Επιχειρηματικότητα Ενότητα # 2: Θεωρία και Ιστορία. Επιχειρηματικότητα και οικονομική ανάπτυξη Διδάσκουσα: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Κατανόηση της σχέση μεταξύ Επιχειρηματικότητας και Οικονομικής Ανάπτυξης. – Αναφορά στη σχέση οικονομικής πολιτικής και επιχειρηματικότητας. – Αναφορά στη σχέση νοοτροπίας και επιχειρηματικότητας. – Σύντομη ανάλυση μέσα από ιστορικά παραδείγματα (Αρχαία Ρώμη, Αυτοκρατορική Κίνα). Έμφαση στο ρόλο των επιχειρηματικών ομίλων στις αναπτυσσόμενες χώρες. 4

Περιεχόμενα ενότητας Η επιχειρηματικότητα στη μακρά διάρκεια κατά William Baumol Επιχειρηματικοί όμιλοι 5

Η επιχειρηματικότητα στη μακρά διάρκεια κατά William Baumol Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 2: Θεωρία και Ιστορία. Επιχειρηματικότητα και οικονομική ανάπτυξη Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Επιχειρηματικότητα και Οικονομική Ανάπτυξη Η επιχειρηματικότητα στη μακρά διάρκεια: Διάκριση μεταξύ παραγωγικής, με παραγωγικής και καταστροφικής επιχειρηματικότητας κατά William Baumol, NYU, 1990 (JPE) Ο ρόλος του επιχειρηματία στις αναπτυσσόμενες χώρες «σήμερα» κατά Nathaniel Leff, “Entrepreneurship and Economic Development: The Problem Revisited” Columbia University 1979 (JEL) 7

Κεντρικά σημεία Baumol (1 από 2) Για μια οικονομία, η κατανομή της επιχειρηματικότητας είναι πιο σημαντική από το μέγεθος της συνολικής προσφοράς της. Η διανομή δηλαδή μεταξύ: – παραγωγικών δραστηριοτήτων (καινοτομία) – και των μη παραγωγικών δραστηριοτήτων (προσοδοθηρίας (“rent- seeking”)) ή το «οργανωμένο έγκλημα». 8

Κεντρικά σημεία Baumol (2 από 2) Η οικονομική πολιτική μπορεί να επηρεάσει περισσότερο τη σύνθεση της διανομής της επιχειρηματικότητας παρά το συνολικό επίπεδο προσφοράς της επιχειρηματικότητας, μέσω της δημιουργίας ενός θεσμικού πλαισίου που να επιβραβεύει την παραγωγική επιχειρηματικότητα. – Αντλεί στοιχειά από Αρχαία Ρώμη, Κίνα, Μεσαίωνα και Αναγέννηση για να στηρίξει την υπόθεσή του. 9

Κοινός τόπος Η άνθηση στην προσφορά επιχειρηματικότητας προκαλεί οικονομική ανάπτυξη. Η απόλυτη αναστολή της ανάπτυξης ή ακόμα και η συρρίκνωση της οικονομίας οφείλεται σε μείωση ή παρακμή της επιχειρηματικότητας. Λύση: – να κτισθεί επιχειρηματική κουλτούρα… ένα νέο περιβάλλον… κάτι πολύ δύσκολο. 10

Η ανάλυση εδώ διαφέρει Έμφαση στο ρόλο που έχουν οι κανόνες του παιχνιδιού. – Επιχειρηματίες υπάρχουν σε όλες τις οικονομίες απλά διαφέρει η συμβολή τους. Έχουν δηλαδή ποικιλία ρόλων, π.χ. ο «παρασιτικός επιχειρηματίας». Το τι ρόλο θα επιλέξει ο επιχειρηματίας καθορίζεται από το υπόβαθρο πολιτικής. Δηλαδή ποιοι είναι οι κανόνες του παιχνιδιού. 11

Εισαγωγικός Ορισμός «Συχνά θεωρείται ότι μια οικονομία που βασίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία (και άρα στο επιχειρείν) έχει μια έμφυτη τάση προς την καινοτομία, αλλά αυτό δεν ισχύει. Η οικονομία της αγοράς έχει μια έμφυτη τάση μόνο απέναντι στο κέρδος» (Hobsbawm 1969, p. 40) 12

