Κύκλος ζωής ψηφιοποίησης, Καλές πρακτικες ψηφιοποίησης σε βιβλιοθήκες & αρχεία του εξωτερικού ( Συνάντηση 7) Μέρος του περιεχομενου της παρουσίασης αντλήθηκε απο την μεταπτυχιακή εργασία της Ειρήνη Μιάρη, Ψηφιακά αποθετήρια Πολιτισμικών Μονάδων. Το πέρασμα από τον Αναλογικό στον Ψηφιακό κόσμο. Η περίπτωση του Φωτογραφικού Αρχείου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Γραφικές τέχνες-Πολυμέσα, Ανοιχτο Πανεπιστήμιο, 2013 Ψηφιοποίηση & ψηφιακή επεξεργασία εικόνας Τμημα Τεχνολόγων περιβάλλοντος Συντήρηση Πολιτιστικής Κληρονομιάς ΤΕΙ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ Δρ Βασίλειος Κάντας (14/05/2015)

Ψηφιοποιηση στις βιβλιοθηκες Bodleian (Oxford University), Wren (Cambridge University, Trinity College), Vatican, Stanford University, Baltimore museum, US National Archive, UK National Archives, London Metropolitan Archives

Ψηφιοποιηση Φιλμ

New Zealand archives, Συμβουλες για σκαναρισμα Προτασεις DIY (κανε το μονος σου) ψηφιοποιησης βιβλιων

Europeana digital library, World digital library concept

All electronic, bookless, Library (Βιβλιοθηκη Ψηφιοποιημενου υλικού στο Τεξας)

Σχεδιασμός έργου οι εργασίες που πρέπει να γίνουν, το ανθρώπινο δυναμικό άνθρωποι που θα απασχοληθεί, ο τόπος υλοποίησης του έργου ψηφιοποίησης, ο χρόνος υλοποίησης του έργου ψηφιοποίησης, τα μέσα υλοποίησης του έργου ψηφιοποίησης.

Για τον σωστό σχεδιασμό του έργου πρέπει (Γαλάνη et al σελ.15-16): 1. Να υπάρχουν καθορισμένοι στόχοι οι οποίοι επηρεάζουν άμεσα το υλικό προς ψηφιοποίηση, την προστασία και τη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων και τις ενέργειες δημοσίευσης και προβολής. 2. Να γίνει αναλυτική καταγραφή των πόρων για να μπορεί να αναζητηθεί χρηματοδότηση και προσωπικό αλλά και για να μπορεί να αποφασιστεί εάν το έργο θα εκτελεστεί από τον ίδιο τον οργανισμό ή από τρίτο φορέα.. Επιπλέον, πρέπει να γίνει ένα πλάνο εκπαίδευσης εργαζομένων για οποιεσδήποτε έκτακτες ανάγκες επιμόρφωσης. 3. Να γίνει έρευνα παρόμοιων έργων που έχουν γίνει στο παρελθόν ή είναι σε εξέλιξη με παρόμοιο ή ίδιο περιεχόμενο, έτσι ώστε να προληφθούν τυχόν προβλήματα στην εξέλιξη της διαδικασίας, να εκτιμηθεί ο όγκος δουλειάς και τα τεχνολογικά και ανθρώπινα μέσα για την επίτευξη του έργου αλλά και να αναπτυχθούν ιδέες πάνω στην διαδικασία. 4. Να διερευνηθούν τα πνευματικά δικαιώματα για να μπορεί να δημοσιοποιηθεί το παραγόμενο έργο. 5. Να εκπονηθεί ένα εναλλακτικό πλάνο για τυχόν δυσλειτουργείς που μπορεί να προκύψουν στην διεξαγωγή του έργου. 6. Να καταγραφούν όλες οι αποφάσεις κατά τον σχεδιασμό του έργου, ώστε να μπορούν να βοηθήσουν σε μελλοντική χρήση.

Τα στοιχεία που προτείνεται να καταγραφούν σε αυτή τη φάση στόχοι του έργου, χρηματοδότηση, κόστος, χρονικοί περιορισμοί για την ολοκλήρωση του έργου, στελέχωση, διαθέσιμοι πόροι και ειδικότητες του ήδη υπάρχοντος προσωπικού, πνευματικά δικαιώματα των πρωτοτύπων, αποτελέσματα ερευνών παρόμοιων έργων, μελέτη ανάλυσης ρίσκου κ.λπ., εθνικές οδηγίες για την ποιότητα των ψηφιακών αντικειμένων (για παραδείγμα ανάλυση ψηφιακών εικόνων), πρότυπα μεταδεδομένων, τρόπος ονοματοδοσίας των αρχείων, σχεδιασμός και διαδικασίες για τη διατήρηση των ψηφιακών αντικειμένων (αποθήκευση, ανανέωση των αρχείων και των αποθηκευτικών μέσων κ.λπ.), χρονικός προγραμματισμός του έργου, ο οποίος θα περιλαμβάνει τις ημερομηνίες έναρξης και λήξης των υποέργων, όπως επίσης και τα βασικάπαραδοτέα.

