ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

 Ο όρος Balkan χαρακτήριζε αρχικά την οροσειρά του Αίμου  Οι ταξιδιώτες την διέσχιζαν για να πάνε από την κεντρική Ευρώπη στην Κων/λη  Ο όρος διευρύνεται προς το τέλος του 19 ου αιώνα για να περιλάβει ολόκληρη τη χερσόνησο, οι χρήσεις όμως παραμένουν σπάνιες έως το τέλος του 19 ου αι΄.

 Πιο κοινός ήταν ο όρος Ευρωπαϊκή Τουρκία για την ίδια περιοχή  Πριν τη δεκαετία του 1880, δεν υπήρχαν ούτε πολλές αναφορές σε βαλκανικούς λαούς  Οι λαοί της βαλκανικής χερσονήσου προσδιορίζονταν με βάση το θρήσκευμα

 Καθοριστική για τις βαλκανικές εξελίξεις  1804: 1 η εξέγερση των Σέρβων  1815: 2 η εξέγερση των Σέρβων, αυτόνομη Σερβία υπό την Οθωμανική Πύλη  1830: Ανεξαρτησία Ελλάδας  1858: Ενοποίηση των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών  Οι μέρες της Ευρωπαϊκής Τουρκίας είναι μετρημένες

 Η Ελλάδα  Η Βουλγαρία  Η Σερβία  Η Ρουμανία  Το Μαυροβούνιοαντίζηλα για το μοίρασμα των εδαφών που θ’ αφήσει πίσω της η Ευρωπαϊκή Τουρκία

Από το , οι διπλωμάτες ροκάνιζαν τα εδάφη της ευρωπαϊκής οθωμανικής αυτοκρατορίας και οι δυτικοί περιηγητές εισέρεαν στην περιοχή για να την γνωρίσουν και να την περιγράψουν

 Αρνητικές συνδηλώσεις βίας, αγριότητας και πρωτογονισμού  Η περιοχή συνδέθηκε με τη βία και την αιματοχυσία (Μακεδονικός αγώνας, Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση, βαλκανικοί πόλεμοι,

 Μια πανσπερμία από μη βιώσιμα, ανταγωνιστικά κρατίδια που καταδυνάστευαν τους υπηκόους τους  Σε άλλα κράτη, πχ Γερμανία, Ιταλία,  ο εθνικισμός του 19 ου αι.  Είχε συγχωνεύσει τα μικρά κρατίδια σε ευρύτερες ομάδες  Στα Βαλκάνια είχε συμβεί το αντίθετο

 Οι αρνητικές συνδηλώσεις συνεχίζονται στο Μεσοπόλεμο  Μυθιστοριογράφοι και σκηνοθέτες μετέτρεψαν τα Βαλκάνια σε εξωτικό σκηνικό για υποθέσεις μυστηρίου, διαφθοράς, σκοτωμών

 Στη μεταπολεμική εποχή μερικά από τα αρνητικά κλισέ για τα Βαλκάνια ξεθώριασαν  Τα Βαλκάνια κόβονται στα δυο:  Η Αλβανία σχεδόν απροσπέλαστη  Η Γιουγκοσλαβία του Τίτο, το ίνδαλμα κατά της Σοβιετικής Ρωσίας  Η Ρουμανία του Τσαουσέσκου αποδεκτή παρά της εσωτερική καταπίεση χάρις στον αντισοβιετισμό της  Τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη χάνονται κάτω από τη σκιά του ψυχρού πολέμου

 Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και τα γεγονότα που την ακολούθησαν στα Βαλκάνια θα ξαναζωντανέψει όλα τα στερεότυπα για την περιοχή  «Οι Βαλκάνιοι δεν είναι Ευρωπαίοι»  «Βαλκανοποιείται»  «βαλκανοποίηση»

 Η βασική εθνολογική σύνθεση της χερσονήσου διαμορφώνεται τον 7 ο μ. Χ αιώνα  Εμφάνιση των σλαβικών φύλων  Εγκατάσταση σε ολόκληρη τη χερσόνησο μέχρι την Πελοπόννησο

