ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΗΝ ΓΕΝΙΚΉ ΨΥΧΟΛΟΓΊΑ ΒΡΕΦΟΝΗΠΙΟΚΟΜΙΆ - ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΊΑ - ΓΛΩΣΣΑ Δήμητρα Παπαστεργίου MSc Λάρισα

Ορισμός  Η γλώσσα είναι ένα ιεραρχικά δομημένο συμβολικό σύστημα, που σκοπό έχει να κάνει δυνατή την επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους.  Ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται γιατί η γλώσσα συμβολίζει, τόσο τα αντικείμενα και γεγονότα του εξωτερικού κόσμου όσο και τα συναισθήματα και ιδέες του ομιλητή.

 Ο συμβολικός χαρακτήρας της γλώσσας επιτρέπει την πληροφόρηση για  πράγματα και πρόσωπα ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο  ανταλλαγή αφηρημένων σκέψεων  μετάδοση γνώσεων από μια γενιά στην άλλη.

 Σύμβολα της γλώσσας είναι οι λέξεις.  Αυτές αποτελούνται από διάφορους ήχους ( φθόγγους ) μαζί.  Συνήθως η σχέση ανάμεσα στην φωνητική μορφή της λέξης και στην σημασία της είναι αυθαίρετη.

 Saussare: Η φωνητική μορφή μιας λέξης είναι το σημαίνον.  Η σημασία είναι το σημαινόμενο.

Τομείς γλώσσας  Φωνολογικό  Συντακτικό  Σημασιολογικό  Πραγματολογικό

Φωνολογικός  Ονομάζεται το μέρος της γλώσσας που περιγράφει τους κανόνες για την συναρμολόγηση των φθόγγων σε λέξεις.  Φθόγγοι είναι το μικρότερο ηχητικό κομμάτι της γλώσσας.  200 φθόγγοι υπάρχουν στις διάφορες γλώσσες του κόσμου. Η ελληνική έχει 25.

 Κάθε γλώσσα έχει το δικό της σύστημα κανόνων για την συναρμολόγηση των φθόγγων σε λέξεις.  Χρήση της γλώσσας βασίζεται στην ικανότητα παραγωγής ήχων, ο σκοπός της γλώσσας είναι η επικοινωνία έκφραση νοημάτων  Ο συνδυασμός φθόγγων που εκφράζει νόημα λέγεται μόρφημα.

Συντακτικός  Η επικοινωνία των πολύπλοκων νοημάτων γίνεται μέσα από την χρήση προτάσεων.  Η συναρμολόγηση των λέξεων σε προτάσεις καθορίζεται επίσης, από κανόνες. Αυτοί ανήκουν στο συντακτικό τομέα της γλώσσας.

Σημασιολογικός  Η ίδια λογική των κανόνων υπάρχει και όταν αναφερόμαστε στην συναρμολόγηση των εννοιών. Το σύστημα εδώ λέγεται σημασιολογικός τομέας της γλώσσας.  Εδώ πρέπει να ξεχωρίσουμε τις ανώμαλες προτάσεις από τις μεταφορικές.

Πραγματολογικός  Είναι αυτός που καθορίζει τους κανόνες χρήσης της γλώσσας στο πλαίσιο επικοινωνίας.  Η γλώσσα δεν μπορεί να ερμηνευθεί ανεξάρτητα από το εξωγλωσσικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα η επικοινωνία.

Χαρακτηριστικά ανθρώπινης προφορικής γλώσσας ( Hockett)  Αρθρο - ακουστικό κανάλι : Πομπός - δέκτης μέσω ηχητικού καναλιού.  Εκπεμπόμενη μετάδοση και κατευθυντήρια πρόσληψη : εκπέμπεται από ομιλητή προς δέκτη  Γρήγορη διαγραφή, εξαφάνιση : Ηχητικό μήνυμα, μεταφέρεται και χάνεται  Μεταβλητότητα, αντικατάσταση ρόλων : Ο ομιλητής εναλλάσσει το ρόλο με του ακροατή.