επιλογή περιεχομένου Είναι πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί ένα έργο ψηφιοποίησης για το σύνολο των αντικειμένων μίας συλλογής. Ακόμη και αν αυτό ήταν εφικτό, δεν είναι όλα τα αντικείμενα προς αξιοποίηση. Πρέπει λοιπόν να καθοριστούν κριτήρια βάσει των οποίων να γίνει η επιλογή των σημαντικότερων, για το έργο, αντικειμένων προς ψηφιοποίηση. Είναι βασικό να οριστικοποιηθούν τα κριτήρια σε αρχικό στάδιο της διαδικασίας. Για την οριστικοποίηση των κριτηρίων πρέπει να γίνουν συγκεκριμένοι έλεγχοι και να ληφθούν υπόψη οι παράγοντες που αναφέρονται στον παρακατω πίνακα. Πίνακας: Κριτήρια για την επιλογή του προς ψηφιοποίηση περιεχομένου (Καπανιάρης, 2008)

Α/Α Κριτήρια Περιγραφή (Έλεγχοι) 1 Ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας *Έλεγχος περιορισμών λόγω πνευματικών δικαιωμάτων. *Έλεγχος διάθεσης ψηφιακών αντιγράφων. 2 Κατάσταση των προς ψηφιοποίηση αντικειμένων *Έλεγχος ψηφιακής αποτύπωσης με ακρίβεια σε αντικείμενα με πληροφοριακή και ιστορική αξία. *Έλεγχος φυσικής κατάστασης των αντικειμένων που θα ψηφιοποιηθούν. *Έλεγχος ύπαρξης αναλογικών υποκατάστατων (μικροφίλμ, slides). 3 Κόστος της ψηφιοποίησης *Έλεγχος επαρκής χρηματοδότησης φορέα για ψηφιοποίηση συγκεκριμένων αντικειμένων *Έλεγχος για το αν υπάρχει ρητή δέσμευση του φορέα για την διαχείριση και τη διατήρηση των ψηφιακών αντιγράφων μετά το πέρας του έργου *Έλεγχος για το αν η ψηφιοποίηση συγκεκριμένων αντικειμένων μπορεί να προσελκύσει. χρηματοδότηση ή έσοδα στο φορέα από εμπορική εκμετάλλευση. 4 Ζητήματα διατήρησης * Έλεγχος για πιθανούς κινδύνους καταστροφής του πρωτοτύπου κατά την ψηφιοποίηση. *Έλεγχος για την δυνατότητα διατήρησης ευαίσθητων αντικειμένων από την παραγωγή ψηφιακού υποκατάστατου. 5 Οργάνωση και επαρκής τεκμηρίωση *Έλεγχος ύπαρξης λογικής ταξινόμησης των πρωτοτύπων. *Έλεγχος επάρκειας πληροφοριών για προς ψηφιοποίηση αντικείμενα (περιγραφή, δομή, βιβλιογραφικές πηγές κλπ). 6 Επιδιωκόμενες χρήσεις *Έλεγχος πρόσβασης των αντικειμένων πριν την ψηφιοποίηση (ευκολότερη ή επιλεκτική πρόσβαση). *Έλεγχος συχνότητας χρήσης των ψηφιακών αντικειμένων. *Έλεγχος χρήσης απαιτήσεων πιθανών χρηστών του υλικού που θα προκύψει από την ψηφιοποίηση. *Έλεγχος καταλληλότητας του προς ψηφιοποίηση υλικού για πρόσβαση μέσω διαδικτύου. 7 Στόχοι του έργου *Έλεγχος οριστικοποίησης στόχων του έργου κατά το προηγούμενο στάδιο. 8 Διαθεσιμότητα ήδη υπαρχόντων ψηφιακών αναπαραστάσεων των εν λόγω αντικειμένων * Έλεγχος υπαρχόντων ψηφιακών αναπαραστάσεων στα πλαίσια προηγούμενου έργου και εξέταση ποιότητας, τεκμηρίωσης και η λειτουργικότητας των ψηφιακών αντιγράφων. * Έλεγχος των στόχων του παρόντος έργου ψηφιοποίησης σε ζητήματα πρόσβασης και χρήσης των ψηφιακών αντικειμένων σε σχέση με άλλο έργο ψηφιοποίησης που έχει υλοποιηθεί. 9 Δυνατότητες του φορέα *Έλεγχος επάρκειας από τον φορέα υλοποίησης για απαιτούμενους πόρους για τη δημιουργία, διαχείριση και διατήρηση της ψηφιακής συλλογής.

