ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΥ/ΓΝΩΣΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ Η΄ ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ MODERN GREEK IB LANGUAGE AND LITERATURE H/SL.

Παρουσίαση με θέμα: "ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΥ/ΓΝΩΣΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ Η΄ ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ MODERN GREEK IB LANGUAGE AND LITERATURE H/SL."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΓΝΩΣΤΟΥ/ΓΝΩΣΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ Η΄ ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ MODERN GREEK IB LANGUAGE AND LITERATURE H/SL

2 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ (πρώτη παράγραφος) 1. Το απόσπασμα από το μυθιστόρημα/ από το άρθρο με τίτλο «….» της εφημερίδας «…»/ από το blog «…» / από την ιστοσελίδα «…» του ιστότοπου «…» που μου δόθηκε να αναλύσω προέρχεται από το μυθιστόρημα/ περιοδικό/ εφημερίδα «….» του συγγραφέα/ αρθρογράφου …..(ονοματεπώνυμο), που εκδόθηκε το ….(έτος). Ο συγγραφέας δίνει το στίγμα του χρόνου…(εάν υπάρχει) καθώς και το στίγμα του χώρου, που είναι…(εάν υπάρχει)/ πολυεπίπεδος αν έχουμε περισσότερους χρόνους ή χώρους. Ο συγγραφέας/αρθρογράφος/ blogger πραγματεύεται την ιδέα/την έννοια/ το θέμα ….. Σκοπός του κειμένου είναι να... Το κοινό στο οποίο απευθύνεται το κείμενο (άρθρο, μυθιστόρημα, ιστοσελίδα…) είναι… 1. Το απόσπασμα από το μυθιστόρημα/ από το άρθρο με τίτλο «….» της εφημερίδας «…»/ από το blog «…» / από την ιστοσελίδα «…» του ιστότοπου «…» που μου δόθηκε να αναλύσω προέρχεται από το μυθιστόρημα/ περιοδικό/ εφημερίδα «….» του συγγραφέα/ αρθρογράφου …..(ονοματεπώνυμο), που εκδόθηκε το ….(έτος). Ο συγγραφέας δίνει το στίγμα του χρόνου…(εάν υπάρχει) καθώς και το στίγμα του χώρου, που είναι…(εάν υπάρχει)/ πολυεπίπεδος αν έχουμε περισσότερους χρόνους ή χώρους. Ο συγγραφέας/αρθρογράφος/ blogger πραγματεύεται την ιδέα/την έννοια/ το θέμα ….. Σκοπός του κειμένου είναι να... Το κοινό στο οποίο απευθύνεται το κείμενο (άρθρο, μυθιστόρημα, ιστοσελίδα…) είναι…

3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (δεύτερη παράγραφος) 2.Ο συγγραφέας/αρθρογράφος/blogger εισάγει/διατυπώνει/αναφέρει/σχολιάζει/επισημαίνει/παρουσιά ζει/παραπέμπει/υποδεικνύει….(στο σχολιασμό βάζουμε και την δική μας άποψη χρησιμοποιώντας τα εξής: ίσως/ενδεχομένως/μπορεί/πιθανόν είναι κ.α.) καθώς και παραπομπές σε παρένθεση μέσα από το κείμενο. (Εδώ αναλύουμε το θέμα και το περιεχόμενο του κειμένου) 2.Ο συγγραφέας/αρθρογράφος/blogger εισάγει/διατυπώνει/αναφέρει/σχολιάζει/επισημαίνει/παρουσιά ζει/παραπέμπει/υποδεικνύει….(στο σχολιασμό βάζουμε και την δική μας άποψη χρησιμοποιώντας τα εξής: ίσως/ενδεχομένως/μπορεί/πιθανόν είναι κ.α.) καθώς και παραπομπές σε παρένθεση μέσα από το κείμενο. (Εδώ αναλύουμε το θέμα και το περιεχόμενο του κειμένου)

4 ΓΛΩΣΣΑ (Τρίτη παράγραφος) 3. Γλώσσα: Η γλώσσα του κειμένου είναι απλή, δημοτική, χωρίς ιδιωματισμούς ή άλλα στοιχεία που να διαφοροποιούν το κείμενο ως προς τη χρήση της γλώσσας/ με ιδιωματισμούς/ απλή, δημοτική με χρήση λέξεων της καθαρεύουσας και σκοπός του συγγραφέα/αρθρογράφου/ blogger είναι ο καυτηριασμός ή η ειρωνεία μιας κατάστασης ή ενός προσώπου ή για να δηλωθεί η εποχή/ απλή, δημοτική με ενσωματωμένες ξένες λέξεις/ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πολυτονικό/ μονοτονικό σύστημα. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πλούσιο λεξιλόγιο για να επιδείξει πως η γλώσσα και η χρήση της μπορούν να προσδώσουν πνευματικότητα και μόρφωση. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 3. Γλώσσα: Η γλώσσα του κειμένου είναι απλή, δημοτική, χωρίς ιδιωματισμούς ή άλλα στοιχεία που να διαφοροποιούν το κείμενο ως προς τη χρήση της γλώσσας/ με ιδιωματισμούς/ απλή, δημοτική με χρήση λέξεων της καθαρεύουσας και σκοπός του συγγραφέα/αρθρογράφου/ blogger είναι ο καυτηριασμός ή η ειρωνεία μιας κατάστασης ή ενός προσώπου ή για να δηλωθεί η εποχή/ απλή, δημοτική με ενσωματωμένες ξένες λέξεις/ ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πολυτονικό/ μονοτονικό σύστημα. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πλούσιο λεξιλόγιο για να επιδείξει πως η γλώσσα και η χρήση της μπορούν να προσδώσουν πνευματικότητα και μόρφωση. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

