1 Παιδική Λογοτεχνία Κωτόπουλος H. Τριαντάφυλλος Π.Τ.Ν. – Π.Δ.Μ.

2 I. Το Παιδικό Θέατρο  Αντιδιαστολή με το θέατρο ενηλίκων – όμως οι τελευταίοι μπορούν ασφαλώς να συμμετέχουν ως ηθοποιοί ή θεατές σε μια παιδική παράσταση 1.Στηρίζεται στη συμμετοχή γενικά του παιδιού στην παράσταση είτε ως ηθοποιού είτε ως θεατή και ανεξάρτητα από την ποσοστιαία συμμετοχή του 2.Παιδικό Θέατρο αποτελεί το θέατρο που παίζεται στο σχολείο 3.Προϋποθέτει μια δραματική παραγωγή που απευθύνεται στην παιδική ιδιοσυγκρασία ή έχει τέτοια γνωρίσματα που διευκολύνουν την κατανόηση και μέθεξη του μικρού θεατή

3 Ιστορική διαδρομή ως το Μεσοπόλεμο  Το ξεκίνημα του νεοελληνικού Παιδικού Θεάτρου τοποθετείται (με κάθε επιφύλαξη) στις αρχές του 19 ου αιώνα – απόδημος ελληνισμός / επίδραση αρχών διαφωτισμού, σχολικές παραστάσεις με θέμα την τυραννοκτονία ή αρχαιογνωστικά στοιχεία που σαφώς προετοιμάζουν την επανάσταση του 1821 π.χ. Βουκουρέστι - Ελληνική Ακαδημία: φυτώριο ερασιτεχνικών παραστάσεων  Από τα τέλη του 19ου ως το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο - Θέατρο Σκιών / Καραγκιόζης  Λίγες πληροφορίες για το Παιδικό Θέατρο ως το 1920: σχολικές απαγγελίες για τις εθνικές γιορτές, απαγγελίες σκηνών από την Οδύσσεια  1881 ο Δημήτρης Καμπούρογλους - Μύθοι και διάλογοι προς χρήσιν των ανήβων, ο Αριστοτέλης Κουρτίδης τους Παιδικούς Διαλόγους και το Θέατρον οικογενείας και σχολείου, ενώ ο Ξενόπουλος εκδίδει από το 1896 ως το 1926 τους τρεις τόμους του Παιδικού Θεάτρου

4 Ιστορική διαδρομή Μεσοπόλεμος  Ουσιαστική θεσμοθέτηση του παιδικού θεάτρου ως ξεχωριστού λογοτεχνικού είδους  Οι σχολικές παραστάσεις της Ευφροσύνης Λόντου – Δημητρακοπούλου (Παιδικό Θέατρο, τόμοι 3, Άπαντα Παιδικού και Εφηβικού Θεάτρου, τόμοι 2, ελαφρά δράματα, οπερέτες, κωμωδίες, μονόπρακτες φάρσες)  Η Αντιγόνη Μεταξά – Κροντηρά (Θεία Λένα) – γύρω στο 1925 (Θέατρο του Παιδιού, 4 τόμοι: διασκευές γνωστών παραμυθιών και μύθων του Αισώπου, πρωτότυπα έργα, κωμωδίες, μικρά δράματα, θρησκευτικά μονόπρακτα, επετειακά για σχολικές γιορτές)  Σημαντική η παρουσία των: Γαλάτεια Καζαντζάκη, Πέτρου Χάρη, Βασίλη Ρώτα (στην Κατοχή δίνει παραστάσεις στα βουνά, όπως και ο Κοτζιούλας, ενώ η Λόντου στο σπίτι της)  Τα νεότερα χρόνια: οι παιδικές σκηνές της Ξένιας Καλογεροπούλου, του Δημήτρη Ποταμίτη, του Γιάννη Ξανθούλη, η Παιδική Σκηνή του Κ.Θ.Β.Ε. κ.ά.