Διάγραμμα ροής της επιλογής περιεχομένου προς ψηφιοποίηση από την Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Harvard (Γαλάνη et al. 2005)

Προετοιμασία (κατάλληλο υλικό που είναι αναγκαίο για την υλοποίηση του έργου ψηφιοποίησης) Α/Α ΕΙΔΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗΣ - ΧΡΗΣΗ 1.Επίπεδος σαρωτής (scanner) Έχουν τη δυνατότητα να σαρώνουν αντικείμενα σε μέγεθος τουλάχιστον Α4. Είναι ιδανικοί για πρωτότυπα που μπορούν να πιεστούν πάνω σε μια επίπεδη και σκληρή επιφάνεια, χωρίς ζημιές. Χρησιμοποιούνται για έγγραφα, φωτογραφίες, άδετο έντυπο υλικό, χειρόγραφα κ.λπ. 2 Σαρωτές για φιλμ και slides Εξαιτίας της εξειδίκευσής τους, επιτυγχάνουν ταχύτερους χρόνους σάρωσης και πιο προσεκτική μεταχείριση των πρωτοτύπων σε σχέση με τους επίπεδους σαρωτές. Χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τη σάρωση φωτογραφικών αρνητικών και slides (π.χ. 35 mm) αντίστοιχ 3Σαρωτές για βιβλία Στους σαρωτές αυτούς τα πρωτότυπα συνήθως τοποθετούνται με κατεύθυνση προς τα πάνω, πάνω σε ένα ειδικό πλαίσιο, φωτισμένα υπό γωνία και η σάρωση γίνεται από ψηλά. Χρησιμοποιούνται κυρίως για βιβλιοδετημένους τόμους ή για πρωτότυπα τα οποία δεν μπορούν να πιεστούν στην επιφάνεια του επίπεδου σαρωτή. 4Σαρωτές με τύμπανο Τα πρωτότυπα στους σαρωτές αυτού του τύπου τοποθετούνται σε ένα τύμπανο το οποίο γυρίζει γύρω από ένα αισθητήρα. Χρησιμοποιείται για ψηφιοποίηση σε σύγχρονα αντικείμενα στα οποία δεν υπάρχει κίνδυνος η διαδικασία αυτή να προκαλέσει 5. Ψηφιακές Φωτογραφικές Μηχανές Φωτογράφηση σε επιθυμητές τιμές για την ανάλυση (μέγιστη ανάλυση, χρωματικό βάθος κλπ). Χρησιμοποιούνται για έργα τα οποία διαθέτουν μεγάλα αντικείμενα, όπως χάρτες, μεγάλες αφίσες κ.λπ. και αντικείμενα τα οποία δεν μπορούν να σαρωθούν, όπως τρισδιάστατα αντικείμενα, έργα τέχνης κλπ. 6Υπολογιστικό Σύστημα Το υπολογιστικό σύστημα που απαιτείται κατά τη διαδικασία της ψηφιοποίησης θα πρέπει να αποτελείται τουλάχιστον από ένα σταθμό εργασίας με ικανοποιητική υπολογιστική ισχύ και επεξεργαστή βελτιστοποιημένο για επεξεργασία εικόνων, ισχυρή μνήμη, μεγάλο χώρο αποθήκευσης, και μεγάλης ταχύτητας συνδέσεις. Χρησιμοποιείται ως βασικός εξοπλισμός πάνω στον οποίο θα πραγματοποιηθεί η ψηφιοποίηση δηλαδή η σάρωση και η επεξεργασίας της εικόνας με ειδικό λογισμικό. 7Λογισμικό Λογισμικό σάρωσης, Λογισμικό επεξεργασίας της εικόνας, Λογισμικό επεξεργασίας του ήχου, Λογισμικό επεξεργασίας τρισδιάστατων μοντέλων, Λογισμικό επεξεργασίας video,Λογισμικό μεταδεδομένων, Λογισμικό διαχείρισης Χρησιμοποιείται για ψηφιοποίηση, αποθήκευση και διαχείριση του ψηφιοποιημένου υλικού, το οποίο πρέπει να υποστηρίζει την αποθήκευση και διαχείριση τόσο των ψηφιακών αντικειμένων όσο και των μεταδεδομένων τους.

