Σχολικός εκφοβισμός

Ορισμός Οι όροι «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Αίτια Η βία, έχει σχέση µε την κοινωνική ανισότητα, τον κοινωνικό αποκλεισµό, τη µαταίωση τη διαφορετικότητα. την παραβατικότητα, το αδιέξοδο,το φόβο αλλά και την εκµηδένιση, την απαξίωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Η βία στο χώρο του σχολείου είναι, συνάρτηση των ατοµικών χαρακτηριστικών του κάθε παιδιού και των κοινωνικών και πολιτισµικών φαινοµένων και καταστάσεων της κοινωνίας. Είναι, συνυφασµένη µε τους κοινωνικούς και πολιτισµικούς όρους ζωής και συχνά προκύπτει ως µία εναλλακτική απάντηση στην κοινωνική αδικία.

Ο σχολικός εκφοβισµός και τα Ανθρώπινα δικαιώματα Η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης διακηρύσσει με απόφασή της, ότι η σχολική βία συμβάλλει στην παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών Το σημαντικότερο κείμενο για τα δικαιώματα των παιδιών, είναι η ∆ιεθνής Σύµβαση για τα ∆ικαιώµατα του Παιδιού του 1989 που την έχουν υπογράψει 191 χώρες και είναι νόμος στην χώρα μας. Το σχολείο μου είναι ένα μέρος όπου οι μαθητές είναι ασφαλείς και προστατευμένοι.Άρθρα 2, 3 Τα μέλη της κοινωνίας του σχολείου δεν αισθάνονται διακρίσεις εναντίον τους,εξαιτίας επιλογών στη ζωή τους (τρόπος ένδυσης, σχέση με συγκεκριμένους ανθρώπους,εξωσχολικές δραστηριότητες). άρθρο 14, Πρωτόκολλο 12 Το σχολείο μου εξασφαλίζει ίση πρόσβαση, πηγές και δραστηριότητες σε κάθε πρόσωπο.άρθρο 12, Πρωτόκολλο 14 Τα μέλη της σχολικής μου κοινότητας θα εναντιωθούν σε κάθε πράξη, υλικό ή σχόλιο στο σχολείο που δημιουργεί διακρίσεις, προσβάλλει ή εξευτελίζει. Άρθρα 2, 9, Άρθρο 14, Πρωτόκολλο 12 Εάν προκύψουν συγκρούσεις, προσπαθούμε να τις λύσουμε με συνεργατικούς και μη βίαιους τρόπους. Άρθρα 2, 3 Ο προσωπικός χώρος και τα προσωπικά αντικείμενα του καθενός είναι σεβαστά.Άρθρο 8, άρθρο 1, Πρωτόκολλο 1

Πότε- ποιοι? Η βία μεταξύ των παιδιών δεν είναι κάτι το καινούριο. Το πρόβλημα υπήρχε από την αρχή της μαζικής εκπαίδευσης, αλλά πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις την εποχή της παγκοσμιοποίησης και ιδιαίτερα μετά την μετατροπή του εκπαιδευτικού μας συστήματος σε πολυπολιτισμικό. Ξεκινά ως συµπεριφορά από την πρώτη σχολική ηλικία και γίνεται συχνότερος στις τελευταίες τάξεις του ∆ηµοτικού, όπως και κατά την πρώιµη εφηβική ηλικία. Η κορύφωση παρατηρείται στην ηλικία 11 – 14 ετών. To 15% του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού γίνεται θύμα επιθετικής παρενόχλησης από συνομηλίκους του ή παιδιά διαφορετικών ηλικιών. Το ποσοστό των θυτών ανέρχεται στο 5% του μαθητικού πληθυσμού και σε αναλογία των εμπλεκομένων σε περιστατικά βίας αγοριών - κοριτσιών 3 προς 1

5.Μορφές του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο Σωματική επίθεση (physical bullying) Συναισθηματική – ψυχολογική επίθεση Λεκτική επίθεση (verbal bullying) Σεξουαλικός εκφοβισμός Ηλεκτρονικός εκφοβισμός Ρατσιστικός εκφοβισμός (racial bullying

Σωματική επίθεση (physical bullying) Σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, κλοτσιές, τρικλοποδιές, γροθιές ή χτυπήματα με όπλα ή αντικείμενα Όλες οι μορφές των επιθέσεων ή τις απειλές σωματικών επιθέσεων. Αρνητική πράξη θεωρείται επίσης όταν κάποιος μαθητής περιορίζει τον άλλο με σωματικές πρακτικές.