 Σημασιολογική αμεταβλητότα : Είτε ψιθυρίσεις, είτε φωνάξεις η σημασία είναι ίδια  Σημαντικότητα - Σημασία : Κάθε μήνυμα μεταφέρει το δικό του νόημα, που συνδέεται και αντανακλά τα χαρακτηριστικά του κόσμου.  Αυθαιρετότητα : Ηχητικά το σημαίνον δεν παρουσιάζει καμιά ομοιότητα με το σημαινόμενο.  Διακριτότητα : Λεξιλόγιο Διακριτές ξεχωριστές ενότητες

 Αντικαταστιμότητα - αφαίρεση : Αναφέρεται σε πράγματα απομακρυσμένα σε χώρο και χρόνο  Ανοικτό : Δυνατότητα επινόησης νέων μονάδων  Παράδοση & κληρονομιά : Διδάσκεται, κληροδοτείται, μαθαίνεται.  Δυαδικότητα του γλωσσικού σημείου : Συνδυασμοί μονάδων χωρίς νόημα αποκτούν σημασία.

 Παραποίηση - απόκρυψη αλήθειας : Δυνατότητα ψεύδους - εξαπάτησης.  Αντανάκλαση : Λόγος για το ίδιο το γλωσσικό σύστημα.  Δυνατότητα εκμάθησης : Ικανότητα διδασκαλίας  Ολοκληρωτική ανατροφοδότηση : Πρόσβαση σε όλα τα λεγόμενα.

Σύγκριση ανθρώπινης και ζωικής επικοινωνίας  Με βάση έρευνες κοινωνιοβιολογίας, παρατηρούνται λειτουργικές ομοιότητες ανάμεσα στον άνθρωπο και στα άλλα είδη.  Κανόνες, έμφυτες και επίκτητες κατηγορίες που αφορούν αντίληψη κόσμου. Αλλά κατηγορίες γλώσσας δομικές, γραμματικοσυντακτικές, κανόνες με εναλλακτικές καταστάσεις.  Chomsky: Λόγος δεν είναι πολιτισμική εφεύρεση αλλά μέρος της γενετικής κληρονομιάς ή της εξελιγμένης βιολογίας του εγκεφάλου.

Μετασχηματιστική Γραμματική  Chomsky: Η γλώσσα είναι σύστημα που κυβερνάται από κανόνες.  Ακόμη, έδωσε μεγάλη σημασία στην παραγωγικότητα ή δημιουργικότητα της γλώσσας.  Οι κανόνες που πρέπει να περιγράψει το συντακτικό σύστημα, πρέπει να είναι ικανοί να παράγουν έναν απεριόριστο αριθμό προτάσεων.

 Σύμφωνα με τον Chomsky η γλώσσα είναι παραγωγική.  Δίνοντας έμφαση στην δημιουργική πλευρά της γλώσσας την διαχώρισε την γλώσσα σε βαθιά δομή που σχετίζεται με την σημασιολογική ερμηνεία της πρότασης και σε επιφανειακή δομή που σχετίζεται με την φωνητική έκφραση της πρότασης.

 Σύμφωνα με τον παραπάνω διαχωρισμό της πρότασης, διαμορφώθηκαν 2 ειδών κανόνες : Κανόνες φραστικής δομής που σχηματίζουν την βαθιά δομή της πρότασης. Μετασχηματιστικούς κανόνες που ενεργούν στη βαθιά δομή της πρότασης και δημιουργούν διαφορετικές επιφανειακές δομές.

Συντακτικός τομέας Βασικοί κανόνες Βαθιά Σημασιολογικός Σ. Ν. δομήτομέας & Λέξεις Μετασχηματιστικοί Επιφανειακή Φωνολογικός Φ. Σ. Κανόνες δομή Τομέας όπου Σ. Ν.= Σημασιολογικό Νόημα, Φ. Σ. = Φωνητικό Σύμβολο.

 Η γλώσσα λαμβάνει χώρα σε ένα γενικότερο εξωγλωσσικό πλαίσιο και απαιτεί την ενεργοποίηση της προϋπάρχουσας γνώσης.  Συναγωγή συμπερασμάτων  Δημιουργία επεξηγηματικών προτάσεων.  Ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης  Γενικότερο πλαίσιο επικοινωνίας  Συχνότητα εξαγωγής συμπερασμάτων.