μεταχείρηση πρωτοτύπων Είναι πολύ σημαντικό τα πρωτότυπα προς ψηφιοποίηση να μεταχειρίζονται με ιδιαίτερη προσοχή και υπευθυνότητα. Πολλά από αυτά είναι ιδιαίτερα παλιά ή και εύθραυστα. Γενικότερα όλα τα υλικά είναι επιρρεπή σε εξωτερικούς παράγοντες όπως το φως ή η υγρασία, γι’ αυτό είναι χρήσιμο να ζητηθεί βοήθεια από ειδικούς στο αντικείμενο. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη μετακίνηση των αντικειμένων προς ψηφιοποίηση για να αποφευχθούν οποιεσδήποτε ζημιές ή καταστροφές στα πρωτότυπα. Στον οδηγό του Πανεπιστημίου Πατρών παραθέτονται συγκεκριμένες οδηγίες για καθένα από τα υλικά προς ψηφιοποίηση. Αναλυτικά τα πρωτότυπα μπορεί να είναι κατασκευασμένα από τα εξής υλικά (Γαλάνη et al σελ. 41): χαρτί, βιβλία, φωτογραφίες, Slides και φιλμ, Slides από γυαλί, πίνακες ζωγραφικής (σε κορνίζα/ stretched), έργα ζωγραφικής (unstretched), ηλεκτρονικά μέσα, υφάσματα- κουστούμια, μεταλλικά αντικείμενα, έπιπλα, κεραμικά, γυάλινα και εμαγιέ αντικείμενα.

Πριν την ψηφιοποίηση συνιστάται να γίνονται οι ακόλουθες εργασίες (Γαλάνη et al σελ.46): εξέταση κάθε αντικειμένου ώστε να προσδιοριστούν οι διαστάσεις του και η κατάστασή του, έγκριση από τους υπεύθυνους περιεχομένου ότι η κατάσταση του κάθε αντικειμένου επιτρέπει την ψηφιοποίηση, διαφορετικά, και εφόσον κρίνεται σκόπιμο, συντήρησή του, ταξινόμηση των αντικειμένων και έλεγχος μήπως υπάρχουν προβλήματα στα πρωτότυπα (π.χ. διπλωμένες σελίδες ή σελίδες που λείπουν σε βιβλία), ειδική σήμανση των αντικειμένων τα οποία χρειάζονται ειδική μεταχείριση (π.χ. λόγω της κατάστασής τους), απομάκρυνση των πλαστικών προστατευτικών θηκών των πρωτοτύπων, καθώς οι θήκες συνήθως προσελκύουν σκόνη και στο αποτέλεσμα της ψηφιοποίησης θα είναι εμφανείς οι πτυχές και οι γρατσουνιές που πιθανόν να έχει η θήκη. Βέβαια, η ψηφιοποίηση χωρίς τις θήκες απαιτεί μεγαλύτερη φροντίδα, συνεπώς και περισσότερο χρόνο. προετοιμασία ειδικών σημειωμάτων τα οποία θα συνοδεύουν τα ψηφιακά αντίγραφα ομάδων αντικειμένων, σελίδων ενός τόμου κ.λπ.

ψηφιοποίηση Η ψηφιοποίηση συνιστάται στην σάρωση, την ψηφιακή φωτογράφηση, στην επεξεργασία και στο έλεγχο ποιότητας του ψηφιακού αντιγράφου. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα του τελικού αποτελέσματος της ψηφιοποίησης είναι οι εξής: η ανάλυση, το χρωματικό βάθος, το δυναμικό πεδίο, ο λόγος σήματος προς θόρυβο (SNR-Signal to noise ratio). Η ανάλυση συνδέεται με την πυκνότητα της πληροφορίας την οποία μπορεί να αποτυπώσει και εκφράζεται σε κουκίδες ανά ίντσα (dots per inch- DPI) ή σε pixels ανά ίντσα (pixels per inch- PPI). Υπάρχει ένα σημείο ισορροπίας στο οποίο η ανάλυση και το χρωματικό βάθος της ψηφιακής αποτύπωσης εναρμονίζονται απόλυτα με το πληροφοριακό περιεχόμενο του πρωτοτύπου. Ο οδηγός καλών πρακτικών ορίζει την ελάχιστη ανάλυση για την σάρωση των διαφόρων πρωτοτύπων, η επιλογή όμως της ανάλυσης καθορίζεται και από μία σειρά άλλων παραγόντων όπως η φύση του πρωτοτύπου, οι στόχοι του έργου, ο προϋπολογισμός και το προσωπικό που μπορεί να παρέχει ο φορέας. Άρα η ψηφιακή αποτύπωση πρέπει να γίνεται στη μέγιστη δυνατή ανάλυση που επιτρέπεται από το κόστος και τους διαθέσιμους πόρους και που θεωρείται ικανοποιητική για το συγκεκριμένο αντικείμενο. Στο πίνακα 3 παρουσιάζονται οι ελάχιστες απαιτήσεις σάρωσης σε ανάλυση και χρωματικό βάθος για το ψηφιακό υποκατάστατο από σάρωση σύμφωνα με τις κρατούσες συνθήκες σε Ευρώπη, ΗΠΑ και αλλού (Γαλάνη et al σελ.54-55).