Συναισθηματική – ψυχολογική επίθεση Το κύριο χαρακτηριστικό της συνδέεται µε τη δηµιουργία ενός κλίµατος φόβου για το µαθητή ή τη µαθήτρια - θύµα, µε οποιαδήποτε πράξη που προκαλεί στο θύµα ψυχολογικό πόνο. Και επιτυγχάνεται με Σκόπιμη απομόνωση του παιδιού-θύματος Το να κρύβουν τα βιβλία του, να λερώνουν και να καταστρέφουν τα πράγματά του Την διάδοση άσχηµων φηµών ή ψεµάτων

Λεκτική επίθεση Είναι η πιο επικίνδυνη και µακράς διάρκειας µορφή bullying. Στο στόχαστρο µπαίνει η εµφάνιση, η σεξουαλικότητα, η κοινωνική θέση και ό, τι µπορεί να θεωρηθεί από τον µαθητή- νταή «κουσούρι». Οι προσβλητικές λέξεις εκτοξεύονται σαν µαχαίρια, που δηµιουργούν «πληγές» χωρίς να φαίνονται. Στην λεκτική βία συμπεριλαμβάνονται οι βρισιές, η κοροϊδία, ο σαρκασμός, η ειρωνεία. Λέξεις ή φράσεις που αγνοούν το συναίσθημα του παιδιού. Υποτιμητικές συμπεριφορές και ταπείνωση μέχρι ψυχολογική βλάβη. Διαρκές κριτικάρισμα.

Σεξουαλικός εκφοβισμός Ο σεξουαλικός εκφοβισμός είναι ένα σχετικά συνηθισμένο φαινόμενο και αποτελεί σοβαρό πρόβλημα μέσα στα όρια του σχολικού χώρου, σημειώνει όλο και μεγαλύτερη αύξηση και γίνεται σε όλο και μικρότερη ηλικία. Eκδηλώνεται με ποικίλες μορφές όπως : Μια άτεχνη και λεπτομερειακή ζωγραφιάς στη μορφή γκράφιτι σε κάποιο τοίχο του σχολείου Υβριστικά σχόλια, απρεπές άγγιγμα και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις. Ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, λεκτική παρενόχληση, προσβλητικά γράμματα και εικόνες, αλλά και προσβλητικά μηνύματα με πονηρό περιεχόμενο χωρίς τη θέληση του παιδιού. Χρήση υβριστικών σεξουαλικών παρατσουκλιών καθώς και ψηλαφίσματος

Ηλεκτρονικός εκφοβισμός Περιλαμβάνει εσκεμμένη, επαναλαμβανόμενη και εχθρική συμπεριφορά απέναντι σε άτομο ή ομάδα ατόμων με σκοπό την πρόκληση συναισθηματικής και ψυχολογικής βλάβης. την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνυμάτων SMS. Την χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή και την ταπείνωση του παιδιού. Την δημιουργία “fake profile” σε κοινωνικά δίκτυα. Γίνεται κυρίως : μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ), των ιστολογίων (blogs) και δωματίων συναντήσεων (chat rooms )

Το ρατσιστικό εκφοβισμό Πρόκειται για μια ειδική περίπτωση εκφοβισμού, που εκφράζεται σωματικά, κοινωνικά ή ψυχολογικά, και αποσκοπεί να στιγματίσει τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς τη φυλή. Από τη δεκαετία του ’90, με την επιτάχυνση του κύματος μετανάστευσης προς τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο επακόλουθος ρατσισμός διαχέεται και στο σχολικό περιβάλλον και διαβρώνει τις σχέσεις των αυτοχθόνων με τους μαθητές από τις διάφορες εθνικές μειονότητες, τους οποίους ήδη βαραίνουν εμπειρίες ματαίωσης και αποστέρησης. Επίσης ο ρατσιστικός εκφοβισμός μπορεί να αφορμάται από τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς την κοινωνική τάξη και την οικονομική κατάσταση, την προφορά ή απλώς από το ότι ο στόχος είναι καινούριος/-α στη γειτονιά και το σχολείο

Επιμέρους χαρακτηριστικά Τα θύματα είναι συνήθως παιδιά: με περισσότερο άγχος και ανασφάλεια από τους άλλους μαθητές, ήσυχα και ευαίσθητα, εσωστρεφή και μοναχικά, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, φοβισμένα και με παθητική στάση απέναντι στη βία, δύσκολα υπερασπίζονται τον εαυτό τους. Τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν εκφοβισμό και βία σε άλλα, είναι συνήθως παιδιά: με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ φαίνονται σίγουρα για τον εαυτό τους, ενεργητικά και υπερδραστήρια, επιθετικά, επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές, ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις, δίχως ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους. Τα παιδιά-παρατηρητές περιστατικών εκφοβισμού και βίας διαχωρίζονται σε εκείνους που: υποστηρίζουν το θύτη με γέλια, χειροκροτήματα και άλλες μορφές επιδοκιμασίας, απομακρύνονται από τη σκηνή και κάνουν ότι δεν είδαν τίποτα, θυματοποιούνται, τρομοκρατούνται, «παγώνουν», δεν ξέρουν τι να κάνουν, είναι σε αμφιθυμία και δεν παίρνουν θέση, προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα, αποδοκιμάζουν το θύτη και τρέχουν να φέρουν βοήθεια.

