Η βυζαντινή αυτοκρατορία ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση: ερευνώντας πτυχές της ζωής στο Βυζάντιο στα χρόνια των Κομνηνών Οι μαθητές της Β΄ Γυμνασίου ερευνούν και οργανώνουν το δικό τους επιστημονικό συνέδριο... Παρατηρήσεις για το σκεπτικό, το περιεχόμενο και τον τρόπο εφαρμογής της διδακτικής πρότασης

Τίτλος σεναρίου: Η βυζαντινή αυτοκρατορία ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση: ερευνώντας πτυχές της ζωής στο Βυζάντιο στα χρόνια των Κομνηνών Θεματικές ενότητες: α. Οι Κομνηνοί και η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης στην αυτοκρατορία β. Χαρακτηριστικά της βυζαντινής κοινωνίας κατά την περίοδο των Κομνηνών γ. Ανατολή, Βαλκάνια, Δύση: Οι Κομνηνοί και η εξωτερική πολιτική της αυτοκρατορίας δ. Μια περιήγηση στην Κωνσταντινούπολη των Κομνηνών ε. Χαρακτηριστικά μνημεία της εποχής εκτός της πρωτεύουσας: τα παραδείγματα της Αθήνας και της Καστοριάς στ. Η καθημερινή ζωή μέσα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης

Ταυτότητα σεναρίου Τάξη: Β΄ Γυμνασίου/ σύνολο μαθητών: (ενδεικτικά) / Γνωστικό αντικείμενο: Βυζαντινή ιστορία Σύνδεση με αναλυτικό πρόγραμμα-διδακτική ενότητα: οι αντίστοιχες ενότητες του σχολικού βιβλίου (6 ενότητες: 4.1.2, , , 5.1., 5.3., 5.4.) Προβλεπόμενος χρόνος: 6 διδακτικές ώρες Τόπος διεξαγωγής μαθήματος: 1 εισαγωγική ώρα στο εργαστήριο πληροφορικής, 4 ώρες έρευνας και δουλειάς σε ομάδες στο εργαστήριο πληροφορικής, 1 ώρα παρουσίασης στη σχολική τάξη Κατανομή σε ομάδες: 6 ομάδες των 4 ή 5 ατόμων - Τα επιμέρους θέματα (α-στ) θα προσεγγιστούν από τετραμελείς ή/και πενταμελείς ομάδες μαθητών: τρεις ομάδες ιστορικών και τρεις ομάδες αρχαιολόγων. - Τελικός στόχος θα είναι η πραγματοποίηση ενός “επιστημονικού συνεδρίου”.Τα κείμενα κάθε ομάδας επίσης θα αναρτηθούν σε ιστολόγιο (blog) της τάξης.

Το σενάριο χωρίζεται σε δύο ευρύτερες φάσεις με επιμέρους “ερευνητικά” βήματα από την πλευρά των μαθητών. Η πρώτη φάση εξελίσσεται με βάση ένα κοινό (για τους “ιστορικούς“ και τους “αρχαιολόγους“) εισαγωγικό φύλλο εργασίας, το οποίο αποτελεί αντικείμενο επεξεργασίας για μία διδακτική ώρα (στο εργαστήριο πληροφορικής). Αυτό το φύλλο εργασίας οδηγεί στη συγκέντρωση στοιχείων από την πλευρά των μαθητών σχετικά με τη δουλειά του ιστορικού και του αρχαιολόγου.

Στη δεύτερη φάση οι μαθητές, εμβαθύνοντας στο ρόλο του ιστορικού ή του αρχαιολόγου (ανάλογα με την ομάδα στην οποία ανήκουν) και δουλεύοντας σε ομάδες (κάθε ομάδα αναλαμβάνει έναν τομέα), καλούνται: - να ακολουθήσουν συγκεκριμένα μεθοδολογικά βήματα (όπως αυτά θα παρουσιάζονται στο φύλλο εργασίας κάθε ομάδας), - να περιηγηθούν στο διαδίκτυο, - να προσεγγίσουν πηγές και αντικείμενα που βρίσκουν στο διαδίκτυο, - να ανακαλύψουν και να μελετήσουν συνδυαστικά ποικίλες πηγές, - να έρθουν σε επαφή και με πιο απαιτητική βιβλιογραφία, - να συγκεντρώσουν πληροφορίες και να βγάλουν τα πρώτα βασικά συμπεράσματα για το θέμα που έχουν αναλάβει, - να συνθέσουν το δικό τους κείμενο για το θέμα που έχουν μελετήσει. Το υλικό τους το αναζητούν και το εντοπίζουν στο διαδίκτυο σε επιλεγμένες έγκυρες ιστοσελίδες.