5 ΥΦΟΣ (Τέταρτη παράγραφος) 4. Α. Ύφος: το ύφος είναι απλό/ λιτό/ χαλαρό/ παραστατικό/ γλαφυρό/ ζωντανό/ φυσικό/ανεπιτήδευτο/άμεσο/ρεαλιστικό. Εικόνες: οπτικές/ ακουστικές/ οσφρητικές/γευστικές, που δίνουν παραστατικότητα στο έργο και αισθητοποιούν τις ιδέες του συγγραφέα. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Επιπλέον, υπάρχουν μερικές λεπτομερείς περιγραφές που επιτυγχάνονται με τη χρήση επιθέτων αλλά και πολλών εικόνων, κι έτσι ο λόγος γίνεται ζωντανός και παραστατικός.(στο τέλος του ύφους μετά τα παραδείγματα) ΑΠΛΟ / ΛΙΤΟ: ο αφηγητής δίνει ξεκάθαρα αυτό που θέλει με λιτότητα, ακρίβεια και σαφήνεια ΓΛΑΦΥΡΟ: πλούσιο λεξιλόγιο και έντονα εκφραστικά μέσα ΧΑΛΑΡΟ: όταν δίνονται με πολλά λόγια λίγες σκέψεις ΖΩΝΤΑΝΟ: όταν τα στοιχεία του κειμένου δίνονται με ζωηράδα ΦΥΣΙΚΟ: όταν ρέει, χωρίς ο αφηγητής να κάνει κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟ: όταν είναι πολύ ζωντανά όλα αυτά που ο αφηγητής δίνει, έχουμε εικόνες (οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές, οπτικοακουστικές, απτικές, οπτική και απτική) 4. Α. Ύφος: το ύφος είναι απλό/ λιτό/ χαλαρό/ παραστατικό/ γλαφυρό/ ζωντανό/ φυσικό/ανεπιτήδευτο/άμεσο/ρεαλιστικό. Εικόνες: οπτικές/ ακουστικές/ οσφρητικές/γευστικές, που δίνουν παραστατικότητα στο έργο και αισθητοποιούν τις ιδέες του συγγραφέα. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Επιπλέον, υπάρχουν μερικές λεπτομερείς περιγραφές που επιτυγχάνονται με τη χρήση επιθέτων αλλά και πολλών εικόνων, κι έτσι ο λόγος γίνεται ζωντανός και παραστατικός.(στο τέλος του ύφους μετά τα παραδείγματα) ΑΠΛΟ / ΛΙΤΟ: ο αφηγητής δίνει ξεκάθαρα αυτό που θέλει με λιτότητα, ακρίβεια και σαφήνεια ΓΛΑΦΥΡΟ: πλούσιο λεξιλόγιο και έντονα εκφραστικά μέσα ΧΑΛΑΡΟ: όταν δίνονται με πολλά λόγια λίγες σκέψεις ΖΩΝΤΑΝΟ: όταν τα στοιχεία του κειμένου δίνονται με ζωηράδα ΦΥΣΙΚΟ: όταν ρέει, χωρίς ο αφηγητής να κάνει κάποια ιδιαίτερη προσπάθεια ΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΟ: όταν είναι πολύ ζωντανά όλα αυτά που ο αφηγητής δίνει, έχουμε εικόνες (οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές, οπτικοακουστικές, απτικές, οπτική και απτική)

6 Διαβαθμίσεις ύφους: Απλό: λιτό, ανεπιτήδευτο, απροσποίητο, φυσικό, ζωηρό Υπερβολές του απλού: άτονο, μονότονο, ξηρό, ψυχρό, δυσνόητο, σκοτεινό Γλαφυρό: επιμελημένο, κομψό, χαριτωμένο Υπερβολές του γλαφυρού: επιτηδευμένο, προσποιητό Μεγαλοπρεπές: αδρό Υπερβολές του μεγαλοπρεπούς: στομφώδες, πομπώδες, ρητορικό Σύμφωνα με τη ψυχική διάθεση: εύθυμο, μελαγχολικό, απαισιόδοξο, δραματικό, ειρωνικό, σατιρικό, σαρκαστικό Σύμφωνα με τον τόνο που επικρατεί στο λόγο: εξομολογητικό, απολογητικό, διδακτικό, συμβουλευτικό, παραινετικό, αποφθεγματικό Διαβαθμίσεις ύφους: Απλό: λιτό, ανεπιτήδευτο, απροσποίητο, φυσικό, ζωηρό Υπερβολές του απλού: άτονο, μονότονο, ξηρό, ψυχρό, δυσνόητο, σκοτεινό Γλαφυρό: επιμελημένο, κομψό, χαριτωμένο Υπερβολές του γλαφυρού: επιτηδευμένο, προσποιητό Μεγαλοπρεπές: αδρό Υπερβολές του μεγαλοπρεπούς: στομφώδες, πομπώδες, ρητορικό Σύμφωνα με τη ψυχική διάθεση: εύθυμο, μελαγχολικό, απαισιόδοξο, δραματικό, ειρωνικό, σατιρικό, σαρκαστικό Σύμφωνα με τον τόνο που επικρατεί στο λόγο: εξομολογητικό, απολογητικό, διδακτικό, συμβουλευτικό, παραινετικό, αποφθεγματικό

