10. Αισθητήρια όργανα - Αισθήσεις Βιολογία Α’ Λυκείου

Υποδοχείς Κύτταρα – υποδοχείς: λαμβάνουν μηνύματα  μεταφέρουν ώσεις στο ΚΝΣ Κύτταρα – υποδοχείς: λαμβάνουν μηνύματα  μεταφέρουν ώσεις στο ΚΝΣ 1. Χημειοϋποδοχείς: αλλαγές σε συγκεντρώσεις χημικών ουσιών 2. Θερμοϋποδοχείς: αλλαγές σε θερμοκρασία 3. Φωτοϋποδοχείς: ανίχνευση φωτεινής ακτινοβολίας 4. Μηχανοϋποδοχείς: αλλαγές σε πίεση, κίνηση, τάση Διάσπαρτες απολήξεις (π.χ. δέρμα) Διάσπαρτες απολήξεις (π.χ. δέρμα) Οργανωμένες σε όργανα (π.χ. οφθαλμός) Οργανωμένες σε όργανα (π.χ. οφθαλμός)

Αισθήσεις Αποτέλεσμα ερμηνείας ερεθισμάτων στον εγκέφαλο Αποτέλεσμα ερμηνείας ερεθισμάτων στον εγκέφαλο Όλες οι νευρικές ώσεις ΙΔΙΕΣ  καταλήγουν στο εγκεφαλικό φλοιό  ερμηνεία αναλόγως με την περιοχή Όλες οι νευρικές ώσεις ΙΔΙΕΣ  καταλήγουν στο εγκεφαλικό φλοιό  ερμηνεία αναλόγως με την περιοχή Π.χ. ώσεις στο κέντρο ακοής  ήχος Π.χ. ώσεις στο κέντρο ακοής  ήχος Π.χ. ώσεις στο κέντρο γεύσης  γεύση κτλ Π.χ. ώσεις στο κέντρο γεύσης  γεύση κτλ

Σωματικές αισθήσεις Υποδοχείς σε διάφορα μέρη του σώματος (δέρμα, μυς, σύνδεσμοι, σπλάχνα) Υποδοχείς σε διάφορα μέρη του σώματος (δέρμα, μυς, σύνδεσμοι, σπλάχνα) Αφής Αφής Πίεσης Πίεσης Πόνου Πόνου Θερμοκρασίας Θερμοκρασίας Διαφορετική κατανομή στο σώμα: Διαφορετική κατανομή στο σώμα: Υποδοχείς πόνου >> Υποδοχείς θερμοκρασίας Υποδοχείς πόνου >> Υποδοχείς θερμοκρασίας Υποδοχείς αφής χειλιών >> πλάτης Υποδοχείς αφής χειλιών >> πλάτης

Σωματικές αισθήσεις Πόνος Πόνος Ελεύθερες απολήξεις Ελεύθερες απολήξεις Δέρμα, όργανα Δέρμα, όργανα Καταστροφή ιστών, μηχανικά, χημικά, (ακραία) θερμικά αίτια Καταστροφή ιστών, μηχανικά, χημικά, (ακραία) θερμικά αίτια Οξύς ≠ Χρόνιος πόνος Οξύς ≠ Χρόνιος πόνος Θερμοκρασία Θερμοκρασία Ελεύθερες απολήξεις Ελεύθερες απολήξεις Δέρμα, μυς Δέρμα, μυς 2 υποδοχείς: Θερμό/Ψυχρό 2 υποδοχείς: Θερμό/Ψυχρό Υποδοχείς ψυχρού = 3 x θερμού Υποδοχείς ψυχρού = 3 x θερμού Αφή & Πίεση Αφή & Πίεση Ελεύθερες απολήξεις/ειδικά σωμάτια Δέρμα, μυς, σύνδεσμοι Προσαρμογή π.χ. ρούχα… Μεγάλη συγκέντρωση ; Χείλη, παλάμες, πατούσες, ακροδάκτυλα

