτακτους άρχοντες, πατρικίους, στους οποίους ανατίθεται η σύνταξη του κώδικα  Οι άρχοντες αυτοί (Decemviri) έχουν το υπατικό imperium και ασκούν όλες τις λοιπές εξουσίες  Όλες οι άλλες αρχές αναστέλλονται  Συντάσσουν δέκα πίνακες (δέλτους) με διατάξεις  Υπάρχουν ελλείψεις, ορίζεται νέα δεκαμελής επιτροπή, από πατρικίους και πληβείους, που συντάσσει δύο ακόμα Δέλτους  Το νομοθέτημα ψηφίζεται από τη λοχίτιδα συνέλευση  Δημοσιεύεται το 449/8 π.Χ. στο Forum Romanum

O ι 2 τελευταίες Δέλτοι  Προϊόν διαπραγματεύσεων μεταξύ πατρικίων και πληβείων  Αναγνωρίζεται στους πληβείους το δικαίωμα του συνέρχεσθαι  Καταργείται η ποινική δικαιοδοσία των υπάτων : Απαγορεύεται η εκτέλεση χωρίς δικαστική απόφαση. Η απόφαση περνά στη λοχίτιδα συνέλευση  Αναγνωρίζεται εκ νέου το δικαίωμα προσφυγής στην κρίση του λαού όσων καταδικάσθηκαν από άρχοντες (provocatio ad populum) : στη λοχίτιδα συνέλευση για βαριές ποινές, στην φυλέτιδα για ελαφρότερες  O πάτρωνας (patronus) που δεν συνδράμει τον πελάτη του (cliens), απειλείται με αρές ( κατάρες )

Ο Ναός του Κρόνου (Saturn ), (498 π. Χ.), από τους παλαιότερους του Forum Fomanum. Δίπλα σε αυτόν υπάρχουν τα ερείπια της rostra, του βήματος των ρητόρων, επί του οποίου είχε αναρτηθεί ο Δωδεκάδελτος.

Βαλέριοι Οράτιοι Νόμοι 449 π. Χ. Οι ύπατοι του 449, Λ. Βαλέριος και Μ. Οράτιος θεσπίζουν νόμους υπέρ των πληβείων :  Αναγνωρίζεται νομοθετικά η δημαρχική ασυλία  Όποιος βλάπτει τους δημάρχους θανατώνεται και η περιουσία του δημεύεται  Αναγνωρίζονται επίσημα τα ψηφίσματα της συνέλευσης των πληβείων (plebiscita)  Θα εξισωθούν με τους νόμους των συνελεύσεων του λαού (leges) το 286 π. Χ., με την lex Hortensia  Απαγορεύεται ο ορισμός άρχοντα που οι αποφάσεις του δεν υπόκεινται στην προσφυγή στο λαό  Αναγνωρίζεται επίσημα το δικαίωμα του δημάρχου να εισάγει για εκδίκαση στη συνέλευση του λαού τις υποθέσεις στις οποίες ο ύπατος επέβαλε θανατική ποινή

K υβερνητικά όργανα της Res publica  1. Άρχοντες (magistrati)  2. Συνελεύσεις του ρωμαϊκού λαού (comitia)  3. Σύγκλητος (senatus)

1. Οι άρχοντες του ρωμαϊκού λαού  Ύπατοι  ( Δικτάτωρ )  Τιμητές  Πραίτορες  Αγορανόμοι  Ταμίες

Οι άρχοντες στη Res publica: Χαρακτηριστικά  Εκλογή από τις συνελεύσεις ( εκτός από τον δικτάτορα ), υπό την καθοδήγηση και τον έλεγχο των εν ενεργεία υπάτων  Ετήσια θητεία  Συλλογικότητα ( από το 450 π. Χ.) = ομοφωνία (το veto του ενός ακυρώνει την πράξη (prohibitio – intercessio)  Ιεραρχία ( cursus honorum)  Διαφορετικής έκτασης εξουσία ανάλογα με την θέση τους  Imperium  Potestas  Οικογενειοκρατία – οικονομική επιφάνεια – πελατεία (clientes)

Imperium και potestas  Οι άρχοντες του ρωμαϊκού λαού διαθέτουν δύο ειδών εξουσία ανάλογα με το αξίωμά τους:  1. Imperium (ανώτατη εξουσία)  Δικτάτωρ – Ύπατοι – Πραίτορες  2. Potestas (ισχύς στα πλαίσια των καθηκόντων τους)  Τιμητές – Αγορανόμοι – Ταμίες – Δήμαρχοι

Οι 2 Ύπατοι ( Consules )  Είναι οι ανώτατοι άρχοντες του ρωμαϊκού λαού  Χαράσσουν την κυβερνητική πολιτική σε συνεργασία με τη σύγκλητο  Εκλέγονται από τη λοχίτιδα συνέλευση (από το 443)  Η φρατρική συνέλευση τους δίνει τυπικά το imperium – auspicium  Ο λαός δεν μπορεί να τους παύσει  Συλλογικότητα  Ο ύπατος περιορίζεται μόνο από το veto του άλλου υπάτου και από την intercessio ενός δημάρχου