7 ΑΣΥΝΔΕΤΟ Ή ΠΟΛΥΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ Β. Ασύνδετο/πολυσύνδετο σχήμα: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πολυσύνδετο σχήμα που καθιστά το λόγο του λιτό, απλό, γοργό και κοφτό και δυσχεραίνει το δέκτη να συλλάβει σε βάθος το νόημα./ Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα που καθιστά το λόγο πυκνό, το ύφος σύνθετο, προσδίδει πειστικότητα στις απόψεις και εντείνει τα συναισθήματα. ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ Είναι το σχήμα εκείνο στο οποίο οι όροι των προτάσεων ή οι προτάσεις τάσσονται η μία δίπλα στην άλλη χωρίς σύνδεσμο. Τα ασύνδετα σχήματα συσσωρεύουν πληροφορίες ή εντείνουν τα συναισθήματα. Ο λόγος είναι πυκνός, καθιστά το ύφος σύνθετο και προσδίδει πειστικότητα στις απόψεις. ΠΟΛΥΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ Είναι το σχήμα εκείνο στο οποίο οι όροι των προτάσεων συνδέονται με έναν ή περισσότερους από τους συμπλεκτικούς συνδέσμους, π.χ. και, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ αλλά και το αλλά. Ο λόγος είναι λιτός, απλός, γοργός και κοφτός και δυσχεραίνει το δέκτη να συλλάβει σε βάθος το νόημα. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Β. Ασύνδετο/πολυσύνδετο σχήμα: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πολυσύνδετο σχήμα που καθιστά το λόγο του λιτό, απλό, γοργό και κοφτό και δυσχεραίνει το δέκτη να συλλάβει σε βάθος το νόημα./ Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα που καθιστά το λόγο πυκνό, το ύφος σύνθετο, προσδίδει πειστικότητα στις απόψεις και εντείνει τα συναισθήματα. ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ Είναι το σχήμα εκείνο στο οποίο οι όροι των προτάσεων ή οι προτάσεις τάσσονται η μία δίπλα στην άλλη χωρίς σύνδεσμο. Τα ασύνδετα σχήματα συσσωρεύουν πληροφορίες ή εντείνουν τα συναισθήματα. Ο λόγος είναι πυκνός, καθιστά το ύφος σύνθετο και προσδίδει πειστικότητα στις απόψεις. ΠΟΛΥΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ Είναι το σχήμα εκείνο στο οποίο οι όροι των προτάσεων συνδέονται με έναν ή περισσότερους από τους συμπλεκτικούς συνδέσμους, π.χ. και, ούτε, μήτε, ουδέ, μηδέ αλλά και το αλλά. Ο λόγος είναι λιτός, απλός, γοργός και κοφτός και δυσχεραίνει το δέκτη να συλλάβει σε βάθος το νόημα. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

8 ΣΥΝΤΑΞΗ Γ. Είδος σύνταξης 1: η σύνδεση των προτάσεων είναι παρατακτική ή/και υποτακτική. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Αυτό που κυριαρχεί στο απόσπασμα) Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πολυσύνδετο σχήμα(…) καθώς και την παρατακτική σύνδεση(…) +στόχος Το ίδιο αν υπάρχει ασύνδετο σχήμα(…) και υποτακτική σύνδεση(…) + στόχος 2. Ο λόγος του/της συγγραφέα είναι μακροπερίοδος με τον οποίο εκφράζει σύνθετες και πολύπλοκες σκέψεις. Με τον τρόπο αυτό επιζητεί να παρουσιάσει αναλυτικά τη συλλογιστική του πορεία, την επιχειρηματολογία του, για να την καταστήσει πειστική ή/και βραχυπερίοδος με τον οποίο ο συγγραφέας επιδιώκει να εκφράσει τις απόψεις του με τρόπο σαφή, λιτό και απέριττο. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (Αυτό που κυριαρχεί στο απόσπασμα) ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Με την παρατακτική σύνδεση ο λόγος είναι λιτός, απλός, γοργός και κοφτός και δυσχεραίνει το δέκτη να συλλάβει σε βάθος το νόημα. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Με την υποτακτική σύνδεση ο λόγος είναι πυκνός, καθιστά το ύφος σύνθετο και προσδίδει πειστικότητα στις απόψεις. ΒΡΑΧΥΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΟΓΟΣ Με τον βραχυπερίοδο λόγο, ο συγγραφέας επιδιώκει να εκφράσει τις απόψεις του με τρόπο σαφή, λιτό και απέριττο. ΜΑΚΡΟΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΟΓΟΣ Με τον μακροπερίοδο λόγο, ο συγγραφέας εκφράζει σύνθετες και πολύπλοκες σκέψεις. Με τον τρόπο αυτόν επιζητεί να παρουσιάσει αναλυτικά τη συλλογιστική του πορεία, την επιχειρηματολογία του, για να την καταστήσει πειστική. Γ. Είδος σύνταξης 1: η σύνδεση των προτάσεων είναι παρατακτική ή/και υποτακτική. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Αυτό που κυριαρχεί στο απόσπασμα) Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πολυσύνδετο σχήμα(…) καθώς και την παρατακτική σύνδεση(…) +στόχος Το ίδιο αν υπάρχει ασύνδετο σχήμα(…) και υποτακτική σύνδεση(…) + στόχος 2. Ο λόγος του/της συγγραφέα είναι μακροπερίοδος με τον οποίο εκφράζει σύνθετες και πολύπλοκες σκέψεις. Με τον τρόπο αυτό επιζητεί να παρουσιάσει αναλυτικά τη συλλογιστική του πορεία, την επιχειρηματολογία του, για να την καταστήσει πειστική ή/και βραχυπερίοδος με τον οποίο ο συγγραφέας επιδιώκει να εκφράσει τις απόψεις του με τρόπο σαφή, λιτό και απέριττο. ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (Αυτό που κυριαρχεί στο απόσπασμα) ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Με την παρατακτική σύνδεση ο λόγος είναι λιτός, απλός, γοργός και κοφτός και δυσχεραίνει το δέκτη να συλλάβει σε βάθος το νόημα. ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ Με την υποτακτική σύνδεση ο λόγος είναι πυκνός, καθιστά το ύφος σύνθετο και προσδίδει πειστικότητα στις απόψεις. ΒΡΑΧΥΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΟΓΟΣ Με τον βραχυπερίοδο λόγο, ο συγγραφέας επιδιώκει να εκφράσει τις απόψεις του με τρόπο σαφή, λιτό και απέριττο. ΜΑΚΡΟΠΕΡΙΟΔΟΣ ΛΟΓΟΣ Με τον μακροπερίοδο λόγο, ο συγγραφέας εκφράζει σύνθετες και πολύπλοκες σκέψεις. Με τον τρόπο αυτόν επιζητεί να παρουσιάσει αναλυτικά τη συλλογιστική του πορεία, την επιχειρηματολογία του, για να την καταστήσει πειστική.