Ενδείξεις ότι το παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο αν έχει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία, αν κάνει αδικαιολόγητες απουσίες, αν έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαμηλούς βαθμούς, αν στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία, αν καθυστερεί να έρθει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι, αν αρχίζει να αλλάζει τους δρόμους μέσα από τους οποίους έρχεται στο σχολείο ή επιστρέφει από αυτούς στο σπίτι, αν τα ρούχα του συχνά είναι σκισμένα και κατεστραμμένα, αν έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν, αν συχνά χάνει τα πράγματά του, αν συχνά ζητά χρήματα από τους γονείς του γιατί έχασε αυτά που του έδωσαν, αν αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες,

Συνέπειες Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι δυνατόν: να νιώσουν έντονο άγχος και ανασφάλεια, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να κάνουν πολλές απουσίες από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία. να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά., να παρουσιάσουν φοβίες, κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας Τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν τον εκφοβισμό και τη βία, βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο: να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν τη σχολική φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι, να εξελιχθούν, σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

Αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού Παρεμβάσεις επικεντρωμένες στους θύτες. Κατ' αρχάς πρέπει να απαλειφθεί κάθε όφελος που αποκόμιζε ο δράστης από τον εκφοβισμό. Η εκπαίδευσή του σε συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως είναι η ενσυναίσθηση- κατανόηση της θέσης του άλλου και αντίληψη των καταστάσεων από διαφορετική οπτική γωνία. Παρεμβάσεις με επίκεντρο τα θύματα Η ενίσχυσή τους ώστε να αναφέρουν το συμβάν στο δάσκαλο. Η αρωγή στα θύματα για τη σύναψη φιλικών σχέσεων. Η ενθάρρυνσή τους να αναπτύξουν τα ταλέντα τους και ιδιαίτερα να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες που θα ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους και θα μειώσουν τις ανασφάλειες τις σχετικές με το σώμα τους.

Πρόληψη σε επίπεδο σχολικού συστήματος και σχολικής τάξης Η συνεργατική μάθηση βοηθάει τους μαθητές και τις μαθήτριες να αποδέχονται και να τηρούν θετική στάση αλληλεγγύης ο ένας προς τον άλλον, καθώς επίσης να αναπτύσσουν λιγότερες προκαταλήψεις προς τα παιδιά διαφορετικής εθνικότητας. Ένας άλλος τρόπος να θεμελιωθούν θετικές σχέσεις μεταξύ όλων των μαθητών και μαθητριών είναι να συμμετέχουν σε διασκεδαστικές ομαδικές δραστηριότητες εντός και εκτός σχολείου. Ένας παράγοντας που συνέβαλε στην αύξηση των περιστατικών σχολικού εκφοβισμού είναι η ανοχή και η αδιαφορία των ενηλίκων και των παρευρισκόμενων μαθητών/-ητριών που τον εξελάμβαναν ως κομμάτι της «φυσικής τάξης πραγμάτων» Ο τρόπος που αντιδρούν οι παρευρισκόμενοι στα επεισόδια σχολικού εκφοβισμού επηρεάζει την τροπή και την τυχόν επανάληψή τους.

Πρόληψη σε επίπεδο οικογενειακής δομής Ο ρόλος των γονέων των θυτών. 1.οι γονείς χρειάζεται από τα πρώτα χρόνια ζωής των παιδιών τους να τα ανατρέφουν με αγάπη, να τους θέτουν σαφή όρια ως προς το ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές και ποιες όχι και να μη μεταχειρίζονται βίαια μέσα. 2.Όταν τα παιδιά γίνονται έφηβοι, είναι απαραίτητη η παρουσία τους στη ζωή του εφήβου. Ο ρόλος των γονέων των θυμάτων. 1.Να συνδράμουν στην καλύτερη κοινωνική προσαρμογή των παιδιών και στην αύξηση της αυτοπεποίθησής τους, καλλιεργώντας τις έμφυτες κλίσεις και τα ταλέντα τους. 2.Να γυμναστούν. Θα συμβάλει στη σωματική τους διάπλαση και θα τα βοηθήσει να αναπτύξουν μια πιο θετική εικόνα σώματος. 3.Η συμμετοχή σε κάποιο ομαδικό άθλημα μπορεί να δώσει ώθηση στις διαπροσωπικές σχέσεις των.