ΘΕΩΡΊΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΌΤΗΤΑΣ Ι Δήμητρα Παπαστεργίου MSc – 2016 Λάρισα

Τι είναι προσωπικότητα ;  Προσωπικότητα είναι το κομμάτι εκείνο της ψυχολογίας που ασχολείται περισσότερο με τους ανθρώπους ως ολοκληρωμένα άτομα και σύνθετα όντα.  Ένας ευρύς ορισμός της προσωπικότητας θεωρεί ότι αντιπροσωπεύει εκείνα τα χαρακτηριστικά του ατόμου που εξηγούν τους σταθερούς τύπους συναισθήματος, σκέψης και συμπεριφοράς.

 Ο παραπάνω ορισμός δίνει μια σαφή διάσταση στο ζήτημα της προσωπικότητας καθώς συμπεριλαμβάνει όλους τους σταθερούς τύπους συμπεριφοράς και τις εσωτερικές ιδιότητες του ατόμου στις οποίες οφείλεται αυτή η σταθερότητα.

Χαρακτηριστικά μιας θεωρίας  Οι θεωρίες προσωπικότητας θέτουν το ερώτημα του τι ( δομή ), γιατί ( διαδικασία ) του πως ( ανάπτυξη & εξέλιξη ) αναφορικά με την ανθρώπινη λειτουργία. Επίσης, θέτουν ερωτήματα σχετικά με την φύση της ψυχοπαθολογίας και την αλλαγής στην προσωπικότητα.

Επίδραση γενετικού και περιβαλλοντικού παράγοντα  Αυτοί οι 2 παράγοντες θεωρούνται υπεύθυνοι για την ανάπτυξη, την διαμόρφωση και την τροποποίηση της ανθρώπινης προσωπικότητας.  Η διαμάχη ανάμεσα στους γενετιστές και στους υποστηρικτές της επίδρασης του περιβάλλοντος είναι γνωστή για χρόνια.  Η σύγκρουση οφείλεται στο γεγονός ότι το αντικείμενο παρατήρησης αλλά και ο ερευνητής είναι ο άνθρωπος.

 Η συνεργασία πολλών κλάδων έχει πια αποδείξει ότι η ανθρώπινη προσωπικότητα και η συμπεριφορά βρίσκονται κάτω από τον γενετικό έλεγχο, καθώς αυτός προικοδοτεί την ανθρώπινη ύπαρξη με δυνατότητες.  Για να ανθίσουν αυτές οι δυνατότητες ρόλο παίζει ο περιβαλλοντικός παράγοντας.

Θεωρίες Προσωπικότητας  Οι θεωρίες προσωπικότητας μπορούμε να πούμε ότι δεν αλληλοαναιρούνται πλήρως.  Η διαφορά τους βρίσκεται στην έμφαση του παράγοντα που η καθεμιά υιοθετεί ως πρωτεύοντα στην όλη διαδικασία της διαμόρφωσης της προσωπικότητας.

 Επομένως, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορες κατηγορίες θεωριών της προσωπικότητας.  Τυπολογικές θεωρίες  Θεωρίες χαρακτηριστικών  Ψυχαναλυτική θεωρία  Φαινομενολογική θεωρία  Θεωρία της Συμπεριφοράς  Γνωστικό - Συμπεριφορική κατεύθυνση : κοινωνική μάθηση

Τυπολογικές θεωρίες  Δίνεται έμφαση στην ερμηνεία και περιγραφή των διαφόρων ανθρώπινων τύπων.  Ήδη από την αρχαία Ελλάδα ο Ιπποκράτης διατυπώνει μια θεωρία που όριζε ότι υπάρχουν 4 είδη ανθρώπινων τύπων που καθορίζονται από τους χυμούς τους σώματος.

 Ο Αμερικανός Sheldon, υποστηρίζει ότι η δομή του σώματος δίνει στοιχεία για την προσωπικότητα.  Η πιο σημαντική τυπολογική θεωρία είναι αυτή του Jung, ο οποίος και υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε 2 κατηγορίες που χαρακτηρίζονται από 2 μηχανισμούς : την εξωστρέφεια και την εσωστρέφεια.

Θεωρίες χαρακτηριστικών  Η έννοια του χαρακτηριστικού αντιπροσωπεύει μια γενική προδιάθεση του ατόμου να συμπεριφέρεται με έναν ορισμένο τρόπο.  Θεωρείται ότι είναι ιεραρχικά οργανωμένα από τις συγκεκριμένες αντιδράσεις ως τους γενικούς τρόπους ψυχολογικής λειτουργίας.

 Υπάρχουν διάφοροι θεωρητικοί που έχουν προτείνει απόψεις πάνω στην θεωρία των χαρακτηριστικών με πιο σημαντικές μορφές αυτές των Allport, Catell & Eysenck.  O Allport θεώρησε τα χαρακτηριστικά ως βασική δομή της ψυχικής οργάνωσης, γιατί αυτά καθορίζουν την συμπεριφορά. Ένα φιλικό άτομο θα φέρεται το ίδιο σχετικά τρόπο προς όλους.