ελάχιστες απαιτήσεις ανάλυσης για σάρωση (Καπανιάρης, 2008) Πρωτότυπο αντικείμενο Ελάχιστη ανάλυση Χρωματικό Βάθος Φωτοτυπημένο υλικό (ασπρόμαυρο) dpi 8 bit γκρι Έντυπο υλικό (ασπρόμαυρο) 400 dpi ή4000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι Έντυπο υλικό (έγχρωμο) 400 dpi ή 4000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 24 bit Χάρτες και γραφικά (ασπρόμαυρα) 300 dpi ή 4000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι Χάρτες και γραφικά (έγχρωμα) 300 dpi ή 4000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 24 bit Φωτογραφίες (ασπρόμαυρες) 600 dpi ή 5000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι Φωτογραφίες (έγχρωμες) 600 dpi ή 5000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 24 bit Έργα τέχνης (ασπρόμαυρα) 600 dpi ή 5000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι Έργα τέχνης, υφάσματα (έγχρωμα) 600 dpi ή 5000 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση 24 bit 35mm slides, αρνητικά κ.λπ.(ασπρόμαυρα) 2400 dpi 8 bit γκρι 35mm slides, αρνητικά κλπ (έγχρωμα) 2400 dpi 24 bit 6cm X 6cm slides (ασπρόμαυρα) 2000 dpi 8 bit γκρι 6cm X 6cm slides (έγχρωμα) 2000 dpi 24 bit Slides ή πλάκες από γυαλί (ασπρόμαυρα) 600 dpi 8 bit γκρι

Αποθήκευσης ασπρόμαυρης εικόνας Το χρωματικό βάθος είναι άμεση συνάρτηση των χρωματικών τόνων που μπορούν να αποτυπωθούν. Ο τόνος κάθε pixel αναπαριστάται με bits. Μια εικόνα 1-bit είναι ασπρόμαυρη (εικόνα 5). Το κάθε pixel αναπαριστάται από ένα bit, επομένως μπορεί να είναι αποκλειστικά άσπρο ή μαύρο). Μία εικόνα 8-bit διαθέτει 256 αποχρώσεις (28= 256) και μία εικόνα 24-bit διαθέτει 224 = αποχρώσεις. Η αποτύπωση σε μεγαλύτερο χρωματικό βάθος συμβάλει στην μείωση του θορύβου και εκτείνει το φάσμα των αποχρώσεων της εικόνας χωρίς απώλεια πληροφορίας (Γαλάνη et al σελ.58).

Το δυναμικό πεδίο μετράει το φάσμα ανάμεσα στο πιο φωτεινό και το πιο σκοτεινό σημείο της εικόνας. Το δυναμικό πεδίο προκύπτει ως συνάρτηση του λογαρίθμου της οπτικής πυκνότητας, με την τιμή 0,0 να αντιπροσωπεύει το απόλυτο λευκό και την τιμή 4,0 το απόλυτο μαύρο. Πιο συγκεκριμένα, το δυναμικό πεδίο είναι το φάσμα των τιμών της οπτικής πυκνότητας (ανάμεσα στο 0 και το 4) που μπορεί να διακρίνει ένας σαρωτής. Όσο μεγαλύτερο χρωματικό βάθος έχουν οι σαρωτές, τόσο μεγαλύτερη οπτική πυκνότητα μπορούν να αποτυπώσουν (Γαλάνη et al σελ.59). Ως θόρυβος καλείται οποιαδήποτε ανεπιθύμητη συνιστώσα μέσα στο σήμα της εικόνας και μπορεί να προκληθεί από σχεδιαστικές αστοχίες της συσκευής αποτύπωσης. Ο θόρυβος μετρείται με τον λόγο σήματος προς θόρυβο ο οποίος πρέπει να είναι τουλάχιστον 60dB για χρωματικό βάθος 24-bit και τουλάχιστον 75dB για χρωματικό βάθος 36-bit. Γενικά όσο μεγαλύτερος είναι ο λόγος αυτός τόσο καλύτερη ποιότητα διαθέτει η ψηφιακή εικόνα (Γαλάνη et al σελ.59).