Αρμοδιότητες των υπάτων  Ανώτατη εξουσία, πολιτική - στρατιωτική:  Imperium domi (εξουσία διακυβέρνησης στο εσωτερικό της πόλης  Imperium militiae (αρχηγία του στρατού)  Δικαίωμα σύμπραξης με τη Σύγκλητο  Δικαίωμα σύγκλησης των συνελεύσεων  Αστική δικαιοδοσία απονομής χάριτος  Iurisdictio (δικαιοπλαστική εξουσία)  Coercitio (εξουσία καταναγκασμού - επιβολή ποινών)  Υπόκεινται όμως στην provocatio ad populum

Ο δικτάτωρ (dictator)  Έκτακτο αξίωμα  Διάρκεια μέχρι 6 μήνες  Ορίζεται από τους υπάτους μετά από πρόταση της συγκλήτου, σε εξαιρετικές περιπτώσεις  Ορίζει βοηθό του έναν ίππαρχο  Ανώτερη όλων αρχή : 24 ραβδούχοι  Δεν καταργεί τους τακτικούς άρχοντες αλλά έχει την υπακοή όλων  Δεν υπόκειται ούτε στη δημαρχική εξουσία ούτε στην provocatio ad populum  Συχνή αρχή κατά τον 5 ο και 4 ο αιώνα. Επίσημη κατάργηση το 44 μ. Χ.

Οι πραίτορες (Praetores)  Η αρχή δημιουργείται το 367 ( αστυδίκης : Praetor Urbanus)  Το 242 προστίθεται δεύτερος πραίτωρ (επί των ξένων: Praetor Peregrinus)  Άλλοι τέσσερις αργότερα  Αρχικά διοικητές επαρχιών  Στη συνέχεια αποκτούν ποινικές δικαιοδοσίες εντός της πόλεως  Εκλέγονται από τη λοχίτιδα συνέλευση (από το 443)  Η φρατρική συνέλευση τους δίνει τυπικά το imperium – auspicium

Αρμοδιότητες των πραιτόρων  Imperium (domi) – 2 ραβδούχοι  Δικαίωμα σύμπραξης με τη σύγκλητο  Δικαίωμα σύγκλησης των συνελεύσεων  Κύρια αρμοδιότητα: απονομή δικαιοσύνης  Εκδίδουν Ήδικτο (edictum) κατά την ανάληψη των καθηκόντων τους  Ήδικτο: Κατάλογος δικαιωμάτων που δεσμεύονται να προστατεύσουν με αγωγές  Έχουν σημαντικότατο ρόλο στη δημιουργία ιδιωτικού δικαίου (Ius praetorium) μέσω των δικαστικών αποφάσεων  Προεδρεύουν στα ποινικά δικαστήρια που δημιουργούνται από το 149 π.Χ.

Αγορανόμοι - Ταμίες Αγορανόμοι (Aediles) 4  Δεν έχουν imperium, μόνο potestas  Αστική δικαστική δικαιοδοσία για διαφορές στην αγορά  Εκδίδουν ήδικτο κάθε χρόνο (στην έναρξη της θητείας τους Ταμίες (Quaestores)  Aρχικά 4, στη συνέχεια 6  Αρμόδιοι για τις ανακρίσεις ποινικών υποθέσεων  Διαχείριση δημόσιου θησαυροφυλακίου

Οι 2 Τιμητές (Censores)  Η αρχή δημιουργείται το 443  Εκλέγονται κάθε 5 χρόνια από τη λοχίτιδα συνέλευση  Διάρκεια : 18 μήνες  Χωρίς imperium – ραβδούχους  Όμως η ισχύς τους (potestas) είναι ανώτερη, δεν υπόκεινται στο δημαρχικό veto ούτε στην intercessio άλλου άρχοντα  Αρμοδιότητες :  Census (υπαγωγή στον κατάλογο των ρωμαίων πολιτών: κατανομή στρατιωτικών και φορολογικών βαρών, θέσης στις συνελεύσεις. cura morum: κρίνουν τα ήθη, τιμωρούν με πρόστιμο ή υποβιβασμό)  Σύνθεση της Συγκλήτου ( από το 318/3)  Διαχείριση κρατικής περιουσίας

Ιεραρχία των αρχόντων Τον 2 ο αιώνα π.Χ. παγιώνεται η ιεραρχία των αρχοντικών αξιωμάτων (Cursus honorum):  Ύπατοι ( από 42 ετών )  Πραίτορες ( από 40 ετών )  Αγορανόμοι ( από 36 ετών )  Ταμίες ( από 30 ετών )  Δήμαρχοι ( από 27 ετών ) Εκτός ιεραρχίας :  Δικτάτωρ  Τιμητές ( από 44 ετών )