 Υποστηρίζει ότι υπάρχει σε κάθε άνθρωπο ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό και κάποια άλλα που θεωρούνται ως κεντρικές διαθέσεις.  Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό είναι αυτό που χαρακτηρίζει όλη την συμπεριφορά και το κεντρικό χαρακτηριστικό είναι αυτό που διακρίνει το κάθε άτομο. Κάθε άτομο έχει 5-10 κεντρικά χαρακτηριστικά, ενώ τα άλλα είναι δευτερεύοντα.

 Ο Cattel, χρησιμοποίησε την στατιστική μέθοδο της ανάλυσης των παραγόντων, μια στατιστική μέθοδο μέσω της οποίας διερευνώνται οι συσχετίσεις και ομαδοποιούνται ώστε να λάβουμε τους παράγοντες π. χ. συντηρητικός, παραδοσιακός κλπ.  Μετά από πολλαπλές μελέτες κατέληξε σε 16 παράγοντες κοινούς, σταθερούς και ανεξάρτητους μεταξύ τους.

 O Eysenck κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι σημαντικότεροι παράγοντες της προσωπικότητας είναι 3.  Ψυχωτισμός : Άνθρωποι ψυχροί, περίεργοι, αντικοινωνικοί, εχθρικοί  Εσωστρέφεια - Εξωστρέφεια :  Συναισθηματική σταθερότητα : Ηρεμία, άνεση, φιλικότητα

Ψυχαναλυτική θεωρία  Ο ιδρυτής της ψυχαναλυτικής θεωρίας είναι ο Freud.  Η βασική δομή της ψυχαναλυτικής θεωρίας έχει να κάνει με την ψυχική συσκευή που αντιστοιχεί στον εσωτερικό ψυχικό κόσμο του ατόμου.

 Τα 2 βασικά ένστικτα του ανθρώπου είναι το ένστικτο της ζωής ( ή σεξουαλικότητας ) και το ένστικτο του θανάτου ( ή επιθετικότητας ).  O Freud προσέγγισε το άτομο ως ενεργειακό σύστημα, δηλαδή ως αλληλεπίδραση δυνάμεων ( ένστικτα, ενορμήσεις ) ή πηγές ενέργειας.

 Εισήγαγε τις έννοιες του συνειδητού, προσυνειδητού και ασυνείδητου.  Συνειδητό είναι οι σκέψεις, οι εμπειρίες και τα συναισθήματα για τα οποία έχουμε επίγνωση.

 Προσυνειδητό είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματα για τα οποία δεν έχουμε πάντοτε επίγνωση αλλά μπορούν κάποια στιγμή να γίνουν συνειδητό.  Ασυνείδητο είναι οι σκέψεις, γνώσεις και εμπειρίες για τις οποίες δεν έχουμε επίγνωση, κάτι που οφείλεται στην απώθηση.

 Διαμόρφωσε επιπλέον, 3 δομικούς όρους για να περιγράψει τον ψυχικό μηχανισμό το Αυτό, το Εγώ και το Υπερεγώ.  Το Αυτό ( id) αναφέρεται στην πηγή των ενστίκτων ή ολόκληρης της ενέργειας των ορμών του ανθρώπου

 Το Εγώ (ego): Αναφέρεται στο μέρος της προσωπικότητας που προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ενορμήσεις, αποφεύγοντας τη σύγκρουση με τις ηθικές αξίες του ατόμου.  Υπερεγώ (Superego): Εκφράζει ιδανικά και αξίες.

 Το άγχος για τον Freud είναι ένα οδυνηρό συναίσθημα, το οποίο προειδοποιεί το Εγώ για κάποιον κίνδυνο.  Μηχανισμοί άμυνας είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιεί το άτομο για να μειώσει το άγχος. Βοηθάνε στο να απομακρυνθούν από την συνείδηση, σκέψεις και συναισθήματα.

 Οι μηχανισμοί άμυνας είναι  Προβολή όταν αποδίδει στους άλλους τα δικά του απορριπτέα ένστικτα και επιθυμίες.  Άρνηση όταν το άτομο αρνείται μια οδυνηρή εσωτερική ή εξωτερική εμπειρία.  Απομόνωση όταν το συναίσθημα απομονώνεται από το περιεχόμενο μιας οδυνηρής παρόρμησης  Ματαίωση όταν το άτομο ακυρώνει μια αγχωτική επιθυμία.

 Απώθηση ο πρωταρχικός μηχανισμός άμυνας όπου μια αγχωτική ιδέα ή σκέψη αποβάλλεται από την συνείδηση.  Μετουσίωση / εξειδανίκευση : Όταν το αρχικό ένστικτο υποκαθίσταται από έναν υψηλότερο στόχο.  Εκλογίκευση : Όταν ένα κίνητρο ή πράξη εξηγείται λογικά  Αντισταθμιστική συμπτωματολογία : Έκφραση της αντίθετης παρόρμησης από μια άλλη που είναι απαράδεκτη.