9 ΤΟΝΟΣ Δ. Τόνος: ο τόνος του αποσπάσματος είναι ειρωνικός/σαρκαστικός/διδακτικός/σοβαρός/μελαγχολικός/ αυτοβιογραφικός/χιουμοριστικός/εξομολογητικός/νοσταλγι κός/απολογητικός/ουδέτερος. Με ποιον τρόπο ο τόνος του κειμένου κάνει τον αναγνώστη του κειμένου να αισθάνεται; Ποια αισθήματα του προκαλεί; Δ. Τόνος: ο τόνος του αποσπάσματος είναι ειρωνικός/σαρκαστικός/διδακτικός/σοβαρός/μελαγχολικός/ αυτοβιογραφικός/χιουμοριστικός/εξομολογητικός/νοσταλγι κός/απολογητικός/ουδέτερος. Με ποιον τρόπο ο τόνος του κειμένου κάνει τον αναγνώστη του κειμένου να αισθάνεται; Ποια αισθήματα του προκαλεί;

10 ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Ε. Αισθητική ανάλυση: ο/η συγγραφέας/αρθρογράφος διανθίζει το κείμενο/άρθρο του/της με τα εξής εκφραστικά μέσα: ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 1. παρομοιώσεις: το κείμενο δονείται από ένταση. 2. μεταφορές: δίνουν ζωντάνια στο κείμενο. 3. αναφώνηση: αισθητοποιεί τα συναισθήματα. 4. ειρωνεία: δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία. 5. υπερβολή: δίνεται για έμφαση. 6. επαναφορά: δίνεται για λόγους έμφασης. 7. επανάληψη: δίνεται για λόγους έμφασης. 8. έμφαση 9. προσωποποίηση: το κείμενο δονείται από ένταση. 10. αναδίπλωση: δίνεται για λόγους έμφασης. 11. αποσιώπηση: δίνεται είτε από άγνοια, είτε από συγκίνηση, είτε για έμφαση. 12. ευφημισμός: Επιπρόσθετα, με τις μεταφορές, τις προσωποποιήσεις και τις παρομοιώσεις εκτός του ότι επιτείνεται η ζωντάνια του κειμένου, διευκολύνεται η ανάκληση των αναμνήσεων, ώστε αυτή να γίνεται με πιστότητα και αντικειμενικότητα. Ε. Αισθητική ανάλυση: ο/η συγγραφέας/αρθρογράφος διανθίζει το κείμενο/άρθρο του/της με τα εξής εκφραστικά μέσα: ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ 1. παρομοιώσεις: το κείμενο δονείται από ένταση. 2. μεταφορές: δίνουν ζωντάνια στο κείμενο. 3. αναφώνηση: αισθητοποιεί τα συναισθήματα. 4. ειρωνεία: δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία. 5. υπερβολή: δίνεται για έμφαση. 6. επαναφορά: δίνεται για λόγους έμφασης. 7. επανάληψη: δίνεται για λόγους έμφασης. 8. έμφαση 9. προσωποποίηση: το κείμενο δονείται από ένταση. 10. αναδίπλωση: δίνεται για λόγους έμφασης. 11. αποσιώπηση: δίνεται είτε από άγνοια, είτε από συγκίνηση, είτε για έμφαση. 12. ευφημισμός: Επιπρόσθετα, με τις μεταφορές, τις προσωποποιήσεις και τις παρομοιώσεις εκτός του ότι επιτείνεται η ζωντάνια του κειμένου, διευκολύνεται η ανάκληση των αναμνήσεων, ώστε αυτή να γίνεται με πιστότητα και αντικειμενικότητα.

11 ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ Αλληγορία: Η αλληγορία είναι ένας μεταφορικός εκφραστικός τρόπος, ο οποίος κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φανερώνουν οι χρησιμοποιούμενες συγκεκριμένες λέξεις. Με την τεχνική αυτή, επομένως, επιδιώκεται και επιτυγχάνεται η απόκρυψη του πραγματικού νοήματος. Συνεπώς, οπουδήποτε λειτουργεί η έννοια της αλληγορίας, χρειάζεται και απαιτείται μια ειδική ανάγνωση για την αποκωδικοποίηση και την κατανόηση του πραγματικού νοήματος. Αυτή η ειδική ανάγνωση προϋποθέτει την ικανότητα να διαβάζουμε ένα αλληγορικό κείμενο «κάτω από τις λέξεις», για να αποκαλύψουμε τα κρυμμένα ή, έστω, τα δυσδιάκριτα νοήματα. Στο χώρο της λογοτεχνίας η αλληγορία είναι μια ιδιαίτερα συχνή τεχνική. Συγκεκριμένα, ο πεζογράφος ή ο ποιητής, για να προσδώσει στα νοήματά του μεγαλύτερη υποβλητικότητα και για να καταστήσει περισσότερο αισθητά και, επομένως, ζωντανά, καταφεύγει συχνά στην τεχνική και στους τρόπους της αλληγορίας. Αναδίπλωση: Υπάρχουν δύο τρόποι για να προσδιορίσουμε την έννοια της αναδίπλωσης. Ο ένας ο στενός και καθιερωμένος και ο άλλος είναι ο ευρύτερος και ουσιαστικότερος. Σύμφωνα με τον πρώτο τρόπο, η αναδίπλωση είναι ένα σχήμα λόγου (ή ένας εκφραστικός τρόπος), σύμφωνα με το οποίο μια λέξη (ή και μια φράση) τίθεται στο λόγο μια φορά και αμέσως μετά επαναλαμβάνεται. Έτσι, η ίδια λέξη ακούγεται στο λόγο δύο φορές, χωρίς όμως ανάμεσά τους να μεσολαβεί κάτι άλλο. π.χ. Απρίλη, Απρίλη δροσερέ και Μάη με τα λουλούδια. Η αναδίπλωση αυτής της μορφής, από άποψη αισθητικής και νοηματικής λειτουργίας, αποσκοπεί στο να προβάλει με ιδιαίτερη ένταση και έμφαση την επαναλαμβανόμενη έννοια. Στα ποιητικά, όμως, κείμενα, η έννοια της αναδίπλωσης λειτουργεί και με έναν ευρύτερο, πιο ελεύθερο και πολύ πιο ουσιαστικό τρόπο. Για παράδειγμα στο ποίημα του Σεφέρη «Ελένη», διαβάζουμε τα εξής: Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών, αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια... Σε αυτό το απόσπασμα ο εκφραστικός τρόπος της αναδίπλωσης χρησιμοποιείται και αξιοποιείται με έναν πολύ πιο ελεύθερο τρόπο. Συγκεκριμένα ο ποιητής χρησιμοποιεί και επαναλαμβάνει τρεις φορές την ίδια έκφραση (αν είναι αλήθεια) στην αρχή ισάριθμων στίχων. Με την τριπλή αυτή αναδίπλωση ο ποιητής θέτει εμφατικά, δηλαδή με ιδιαίτερη ένταση, το γεγονός ότι και στο μέλλον ο άνθρωπος θα ξαναζήσει την ίδια περιπέτεια ενός μάταιου πολέμου σαν ένας άλλος Τεύκρος.