Η πορεία του μαθήματος και η θεματική ενότητα μελέτης κάθε ομάδας αποτυπώνονται αναλυτικά στα φύλλα εργασίας της δεύτερης φάσης, κάθε βήμα των οποίων αποτελεί και ένα κομμάτι της μεθοδολογίας και του τρόπου έρευνας του ιστορικού και του αρχαιολόγου (προσαρμοσμένων, βέβαια, στο πλαίσιο μιας σχολικής τάξης και ενός εργαστηρίου πληροφορικής). Κατά την ολοκλήρωση κάθε βήματος, τα μέλη κάθε ομάδας καλούνται να ανακοινώσουν σύντομα τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα και τους προβληματισμούς τους, ώστε και η υπόλοιπη τάξη να προσεγγίσει το υλικό των άλλων τομέων που διερευνώνται.

Πιο συγκεκριμένα: Η επεξεργασία του εισαγωγικού φύλλου εργασίας διαρκεί μία διδακτική ώρα και αποτελεί τη γνωριμία των μαθητών με τη δουλειά του ιστορικού και του αρχαιολόγου. Η επεξεργασία των υπόλοιπων φύλλων εργασίας από τις ομάδες διαρκεί τέσσερις διδακτικές ώρες ως εξής: οι τρεις πρώτες αφιερώνονται στις δραστηριότητες 1-5 και η τέταρτη στη συγγραφή του κειμένου και στην προετοιμασία της παρουσίασης. Μία διδακτική ώρα απαιτεί η 7η δραστηριότητα (“επιστημονικό συνέδριο” στην τάξη). (Την τελική ανάρτηση στο διαδίκτυο θα αναλάβει ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα).

Η τάξη προτείνεται να είναι οργανωμένη σε 6 ομάδες (των 4 ή/και 5 μαθητών), οι οποίες επεξεργάζονται τα φύλλα εργασίας. Το εισαγωγικό φύλλο εργασίας είναι κοινό για όλες τις ομάδες και, εκτός όσων προαναφέρθηκαν, λειτουργεί και διερευνητικά για τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την αρχική λειτουργία των ομάδων. Για τη λειτουργία των ομάδων, ορίζεται από την αρχή ένας συντονιστής, ενώ, κατά τη διάρκεια της ομαδικής δουλειάς, προκύπτουν και οι ρόλοι του γραμματέα και του χειριστή. Οι ομάδες συγκροτούνται κυρίως με βάση τις επιθυμίες των μαθητών, με μια διακριτική-συμβουλευτική συμμετοχή του διδάσκοντα, ώστε να εξασφαλιστεί, κατά το δυνατόν, ισορροπία. Γενικά, ο ρόλος του διδάσκοντα είναι συντονιστικός-καθοδηγητικός. Επιδιώκεται η καθοδηγούμενη ανακαλυπτική πορεία οικοδόμησης της γνώσης, σε συνδυασμό με μια εποπτική και διεπιστημονική προσέγγιση που ευνοεί την καλλιέργεια των δεξιοτήτων των μαθητών.

