ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΑΤΕΙ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 7 ΕΞΑΜΗΝΟ
α) Λογικές - Ενορατικές Θεωρίες: Υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει ενόραση, η οποία θα τον οδηγήσει στην αλλαγή της συμπεριφοράς του, χρησιμοποιώντας τη λογική του σκέψη, β) Ενορατικές - Συναισθηματικές Θεωρίες: Υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει ενόραση, μόνο εφόσον κατανοήσει τα συναισθήματα του και τα εσωτερικά του κίνητρα, γ) Συναισθηματικές - Δραστικές Θεωρίες: Τονίζουν την ενεργοποίηση του ατόμου για την τροποποίηση της συμπεριφοράς του μέσα από την κατανόηση των συναισθημάτων και των εσωτερικών του κινήτρων. δ) Δραστικές - Λογικές Θεωρίες: Δίνουν έμφαση σε λογικές διαδικασίες που οδηγούν σε συγκεκριμένες αλλαγές της συμπεριφοράς και υποστηρίζουν ότι πρέπει πρώτα να επέλθει τροποποίηση της συμπεριφοράς του ανθρώπου και κατόπιν να αλλάξουν τα συναισθήματα του.
Σε καθεμιά από τις κατηγορίες αυτές περιλαμβάνεται ένας σημαντικός αριθμός θεωριών, οι οποίες μπορεί να μοιάζουν στην προσέγγιση, δεν παύουν όμως να είναι μοναδικές και να διαφέρουν μεταξύ τους. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει την ανεπάρκεια καθεμιάς ξεχωριστά να προβλέψει και να ερμηνεύσει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς (Μαλικιώση - Λοΐζου, 1996).
Για το λόγο αυτό ο σύμβουλος θα πρέπει να ακολουθεί μια συνθετική προσέγγιση των θεωριών συμβουλευτικής κατά τη συμβουλευτική πράξη και να εφαρμόζει ολόκληρες ή στοιχεία των θεωριών ανάλογα με την περίπτωση, που αντιμετωπίζει και σύμφωνα με το προσωπικό μοντέλο συμβουλευτικής που έχει αναπτύξει.
Είναι μια θεωρία της προσωπικότητας και μια μέθοδος ψυχοθεραπείας που αναπτύχθηκε στη δεκα ετία του '50 από τον Albert Ellis. Στηρίζεται στην πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες και παράλογες δοξασίες, οι οποίες μπορούν να αλλάξουν με τον έλεγχο των λογικών διαδικασιών, της λογικής σκέψης του ατόμου (Μαλικιώση - Λοΐζου, 1996). Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται στην ενεργητική και καθοδηγητική μάθηση. Μέσα από το διάλογο και τη λογική αντιμετώπιση των θεμάτων, ο σύμβουλος προσπαθεί να οδηγήσει τον πελάτη να συνειδητοποιήσει τις παράλογες σκέψεις που κάνει και οι οποίες είναι η ρίζα των προβλημάτων του, ώστε σιγά σιγά να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο σκέπτεται και μακροπρόθεσμα να απαλλαγεί από τα προβλήματά του.
Η λογικο-θυμική θεωρία μπορεί να έχει σπουδαία εφαρμογή στην περίπτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες, τα οποία της λόγω της στάσης της οικογένειας ή του σχολείου και γενικότερα του κοινωνικού συνόλου απέναντί τους, αλλά και του απομονωμένου περιβάλλοντος στο οποίο τείνουν να ωθούνται, αρχίζουν να εσωτερικεύουν τους περιορισμούς τους και να μεγαλοποιούν τα προβλήματα τους, να εξιδανικεύουν τους άλλους και να μειώνουν ταυτόχρονα τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τους συνανθρώπους τους και να χάνουν κάθε διάθεση για ζωή.
Επειδή η θεωρία χρησιμοποιεί ως βασικό μεθοδολογικό εργαλείο τη λογική σκέψη, δεν ενδείκνυται για περιπτώσεις ατόμων με σοβαρές ψυχικές ασθένειες που δεν έχουν επαφή με την πραγματικότητα, ατόμων με σοβαρές εγκεφαλικές βλάβες, νοητικά καθυστερημένων και αυτιστικών ατόμων. Πολύ σημαντικό στοιχείο για την επιτυχή εφαρμογή της θεωρίας είναι και η επιθυμία του ίδιου του ατόμου να βοηθηθεί και η διάθεση του για συνεργασία με το σύμβουλο σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.