12 Ανακόλουθο: Στο σχήμα αυτό παραβιάζεται η συντακτική συνέπεια μιας πρότασης λόγω ταχύτητας του λόγου, ψυχικής ταραχής ή και σκοπιμότητας του ομιλητή ή συγγραφέα. π.χ. «Ο Διάκος (αντί του Διάκου) σαν τ’ αγροίκησε πολύ του κακοφάνη». Αναστροφή: Η σκόπιμη αλλαγή της φυσικής σειράς των λέξεων μιας φράσης. π.χ. του προδομένου ο πόνος της καρδιάς αντί: ο πόνος της καρδιάς του προδομένου. Αναφώνηση (ή επιφώνηση): Μια λέξη ή φράση επιφωνηματική (επίκληση σε κάποιο πρόσωπο) που φανερώνει τη συναισθηματική κατάσταση εκείνου που μιλάει. π.χ. Και η φωνή του, Θεέ μου! Τι φωνή! Αντίθεση: Σχήμα λόγου κατά το οποίο αντίθετες λέξεις ή έννοιες παρατίθενται για να δημιουργήσουν εντύπωση. π.χ. τις Εστιάδες τις σεμνές μα κολασμένες. Η αντίθεση ενδέχεται να εκφράζεται μόνο με δύο λέξεις αλλά και με δύο φράσεις ακόμα και με δύο μεγάλα τμήματα λόγου. Αντίφραση: Αντί να χρησιμοποιηθεί κανονικά μια λέξη ή φράση, χρησιμοποιείται στη θέση της μια άλλη, με παρόμοια ή αντίθετη σημασία. Είδη της αντίφρασης είναι η ειρωνεία, ο ευφημισμός και η λιτότητα. Αντονομασία: Λεκτικός τρόπος ή σχήμα αντικατάστασης κύριου ή προσηγορικού ονόματος από άλλη συνώνυμη ή ισοδύναμη λέξη ή φράση. π.χ. Ο Γέρος του Μοριά αντί για Κολοκοτρώνης. Από κοινού: Μια λέξη (ή περισσότερες) ή μια πρόταση, που παραλείπεται, εννοείται από τα προηγούμενα όπως ακριβώς είναι εκεί, αμετάβλητη. π.χ. Σε τραγουδά, όπως το πουλί τον ήλιο που ανατέλλει (ενν. όπως τραγουδά). Το σχήμα από κοινού είναι είδος βραχυλογίας, η οποία με τη σειρά της είναι μορφή έλλειψης. Αποσιώπηση: Διακόπτεται ο λόγος και παραλείπονται όσα θα ακολουθούσαν, ενώ στη θέση τους σημειώνονται τρεις τελείες (αποσιωπητικά), μιας και ο αφηγητής δε θέλει να μας πει περισσότερα λόγω συναισθηματικής φόρτισης ή για να υπαινιχθεί κάτι. Αποστροφή: Το σχήμα λόγου κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται προς συγκεκριμένο πρόσωπο, σε προσωποποιημένο αντικείμενο ή σε αφηρημένη ιδέα. Άρση και θέση: Πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι (ή τι δε συμβαίνει) και αμέσως μετά τι είναι (ή τι συμβαίνει) – πρώτα αίρεται κάτι και στη συνέχεια τίθεται.

13 Ασύνδετο: Η παράθεση ομοειδών συντακτικών όρων, που δε συνδέονται μεταξύ τους με συνδετικά στοιχεία. « Ἀ νέγνων, ἔ γνων, κατέγνων» Βραχυλογία: Το σχήμα λόγου που συνίσταται στην παράλειψη των ευκόλως εννοούμενων όρων μιας πρότασης χάριν συντομίας. Είδη της βραχυλογίας είναι τα σχήματα από κοινού, εξ αναλόγου και ζεύγμα. Ειρωνεία: Η ειρωνεία στην ποιητική έκφρασή επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους και δεν είναι εύκολο να δοθεί ένας απλώς ορισμός αυτού του πολυδύναμου εκφραστικού μέσου. Η αίσθηση της ειρωνείας δημιουργείται με την αντίθεση που εμφανίζεται ανάμεσα στα λεγόμενα ή στα σχέδια των προσώπων και στην τελική έκβαση των γεγονότων. Υπάρχει επίσης η τραγική ειρωνεία, στην οποία οι αναγνώστες γνωρίζουν την εξέλιξη που θα έχουν τα πρόσωπα του λογοτεχνικού έργου και κατανοούν πότε οι ήρωες κινούνται προς την καταστροφή. Παράλληλα, οι λογοτέχνες καταφεύγουν συχνά και στη λεκτική ειρωνεία, όπως την αντιλαμβανόμαστε στην καθημερινή μας ομιλία, σχολιάζοντας εμπαικτικά πράξεις ή σκέψεις των προσώπων που παρουσιάζονται στα έργα τους. Έλλειψη: Παραλείπονται λεκτικά στοιχεία που εννοούνται εύκολα από την κοινή πείρα, από τη σειρά του λόγου και από τα συμφραζόμενα. Έλξη: Ένας όρος πρότασης δε συμφωνεί συντακτικώς με τον όρο με τον οποίο απαιτεί το νόημα και η σειρά του λόγου, αλλά έλκεται (επηρεάζεται) από κάποιον άλλο, ισχυρότερο, και συμφωνεί με αυτόν. Έμφαση: Ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο, ώστε να εστιαστεί σε αυτό η προσοχή του αναγνώστη. Ένα με δύο (εν διά δυοίν): Μια έννοια εκφράζεται με δύο λέξεις που συνδέονται με το και, ενώ σύμφωνα με το νόημα η μία από αυτές έπρεπε να είναι προσδιορισμός της άλλης. π.χ. Γυναίκες που είν’ οι άντροι σας και οι καπεταναραίοι. αντί για: οι άντροι σας, οι καπεταναραίοι. Εξ αναλόγου: Μια λέξη (ή μια πρόταση) που παραλείπεται, εννοείται από τα προηγούμενα, όχι ακριβώς όπως χρησιμοποιήθηκε την πρώτη φορά αλλά μερικώς αλλαγμένη για να ταιριάζει στα νέα εκφραστικά πλαίσια. Επανάληψη: Μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται δύο φορές στη σειρά με την ίδια λέξη ή φράση (αυτούσια ή ελαφρώς αλλαγμένη). Επαναστροφή: Μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται για δεύτερη φορά αμέσως μετά την πρώτη, καθώς ο λόγος συνεχίζεται παρατακτικά.