 Συγκρούσεις με ντόπιους πληθυσμούς (ελληνόφωνες, Βλάχοι (ρομανική γλώσσα), Σαρακατσάνοι) και μετακινήσεις  Στην αρχή, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ελληνόφωνων και σλαβόφωνων πληθυσμών ήταν και θρησκευτική  Οι Σλάβοι ήταν παγανιστές

 Τον 9 ο και 10 αι. εκχριστιανίστηκαν  Κύριλλος και Μεθόδιος  Σλαβικό αλφάβητο

 Μια δύσκολη γεωγραφία

 Σε αντίθεση με τις οροσειρές που κλείνουν τις προσβάσεις της Ιβηρικής και Ιταλικής χερσονήσου, τα Βαλκάνια Όρη δεν αποτελούν φραγμό καθώς αφήνουν την περιοχή εκτεθειμένη σε εισβολείς και από το βορά και από την ανατολή

 ο ακανόνιστος σχηματισμός των οροσειρών εμποδίζει την κίνηση από τη μια κοιλάδα στην άλλη  Η επικοινωνία είναι συχνά ευκολότερη με περιοχές εκτός βαλκανικής χερσονήσου παρά εντός  Πχ. Ντουμπρόβνικ

 Η επικοινωνία δεν διευκολύνεται ούτε από ποτάμια συστήματα όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη (πχ Ρήνος ή Ροδανός)  Οι ποταμοί των Βαλκανίων είναι ή εποχικοί χείμαρροι ή κυλάνε με τέτοια ορμή που δεν μπορούν να γίνουν πλωτοί  Σημαντικοί ποταμοί όπως ο Αξιός και ο Αλιάκμονας δεν εξυπηρετούν το εμπόριο και τις επικοινωνίες

 Η μορφολογία του βαλκανικού εδάφους έκανε δύσκολη την κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών  Ενώ ο σιδηρόδρομος εξαπλώνεται αργά αλλά σταθερά στην Ευρώπη από τα βόρεια και τα δυτικά προς τα νοτιοανατολικά, καθυστερεί σημαντικά νότια του Δούναβη

 Στα μέσα του 19 ου αιώνα, η έλλειψη δρόμων πέρα από τα όρια της επαρχίας κάνει το εμπόριο σχεδόν αδύνατο  Η δεινή κατάσταση του οδικού δικτύου το καθιστά απροστάτευτο από τις αρχές  Ανάπτυξη ληστείας

 Μέχρι τον 17 ο αι., ο πληθυσμός της χερσονήσου αυξομειωνόταν στον ίδιο ρυθμό με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.  Το 17 ο αι. η δημογραφική κατάσταση αλλάζει ριζικά  Οι συνθήκες είναι σκληρές σε όλη την Ευρώπη αλλά στα νοτιοανατολικά παίρνουν καταστροφικές διαστάσεις

 Πολιτική αστάθεια  Ακατάπαυστοι πόλεμοι  Λοιμοί (επιδημίες πανούκλας)  Αποδεκατίζουν τον πληθυσμό

 Στις αρχές του 19 ου αι. ανακάμπτει  Ανεξαρτησία και σχηματισμός εθνικών κρατών

 Ύπαιθρος και πόλεις  Φορολογικά κατάστιχα της δεκαετίας : πάνω από το 80% του πληθυσμού ήταν χριστιανοί  Ζούσαν κατά βάση στην ύπαιθρο ενώ στις πόλεις ήταν περισσότερο συγκεντρωμένοι οι μουσουλμάνοι

 Στις πρώιμες φάσεις της οθωμανικής κυριαρχίας οι πόλεις ενισχύθηκαν και οι παράκτιες πόλεις γνώρισαν την ευημερία  Το 1600, η Κωνσταντινούπολη ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης με κατοίκους έναντι του Λονδίνου , του Παρισιού , της Ρώμης , του Βερολίνου