Δίνει έμφαση στη ανθρώπινη επικοινωνία και αλληλεπίδραση και στα "παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι" στις κοινωνικές περιστάσεις. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της θεωρητικής και θεραπευτικής προσέγγισης θεωρείται ο Eric Berne. Με τον όρο "συνδιάλεξη" ο Eric Berne εννοούσε μια μονάδα κοινωνικής επικοινωνίας. Η συνδιαλεκτική ανάλυση είναι μέθοδος που εξετάζει αυτή τη μία συνδιάλεξη όπου ένα άτομο κάνει κάτι σε ένα άλλο και το άλλο του το ανταποδίδει.
Βασικός στόχος της συνδιαλεκτικής ανάλυσης είναι να αποκτήσει το άτομο ένα ικανοποιητικό επίπεδο αυτογνωσίας, που θα το βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη μελλοντική του συμπεριφορά και το μελλοντικό του τρόπο ζωής. Την αυτογνωσία αυτή θα την αποκτήσει αναγνωρίζοντας τις τρεις προσωπικότητες του που το οδηγούν σε τρεις διαφορετικούς τρόπους συμπεριφοράς: Το Γονέα, που περιλαμβάνει τα συναισθήματα, τις στάσεις και τις συμπεριφορές που θα απέδιδε κανείς σε μια γονεϊκή μορφή. Τον Ενήλικα, που είναι η κατάσταση του εγώ που λειτουργεί για να συγκεντρώνει, να αφομοιώνει και να αξιολογεί τα στοιχεία της τωρινής πραγματικότητας. Το Παιδί, που αισθάνεται, σκέφτεται, μιλάει, ενεργεί και αντιδρά, όπως όταν ήταν μικρό παιδί.
Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου και τη μελέτη της ως μιας ενότητας. Εμπνευστής της υπήρξε ο Alfred Adler, σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι κινούνται από αισθήματα κατωτερότητας, τα οποία οφείλονται σε υποκειμενικές εκτιμήσεις τους για κάποιες ψυχολογικές, κοινωνικές ή και σωματικές τους μειονεξίες, και οδηγούνται σε ανώτερα επίπεδα
Κάθε άνθρωπος προσπαθεί να γίνει ανώτερος σε σχέση με τον εαυτό του και όχι απαραίτητα ανταγωνιζόμενος κάποιους άλλους. Εξάλλου, η προσέγγιση αυτή υποστηρίζει ότι οι υγιείς άνθρωποι έχουν ανεπτυγμένο κοινωνικό ενδιαφέρον και αγωνίζονται για την εκπλήρωση τριών βασικών καθηκόντων: της εργασίας, της αγάπης και της φιλίας. Η έλλειψη ενδιαφέροντος για την εκπλήρωση των καθηκόντων αυτών είναι σημάδι δυσπροσάρμοστου ανθρώπου.
Τα άτομα με ειδικές ανάγκες εξαιτίας του απομονωμένου περιβάλλοντος στο οποίο καταλήγουν να ζουν, καθώς και εξαιτίας αυτών καθαυτών των αναπηριών τους και των περιορισμών που τους δημιουργούν, αναπτύσσουν αισθήματα κατωτερότητας σε βαθμό που δεν τους επιτρέπουν να κινηθούν προς την εξέλιξη και να εκπληρώσουν τα τρία βασικά καθήκοντα στη ζωή του ανθρώπου. Η εφαρμογή των κατευθύνσεων της ατομικής ψυχολογίας, λοιπόν, μπορεί να έχει πολύ σημαντικά αποτελέσματα για τα άτομα αυτά, καθώς μπορεί να τα βοηθήσει να ξεπεράσουν τα βασανιστικά αυτά αισθήματα με τρόπο εποικοδομητικό και να κινηθούν προς την ανωτερότητα.
Η Προσωποκεντρική θεωρία είναι η φαινομενολογική θεωρητική κατεύθυνση η οποία υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος διαθέτει από μόνος του την ικανότητα για προσωπική ανάπτυξη και αυτοπραγμάτωση. Στόχος της μη-κατευθυντικής προσέγγισης είναι η ενίσχυση των δυνάμεων του ατόμου, να μπορέσει να απαιτήσει αρκετή συγκρότηση για να χειριστεί ένα πρόβλημα με πιο ανεξάρτητο και οργανωμένο τρόπο, ώστε να μπορεί να χειρίζεται και καινούργια προβλήματα με αυτόν τον τρόπο. Να βοηθηθεί να αναπτυχθεί, να εξελιχθεί και να συνειδητοποιήσει ότι έχει αποθέματα προσωπικής δύναμης και δεν είναι αναγκαστικά το θύμα κάποιας εξωτερικής δύναμης που του επιβάλλεται.