Σκεπτικό Μέσα από την εφαρμογή του σεναρίου, οι μαθητές καλούνται να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο προκύπτει η ιστορική γνώση, με την αξιοποίηση ποικίλων επιστημονικών κλάδων. Μπαίνουν (με τους περιορισμούς, βέβαια, της σχολικής τάξης και του εργαστηρίου πληροφορικής) στο ρόλο του αρχαιολόγου και του ιστορικού, ερευνούν, εξασκούν τη συγκριτική και αφαιρετική τους ικανότητα, αντιλαμβάνονται τη σημασία της συνεργασίας, της ανταλλαγής απόψεων και της πιθανής αναθεώρησης στην προσέγγιση της γνώσης. Η διερευνητική, ανακαλυπτική και μαθητοκεντρική- ομαδοσυνεργατική μάθηση αποτελούν τη βάση του σεναρίου, ενώ έμφαση δίνεται και στη συνεργασία των επιστημονικών κλάδων. Επιπλέον, η εφαρμογή της διδακτικής πρότασης δίνει τη δυνατότητα για μια συνολική προσέγγιση μιας ιδιαίτερα σημαντικής ενότητας της βυζαντινής ιστορίας και του βυζαντινού κόσμου και για την ανάδειξη των στοιχείων πολιτισμού και της σχέσης τους με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο. Και τα δύο αυτά στοιχεία (ευρεία θεώρηση, ανάδειξη σημασίας πολιτιστικών στοιχείων) παραγκωνίζονται συνήθως κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.

Στόχοι Με την εφαρμογή του σεναρίου επιδιώκεται, κυρίως, οι μαθητές: 1. Να προσεγγίσουν διάφορες πτυχές της ιστορίας και του πολιτισμού του Βυζαντίου. 2. Να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορικής περιόδου που μελετάμε. 3. Να αυτενεργήσουν και να εφαρμόσουν στην πράξη το ρόλο ενός επιστήμονα-ερευνητή, προσεγγίζοντας συνολικά (στο μέτρο που αυτό είναι δυνατόν) τη μεθοδολογία και τον τρόπο δουλειάς του. 4. Να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη τους, να τοποθετήσουν τα γεγονότα στο ευρύτερο πλαίσιό τους, να τα συνδέσουν με τις αιτίες και τις συνέπειές τους, με έμφαση στη συνειδητοποίηση της διαχρονικής σημασίας των εννοιών και εξελίξεων.

Στόχοι (συνέχεια) 5. Να αξιοποιήσουν την τεχνολογία και να κατανοήσουν συνολικά το ρόλο (τις δυνατότητες και τους περιορισμούς) των νέων τεχνολογιών στην αναζήτηση και απόκτηση γνώσεων. 6. Να μάθουν να εργάζονται ομαδικά, συνειδητοποιώντας την αξία αυτής της συνεργασίας (ομαδοσυνεργατική μάθηση). 7. Να εμπλακούν σε δραστηριότητες προκειμένου να συνδυαστεί η προϋπάρχουσα γνώση με τη νέα. 8. Να προσεγγίζουν κριτικά το υλικό που συλλέγουν και να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται την αξία της διερεύνησης, της κριτικής αποτίμησης και της σύγκρισης (διερευνητική/ ανακαλυπτική μάθηση).

Γενικά: - οι “ιστορικοί” καλούνται να μελετήσουν μια περίοδο κρίσης και ανάκαμψης και να αντιληφθούν πληρέστερα τη σημασία των σχέσεων με Ανατολή και Δύση. - οι “αρχαιολόγοι” καλούνται να ερευνήσουν συγκεκριμένες γεωγραφικές ενότητες, αλλά και να ανιχνέυσουν πτυχές της καθημερινής ζωής των ανθρώπων της εποχής. Λόγω της κοινής μεθοδολογίας, η διδακτική πρόταση για τους Κομνηνούς μπορεί να συνδυαστεί με την αντίστοιχη για την περίοδο των Μακεδόνων: Το τελευταίο βήμα (πραγματοποίηση “επιστημονικού συνεδρίου” από τους μαθητές) μπορεί να πραγματοποιηθεί στη σχολική τάξη ή, καλύτερα, στο πλαίσιο μιας σχολικής ή διασχολικής ημερίδας στο τέλος της σχολικής χρονιάς. Εδώ μπορούν να συνδυαστούν οι θεματικές των δύο σεναρίων (π.χ. “Οι κρίσιμοι αιώνες του Βυζαντίου: ακμή, κρίση, ανάκαμψη/ Από τους Μακεδόνες στους Κομνηνούς”).