14 Επαναφορά ή επάνοδος: Μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται (επανέρχεται) στην αρχή δύο ή περισσότερων διαδοχικών προτάσεων. Δύο ή περισσότερες διαδοχικές προτάσεις, δηλαδή, αρχίζουν με την ίδια λέξη ή φράση. Επιδιόρθωση: Αμέσως μετά από μια λέξη ή φράση ακολουθεί μια άλλη σχετική έκφραση, που αποτελεί τροποποίηση και ακριβέστερη διατύπωση της πρώτης (τη διορθώνει). Επιφορά ή αντιστροφή: Μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται στο τέλος δύο ή περισσότερων διαδοχικών προτάσεων. Δύο ή περισσότερες διαδοχικές προτάσεις, δηλαδή, τελειώνουν με την ίδια λέξη ή φράση. Ευφημισμός: Χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις με καλή σημασία για την ονομασία κακού ή δυσάρεστου πράγματος. Ζεύγμα: Δύο ομοειδής προσδιορισμοί (συνήθως αντικείμενα) αποδίδονται σε ένα ρήμα, όμως ο δεύτερος από αυτούς δε ταιριάζει σε αυτό αλλά σε άλλο ρήμα. Καθολικό και μερικό: Το ουσιαστικό που δηλώνει διαιρεμένο σύνολο δεν εκφράζεται με γενική διαιρετική ή με τη φράση από + γενική, αλλά ομοιόπτωτα με τον όρο που δηλώνει το μέρος του συνόλου. Κατά το νοούμενο: Η σύνταξη (ως προς το γένος και τον αριθμό) ακολουθεί το νόημα (αυτό που υπάρχει στην πραγματικότητα) και όχι το γραμματικό τύπο. Κατεξοχήν: Η σημασία μιας λέξης στενεύει και ενώ αυτή φανέρωνε αρχικά σύνολο ομοειδών όντων, καταλήγει να φανερώνει ένα μόνο από αυτά, ξεχωρίζοντάς το εξαιρετικά. Η Πόλη = Η Κωνσταντινούπολη. Κλιμακωτό: Αυξάνει βαθμιαία (κλιμακωτά) η ένταση στην παρουσίαση μιας σειράς από ενέργειες ή καταστάσεις (παρουσιάζεται μια σειρά από καταστάσεις ή ενέργειες, από τις οποίες η καθεμιά είναι πιο έντονη από την προηγούμενή της. Κύκλος: Μια πρόταση ή μια περίοδος, ένα ποίημα ή ένα διήγημα τελειώνει με την ίδια λέξη ή εικόνα με την οποία αρχίζει. Λιτότητα: Αντί για κάποια λέξη χρησιμοποιείται η αντίθετή της με άρνηση. Μεταφορά: Η ιδιότητα ενός προσώπου (ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας) μεταφέρεται σε άλλο πρόσωπο (ζώο, πράγμα, αφηρημένη έννοια) το οποίο την έχει σε μεγαλύτερο βαθμό και πιο εντυπωσιακή. π.χ. Έχει καρδιά πέτρινη. Μετωνυμία: Οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία, αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική. Για παράδειγμα, χρησιμοποιείται το όνομα του δημιουργού αντί για τη λέξη που δηλώνει το δημιούργημά του. Το όνομα του εφευρέτη αντί για τη λέξη που δηλώνει την εφεύρεση. Η λέξη που δηλώνει αυτό που περιέχει κάτι αντί για τη λέξη που δηλώνει