Οι συσκευές (σαρωτές, οθόνες) που θα χρησιμοποιηθούν στη διαδικασία της ψηφιοποίησης πρέπει αρχικά να ρυθμιστούν πριν ξεκινήσει η όλη διαδικασία. Αυτό γίνεται για να επιτευχθεί η μέγιστη απόδοση τους ώστε να υπάρχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Τόσο για της συσκευές σάρωσης όσο και τις συσκευές προβολής απαιτείται ειδικό λογισμικό διαχείρισης χρωμάτων, ιδιαίτερα εάν το έργο ψηφιοποίησης διαθέτει και έγχρωμα έργα. Μετά την ψηφιοποίηση ακολουθεί η επεξεργασία των ψηφιακών αντιγράφων. Παρά το γεγονός ότι ο οδηγός καλών πρακτικών δεν συστήνει επεξεργασία μετά την ψηφιοποίηση, αυτή είναι αναγκαία σε μερικές περιπτώσεις. Μερικές ενέργειες επεξεργασίας που μπορούν να βρουν εφαρμογή σε έργα ψηφιοποίησης είναι οι ακόλουθες (Γαλάνη et al σελ. 68): ξάκρισμα (Cropping), ίσιωμα εικόνων με κλήση, διόρθωση φωτεινότητας και αντίθεσης, εξάλειψη φαινομένου moire, βελτίωση της ευκρίνειας.

Διάγραμμα της διαδικασίας της σάρωσης (Γαλάνη et al. 2005)

διατήρηση ψηφιακού περιεχομένου Πρέπει να διασφαλιστεί η μακροχρόνια διατήρηση των αρχείων που έχουν προκύψει από την διαδικασία της σάρωσης. Πιθανοί κίνδυνοι και προβλήματα που μπορεί να προκύψουν είναι οι απαρχαιωμένοι τύποι αρχείων και αποθηκευτικών μέσων, φυσικές καταστροφές, περιβαλλοντικοί παράγοντες και ανθρώπινες παρεμβάσεις. Για να διαφυλαχθεί το ψηφιακό υλικό θα πρέπει να υπάρχει ένα σχέδιο αντιμετώπισης καταστροφών (Γαλάνη et al σελ.72). Οι παράγοντες που επιδρούν στην απόφαση σχετικά με τον τύπο του αρχείου που θα χρησιμοποιηθεί είναι το μέγεθος των παραγόμενων αρχείων, οι τρόποι παρουσίασης του αντικειμένου (στην οθόνη, εκτύπωση κ.λπ.) και οι ταχύτητες μετάδοσης. Οι εκδόσεις του κάθε ψηφιακού αντικειμένου περιλαμβάνονται στον πίνακα 4 σύμφωνα με τον οδηγό καλών πρακτικών για την ψηφιοποίηση και τη μακροπρόθεσμη διατήρηση του πολιτιστικού περιεχομένου (Γαλάνη et al σελ.73).