Η προσέγγιση του Rogers κατατάσσεται και στις λεγόμενες θεωρίες του εαυτού, λόγω της σημασίας που αποδίδεται στην αντίληψη και αξιολόγηση του εαυτού για την ανάπτυξη της ψυχικής υγείας, τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και για τη θεραπευτική διαδικασία. Το έργο του Rogers επηρέασε όχι μόνο την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, αλλά και την εκπαίδευση, την κοινωνική εργασία, κ.λ.π. Μπορεί δε να εφαρμοστεί σε κάθε είδος ανθρώπινης σχέσης όπως συζυγική, ερωτική, φιλική, παιδαγωγική κ.λ.π.
Πεποίθηση του Rogers είναι ότι ο άνθρωπος δεν είναι κακός, παράλογος, αντικοινωνικός από τη φύση του, αντίθετα τα συναισθήματα που δημιουργούν αντικοινωνική συμπεριφορά στον άνθρωπο είναι αντιδράσεις σε αισθήματα ματαίωσης που δοκιμάζει το άτομο, όταν παρεμποδίζεται να εκδηλώσει θετικά συναισθήματα, όπως αγάπη, ασφάλεια, αυτοπραγμάτωση, αίσθηση του «ανήκειν» ή είναι αποτέλεσμα της ασυμφωνίας που δοκιμάζει μεταξύ αναγκών και εμπειρίας.
Η συμφωνία ύπαρξης μεταξύ εαυτού και συμπεριφοράς είναι στοιχειώδης ανάγκη για τον άνθρωπο. Οι αρνητικές μορφές συμπεριφοράς θα αυτορυθμιστούν όταν το άτομο βοηθηθεί να εκδηλώσει τα θετικά του συναισθήματα και να ικανοποιήσει τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες του, να αναπτυχθεί σωστά, να αυτοπραγματωθεί. Κύριο ενδιαφέρον είναι το παρόν. Ο Rogers υποστηρίζει ότι η ικανότητα του ανθρώπου για την ανάληψη υπευθυνότητας στη ζωή του στηρίζεται στη φυσική τάση του για αυτοπραγμάτωση και ότι ο άνθρωπος είναι βασικά ον θετικό και άξιο εμπιστοσύνης, που μπορεί να καταλάβει τον εαυτό του, να αξιολογήσει με ακρίβεια εξωτερικές περιστάσεις, να κάνει εποικοδομητικές επιλογές και να ακολουθήσει ανάλογες ενέργειες.
Οι άνθρωποι εσωτερικεύουν τις αξιολογήσεις των άλλων κυρίως των «σημαντικών άλλων» για τον εαυτό τους. Όταν οι αξιολογήσεις αυτές βρίσκονται σε ασυμφωνία με τις αντιλήψεις που έχει το άτομο για τον εαυτό του, του προκαλούν μία αίσθηση απειλής και ανησυχίας, με αποτέλεσμα να διαστρεβλώνει τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές πληροφορίες για τον εαυτό του και αυτό να αποτελεί εμπόδιο στην αυτοπραγμάτωσή του. Η αυτοαντίληψη, δηλαδή το σύνολο των αξιολογημένων αντιλήψεων που έχει το άτομο για τον εαυτό του και η αυτοεκτίμησή του διαμορφώνονται κατά την αλληλεπίδραση του ατόμου με το κοινωνικό του περιβάλλον.
Η ανάπτυξη ενός συναισθηματικού κλίματος που θα βοηθήσει το άτομο στην ανάπτυξή του αποτελεί βασικό στόχο της συμβουλευτικής διαδικασίας. Ο Rogers ενδιαφέρεται περισσότερο για τον τρόπο που βλέπει ο καθένας την πραγματικότητα και προσπαθεί να βρει τρόπους να προσεγγίσει την προσωπικότητα του καθενός.
«Δύο πρόσωπα βρίσκονται σε ψυχολογική επαφή. Ο πρώτος (ο πελάτης) βρίσκεται σε μια κατάσταση έλλειψης ισορροπίας και άγχους. Ο δεύτερος (σύμβουλος ή θεραπευτής)είναι ισορροπημένος και συγκροτημένος σ’ αυτή τη σχέση. Ο σύμβουλος νιώθει ένα θετικό «άνευ όρων» σεβασμό προς τον πελάτη…… Αυτός είναι πολύ σημαντικός όρος και είναι αντίθετος σε μια αξιολογική στάση. Ο σύμβουλος νιώθει μία βαθιά κατανόηση για τον εσωτερικό κόσμο του πελάτη και προσπαθεί να επικοινωνήσει αυτή την κατανόησή του σ’ αυτόν. Ο σύμβουλος καταφέρνει έστω και ως ένα περιορισμένο βαθμό, να καταλάβει ο πελάτης το θετικό του ενδιαφέρον και τη βαθιά του κατανόηση (ενσυναίσθηση)».