15 Ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο: Στο τέλος διαδοχικών προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν λέξεις με καταλήξεις όμοιες ηχητικά. Οξύμωρο: Συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη (είναι αντιφατικές μεταξύ τους), ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα. Παραλληλία ή παραλληλισμός: Μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται ταυτόχρονα και καταφατικά και αρνητικά με δύο ισοδύναμες αντίθετες εκφράσεις. Παρήχηση: Ένας συγκεκριμένος φθόγγος (συνήθως σύμφωνο) συναντιέται (και ηχεί) πολλές φορές σε κάποια φράση (κυρίως σε συνεχόμενες συλλαβές ή λέξεις. Παρομοίωση: Συσχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου (ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας) με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου, η οποία υπάρχει σε αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή. Η παρομοίωση αρχίζει με τις λέξεις σαν, καθώς, όπως και με το σαν να, όταν έχουμε υποθετική παρομοίωση (με αναφορική παρομοιαστική πρόταση. Παρονομασία ή παρήχηση ή ετυμολογικό σχήμα: Λέξεις που μοιάζουν ηχητικά (ομόηχες) συνήθως συγγενικές ετυμολογικά, βρίσκονται η μία κοντά στην άλλη. Περίφραση: Μια έννοια εκφράζεται με δύο ή περισσότερες λέξεις, ενώ μπορούσε να εκφραστεί με μία. Πλεονασμός: Για να εκφραστεί ένα νόημα, χρησιμοποιούνται περισσότερες λέξεις από όσες χρειάζονται κανονικά. Πολυσύνδετο: Τρεις ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις συνδέονται με συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους. Προδιόρθωση ή προθεραπεία: Πριν ανακοινωθεί κάτι δυσάρεστο ή απροσδόκητο, προτάσσεται κάποια φράση, που προετοιμάζει ψυχικά τον αναγνώστη (για να μετριαστεί η δυσάρεστη εντύπωση ή για να προληφθεί ενδεχόμενη αντίδρασή του. Έτσι διορθώνεται μια κατάσταση εκ των προτέρων). Πρόληψη: Το υποκείμενο του ρήματος μιας εξαρτημένης πρότασης μπαίνει προληπτικά ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης. Προσωποποίηση: Αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε μη ανθρώπινα: σε ζώα, σε φυτά, σε πράγματα και σε αφηρημένες έννοιες. Πρωθύστερο: Από δύο σχετικές ενέργειες ή έννοιες τοποθετείται στη σειρά του λόγου πρώτη εκείνη που είναι χρονικά και λογικά δεύτερη. Σύμφυρση: Αναμειγνύονται δύο συντάξεις. Συνεκδοχή: Οι λέξεις δε χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία, αλλά με διαφορετική, που έχει βέβαια κάποια σχέση με την αρχική. Έτσι δηλώνεται: το ένα αντί για τα πολλά ομοειδή, το μέρος ενός συνόλου αντί για το σύνολο, η ύλη αντί για εκείνο που είναι κατασκευασμένο από αυτή, το όργανο αντί για την ενέργεια που παράγεται ή γίνεται με αυτό. Υπαλλαγή: Ο επιθετικός προσδιορισμός μια γενικής (συνήθως κτητικής) αντί να συμφωνεί με αυτή συντακτικώς (στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση), συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική (έτσι γίνεται επιθετικός προσδιορισμός αυτού του ουσιαστικού). Υπερβατό: Ανάμεσα σε δύο όρους μιας πρότασης, οι οποίοι έχουν μεταξύ τους στενή λογική και συντακτική σχέση και θα έπρεπε να βρίσκονται ο ένας δίπλα στον άλλο, παρεμβάλλεται μια λέξη ή φράση και τους αποχωρίζει. Υπερβολή: Παρουσιάζεται μια ενέργεια, μια ιδιότητα, μια κατάσταση κτλ. μεγαλοποιημένη σε βαθμό που βρίσκεται έξω από την πραγματικότητα και τα φυσικά όρια. Υποφορά και ανθυποφορά: Σε αυτό το σχήμα υπάρχει η ακόλουθη διαδικασία: α) διατυπώνεται μια ερώτηση, β) ύστερα δίνεται πάλι με ερώτηση κάποια πιθανή εξήγηση στην απορία, γ) στη συνέχεια απορρίπτεται η εξήγηση αυτή, δ) και τέλος ακολουθεί η απάντηση για το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Χιαστό: Στο σχήμα αυτό δύο προτάσεις παρουσιάζουν την ίδια συντακτική και σημασιολογική δομή, αλλά οι όροι της μιας πρότασης είναι σε αντίστροφη θέση από αυτούς της άλλης.

16 ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΔΙΑΛΟΓΟΣ Τα πρόσωπα συνομιλούν και ο στόχος του είναι η ζωντάνια και η αμεσότητα. ΑΝΑΦΩΝΗΣΗ Είναι η επιφωνηματική λέξη ή φράση που στόχο έχει να δηλώσει τα συναισθήματα του προσώπου που μιλά. Η αναφώνηση αισθητοποιεί τα συναισθήματα. ΕΙΡΩΝΕΙΑ Είναι το λεκτικό σχήμα που χρησιμοποιείται για να αποδοθεί ένα νόημα διαφορετικό ή αντίθετο από αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα. Συνήθως με την ειρωνεία δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία. ΥΠΕΡΒΟΛΗ Πρόκειται για λέξεις ή φράσεις με τις οποίες μεγεθύνεται ένα χαρακτηριστικό, μία ιδιότητα, μία ενέργεια, μία κατάσταση σε επίπεδα εξωπραγματικά. Δίνεται για έμφαση. ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο δύο ή περισσότερες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη. Δίνεται για λόγους έμφασης. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο μία έννοια εμφανίζεται δύο (ή περισσότερες) φορές είτε αυτούσια είτε λίγο διαφοροποιημένη. Δίνεται για λόγους έμφασης. ΕΜΦΑΣΗ Στο σχήμα αυτό του λόγου ένα στοιχείο τονίζεται πολύ, ώστε ο αναγνώστης να το προσέξει με κάθε τρόπο. ΜΕΤΑΦΟΡΑ Μεταφορά έχουμε όταν μία ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος, αφηρημένης έννοιας αποδίδεται σε κάποιο άλλο (πρόσωπο, ζώο, πράγμα αφηρημένη έννοια). Οι μεταφορές δίνουν ζωντάνια. ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ Παρομοίωση έχουμε όταν παρουσιάζουμε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα όμοιο με κάποιο άλλο ως προς μια ιδιότητα. Η παρομοίωση εκφέρεται με τις σαν, καθώς, όπως, σαν να, θαρρείς, λες κ.ά. Το κείμενο δονείται από ένταση. ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ Είναι η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε άψυχα αντικείμενα ή αφηρημένες έννοιες (π.χ. ζώα, φυτά, πράγματα). Το κείμενο δονείται από ένταση. ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ Αναδίπλωση υπάρχει όταν η τελευταία λέξη ή φράση μιας πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης. ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ Αποσιώπηση υπάρχει όταν ο λόγος σταματά επειδή ο ομιλητής δεν θέλει να συνεχίσει (είτε από άγνοια είτε από συγκίνηση είτε για έμφαση) και τη θέση του παίρνουν αποσιωπητικά. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΔΙΑΛΟΓΟΣ Τα πρόσωπα συνομιλούν και ο στόχος του είναι η ζωντάνια και η αμεσότητα. ΑΝΑΦΩΝΗΣΗ Είναι η επιφωνηματική λέξη ή φράση που στόχο έχει να δηλώσει τα συναισθήματα του προσώπου που μιλά. Η αναφώνηση αισθητοποιεί τα συναισθήματα. ΕΙΡΩΝΕΙΑ Είναι το λεκτικό σχήμα που χρησιμοποιείται για να αποδοθεί ένα νόημα διαφορετικό ή αντίθετο από αυτό που ισχύει στην πραγματικότητα. Συνήθως με την ειρωνεία δηλώνεται υποτίμηση ή αποδοκιμασία. ΥΠΕΡΒΟΛΗ Πρόκειται για λέξεις ή φράσεις με τις οποίες μεγεθύνεται ένα χαρακτηριστικό, μία ιδιότητα, μία ενέργεια, μία κατάσταση σε επίπεδα εξωπραγματικά. Δίνεται για έμφαση. ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο δύο ή περισσότερες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη. Δίνεται για λόγους έμφασης. ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Είναι το σχήμα λόγου στο οποίο μία έννοια εμφανίζεται δύο (ή περισσότερες) φορές είτε αυτούσια είτε λίγο διαφοροποιημένη. Δίνεται για λόγους έμφασης. ΕΜΦΑΣΗ Στο σχήμα αυτό του λόγου ένα στοιχείο τονίζεται πολύ, ώστε ο αναγνώστης να το προσέξει με κάθε τρόπο. ΜΕΤΑΦΟΡΑ Μεταφορά έχουμε όταν μία ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου ή πράγματος, αφηρημένης έννοιας αποδίδεται σε κάποιο άλλο (πρόσωπο, ζώο, πράγμα αφηρημένη έννοια). Οι μεταφορές δίνουν ζωντάνια. ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ Παρομοίωση έχουμε όταν παρουσιάζουμε ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα όμοιο με κάποιο άλλο ως προς μια ιδιότητα. Η παρομοίωση εκφέρεται με τις σαν, καθώς, όπως, σαν να, θαρρείς, λες κ.ά. Το κείμενο δονείται από ένταση. ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ Είναι η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε άψυχα αντικείμενα ή αφηρημένες έννοιες (π.χ. ζώα, φυτά, πράγματα). Το κείμενο δονείται από ένταση. ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ Αναδίπλωση υπάρχει όταν η τελευταία λέξη ή φράση μιας πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της επόμενης. ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΗ Αποσιώπηση υπάρχει όταν ο λόγος σταματά επειδή ο ομιλητής δεν θέλει να συνεχίσει (είτε από άγνοια είτε από συγκίνηση είτε για έμφαση) και τη θέση του παίρνουν αποσιωπητικά.