 Ο Freud θεώρησε ότι διάφορα μέρη του σώματος αποτελούν πηγές έντασης ή διέγερσης.  Έτσι, στην θεωρία του πρόσθεσε 5 στάδια για την ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη.

 Στοματικό όπου το στόμα αποτελεί το κέντρο της έντασης  Πρωκτικό όπου ο πρωκτός αποτελεί το κέντρο έντασης  Φαλλικό όπου τα γεννητικά όργανα αποτελούν το σημείο επικέντρωσης και παρατηρείται έλξη προς τον γονέα του αντίθετου φύλου.  Λανθάνον όπου μειώνεται το σεξουαλικό ενδιαφέρον  Γεννητικό όπου εμφανίζεται ενδιαφέρον για το σεξ και ταυτίζεται με την εμφάνιση της εφηβείας.

Φαινομενολογία  Είναι μια θεωρία που επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και βιώνει τον εαυτό του και τον κόσμο.  Αυτοαντίληψη είναι οι αντιλήψεις που συνδέονται με τον εαυτό και το εγώ μας.

 Έννοια του ιδανικού εαυτού είναι αυτό που το άτομο θα ήθελε πάνω απ ’ όλα να έχει.  Αυτοπραγμάτωση κατέχει σημαντική θέση στην θεωρία και αφορά την θεμελιώδη τάση του οργανισμού να πραγματώσει, να διατηρήσει και να ενδυναμώσει τον εαυτό του.

 Η έννοια της αυτοσυνέπειας εκφράζει την απουσία σύγκρουσης ανάμεσα στις αντιλήψεις για τον εαυτό.  Μάλιστα, ο Rogers, θεωρούσε ότι η συμφωνία ανάμεσα στις αντιλήψεις και στις εμπειρίες ήταν σημαντική προϋπόθεση για την ανάπτυξη και την θεραπεία.

 Επίκεντρο της θεωρίας του Rogers ήταν η θεραπευτική διαδικασία.  Σημασία είχε το θεραπευτικό κλίμα, που για να συμβεί η αλλαγή 3 είναι βασικές προϋποθέσεις :  Απεριόριστη θετική αναγνώριση  Συμφωνία  Ενσυναίσθηση / συναισθηματική κατανόηση.

Θεωρία μέσα από μάθηση  Εδώ συναντάμε τις θεωρητικές αρχές όπως είχαν χρησιμοποιηθεί στην θεωρία της μάθησης.  Έννοιες όπως κλασική εξάρτηση, συντελεστική εξάρτηση, απόσβεση, ενίσχυση, επιστρατεύονται για να εξηγήσουν συμπεριφορές.

 Επιπλέον, εδώ υπάρχουν και άλλοι θεωρητικοί όπως ο Hull, Dollard & Miller, οι οποίοι είναι κοντά στην συντελεστική μάθηση.  Οι συνήθειες μαθαίνονται με την ενίσχυση των συνδέσεων ερεθίσματος - αντίδρασης.  Η ενίσχυση συνίσταται στην μείωση των ερεθισμάτων ενορμήσεων.

Bandura & Mischel  Η κοινωνικο - γνωστική θεωρία δίνει έμφαση στην μάθηση ανεξάρτητα από ενίσχυση και στην σημασία των γνωστικών διεργασιών.  Τονίζουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στο άτομο και στο περιβάλλον μέσα από την έννοια του αμοιβαίου προσδιορισμού.

 Σημαντικές έννοιες είναι η έννοια της αυτεπάρκειας, δηλαδή, η προσωπική αντίληψη για την ικανότητα να αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις.  Στόχοι τα επιθυμητά μελλοντικά γεγονότα που κινητοποιούν το άτομο για εκτεταμένες χρονικές περιόδους.

 Ικανότητες : Μια δομική μονάδα της κοινωνικο - γνωστικής θεωρίας που αντανακλά την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και για ικανοποίηση στόχων.  Προσδοκίες : Ό, τι περιμένει το άτομο να συμβεί ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων συμπεριφορών, σε συγκεκριμένες περιστάσεις.

 Αυτορρύθμιση : Διεργασία μέσω της οποίας τα άτομα ρυθμίζουν την συμπεριφορά τους.  Μάθηση μέσω παρατήρησης : Διαδικασία μέσω της οποίας οι άνθρωποι μαθαίνουν παρατηρώντας απλώς την συμπεριφορά κάποιων άλλων που αποκαλούνται πρότυπα.

 Μίμηση προτύπου : Διαδικασία της αναπαραγωγής της συμπεριφοράς που μαθαίνεται με την παρατήρηση των άλλων.  Δίνει έμφαση στην απόκτηση ικανοτήτων, προτύπων και κρίσεων για την αυτεπάρκεια.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας !!!