Ειδικές αισθήσεις – Όραση Οφθαλμικός βολβός Οφθαλμικός βολβός Εξωτερικός χιτώνας Εξωτερικός χιτώνας Σκληρός χιτώνας: πίσω, λευκό ματιού, προστασία Σκληρός χιτώνας: πίσω, λευκό ματιού, προστασία Κερατοειδής: μπροστά, διαφανής Κερατοειδής: μπροστά, διαφανής Μεσαίος χιτώνας Μεσαίος χιτώνας Χοριοειδής χιτώνας: πίσω, αιμοφόρα αγγεία Χοριοειδής χιτώνας: πίσω, αιμοφόρα αγγεία Ίριδα: μπροστά, μυς για άνοιγμα κόρης Ίριδα: μπροστά, μυς για άνοιγμα κόρης Κρυσταλλοειδής φακός: εστιάζει, ακτινωτό σώμα Κρυσταλλοειδής φακός: εστιάζει, ακτινωτό σώμα Εσωτερικός χιτώνας Εσωτερικός χιτώνας Αμφιβληστροειδής χιτώνας: ΕΔΩ οι φωτοϋποδοχείς Αμφιβληστροειδής χιτώνας: ΕΔΩ οι φωτοϋποδοχείς

Ειδικές αισθήσεις – Όραση

Φωτοϋποδοχείς Φωτοϋποδοχείς Ραβδία: πολυάριθμα, διάσπαρτα, ευαίσθητα σε αμυδρό φωτισμό, ανιχνεύουν θολά Ραβδία: πολυάριθμα, διάσπαρτα, ευαίσθητα σε αμυδρό φωτισμό, ανιχνεύουν θολά Κωνία: λιγότερα, συγκεντρωμένα (ωχρή κηλίδα), ευαίσθητα σε επαρκή φωτισμό, οξεία όραση & χρώματα Κωνία: λιγότερα, συγκεντρωμένα (ωχρή κηλίδα), ευαίσθητα σε επαρκή φωτισμό, οξεία όραση & χρώματα Σύνδεση με νευρικά κύτταρα  οπτικό νεύρο Σύνδεση με νευρικά κύτταρα  οπτικό νεύρο Σημείο που ξεκινά το ο.ν.  οπτική θηλή (τυφλό σημείο) [μη αντιληπτό – διοφθάλμια όραση] Σημείο που ξεκινά το ο.ν.  οπτική θηλή (τυφλό σημείο) [μη αντιληπτό – διοφθάλμια όραση]

Ειδικές αισθήσεις – Όραση

Φως  Κερατοειδής  Υδατώδες υγρό  κρυσταλλοειδής φακός  υαλώδες σώμα  ωχρή κηλίδα Φως  Κερατοειδής  Υδατώδες υγρό  κρυσταλλοειδής φακός  υαλώδες σώμα  ωχρή κηλίδα Μυς ίριδας: συστέλλουν/διαστέλλουν κόρη  έλεγχος ποσότητας φωτός Μυς ίριδας: συστέλλουν/διαστέλλουν κόρη  έλεγχος ποσότητας φωτός Μυς ακτινωτού σώματος: ελέγχουν κυρτότητα κρυσταλλοειδούς φακού  έλεγχος εστίασης Μυς ακτινωτού σώματος: ελέγχουν κυρτότητα κρυσταλλοειδούς φακού  έλεγχος εστίασης

Προβλήματα όρασης

Ειδικές αισθήσεις – Όραση Ραβδία (λίγο φως, αμυδρή όραση) Ραβδία (λίγο φως, αμυδρή όραση) Ροδοψίνη + Φως  Οψίνη + Ρετινίνη + ΔV (ώση στα νευρικά κύτταρα  εγκέφαλο) Ροδοψίνη + Φως  Οψίνη + Ρετινίνη + ΔV (ώση στα νευρικά κύτταρα  εγκέφαλο) Οψίνη + Ρετινίνη + ATP (Ενέργεια)  Ροδοψίνη (χρόνος, χαμηλός φωτισμός) Οψίνη + Ρετινίνη + ATP (Ενέργεια)  Ροδοψίνη (χρόνος, χαμηλός φωτισμός) Κωνία (πολύ φως, οξεία όραση, χρώμα) Κωνία (πολύ φως, οξεία όραση, χρώμα) Ιωδοψίνη (λιγότερο ευαίσθητη στο φως) Ιωδοψίνη (λιγότερο ευαίσθητη στο φως) 3 τύποι ιωδοψίνης: απορροφούν σε κόκκινο, πράσινο, μπλε  Συνδυασμός: έγχρωμη όραση 3 τύποι ιωδοψίνης: απορροφούν σε κόκκινο, πράσινο, μπλε  Συνδυασμός: έγχρωμη όραση

Προβλήματα όρασης no redno greenno blue

Ειδικές αισθήσεις – Ακοή 1. Εξωτερικό αφτί: πτερύγιο, πόρος, τριχίδια, κυψελίδα, τυμπανικός υμένας 2. Μέσο αφτί: 3 οστάρια (σφύρα, άκμονας, αναβολέας), αέρας, ευσταχιανή σάλπιγγα (επικοινωνία με ρινοφάρυγγα) 3. Εσωτερικό αφτί: κοχλίας (3 κανάλια με λέμφο – όργανο Corti με μηχανοϋποδοχείς), αίθουσα, ημικύκλιοι σωλήνες