Σχέση γλώσσας - σκέψης  Ο Piaget νομίζει ότι η δραστηριότητα του παιδιού καθορίζει την σκέψη που αντανακλάται απλώς στην γλώσσα.  Οι Whorf &Sapir νομίζουν ότι η γλώσσα καθορίζει τις νοητικές διεργασίες.  Ο Vygotsky υποστηρίζει την άποψη ότι η σκέψη και η ομιλία αρχίζουν σαν ξεχωριστά υποσυστήματα που αργότερα ενοποιούνται σε νοήματα.

Piaget Whorf-Sapir Vygotsky Πράξεις Πολιτισμός 1 ες Ικανότητες Γλώσσα Σκέψη Ομιλία Σκέψη Γλώσσα Σκέψη Νοήματα : Κράματα Σκέψης & Γλώσσας

Γλωσσική ανάπτυξη  Ήδη οι πρώτες λέξεις εμφανίζονται γύρω στους 12 μήνες ( Προγλωσσική περίοδος )  Από γλωσσικής πλευράς προϋποθέσεις για την παραγωγή λέξεων είναι η ακουστική διάκριση διαφορών ανάμεσα στους ήχους της γλώσσας και ο έλεγχος των φωνητικών οργάνων.  Το βρέφος δείχνει μια προτίμηση στα γλωσσικά από ότι στα μη - γλωσσικά ερεθίσματα.

Γλωσσική περίοδος  Ανάμεσα στους μήνες εμφανίζονται οι λέξεις.  1 ο στάδιο : ολοφραστικό όπου οι μονολεκτικές εκφωνήσεις εκφράζουν περισσότερα από ό, τι στην κανονική γλώσσα  2 ο στάδιο : του τηλεγραφικού λόγου, όπου έχουμε συνδυασμούς 2-3 λέξεων - κυρίως ουσιαστικά ρήματα ενώ απουσιάζουν άρθρα, προθέσεις αντωνυμίες  3 ο στάδιο : γραμματικών κανόνων όπου εμφανίζονται τα παραπάνω και άλλα γραμματικά μορφήματα.

Σημασιολογική Ανάπτυξη  Από τις πρώτες λέξεις, το παιδί περνάει σε μια περίοδο αργής ανάπτυξης του λεξιλογίου, η οποία ακολουθείται από μια ταχεία ανάπτυξη.  Η ανάπτυξη του σημασιολογικού απαιτεί από το παιδί να κάνει υποθέσεις για την σημασία των λέξεων.  Αυτές βασίζονται τόσο στην προϋπάρχουσα γνώση για τον κόσμο όσο και για την γλώσσα συγκεκριμένα.

 Η σημασιολογική ανάπτυξη δεν αποτελείται απλά και μόνο από έναν εμπλουτισμό του λεξιλογίου του παιδιού μικρής ηλικίας αλλά προϋποθέτει θεμελιακές δομικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο το παιδί συσχετίζει λέξεις μεταξύ τους όσο και τις υποθέσεις σχετικά με την αναφορά των λέξεων.

Πραγματολογική ανάπτυξη  Πέρα από τις καινούριες λέξεις και τους γραμματικούς κανόνες, μαθαίνουν επίσης, και τους τρόπους χρήσης της γλώσσας.  Έτσι, η επικοινωνία είναι πιο αποτελεσματική  Διαφοροποίηση της άποψης του Piaget για εγωκεντρικό λόγο.

 Η ανάπτυξη της γλώσσας είναι ένα πολύπλοκο επίτευγμα που συντελείται από παιδιά μικρής ηλικίας.  Η γλωσσική ανάπτυξη ακολουθεί μια καλά προκαθορισμένη ακολουθία η οποία φαίνεται να οφείλεται σε βιολογική προδιάθεση που επηρεάζεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες.  Ο Chomsky προτείνει ότι υπάρχει ένας Μηχανισμός Γλωσσικής Εκμάθησης που εξηγεί την εκμάθηση της γραμματικής.

 Ορισμένοι γονείς κάνουν την εκμάθηση πιο εύκολη για τα παιδιά τους γιατί μιλούν καθαρά και απλά και γιατί μιλούν πιο πολύ από ότι άλλοι γονείς.  Τα παιδιά μητέρων που τους μιλούσαν πιο πολύ είχαν πιο εμπλουτισμένο λεξιλόγιο.  Προσαρμογή της γλώσσας του ενήλικου στο επίπεδο των γλωσσικών γνώσεων των παιδιών.