Οι 10 δήμαρχοι ( Tribuni plebis )  Αποκλειστικό αξίωμα των πληβείων – προστάτης της plebs  Από τον 4 ο αι. ενσωματώνεται στην παραδοσιακή πολιτική  Δεν έχουν imperium αλλά η εξουσία τους είναι ανώτερη, ιερή και απαραβίαστη. Δικαίωμα θανάτωσης χωρίς δίκη όποιου προσβάλλει το αξίωμα ή την plebs (sacer ). Από το 449 ισχύει για όλους  Προστασία (Auxilium) υπέρ των πληβείων  Δικαίωμα ακύρωσης (Veto) των πράξεων όλων των αρχόντων (εκτός του δικτάτορα)  Περιορίζεται μόνο από την intercessio ενός άλλου δημάρχου  Από τον 3 ο αι. δικαίωμα σύμπραξης με τη Σύγκλητο

Οι ρωμαϊκές συνελεύσεις Δύο συνελεύσεις όλου του λαού:  Λοχίτις συνέλευση: Comitia centuriata  Φυλέτις συνέλευση: Comitia tributa Η αρχαϊκή συνέλευση των φρατρών (επί βασιλείας)  Φρατρική συνέλευση: Comitia curiata  αποτελείται από 30 εκπροσώπους των φρατρών Μία συνέλευση μόνο της plebs:  Συνέλευση των πληβείων: Concilia plebis

Λοχίτις συνέλευση : Comitia centuriata  Η κύρια συνέλευση των Ρωμαίων πολιτών  Οι πολίτες χωρίζονται σε 5 περιουσιακές τάξεις (classes) ( από το 440). Οι τάξεις απαρτίζονται από λόχους με άνισο αριθμό πολιτών  Κάθε λόχος έχει μία ψήφο  1 η τάξη ( ασσάρια ): 98 λόχοι (18 λόχοι ιππέων + 80 λόχοι πεζικού )  2 η τάξη ( ασσάρια ): 20 λόχοι  3 η τάξη ( ασσάρια ): 20 λόχοι  4 η τάξη ( ασσάρια ): 20 λόχοι  5 η τάξη ( ασσάρια ): 30 λόχοι  Εκτός τάξης : 5 λόχοι

Λοχίτις συνέλευση : αρμοδιότητες  Εκλέγει τους ανώτερους άρχοντες  Ψηφίζει νόμους που της υποβάλλουν οι άρχοντες  Δικάζει υποθέσεις που επισύρουν θανατική ποινή

Φυλέτις συνέλευση: Comitia tributa  Δημιουργείται περί το 350  Αποτελείται από 35 φυλές  4 αστικές + 31 αγροτικές  Κάθε φυλή έχει μία ψήφο  Ευνοεί όσους έχουν ακίνητη περιουσία στην ύπαιθρο  Ψηφίζει νόμους  Εκλέγει κατώτερους άρχοντες ( αγορανόμους και ταμίες )  Από τον 3 ο αι. π. Χ. κύρια αρμοδιότητα η ποινική δικαιοσύνη ( επιβάλλει υψηλά πρόστιμα )

Η Σύγκλητος (senatus)  Ένα ολιγαρχικό κυβερνητικό συμβούλιο

Η Σύγκλητος : σύνθεση  Αποτελείται από 300 συγκλητικούς (patres)  Κριτήριο : η προηγούμενη θητεία σε αξίωμα  Προέρχονται συνεπώς από την ανώτατη τάξη ( σηστέρσιοι )  Επιλέγονται από τους τιμητές (lectio senatus)  Μέχρι το 318/3 (lex Ovinia) είναι ισόβιοι  Συγκαλείται μόνο από άρχονται με imperium  Απαντά σε ερώτημα που θέτει ο άρχοντας – η τελική απόφαση : senatus consultum  Συνεδριάζει δημόσια στην curia

Η Σύγκλητος : αρμοδιότητες  Πόλεμος - διπλωματία  Ορίζει δύναμη στρατεύματος, αριθμό λεγεώνων, ζώνη επιχειρήσεων κάθε υπάτου  Διαμορφώνει τη lex data που διέπει τις επαρχίες  Δέχεται ξένους πρεσβευτές  Διαχειρίζεται κατ ’ αποκλειστικότητα τα οικονομικά του κράτους  Διεθνές δικαστήριο ( επαρχιώτες ), διεθνής διαιτησία ( μεταξύ ιταλικών πόλεων, ξένων πόλεων, ξένων λαών )  Παρέχει το κύρος της ( auctoritas ) στους νόμους που ψηφίζονται από τα comitia:  Μέχρι το 339: μετά την ψήφιση  Μετά το 339 ( lex Publilia ): εκ των προτέρων