Λίγα λόγια για το κοινό εισαγωγικό φύλλο εργασίας (α΄ φάση) Οι δραστηριότητες έχουν διπλό στόχο: η πρόθεση είναι να κατανοήσουν οι μαθητές, όσο γίνεται σαφέστερα, την έννοια, τον ρόλο και τη σημασία της δουλειάς του ιστορικού και του αρχαιολόγου, αλλά και να τοποθετηθούν στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο των θεμάτων που οι ίδιοι θα προσεγγίσουν, είτε ως “ιστορικοί” είτε ως “αρχαιολόγοι”. Στην 1η δραστηριότητα διερευνώνται οι ιδέες, οι αντιλήψεις, οι γνώσεις που έχουν οι μαθητές σχετικά με το τι είναι ο ιστορικός, με τι ασχολείται ο αρχαιολόγος κ.λπ. Στο πλαίσιο της 2ης δραστηριότητας οι μαθητές αναζητούν αξιόπιστες σχετικές πληροφορίες και καταγράφουν τα συμπεράσματά τους. Η 3η δραστηριότητα αξιολογεί την κατανόηση από την πλευρά των μαθητών και αποτελεί μια πρώτη συνολική παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων που θα προσεγγιστούν. Στην ίδια κατεύθυνση, της εισαγωγής στην επόμενη φάση, βρίσκεται η 4η και τελευταία δραστηριότητα, στην οποία επιδιώκεται να καταγραφούν κάποιες απαραίτητες αρχικές πληροφορίες και διευκρινίσεις για την ιστορική περίοδο.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 1η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Η Κωνσταντινούπολη των Κομνηνών Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές επιδιώκεται να αποκτήσουν μια γενική εικόνα για την πόλη και την εξέλιξή της κατά τη βυζαντινή περίοδο. Καλούνται να λειτουργήσουν κριτικά, προκειμένου να κρατήσουν σημειώσεις με τα βασικά στοιχεία (τρία ή τέσσερα είναι αρκετά) από όσα θα διαβάσουν στην ηλεκτρονική διεύθυνση που τους δίνεται. Η 2η δραστηριότητα, μέσω της προσέγγισης πιο συγκεκριμένων αναφορών στις επιλεγμένες ιστοσελίδες, επιτρέπει στους μαθητές να γνωρίσουν την Κωνσταντινούπολη της εποχής που ερευνάται και οδηγεί στη σύνταξη ενός καταλόγου με τα σημαντικότερα μνημεία (διαφόρων ειδών) της Κωνσταντινούπολης από τα τέλη του 11ου ως τις αρχές του 13ου αιώνα. Στην 3η δραστηριότητα το ενδιαφέρον στρέφεται σε επιλεγμένα μνημεία (και τις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις τους) και οι μαθητές καλούνται να ασχοληθούν με την περιγραφή τους. Στο πλαίσιο της 4ης δραστηριότητας επιδιώκεται η αξιοποίηση σημαντικών στοιχείων που συνδέονται με την Αγία Σοφία. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν και να σχολιάσουν την προσωπογραφία του αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ Κομνηνού και της συζύγου του Ειρήνης.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 2η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Χαρακτηριστικά μνημεία της εποχής των Κομνηνών εκτός της πρωτεύουσας: τα παραδείγματα της Αθήνας και της Καστοριάς Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές επιδιώκεται να αποκτήσουν μια γενική εικόνα για τις δύο πόλεις, τη σημασία και την εξέλιξή τους, κατά τη βυζαντινή περίοδο. Καλούνται να λειτουργήσουν κριτικά, προκειμένου να κρατήσουν σημειώσεις με τα βασικά στοιχεία (τρία ή τέσσερα είναι αρκετά) από όσα θα διαβάσουν στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις που τους δίνονται. Η 2η δραστηριότητα αναφέρεται ειδικά στην Αθήνα. Αξιοποιώντας επιλεγμένες ιστοσελίδες, οι μαθητές συντάσσουν έναν κατάλογο με τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης από τα τέλη του 11ου ως τις αρχές του 13ου αιώνα και, στη συνέχεια, επιλέγουν δύο, κατά τη γνώμη τους, χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα. Συγκεντρώνουν βασικές πληροφορίες για τα δύο αυτά μνημεία. Στην 3η δραστηριότητα ακολουθείται η ίδια λογική και μεθοδολογία, αυτήν τη φορά για την πόλη της Καστοριάς. Η 4η δραστηριότητα βάζει τους μαθητές στη διαδικασία διατύπωσης γενικών συμπερασμάτων για τις δύο πόλεις, αλλά και στην προσπάθεια πραγματοποίσησης συγκρίσεων ανάμεσα στις δύο περιπτώσεις. Συγκεκριμένα ερωτήματα που διατυπώνονται στην αρχή της δραστηριότητας βοηθούν την εξέλιξη και ολοκλήρωσή της.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 3η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Η καθημερινή ζωή μέσα από αντικείμενα καθημερινής χρήσης Στην 1η δραστηριότητα διερευνώνται οι προϋπάρχουσες γνώσεις και η αντίληψη των μαθητών για το θέμα που προσεγγίζεται και τις ποικίλες πτυχές του, ενώ δίνονται και επιλεγμένες ιστοσελίδες που επιτρέπουν την εμπέδωση και διεύρυνση αυτών των γνώσεων και ιδεών. Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να παρατηρήσουν επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό από τις ψηφιακές συλλογές μουσείων και να συγκεντρώσουν το υλικό που συνδέεται με την καθημερινή ζωή σε έναν κατάλληλα διαμορφωμένο κατάλογο (αντικείμενο, πτυχή της καθημερινής ζωής στην οποία αναφέρεται, πληροφορία που παρέχει). Ο κατάλογος της 2ης δραστηριότητας συμπληρώνεται στην 3η (δραστηριότητα), με υλικό που οι μαθητές αναζητούν στη φωτογραφική τεκμηρίωση επιστημονικών δημοσιεύσεων. Στην 4η δραστηριότητα, οι μαθητές θα αποφασίσουν, με βάση το υλικό που έχουν συγκεντρώσει, σε ποιες δύο πλευρές της καθημερινής ζωής θέλουν να αναφερθούν λεπτομερέστερα, θα συγκεντρώσουν το σχετικό υλικό και τις παρατηρήσεις τους.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 1η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Οι Κομνηνοί και η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης στην αυτοκρατορία Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου). Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να προσεγγίσουν σχετικές με το θέμα πηγές (άμεσες ή έμμεσες) και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους όχι μόνο για το περιεχόμενο αλλά και για την αξιοπιστία/εγκυρότητά τους. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων 3 και 4, η μελέτη προχωρά σταδιακά σε διάφορους επιμέρους τομείς που συνδέονται με το θέμα που εξετάζεται.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 2η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Χαρακτηριστικά της βυζαντινής κοινωνίας κατά την περίοδο των Κομνηνών Ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στην 1η ομάδα των ιστορικών. 3η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Ανατολή, Βαλκάνια, Δύση: οι Κομνηνοί και η εξωτερική πολιτική της αυτοκρατορίας Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου). Στο πλαίσιο της 2ης δραστηριότητας οι μαθητές καλούνται να οργανώσουν τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν με βάση δύο άξονες: τον χρονολογικό (με βάση τον εκάστοτε αυτοκράτορα), αλλά και τον θεματικό (εξελίξεις στην Ανατολή, εξελίξεις στα Βαλκάνια, εξελίξεις στη Δύση). Στην 3η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να προσεγγίσουν σχετικές με το θέμα πηγές (άμεσες ή έμμεσες) και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους όχι μόνο για το περιεχόμενο αλλά και για την αξιοπιστία/εγκυρότητά τους. Η 4η δραστηριότητα επικεντρώνεται στο θέμα των Σταυροφοριών.

Παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 5-7 (“βήματα” 5-7) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) Οι δραστηριότητες αυτές είναι κοινές στα έξι φύλλα εργασίας (στις τρεις ομάδες των “αρχαιολόγων” και στις τρεις ομάδες των “ιστορικών”). 5η δραστηριότητα: Λειτουργεί περισσότερο ως μια βιβλιογραφική αναφορά και ως μια ευκαιρία να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με επιστημονικά κείμενα, που, σε καμία περίπτωση, δεν αναμένεται να τα διαβάσουν (δεν υπάρχει, άλλωστε, ο χρόνος για κάτι τέτοιο, μέσα στο πλαίσιο εφαρμογής της διδακτικής πρότασης). Αρκεί οι μαθητές να παρατηρήσουν και να σχολιάσουν κάποια σημεία (π.χ. όγκος, υποσημειώσεις...). 6η δραστηριότητα: Σε αυτό το σημείο οι μαθητές, με βάση και τις κατευθύνσεις που δίνονται στο φύλλο εργασίας, καλούνται να οργανώσουν και να συνθέσουν τις σημειώσεις και τις παρατηρήσεις τους σε ένα κείμενο (την “ανακοίνωσή” τους για το συνέδριο).Οπωσδήποτε απαιτείται μία ολόκληρη διδακτική ώρα. 7η δραστηριότητα: Η πραγματοποίηση του συνεδρίου, στο οποίο δύο εκπρόσωποι από κάθε ομάδα θα παρουσιάσουν την ανακοίνωση, απαιτεί μία επίσης ξεχωριστή διδακτική ώρα. Εναλλακτικά, μπορεί να οργανωθεί μία ειδική εκδήλωση (ίσως και σε συνδυασμό με το 1ο βυζαντινό σενάριο για τη Μακεδονική Δυναστεία).