Εκδόσεις του κάθε ψηφιακού αντικειμένου (Καπανιάρης, 2008) Ψηφιακό αντίγραφο Συνιστά την πιο πιστή αναπαράσταση της πληροφορίας που περιέχεται στο πρωτότυπο Κατά κανόνα μη συμπιεσμένο Δεν έχει υποστεί επεξεργασία Λειτουργεί μακροπρόθεσμα ως το αρχείο από το οποίο θα προκύπτουν όλες οι υπόλοιπες ψηφιακές εκδοχές του πρωτοτύπου Λειτουργεί ως υποκατάστατο του πρωτοτύπου Υψηλής ποιότητας αρχείο πολύ μεγάλου μεγέθους χρησιμοποιείται για τη δημιουργία έντυπων αντιγράφων υψηλής ποιότητας Συνήθως αποθηκεύεται σε αρχεία μορφής TIFF Εικόνα για το Διαδίκτυο Χρησιμοποιείται για την προβολή του ψηφιακού αντιγράφου στο Διαδίκτυο Συνήθως οι διαστάσεις του είναι μικρότερες από τις συνηθισμένες οθόνες Ο όγκος του είναι τέτοιος, ώστε να επιτρέπει τη γρήγορη λήψη, χωρίς να απαιτείται σύνδεση υψηλής ταχύτητας από την πλευρά των χρηστών Ικανοποιητικής ποιότητας για το γενικό κοινό Συμπιεσμένο Συνήθως αποθηκεύεται σε αρχεία μορφής JPEG ή PNG Επιθυμητή ανάλυση: dpi Το πολύ 600 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση Εικόνα για προεπισκόπηση Εικόνα σε σμίκρυνση η οποία συνήθως συνοδεύεται από σχετικές πληροφορίες Με κατάλληλο μέγεθος, ώστε να προβάλλεται αμέσως στο Διαδίκτυο: συνεπώς επιτρέπει στους χρήστες να αποφασίζουν, αν θέλουν να δουν τη μεγαλύτερη εικόνα ή όχι Συνήθως αποθηκεύεται σε αρχεία μορφής GIF ή JPEG Δεν ενδείκνυται για εικόνες οι οποίες περιέχουν ως επί το πλείστον κείμενο, παρτιτούρες κ.λπ., καθώς το περιεχόμενο δε διακρίνεται σε εικόνα τόσο μικρού μεγέθους Επιθυμητή ανάλυση: 72dpi Το πολύ pixels στη μεγαλύτερη διάσταση, με προτεινόμενο μέγεθος τα 120 pixels

μεταδεδομένα Τα μεταδεδομένα (είναι πρόσθετες πληροφορίες των αρχείων. Αποτελούν συνεχές ζήτημα εξέτασης και εξέλιξης σε διάφορους τομείς στους οποίους βρίσκουν εφαρμογή. Το σύνολο των μεταδεδομένων που θα επιλεγεί στο πλαίσιο ενός έργου ψηφιοποίησης αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την μετέπειτα εξέλιξη του έργου. Πολύ σημαντικό είναι να επιλεγεί ένα πρότυπο μεταδεδομένων και πάνω σε αυτό να βασιστεί το σύνολο μεταδεδομένων του έργου (Γαλάνη et al σελ.84, 85). Κατηγορίες μεταδεδομένων (Καπανιάρης, 2008) περιγραφικά: περιγραφή και προσδιορισμός πληροφοριών (Περιγραφή και προσδιορισμός του πρωτοτύπου, Στο τοπικό σύστημα επιτρέπει την αναζήτηση και ανάκτηση - π.χ. αναζήτηση φωτογραφιών με συγκεκριμένο θέμα, Σε επίπεδο δικτύου επιτρέπει την ανακάλυψη ψηφιακών αντικειμένων - π.χ. ψηφιοποιημένων ποιητικών συλλογών) δομικά: πλοήγηση και παρουσίαση (Απεικόνιση της δομής (λογικών και φυσικών σχέσεων) και βελτιωμένη παρουσίαση των ψηφιακών αντικειμένων:, Πληροφορίες σχετικά με την εσωτερική δομή του αντικειμένου π.χ. σελίδα, ενότητα, αριθμός κεφαλαίου. Σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά ψηφιακά αντικείμενα (για παράδειγμα η φωτογραφία Β περιέχεται στο κείμενο Α) Σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά αρχεία του ίδιου αντικειμένου (π.χ. το αρχείο εικόνας Β τύπου JPEG έχει δημιουργηθεί από το αρχείο εικόνας Α τύπου TIFF) διαχειριστικά: διαχείριση και επεξεργασία (Επιτρέπει τη βραχυπρόθεσμη αλλά και μακροπρόθεσμη διαχείριση και επεξεργασία ψηφιακών συλλογών. Τεχνικά χαρακτηριστικά από την ψηφιακή αποτύπωση και τον έλεγχο ποιότητας (τεχνικά μεταδεδομένα) Πληροφορίες σχετικές με τη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων και τον έλεγχο πρόσβασης. Πληροφορίες σχετικά με τη διατήρηση. Πληροφορίες σχετικά με το ιστορικό αλλαγών στο ψηφιακό αντικείμενο από τη στιγμή της δημιουργίας του )