Ειδικές αισθήσεις – Ακοή Μηχανισμός της ακοής Μηχανισμός της ακοής 1. Κύματα πάλλουν τον τυμπανικό υμένα 2. Μετάδοση παλμού μέσω οσταρίων στην ωοειδή θυρίδα (βάση κοχλία) 3. Μετάδοση κίνησης  λέμφο  μεμβράνη με όργανο του Corti 4. Διέγερση τριχοφόρων κυττάρων (μηχανοϋποδοχέων) 5. Δημιουργία νευρικών ώσεων  κοχλιακό νεύρο  εγκέφαλος

Ειδικές αισθήσεις – Ακοή

Ειδικές αισθήσεις – Ισορροπία Όργανο; Υποδοχείς; Πού; Όργανο; Υποδοχείς; Πού; Αφτί – Μηχανοϋποδοχείς – Τριχοφόρα κύτταρα στα τοιχώματα των ημικύκλιων σωλήνων & της αίθουσας Αφτί – Μηχανοϋποδοχείς – Τριχοφόρα κύτταρα στα τοιχώματα των ημικύκλιων σωλήνων & της αίθουσας Κίνηση κεφαλής  Κίνηση λέμφου  Κάμψη βλεφαρίδων τριχοφόρων κυττάρων  Νευρική ώση  Εγκέφαλος Κίνηση κεφαλής  Κίνηση λέμφου  Κάμψη βλεφαρίδων τριχοφόρων κυττάρων  Νευρική ώση  Εγκέφαλος Κίνηση κεφαλής  Κίνηση ωτόλιθων  Ανίχνευση από βλεφαρίδες  Νευρική ώση  Εγκέφαλος Κίνηση κεφαλής  Κίνηση ωτόλιθων  Ανίχνευση από βλεφαρίδες  Νευρική ώση  Εγκέφαλος

Ειδικές αισθήσεις – Ισορροπία

Ειδικές αισθήσεις – Όσφρηση Χημειοϋποδοχείς  Οσφρητικού βλεννογόνου (άνω τμήμα ρινικής κοιλότητας = επιθηλιακά & τριχοφόρα κύτταρα) Χημειοϋποδοχείς  Οσφρητικού βλεννογόνου (άνω τμήμα ρινικής κοιλότητας = επιθηλιακά & τριχοφόρα κύτταρα) Είσοδος χημικών ουσιών (αέρια)  διάλυση στο υγρό  επαφή με υποδοχείς  νευρική ώση  εγκέφαλος Είσοδος χημικών ουσιών (αέρια)  διάλυση στο υγρό  επαφή με υποδοχείς  νευρική ώση  εγκέφαλος Πολλοί διαφορετικοί τύποι υποδοχέων (~ )  συνδυασμός Πολλοί διαφορετικοί τύποι υποδοχέων (~ )  συνδυασμός Εξοικείωση υποδοχέων ( ; ) Εξοικείωση υποδοχέων ( ; )

Ειδικές αισθήσεις – Γεύση Χημειοϋποδοχείς  Γευστικοί κάλυκες στις γευστικές θηλές γλώσσας, ουρανίσκου, φάρυγγα (στηρικτικά & βλεφαριδοφόρα κύτταρα) Χημειοϋποδοχείς  Γευστικοί κάλυκες στις γευστικές θηλές γλώσσας, ουρανίσκου, φάρυγγα (στηρικτικά & βλεφαριδοφόρα κύτταρα) Είσοδος χημικών ουσιών (τροφή)  διάσπαση/διάλυση στο σάλιο  επαφή με υποδοχείς  νευρική ώση  εγκέφαλος Είσοδος χημικών ουσιών (τροφή)  διάσπαση/διάλυση στο σάλιο  επαφή με υποδοχείς  νευρική ώση  εγκέφαλος 4 τύποι υποδοχέων: γλυκό, ξινό, αλμυρό, πικρό  συνδυασμός (+umami?) 4 τύποι υποδοχέων: γλυκό, ξινό, αλμυρό, πικρό  συνδυασμός (+umami?) Γρήγορη εξοικείωση  ανάδευση, διέγερση διαφορετικών υποδοχέων Γρήγορη εξοικείωση  ανάδευση, διέγερση διαφορετικών υποδοχέων