 1870: ιδρύεται η Βουλγαρική Εξαρχία  1872: παρά τις αντιδράσεις του πατριαρχείου, η Πύλη αποδέχθηκε την ίδρυση της  Σύμφωνα με τη συνθήκη ίδρυσης, οι ορθόδοξοι πληθυσμοί έπρεπε να δηλώσουν την προτίμησή τους στο πατριαρχείο ή στην Εξαρχία

 Ρήξη στην οικουμενικότητα της ορθόδοξης εκκλησίας που εκφράζεται από το πατριαρχείο  Διάσπαση του Μιλλέτ των ορθοδόξων  Η Ελλάδα πανικόβλητη αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε μια συμμαχία με τους Σλάβους για εκδιωχθούν οι Τούρκοι ή με τους Τούρκους για να εμποδιστεί η σλαβική επέκταση στις διαφιλονικούμενες περιοχές

 : επανάσταση στην Ερζεςγοβίνη κατά της βαριάς φορολογίας που είχε επιβάλει η Πύλη  1877: η Ρωσία προστρέχει.  Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Νίκη της Ρωσίας

 1878: Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου  Εδαφική επέκταση και ανεξαρτητοποίηση της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Ρουμανίας  Ίδρυση μεγάλης Βουλγαρικής Ηγεμονίας με Ανατολική Ρωμυλία, Δυτική Θράκη και μεγάλο τμήμα της Μακεδονίας  1878: Συνέδριο Βερολίνου: περιορισμός μεγάλης Βουλγαρίας

 1885: η Βουλγαρία προσαρτά την Ανατολική Ρωμυλία (ανεξάρτητη με βάση τις αποφάσεις της συνθήκης του Βερολίνου)

 «Κατά την ημετέραν άφιξιν εις Θεσσαλονίκην, η ιδέα των Ελλήνων χωρικών και του λαού περί της υφιστάμενης διαφοράς μεταξύ της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και της Βουλγαρικής σχισματικής τοιαύτης, ήτο λίαν χαλαρά. Αντελήφθην δε τούτο, διότι οσάκις τους ηρώτων, τι ήσαν, Ρωμηοί ή Βούλγαροι, με ητένιζον μετ’ απορίας οιονεί αλληλοερωτώμενοι, τι σημαίνει η φράσις μου αύτη, σταυροκοπούμενοι δε,μ απήντων, αφελέστατα: Να! Χριστιανοί είμεθα, τι Ρωμηοί, τι Βούλγαροι!»  Μελπ. Αυγερινού, Μακεδονικά Απομνημονεύματα, Αθήνα 1914, σ. 10

 Ταξιδεύοντας στις Πρέσπες, ο φιλοβούλγαρος Ντανίλ και προσπαθώντας να εξηγήσει στους κατοίκους ότι έπρεπε ν’ ακούν τη λειτουργία στα βουλγαρικά «εκείνοι καταβρόχθιζαν ωμά λάχανα και ύστερα έπιναν μαστίχα, και το μόνο που έλεγαν ήταν ότι αυτό δεν πείραζε. Πολλοί μιλούσαν ελληνικά. Ο παπάς ήπιε κι αυτός μια γουλιά από το μπουκάλι και ήταν της ίδιας γνώμης. Μιλούσε και ο ίδιος την τοπική σλαβική διάλεκτο στην καθημερινή ζωή του, μα είχε μάθει όλες τις ακολουθίες στα ελληνικά»  Μαρκ Μαζάουερ, Τα Βαλκάνια, σ. 102

 Η συνάντηση είναι αποκαλυπτική  Οι φορείς των σύγχρονων εννοιών του έθνους εισδύουν στην ύπαιθρο και συναντούν έναν πολυεθνικό κόσμο που συνυπάρχει

 Η αδιαφορία των χριστιανών υπηκόων της οθωμανικής αυτοκρατορίας για τις εθνικές κατηγοριοποιήσεις  Αίσθημα του ανήκειν σε μια κοινότητα  θρησκεία