Γενικές διευκρινίσεις (α): α. Η εφαρμογή της διδακτικής πρότασης απαιτεί έξι διδακτικές ώρες, οι διδάσκοντες όμως πρέπει να έχουν στο μυαλό τους ότι σε αυτές θα καλύψουν ένα σημαντικό μέρος της διδακτέας ύλης, προσεγγίζοντας μάλιστα και θεματικές ενότητες (όπως η τέχνη και η πνευματική ζωή) που συνήθως παραμελούνται ή αναφέρονται περιληπτικά/επιγραμματικά στο σχολικό μάθημα. Πιο συγκεκριμένα, η εκπαιδευτική πρόταση αναφέρεται στις παρακάτω ενότητες του σχολικού βιβλίου της Β΄ Γυμνασίου: - Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας. - Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών. - Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης. - Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο. - Επιστήμη και Τεχνολογία. - Εικαστικές τέχνες και Μουσική.

Γενικές διευκρινίσεις (β, γ): β. Ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο της σχολικής τάξης, ο διδάσκων μπορεί να εφαρμόσει ορισμένες μόνο ενότητες της διδακτικής πρότασης, σε όποιες παραλλαγές κρίνει ότι είναι πρόσφορο, εφικτό και χρήσιμο για την ομάδα των μαθητών του. Κατά ανάλογο τρόπο και επειδή κάποιες δραστηριότητες (“βήματα“) του σεναρίου ίσως φαίνονται απαιτητικά και χρονοβόρα, ο διδάσκων φροντίζει να παρέχει την κατάλληλη καθοδήγηση και βοήθεια και, βέβαια, να διαμορφώνει ανάλογα και τις προσδοκίες του για το τελικό αποτέλεσμα. γ. Ιδιαίτερα για το 5ο βήμα των φύλλων εργασίας της δεύτερης φάσης, επαναλαμβάνεται ότι αποτελεί μια προσπάθεια βιβλιογραφικής ενημέρωσης των μαθητών και μια ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τα χαρακτηριστικά μιας επιστημονικής εργασίας. Σε καμία περίπτωση δεν αναμένεται οι μαθητές να διαβάσουν αυτές τις επιστημονικές εργασίες. Αν ο χρόνος το επιτρέπει, μπορούν να τις „ξεφυλλίσουν“ ηλεκτρονικά και να διατυπώσουν κάποια σχόλια (ίσως για τον όγκο τους, την πληθώρα των υποσημειώσεων, την ορολογία κ.λπ.).