ανάδειξη-προβολη Μόλις αποθηκευτεί το ψηφιοποιημένο αντίγραφο και τα μεταδεδομένα που δημιουργήθηκαν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία της ψηφιοποίησης. Επόμενο βήμα της διαδικασίας είναι η ανάδειξη και η προβολή του ψηφιοποιημένου έργου. Για να πραγματοποιηθεί αυτή η διαδικασία, το ψηφιοποιημένο έργο χρειάζεται κατάλληλη επεξεργασία. Η ανάδειξη του περιεχομένου ενδέχεται να περιλαμβάνει την προβολή του στο διαδίκτυο, σε μορφή CD-ROM ή DVD-ROM κ.λπ., συνεπώς επιβάλλεται η επεξεργασία ώστε το έργο να γίνει συμβατό με τον τρόπο προβολής του (Γαλάνη et al σελ.88). Απώτερος σκοπός είναι η προσβασιμότητα του ψηφιοποιημένου έργου από το ευρύ κοινό, συνήθως μέσω διαδικτύου. Τα περισσότερα έργα ψηφιοποίησης διαθέτουν ιστότοπο προβολής των αποτελεσμάτων τους, δηλαδή των ψηφιοποιημένων αντικειμένων και τμήματος των μεταδεδομένων τους, τρισδιάστατων αναπαραστάσεων που τυχόν υπάρχουν κ.λπ.

πνευματικά δικαιώματα Η δημόσια διάθεση οποιουδήποτε περιεχομένου θα πρέπει να συνοδεύεται με ενέργειες για τη διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων του δημιουργού του. Για το περιεχόμενο το οποίο δε δεσμεύεται από πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν υποχρεώσεις και περιορισμοί. Όταν όμως πνευματικά δικαιώματα ανήκουν σε τρίτους, το περιεχόμενο μπορεί να ψηφιοποιηθεί μόνο με την έγκρισή τους. Για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων του περιεχομένου που προβάλλεται στο διαδίκτυο υπάρχει μια ποικιλία τεχνολογικών μέσων. Κάποια από τα μέσα και τις διαδικασίες προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων είναι (Γαλάνη et al σελ.93-94): ορατό υδατόσημα ή σήμα πνευματικής ιδιοκτησίας σε κάθε εικόνα, αόρατο υδατόσημα σε κάθε εικόνα, το οποίο αξιοποιείται κυρίως ια την πιστοποίηση της ιδιοκτησίας μιας αντιγραμμένης εικόνας ή τον εντοπισμό χρήσης της στο Διαδίκτυο, κρυπτογράφηση των εικόνων και δυνατότητα πρόσβασης σε αυτές μόνο από εξουσιοδοτημένους χρήστες με τη βοήθεια του κατάλληλου κλειδιού προβολή αντιγράφων των ψηφιοποιημένων εικόνων σε πολύ χαμηλή ανάλυση (π.χ. 75 ως 150 dpi), προβολή μόνο τμημάτων της εικόνας.

διαχείρηση έργων Η συγκρότηση ενός διαχειριστικού πλάνου στην διαδικασία πραγματοποίησης ενός έργου ψηφιοποίησης, βοηθά σε μεγάλο βαθμό την υλοποίηση των αρχικών στόχων του έργου. Η αποδοτική ψηφιοποίηση ενός έργου συνδέεται με μια σειρά από ζητήματα που αφορούν στα παρακάτω (Γαλάνη et al σελ.98): την καθιέρωση μια ροής εργασιών που μεγιστοποιεί την παραγωγή του προσωπικού, τη σωστή σχεδίαση της βάσης δεδομένων του έργου, και τη συνεχή καταχώρηση δεδομένων. Όταν οι απαραίτητες εξειδικευμένες γνώσεις, η εμπειρία και οι διακριτοί ρόλοι των μελών της ομάδας που απασχολούνται σε ένα έργο ψηφιοποίησης συνδυάζονται με τις αντίστοιχες ικανότητες του υπεύθυνου έργου είναι επόμενο ότι το έργο θα στεφθεί με επιτυχία. Αναλυτικότερα οι ευθύνες του υπευθύνου έργου περιλαμβάνουν τις παρακάτω αρμοδιότητες: προγραμματισμός της εργασίας του προσωπικού, οικονομική διαχείριση, διαπραγματεύσεις συμφωνιών με τρίτους, ενέργειες προβολής και προώθησης, συνεργασία με τους κατόχους του πολιτιστικού περιεχομένου

Αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε όσους απασχολούντα σε ένα έργο ψηφιοποίησης. (Γαλάνη et al. 2005) Ακολουθεί το διάγραμμα στο οποίο απεικονίζονται σχηματικά οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε όσους λαμβάνουν μέρος σε ένα έργο ψηφιοποίησης Συμβουλευτικη Ομαδα Υπευθυνος Εργου Προσωπικο για ψηφιοποιηση Προσωπικο για τεκμηριωση Προσωπικο για τεχνικη υποστηριξη