 Η θρησκεία είχε μεγαλύτερη σημασία από τη γλώσσα  Το ερώτημα αν ήταν Σέρβοι, Βούλγαροι ή Έλληνες δεν είχε νόημα  Το ίδιο και οι μουσουλμάνοι, σιίτες, σουνίτες, Τούρκοι, Άραβες, Κούρδοι αυτοπροσδιορίζονται απλά ως Μουσουλμάνοι

 1833 οι Έλληνεςαυτοκέφαλες εθνικές εκκλησίες  1870 οι Βούλγαροι  1871 οι Ρουμάνοι  1879 οι Σέρβοι  1929 οι Αλβανοί

 Ο πολιτικός χάρτης των Βαλκανίων διαμορφώθηκε σταδιακά στη διάρκεια του 19 ου αιώνα ακολουθώντας τις διαδικασίες της εθνικοποίησης των ορθόδοξων χριστιανικών πληθυσμών  Επήρεια των ιδεών της γαλλικής επανάστασης αλλά και της πολιτικής των ΜΔ  Αυστροουγγαρία, Ρωσία, Οθωμανική Αυτοκρατορία

 Μέσα σε μισό αιώνα τα νέα έθνη κράτη των Βαλκανίων είχαν σχηματιστεί  Οι μετασχηματισμοί αυτοί δημιουργούσαν κάθε φορά μεγάλο αριθμό προσφύγων, μετακινήσεις πληθυσμών και απαλλοτρίωση περιουσιών

 Παραδείγματα:  Η Θεσσαλία είχε μουσουλμάνους όταν προσαρτήθηκε στην Ελλάδα το Το 1911 είχε 3000  Η Κρήτη είχε το 1881, το

 Οι μουσουλμάνοι έφευγαν από τις περιοχές που εθνικοποιούνταν και γίνονταν ανεξάρτητες  Για να αποφύγουν τον πόλεμο  Για να γλυτώσουν από τις διώξεις των ένοπλων ομάδων  Για να μην υποστούν ταπεινώσεις  Για να μην υπηρετήσουν σε στρατούς χριστιανών αξιωματικών  Τον 20 ο αιώνα θα ακολουθήσουν οργανωμένες ανταλλαγές πληθυσμών Πχ Θεσσαλονίκη

Η δεκαετία των πολέμων υπήρξε ιδιαίτερα αιματηρή Τα εμπόλεμα κράτη εκμεταλλεύτηκαν τον πόλεμο για να κάνουν μαζικές εθνοκαθάρσεις

 « Οι τούρκοι φεύγουν για να γλιτώσουν από τους χριστιανούς, οι Βούλγαροι για να γλιτώσουν από τους Έλληνες και τους Τούρκους, οι Έλληνες και οι Τούρκοι από τους Βουλγάρους, οι Αλβανοί από τους Σέρβους»  Επιτροπή Κάρνεγκι, 1914

 Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο  Στο Κόσοβο: διαμάχη Σέρβων και Αλβανών  Η βουλγαρική κατοχή της Μακεδονίας και της νότιας Σερβίας  Στη Νότια Ουγγαρία οι αυστριακές δυνάμεις εξολόθρευαν τους Σέρβους  Στη Μικρά Ασία, το , οι Τούρκοι εξολόθρευσαν ένα εκατομμύριο Αρμένιους;

 Αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών, 1923  Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ελληνορθόδοξοι μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα έναντι Μουσουλμάνων που οδηγήθηκαν στην Τουρκία  Ο συνολικός αριθμός των προσφύγων κοντά στα δυο εκατομμύρια αν συνυπολογίσει κανείς όσους μετακινήθηκαν από τη Μαύρη Θάλασσα και τη ανατολική Θράκη

 Στα βαλκανικά κράτη που δεν επιβλήθηκε αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών παρέμειναν μειονότητες για τις οποίες τα βαλκανικά κράτη εξαναγκάστηκαν από τις ΜΔ να υπογράψουν συνθήκες προστασίας των δικαιωμάτων τους  Το 1918, η Ρουμανία διέθετε σημαντικούς ουγγρικούς, γερμανικούς, ουκρανικούς και εβραϊκούς πληθυσμούς