 Πιο συγκεκριμένα, χαρακτηριστικά της ομιλίας των γονέων  Ομιλία αργή και δυνατή  Σύντομες και απλές προτάσεις  Επανάληψη της ίδιας ή παρόμοιας πρότασης  Χρήση λέξεων για αντικείμενα παρόντα  Προσαρμογή της γλώσσας του ενήλικου στο επίπεδο πολυπλοκότητας του παιδιού.

Ερμηνευτικά μοντέλα για την ανάπτυξη της γλώσσας  Η ανάπτυξη της γλώσσας απασχόλησε πολλούς ερευνητές και διαμορφώθηκαν ερμηνευτικά μοντέλα για την κατανόησή της.  Ανάμεσα σε αυτά θα αναφέρουμε τα εξής :  Εμπειριοκρατικό μοντέλο  Βιολογικό - γενετικό μοντέλο  Γνωστικό μοντέλο

Εμπειριοκρατικό μοντέλο  Επηρεασμένο από την εμπειριοκρατική θεώρηση του 17 ου και 18 ου αιώνα θεωρεί την μάθηση της γλώσσας ως μια σχέση αλληλεξάρτησης.  Αυτό συμβαίνει αφενός ανάμεσα στα γλωσσικά ερεθίσματα και στις αντιδράσεις και αφετέρου από την επίδραση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το παιδί μεγαλώνει.  Ισχυρή εδώ είναι η μπιχεβιοριστική θεωρία

 Εκμάθηση για παράδειγμα της λέξης « γάλα », μέσα από την συνεξάρτηση ανάμεσα στο άσχετο ακουστικό ερέθισμα και στις ευχάριστες ανακλαστικές αντιδράσεις του παιδιού.  Ακόμη, εκμάθηση της λέξης « μπάλα » μαθαίνεται μέσω επανάληψης και γλωσσικής ενίσχυσης από τον γονέα.

Βιολογικό - γενετικό μοντέλο  Διαμορφώθηκαν υπό την επίδραση της ορθολογιστικής φιλοσοφικής τάσης.  Σύμφωνα με αυτήν την τάση επισημαίνεται ο καθοριστικός ρόλος του έμφυτου παράγοντα της βιολογικής - γνωστικής ωριμότητας για την εκμάθηση.  Chomsky, Piaget & Lenneberg, υποστήριξαν την άποψη της ύπαρξης μιας γενετικά προκαθορισμένης προδιάθεσης του ανθρώπου να μάθει τη γλώσσα.

Γνωστικό μοντέλο  Η άποψη αυτή είναι προσπάθεια συγκερασμού των 2 αντίθετων μοντέλων.  Διαθέτει γενικότερες μη γλωσσικές εσωτερικοποιημένες αναπαραστάσεις που δημιουργούνται πριν από την γλωσσική ανάπτυξη και υποστηρίζουν την μάθηση της γλώσσας.  Η ανάπτυξη επομένως, της γλώσσας εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της γνωστικής ανάπτυξης.

Αφασία  Συμπεριλαμβάνει μια πληθώρα παθολογικών καταστάσεων.  Αυστηρά, εννοούμε αφασία όταν οι διαταραχές του λόγου οφείλονται σε βλάβες φλοιϊκών του ΚΝΣ ( Broca, Wernicke), αφορούν τόσο στην γλωσσική κατανόηση και γλωσσική έκφραση και παρατηρούνται μετά την απόκτηση της γλώσσας.

 Αφασία τύπου Broca  επιβράδυνση της ροής ομιλίας  δυσκολία έκφρασης  συχνές παύσεις  διαταραγμένη προσωδία  δυσαρθρία

 Αφασία τύπου Wernicke  Πληθώρα παραφασιών.  Νεολογισμοί ( γλωσσική σαλάτα )  Λογόρροια - ξεγελούν  Δύσκολα κατανοητοί - δεν ακολουθούν γραμματικοσυντακτικούς κανόνες.  Παραγραμματισμός

Ευχαριστώ για την προσοχή σας !!