Κεντρική Υπόθεση Baumol Οι κανόνες του παιχνιδιού και όχι η συνολική προσφορά της επιχειρηματικότητας είναι που αλλάζουν σημαντικά από εποχή σε εποχή. – Αναδεικνύεται η χρησιμότητας της ιστορίας καθώς οι κανόνες δεν αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη. 13

Βάση της θεωρίας του Baumol Το Σουμπετεριανό μοντέλο κατανομής της επιχειρηματικής δράσης. – Φτωχό ως προς τις προβλέψεις και τη συζήτηση για την άριστη οικονομική πολιτική (πολιτική κινήτρων). Χτίζει ο Baumol πάνω σε αυτό το μοντέλο και το εμβαθύνει. – Δίνει έμφαση στην οικονομική πολιτική. 14

Τα λόγια του Σουμπέτερ (1 από 2) Σύμφωνα με το Σουμπέτερ οι καινοτομίες (τις αποκαλεί «η διενέργεια νέων συνδυασμών») παίρνουν διάφορες μορφές εκτός από απλές τεχνολογικές βελτιώσεις. 15

Τα λόγια του Σουμπέτερ (2 από 2) Διακρίνονται οι εξής περιπτώσεις: – Η είσοδος ενός νέου αγαθού (δηλαδή κάποιο αγαθό με το οποίο οι καταναλωτές δεν είναι ακόμη εξοικειωμένοι η μιας νέας ποιότητας αγαθού). – Η εισαγωγή μιας νέας μεθόδου παραγωγής. – Το άνοιγμα μιας νέας αγοράς. – Η κατάκτηση μιας νέας πηγής προσφοράς πρώτων υλών. – Η δημιουργία μιας μονοπωλιακής θέσης είτε η διάλυση μιας μονοπωλιακής θέσης. 16

Κεντρικές υποθέσεις Baumol 1 και 2 Υπόθεση 1: Οι κανόνες του παιχνιδιού που ορίζει τα σχετικά έσοδα σε διαφορετικές επιχειρηματικές δραστηριότητες σημειώνουν σημαντικές αλλαγές από χρόνο σε χρόνο και από μέρος σε μέρος. Υπόθεση 2: Η επιχειρηματική δράση ανταποκρίνεται στις αλλαγές των κανόνων του παιχνιδιού. 17

Αρχαία Ρώμη Δημιουργία πλούτου μέσω της κατάκτησης θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα (“Political moneymaking”). Διαχωρισμός μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας. Το εμπόριο αποτελεί μέσο για απόκτηση πλούτου ενώ παράλληλα επιφέρει την απώλεια γοήτρου. Πλούτος μέσω της διαρπαγής και της τοκογλυφίας, όχι μέσω της εργασίας. 18

Αυτοκρατορική Κίνα (1 από 5) Γραφειοκρατία. Αυθαιρεσία του κράτους. – Θεμιτή η ιδιοποίηση της ιδιωτικής περιουσίας. Συνέπειες: παρεμπόδιση της επιχειρηματικής δράσης λόγω έλλειψης ασφαλών ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων και κατ’ επέκταση απουσία κινήτρων. 19

Αυτοκρατορική Κίνα (2 από 5) Δυνατότητα για απόκτηση πλούτου είχαν μόνο οι επιτυχόντες των αυτοκρατορικών εξετάσεων. Οι επιτυχόντες: – τοποθετούνταν στις ανώτατες θέσεις του κρατικού μηχανισμού – και αποκτούσαν υψηλή κοινωνική θέση. 20

Αυτοκρατορική Κίνα (3 από 5) Οι οικογένειες των ανώτατων κρατικών υπαλλήλων αφιέρωναν τεράστια προσπάθεια και δαπανούσαν πολλά χρήματα για να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για τις αυτοκρατορικές εξετάσεις. Οι εξετάσεις διεξάγονταν κάθε τρία χρόνια. Μόνο μερικές εκατοντάδες άνθρωποι από όλη την Κίνα κατάφερναν να επιτύχουν. 21

Αυτοκρατορική Κίνα (4 από 5) Εξαιτίας της δυσκολίας των εξετάσεων, οι ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι σπανίως κατάφερναν να διατηρήσουν τέτοιες θέσεις στην οικογένεια τους πέρα από δύο ή τρεις γενεές. Επιπλέον, κάποιοι άνθρωποι που δεν προέρχονταν από αντίστοιχες οικογένειες κατάφερναν να επιτύχουν μέσω αυτής της οδού. 22