 Το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (αργότερα Γιουγκοσλαβία) διέθετε ένα 15% που δεν ανήκε στις παραπάνω ομάδες  Το 1/5 του πληθυσμού της Βουλγαρίας δεν ήταν Βούλγαροι  Η Αλβανία είχε ισχυρή ελληνική μειονότητα

 Το νέο σύστημα δεν ικανοποιούσε ούτε την πλειονότητα ούτε τη μειονότητα  Η ΚΤΕ δεν διέθετε αποτελεσματικό μηχανισμό παρακολούθησης των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και τήρησης των συνθηκών  Δεν τους ήθελαν ή ήθελαν να τους εθνικοποιήσουν

 Παράδειγμα: Ενώ έπρεπε να σεβαστούν τη γλώσσα τους και να έχουν αντίστοιχα σχολεία έστελναν δασκάλους και χωροφύλακες για να τους επιβάλουν τη φοίτησή τους στα εθνικά σχολεία  Πολλές μειονότητες στόχευαν ανοικτά στην αναθεώρηση των συνθηκών και στην αλλαγή των συνόρων

 Στη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου πολλές από τις αντιθέσεις βγήκαν στην επιφάνεια με βίαιο και αιματηρό τρόπο  Η Κροατία έγινε ανεξάρτητη, απαγόρευσε τη χρήση του κυριλλικού αλφάβητου και κυνήγησε Εβραίους και Σέρβους  Οι Σέρβοι της Σερβίας σκότωναν μη Σέρβους  Οι Βούλγαροι προσάρτησαν μέρος της Ελληνικής Θράκης, σκότωσαν ‘αμάχους πληθυσμούς, απαγόρευσαν τη χρήση της ελληνικής γλώσσας και προσπάθησαν ν’ αλλάξουν τον εθνολογικό χαρακτήρα της περιοχής μέσα από εποικίσεις.

 Με το τέλος του β’ παγκόσμιου πολέμου, οι εθνικές συγκρούσεις δεν έλαβαν τέλος  Παράδειγμα:  Κόσοβο (Αλβανοί και Γιουγκοσλάβοι)  Το 1950, η εθνολογική σύνθεση των βαλκανικών κρατών είχε αλλάξει σημαντικά

 Εβραίοι από το 1930  Οι Γερμανοί (εκατοντάδες χιλιάδες) είχαν φύγει από Γιουγκοσλαβία και Ρουμανία  Οι Σλάβοι και οι Αλβανοί είχαν φύγει από Βόρεια Ελλάδα

 Οκτώβρης του 1944 συμφωνήθηκαν οι σφαίρες επιρροής ανάμεσα στον Τσόρτσιλ και στον Στάλιν  Τα Βαλκάνια με εξαίρεση την Ελλάδα πέρασαν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής  ο εθνικισμός χωρίς να εκλείψουν προσπάθειες εθνοκαθάρσεων (πχ Βουλγαρία κατά των Μουσουλμάνων) σίγησε για αν επανέλθει δριμύτερος,ε την κατάρρευση του ανατολικού μποκ

 «Ο μαρξισμός δεν συμβιβάζεται με τον εθνικισμό»  «Αντί για τους κάθε λογής εθνικισμούς, ο μαρξισμός προωθεί το διεθνισμό, τη συγχώνευση όλων των εθνών σε μια ανώτερη ενότητα»

 Δεκαετία του 1990, οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία ξανάβαλαν τα Βαλκάνια στον κύκλο της απροκάλυπτης βίας

 «Την ώρα που η υπόλοιπη Ευρώπη πάλευε με τη μαζική μετανάστευση… και με ότι αποκαλείται κατ’ ευφημισμόν ‘πολυπολιτισμικές κοινωνίες’, η νοτιοανατολική Ευρώπη έμοιαζε να παλινδρομεί προς μια παλαιότερη ιστορική λογική πολέμων … εθνικής ομογενοποίησης»  Μαρκ Μαζάουερ, Βαλκάνια, σ. 239