Γενικές διευκρινίσεις (δ, ε): δ. Η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου αξιοποιείται σε κάποιες δραστηριότητες. Επίσης, η παραπομπή στο ηλεκτρονικό βιβλίο της Β΄ Λυκείου αφορά μόνο τις πηγές (τα παραθέματα) που καλούνται να μελετήσουν οι μαθητές και όχι την υπόλοιπη παρουσίαση/ανάλυση. Το βιβλίο της Β΄ Λυκείου δηλαδή αξιοποιείται μόνο στο βαθμό που προσφέρει συγκεντρωμένες άμεσες ή έμμεσες ιστορικές πηγές. ε. Οπωσδήποτε, απαιτείται από την πλευρά του διδάσκοντα συστηματική προεργασία και οργάνωση του υλικού (έντυπου και ηλεκτρονικού) που θα δοθεί στους μαθητές προς διερεύνηση. Σίγουρα απαιτείται, για παράδειγμα, να έχει περιηγηθεί στους ηλεκτρονικούς συνδέσμους και να έχει κρατήσει τις δικές του σημειώσεις, να έχει εντοπίσει πιθανές δυσκολίες, προβλήματα και απορίες που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του σεναρίου. Επιπλέον, απαιτείται σαφής γνώση των θεμάτων που προσεγγίζονται στις 6 διαφορετικές ομάδες. Για τους λόγους αυτούς παρατίθενται και το σύνολο των βασικών ιστοσελίδων που αξιοποιούνται στο σενάριο, αλλά και επιλογή βιβλιογραφίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί εισαγωγικά.

Πηγές στο διαδίκτυο Υπουργείο Πολιτισμού, κόμβος «Οδυσσέας»: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Αθήνα): Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού (Θεσσαλονίκη): Περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Μεσοβυζαντινή περίοδος: Μουσείο Μπενάκη: Βάση “Ήλιος” του ΕΚΤ: Αρχείο διδακτορικών διατριβών ΕΚΤ: Βυζαντινά μνημεία Αττικής ΕΙΕ: Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας: Βυζαντινά Σύμμεικτα:

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα (Λεξικό Τριανταφυλλίδη, Γραμματολογίες κ.λπ.): language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.htmlhttp://w ww.greek- language.gr/Resources/ancient_greek/history/grammatologia/page_004.htmlhttp:// language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.htmlhttp://w ww.greek- language.gr/Resources/ancient_greek/history/grammatologia/page_004.htmlΠύλη Επαγγελματικού Προσανατολισμού: Τρισδιάστατες αναπαραστάσεις μνημείων της Κωνσταντινούπολης: Διαδικτυακή Εγκυκλοπαίδεια για την Κωνσταντινούπολη: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ηλεκτρονική τάξη: agiotidouKalopisi_mathimataHOMEPAGE.htm#p05 agiotidouKalopisi_mathimataHOMEPAGE.htm#p05 Πύλη εκπαιδευτικού υλικού:

Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: lang=gr&id=6&sub=631&sub2=270http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=monument& lang=gr&id=6&sub=631&sub2=270 Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα/ Ιστορία και Πολιτισμός από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Σχολικό βιβλίο Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου (e- book): B107/371/2478,9505/ B107/371/2478,9505/ Σχολικό βιβλίο Ιστορίας Β΄ Λυκείου (e-book): B131/179/1255,4512/ B131/179/1255,4512/

Ενδεικτική γενική βιβλιογραφία 1. Ιστορία του Βυζαντίου, επιμέλεια C. Mango, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης/Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα Judith Herrin, Τι είναι το Βυζάντιο, Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β΄, Εκδόσεις Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο (Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΚΒΕ/ΕΙΕ), επιμ. Χ. Αγγελίδη, Αθήνα Το Βυζάντιο ως Οικουμένη (κατάλογος έκθεσης), Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα Die Welt von Byzanz. Europas Östliches Erbe, επιμ. L. Wamser, Μόναχο C. Mango, Βυζάντιο – Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, ΜΙΕΤ, Αθήνα A. Kazhdan, Ann Wharton Epstein, Αλλαγές στον βυζαντινό πολιτισμό κατά τον 11ο και 12ο αιώνα, Αθήνα Ο βυζαντινός κόσμος: τ. Β΄: Η βυζαντινή αυτοκρατορία, (επιμ.: J. C. Cheynet), Πόλις, Αθήνα E. Η. Gombrich, Μικρή ιστορία του κόσμου, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα Σειρά “Ελληνική Τέχνη” της Εκδοτικής Αθηνών: “Βυζαντινές τοιχογραφίες”, “Βυζαντινά ψηφιδωτά”, “Βυζαντινές εικόνες”, “Ζωγραφική εικονογραφημένων χειρογράφων”