5 Θεματικό ρεπερτόριο σύγχρονου Π.Θ.  Αρχαιογνωστικά έργα, π.χ. οι Ιστορίες του παππού Αριστοφάνη του Δ. Ποταμίτη (με διασκευές του Αριστοφάνη ασχολήθηκαν και οι Βαλαβάνη, Ζαραμπούκα)  Δραματοποιήσεις γνωστών μύθων και παραμυθιών, π.χ. Ο φίλος μας ο Αίσωπος του Γ. Νεγρεπόντη ή Τα ρούχα του βασιλιά του Γ. Καλατζόπουλου κ. ά.  Ιστορικά έργα  Θρησκευτικού περιεχομένου  Ιδεολογικά έργα, ρεαλιστική βάση και σύγχρονος κοινωνικός προβληματισμός π.χ. το Γαϊτανάκι της Ζ. Σαρή, Το όνειρο του σκιάχτρου του Ε. Τριβιζά, Ο Κεραμιδοτρέχαλος της Α. Ζέη κ.ά.  Ηθογραφικά, έντονα εθιμογραφικά και λαογραφικά στοιχεία, π.χ. Το πανηγύρι της Θ. Χορτιάτη  Θεατρικές μεταφορές επιτυχημένων τηλεοπτικών σειρών, π.χ. η Φρουτοπία του Ε. Τριβιζά, το Ουράνιο τόξο, τα Στρουμφάκια κι ο Δρακουμέλ κ.ά.  Θεατρικές αναπλάσεις ποιητικών έργων, π.χ. η Βατραχομυομαχία – απόδοση Χ. Σακελλαρίου κ.ά.

6 IΙ. Θεατρικό Παιχνίδι  Το Παιδικό Θέατρο μπορεί να εμφανιστεί με τις ακόλουθες μορφές: 1.Θέατρο για παιδιά, το παράγουν οι μεγάλοι για να το παρουσιάσουν στο παιδικό κοινό 2.Θέατρο με παιδιά – για παιδιά, ενήλικοι συγγραφείς, παίζονται σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα από παιδιά 3.Θέατρο από παιδιά – με παιδιά – για παιδιά, η πιο ολοκληρωμένη μορφή από την άποψη της ομαδικής δημιουργικής έκφρασης και ενεργοποίησης Η εξελιγμένη μορφή αυτού του τελευταίου είδους θεάτρου είναι το λεγόμενο θεατρικό παιχνίδι ή κατ’ άλλους δραματικό παιχνίδι, το οποίο συμβάλλει στην ψυχική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση θεατρικής παιδείας και την εξοικείωση με την τέχνη του θεάτρου Δημιουργική έκφραση, απελευθέρωση φαντασίας, καλλιέργεια γλωσσικού και αισθητικού κριτηρίου, σωματικό έλεγχο, αυτοπειθαρχία κ.ά.

7 Θεατρικό Παιχνίδι Θεατρικό παιχνίδι υπάρχει από τη στιγμή που κάποιος εκφράζεται για τους άλλους με την κίνηση και/ή το λόγο με ευχαρίστηση Κώδικες (κανόνες): θεατρικό κώδικα (αντιγράφει την οριοθέτηση χώρου και χρόνου) Εντάσσεται στο σύνολο της παιδαγωγικής πρακτικής – θεμελιώδες χαρακτηριστικό του η διαισθητική επιλογή του παιδιού – παίζοντας ένα θεατρικό δρώμενο επιλέγει έναν τρόπο ερμηνείας και έκφρασης Σκοπός του: όχι η τελειότητα μηχανικών κινήσεων, ρυθμικών ή μελωδικών εκφορών του λόγου, αλλά η έκφραση με έναν προσωπικό τρόπο 4 βασικά επίπεδα: ψυχολογικό (ψυχοκινητικό), κοινωνικό (επικοινωνιακό), παιδαγωγικό (εκπαιδευτικό), αισθητικό (εκφραστικό) Τεχνικές: σωματική έκφραση, αυτοσχεδιασμός, εκμετάλλευση του τυχαίου, αξιοποίηση βασικών θεατρικών κωμικών στοιχείων π.χ. υπερβολή και αντίθεση, χρήση μάσκας, παιχνίδια με φως και σκιά, ελεύθερη και συντονισμένη κίνηση