Αυτοκρατορική Κίνα (5 από 5) Ο πλούτος ήταν μια προοπτική για όσους περνούσαν τις εξετάσεις και διορίζονταν στις κυβερνητικές θέσεις. Ο αυτοκράτορας είχε πλήρη κατοχή όλων των εδαφών γεγονός που εξηγεί την απουσία φεουδαρχίας στην Αυτοκρατορική Κίνα. 23

Πρώιμη Μεσαιωνική Ευρώπη (1 από 2) Ο πόλεμος, επιδιωκόταν ως μια βασική πηγή κέρδους και για την απόκτηση κοινωνικού γοήτρου. Αυτή η βίαιη οικονομική δραστηριότητα αποτέλεσε τη βάση για την καινοτομία. – Π.χ. η εισαγωγή του αναβολέα ήταν σημαντική για την τακτική του ιππικού. – Ο οπλισμός εξελίχθηκε με την εισαγωγή του τόξου και τελικά οπλών που λειτουργούσαν με πυρίτιδα. 24

Πρώιμη Μεσαιωνική Ευρώπη (2 από 2) Αυτός ο τύπος επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, φυσικά διαφέρει σημαντικά από την παραγωγική επιχειρηματικότητα. Ο ιδιώτης ο οποίος επιδιώκει τον πλούτο μέσω της βίαιης οικειοποίησης των αγαθών άλλων ανθρώπων σίγουρα δεν προσφέρει στο εθνικό προϊόν. Η καθαρή επίδραση μπορεί να είναι μια μείωση του κοινωνικού εισοδήματος και πλούτου. 25

Προσοδοθηρία στην πρώιμη περίοδο (1 από 3) Η μη παραγωγική επιχειρηματικότητα μπορεί επίσης να λάβει λιγότερο βίαιες μορφές, που συνήθως περιλαμβάνουν διάφορους τύπους προσοδοθηρίας. Η επιχειρηματική αξιοποίηση του νομικού συστήματος για σκοπούς προσοδοθηρίας έχει μια μεγάλη ιστορία. 26

Προσοδοθηρία στην πρώιμη περίοδο (2 από 3) Υπάρχουν καταγραφές επίλυσης νομικών διαφορών. – Π.χ. οι ιδιοκτήτες δυο αντικριστών φραγμάτων, μήνυαν ο ένας τον άλλο από το δεύτερο μισό του 13 ου αιώνα μέχρι την αρχή του 15 ου. Τελικά η μια οικογένεια κατάφερε να εκτοπίσει την άλλη όταν αυτή πλέον αδυνατούσε να πληρώσει τα δικαστικά έξοδα. 27

Προσοδοθηρία στην πρώιμη περίοδο (3 από 3) Σταδιακά, στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, η προσοδοθηρία επίσης αποκατέστησε την «στρατιωτική επιχειρηματικότητα» ως κύρια πηγή πλούτου και δύναμης. – Αυτή η μετάβαση μπορεί πιθανώς να αποδοθεί στο ότι τα κράτη πλέον λαμβάνουν την τελική τους μορφή και παύουν οι κατακτητικοί πόλεμοι. 28

Κεντρική Υπόθεση Baumol 3 Η κατανομή της επιχειρηματικότητας μεταξύ παραγωγικών και μη παραγωγικών δραστηριοτήτων, αν και σε καμία περίπτωση δεν είναι η μόνη σχετική επιρροή, μπορεί να έχει μια βαθιά επίδραση στο επίπεδο καινοτομίας της οικονομίας και του βαθμού της διάδοσης των τεχνολογικών εφευρέσεων. 29

Nathaniel Leff Το επιχειρείν στις αναπτυσσόμενες χώρες χαρακτηρίζεται από: – έλλειμμα επιχειρηματικής προσφοράς και κεφαλαίου. Υποκατάστατα ατομικής επιχειρηματικότητας: – κράτος, – τράπεζες, – οικογενειακές επιχειρήσεις, – επιχειρηματικοί όμιλοι. 30

Επιχειρηματικοί όμιλοι Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 2: Θεωρία και Ιστορία. Επιχειρηματικότητα και οικονομική ανάπτυξη Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης

Χαρακτηριστικά επιχειρηματικών ομίλων (1 από 3) Οι επιχειρηματικοί όμιλοι έχουν σημαντικό ρόλο στις αναπτυσσόμενες χώρες. Δεν έχουν ερευνηθεί πολύ ως αντικείμενο. Οι μάνατζερ και τα κεφάλαια προέρχονται από διάφορες και όχι μόνο μια οικογένεια. Οι συμμετέχοντες έχουν ισχυρούς δεσμούς εμπιστοσύνης (ομοεθνείς, τοπικούς, φιλίας). 32

Χαρακτηριστικά επιχειρηματικών ομίλων (2 από 3) Καθετοποίηση προς τα εμπρός ή προς τα πίσω, μεγάλη ποικιλία προϊόντων- διαφοροποίηση. ⁻Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνουν «εξοικονόμηση» επιχειρηματικού ταλέντου και συντελεστών παραγωγής. Έχουν στην ιδιοκτησία τους τράπεζες. Έχουν θέση ισχύος στις αγορές των προϊόντων που κατασκευάζουν. 33

Χαρακτηριστικά επιχειρηματικών ομίλων (3 από 3) Οι όμιλοι μετέτρεψαν τελικά τις ατέλειες στην αγορά παραγωγικών συντελεστών σε ατέλειες στην αγορά προϊόντων. Διευκόλυναν την ταχεία βιομηχανική ανάπτυξη αλλά εμπέδωσαν και τον μονοπωλιακό καπιταλισμό στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. 34

Ρόλος των επιχειρηματικών ομίλων στις αναπτυσσόμενες χώρες (1 από 3) Το φαινόμενο/θεσμός των ομίλων είναι η απάντηση των επιχειρηματιών στην ύπαρξη ατελειών στις αγορές των αναπτυσσόμενων χωρών που αφορούν: – στην αγορά κεφαλαίου, – στην αγορά των μάνατζερ, – στο ρίσκο και αβεβαιότητα, – στο μικρό μέγεθος της αγοράς. 35

Ρόλος των επιχειρηματικών ομίλων στις αναπτυσσόμενες χώρες (2 από 3) Άρα οι όμιλοι είναι μια θεσμική καινοτομία σαν απάντηση στο φαινόμενο των ατελών αγορών στις αναπτυσσόμενες χώρες. Είναι δηλαδή ένα εργαλείο που βοηθά στο να ξεπερασθεί αυτό το εμπόδιο και μάλιστα δημιουργεί κέρδη για τον επιχειρηματία. 36

Ρόλος των επιχειρηματικών ομίλων στις αναπτυσσόμενες χώρες (3 από 3) Υπάρχουν και άλλες ερμηνείες που εξηγούν την εμφάνιση αυτού του θεσμού: – η ατελής πρόσβαση στο κεφάλαιο στις αναπτυσσόμενες χώρες (δηλαδή η προνομιακή πρόσβαση ομίλων), – η πολύ άνιση κατανομή του πλούτου στις αναπτυσσόμενες χώρες, – οι πολιτικές διασυνδέσεις. Σημείωση: – Οι ιδρυτές των ομίλων δεν ανήκουν όλοι στην παραδοσιακή αριστοκρατία του χρήματος. 37

Επίλογος Ένα επιπλέον σημείο: – Το επιχειρείν στις αναπτυσσόμενες χώρες καλείται συχνά να δημιουργήσει θεσμούς/ υποδομές. 38

Λέξεις κλειδιά (1 από 2) William Baumol Nathaniel Leff κατανομή της επιχειρηματικότητας προσοδοθηρία οικονομική πολιτική Οι κανόνες του παιχνιδιού 39

Λέξεις κλειδιά (2 από 2) Αυτοκρατορική Κίνα Μεσαιωνική Ευρώπη Κεντρικές Υποθέσεις Κράτος Επιχειρηματικοί όμιλοι 40

Τέλος Ενότητας # 2 Μάθημα: Επιχειρηματικότητα, Ενότητα # 2: Θεωρία και Ιστορία. Επιχειρηματικότητα και οικονομική ανάπτυξη Διδάσκουσά: Ιωάννα Σαπφώ Πεπελάση, Τμήμα: Οικονομικής Επιστήμης