8 IΙΙ. Καραγκιόζης  Είδος παραδοσιακής λαϊκής τέχνης, εθιμική αποκρυστάλλωση, εμπειρική και προφορική (μέσω επανάληψης) μεταβίβαση  Η καταγωγή του ελληνικού θεάτρου σκιών: πυρήνας πραγματικότητας – στην Ελλάδα το μετέφερε αργότερα ο Γιάννης Μπραχάλης – διαφωνούντες: καταγωγή στην αρχαία Ελλάδα / Καβείρια Μυστήρια, Αριστοφάνης θέατρο σκιών – αρχή στην ανατολική Ασία  Ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα: σίγουρα όχι πριν το 1821 τούρκικος Καραγκιόζης – θρησκευτικός χαρακτήρας (δε θα μπορούσε να επιτραπεί ως θέαμα στους άπιστους). Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για παράσταση στα 1841 Λαϊκά στρώματα vs αποτροπιασμός των λογίων της εποχής

9  Ο εξελληνισμός του: τούρκικος, θρησκευτικός στους τεκέδες, λαϊκός, αισχρός και βωμολόχος – σταδιακές οι αλλαγές από τους Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες αντικατάσταση προσώπων, πρόσθεση καινούργιων (Πασάς, Βεζύρης, όσο κι αν φαίνεται περίεργο είναι ελληνικές επινοήσεις / Σιορ-Διονύσης, Σταύρακας, Μπαρμπαγιώργος, Εβραίος κ.ά.) «καθαρμός» - περιορισμός χυδαιοτήτων  Οι καραγκιοζοπαίχτες: άργησε να αναγνωριστεί η τέχνη τους πολύ δύσκολη η δουλειά τους – συνδυασμός κίνησης φιγούρων, κειμένου, αυτοσχεδιασμών, ομιλίας διαφορετικών διαλέκτων, τραγούδι, σκηνική παράσταση (φωτισμός, κρότοι κ.τ.λ.), «τσιράκια» Μίμαρος (Δημήτρης Σαρντούνης): πολλές μεταρυθμίσεις Ρούλιας ο Καρπενησιώτης: δημιουργός του Μπαρμπαγιώργου Μόλλας, Ξάνθος, Σπαθάρης, κ.τ.λ.

10  Τα πρόσωπα του ελληνικού Καραγκιόζη: καθρέφτισμα της νεοελληνικής κοινωνίας Καραγκιόζης (θεόφτωχος, κακομούτσουνος με καμπούρα, δεν ξέρει καμία τέχνη αλλά είναι πρόθυμος να ανακατευθεί σε όλες τις δουλειές, ανιστασιακός αμοραλισμός και αιώνιο κέφι) Χατζηαβάτης (διττή παρουσία, τούρκικη φορεσιά, σοβαροφανής, συνήθως κόλακας και δουλοπρεπής) Σιορ Διονύσης ή Νιόνιος (κατάγεται από Ζάκυνθο, ξεπεσμένος αριστοκράτης, κομψευόμενος, δήθεν ευγενικός) Μπαρμπαγιώργος (η κορυφαία δημιουργία των Ελλήνων καραγκιζοπαιχτών, ο γνήσιος, αλλά πρωτόγονος Έλληνας) Σταύρακας ή Σταυράκης (κουτσαβάκης, κατά βάθος δειλός) Μορφονιός (κοντός, πελώριο κεφάλι, τεράστια μύτη, ερωτύλος, τελειώνει τις φράσεις με «ουίτ» παραφθορά του «oui» Εβραίος (πλούσιος, τσιγκούνης, συνήθως Σαλονικιός) Δερβέναγας ή Βεληγκέκας Κολλητήρης

11  Το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη: 1.Τονίζεται κωμικά η καθημερινή ζωή 2.Θέματα από προφορικές παραδόσεις ή λαϊκά παραμύθια 3.Ιστορικά ή ηρωικά έργα από την περίοδο της τουρκοκρατίας και τους απελευθερωτικούς αγώνες  Η κοινωνική και εθνική σημασία του Καραγκιόζη: είδος προφορικής εφημερίδας, μετέδιδε, σχολίαζε, διαμόρφωνε τη λαϊκή κοινή γνώμη – κοινό: άνθρωποι αναλφάβητοι ενοποιητικός ρόλος από πολιτισμικής άποψης (στα μικρά χωριά πληροφορούνταν τα πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς των μεγάλων αστικών κέντρων, για παράδειγμα) σχολείο πατριωτισμού και εθνικής ιδεολογίας (εξαίροντας π.χ. το ελληνικό δαιμόνιο του Καραγκιόζη)  Ο Καραγκιόζης ως παιδικό θέαμα: Το Θέατρο Σκιών δεν ήταν θέαμα κατεξοχήν για παιδιά – αναγκαστικές προσαρμογές (ειδικά όταν αποτέλεσε τηλεοπτική εκπομπή) – υποβολή φωτισμένου μπερντέ – χιούμορ – δημιουργική συμμετοχή

12 IV. Κουκλοθέατρο  Το παιδί αισθάνεται τις κούκλες με έναν τρόπο που δεν αισθάνεται τους ενήλικες – τις βάζει στο δικό του μαγικό κόσμο άλλοτε ασκεί πάνω τους εξουσία και επιθετικότητα άλλοτε τους συμπεριφέρεται Η ιστορία του κουκλοθεάτρου  Η αρχή: στην προσπάθεια επικοινωνίας με το θείο φορώντας μάσκα – λατρευτική χρήση ειδώλων και ομοιωμάτων που παρίσταναν θεούς, δαίμονες και ανθρώπους Κίνηση = το σημαντικότερο στοιχείο  Αιγυπτιακές μαριονέτες (Όσιρις και Ίσιδα) – μεταφορά των «νευρόσπαστων» στην αρχαία Ελλάδα  Ασία (κοιτίδα τους μάλλον η Ινδία – διαδεδομένη σε Σιάμ, Ιάβα, Ιαπωνία): θρησκευτικός χαρακτήρας που συνδέεται με επικλήσεις πνευμάτων των νεκρών  Αρχαία Ελλάδα: διασκέδαζαν παιδιά του λαού και σοφοί

13  Μεσαιωνική Ευρώπη: σε αφθονία – τα Πάθη του Χριστού Ιταλικό κουκλοθέατρο: πολύ σημαντικό – παγκόσμια γνωστοί ο Αρλεκίνος, η Κολομπίνα, ο Πιερότος κ.ά. Ιταλικό θέατρο: επιρροές – Commedia dell’ Arte Γαλλικό κουκλοθέατρο – ήρωας Γκινιόλ  Παρακμάζει από τις αρχές του 20ού αι. – προσπάθειες ανανέωσης με τη χρήση τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια  Το ελληνικό κουκλοθέατρο: 1880: πρώτη φορά με κουκλοπαίχτη έναν Ζακύνθιο Λίγο αργότερα ο Μαριδάκης (Φασουλής και Περικλέτος) Ρώτας – πολλές παραστάσεις τα χρόνια της Κατοχής Την ίδια εποχή η Έλένη Θεοχάρη – Περάκη (Μπαρμπα – Μυτούσης, Κλούβιος και Σουβλίτσα) Δ. Σοφιανός, Λ. Αποστολίδης, Ε. Φακίνου (αντικειμενοθέατρο Καλημέρα το 1975) – η αντικατάσταση από αντικείμενα-ήρωες π.χ. Η Ντενεκεδούπολη κ.ά.

14 Τεχνική παιξίματος – Χαρακτηριστικά παραδοσιακών ηρώων  Φιγούρα με νήματα – τα «νευρόσπαστα» της αρχαιότητας  Φιγούρα που κρατιέται με το χέρι ή από ένα ξύλο στο κάτω μέρος της – πιο αρχέγονη τεχνική  Οι βασικοί ήρωες του παραδοσιακού κουκλοθεάτρου: θρασύδειλοι, πεινασμένοι, καυχησιάρηδες, βοηθούν τους φτωχούς περιστασιακά, χωρίς ηθικές αναστολές για να επιζήσουν κύρια μοτίβα οι ξυλοδαρμοί, οι λεκτικές παρεξηγήσεις, οι συγκρούσεις με τις αρχές ή με το διάβολο, οι σκοτωμοί Από το 19 ο αι. τα θέματα πιο απλά και κατανοητά – απευθύνονται διαρκώς και περισσότερο στο παιδικό κοινό  Κέντρο λειτουργίας ο κουκλοπαίχτης – η κούκλα αντανάκλαση της τέχνης του άριστη γνώση του κειμένου – η κίνηση όλο το βάρος της παράστασης (το πώς θα πει τα λόγια συναρτάται άμεσα από την εκφραστικότητα της κίνησης)