17 ΑΦΗΓΗΤΗΣ (Πέμπτη παράγραφος) Αφηγητής: η «φωνή» που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης είναι ομοδιηγητικός/εσωτερικός, δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της αφήγηση και η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, πράγμα που δηλώνει τη συμμετοχή του αφηγητή στα δρώμενα, προσδίδει αμεσότητα, εξασφαλίζει την επικοινωνία με τον αναγνώστη, το κλίμα είναι οικείο καθώς σε μια εκμυστήρευση. Έχουμε εσωτερική οπτική γωνία, αφού υπάρχει πρωτοπρόσωπη αφήγηση και η εστίαση είναι εσωτερική, διότι αφηγείται τη δική του ιστορία( ενδεχομένως να μη διηγείται τη δική του ιστορία). Είναι δραματοποιημένος αφηγητής, αφού έχουμε πρωτοπρόσωπη αφήγηση και συμμετέχει στα γεγονότα, αναξιόπιστος αφηγητής, αφού λειτουργεί υπό συναισθηματική φόρτιση και η αφήγηση είναι υποκειμενική, περιορισμένος, αφού έχει επιφανειακή γνώση των γεγονότων που αφηγείται, μη συνειδητοποιημένος, αφού δεν έχει συνείδηση της αφηγηματικής του λειτουργίας. Όταν το ρόλο του αφηγητή αναλαμβάνει ο κεντρικός ήρωας τότε ο αφηγητής αυτός λέγεται αυτοδιηγητικός(συνήθως βιογραφίες). Ο ήρωας πρέπει να αυτοψυχογραφηθεί και αυτό πρέπει να γίνει αποκλειστικά με την ομιλία του- μιλάει για τον εαυτό του. Αντίθετα έχει την ευχέρεια να αναφέρεται και να σχολιάζει πρόσωπα και καταστάσεις. Στην περίπτωση αυτή ο αφηγητής γνωρίζει μόνο όσα νιώθει, αντιλαμβάνεται ή του μεταφέρουν. Πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Ενδοδιηγητικός: Στην περίπτωση αυτή ο αφηγητής είναι ένα δευτερεύον πρόσωπο της ιστορίας και έχει μεγαλύτερη ευχέρεια παρουσίασης, περιγραφής, σχολιασμού κ.τ.λ. πρωτοπρόσωπη αφήγηση.(ελάχιστα τον συναντούμε)

18 Είναι ετεροδιηγητικός/εξωτερικός και η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη, πράγμα που δηλώνει ότι δε συμμετέχει στα δρώμενα και είναι αποστασιοποιημένος από τα γεγονότα, αμεσότητα και αντικειμενικότητα στην επικοινωνία. Είναι μη δραματοποιημένος, αφού δε συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται. Είναι προνομιούχος, αφού έχει βαθιά γνώση των γεγονότων, αξιόπιστος, αφού δε λειτουργεί υπό συναισθηματική φόρτιση και η αφήγηση είναι αντικειμενική, συνειδητοποιημένος, αφού έχει συνείδηση της αφηγηματικής του λειτουργίας. Η οπτική γωνία είναι εξωτερική, αφού έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση και η εστίαση είναι μηδενική, αφού έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση. Είναι παντογνώστης αφηγητής, γιατί μας μεταφέρει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του πρωταγωνιστή. Τριτοπρόσωπη αφήγηση- μηδενική εστίαση. Δευτεροπρόσωπη αφήγηση: ο ίδιος ο συγγραφέας εμπλέκεται στην αφήγηση και αυτό για να ρίξει γέφυρες επικοινωνίας με τον αναγνώστη και να αναπτύξει οικειότητα. Εστίαση (ποιος βλέπει τα γεγονότα) - Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης) Αφηγητής > Πρόσωπα - Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα Αφηγητής = Πρόσωπα - Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα Αφηγητής < Πρόσωπα Είναι ετεροδιηγητικός/εξωτερικός και η αφήγηση είναι τριτοπρόσωπη, πράγμα που δηλώνει ότι δε συμμετέχει στα δρώμενα και είναι αποστασιοποιημένος από τα γεγονότα, αμεσότητα και αντικειμενικότητα στην επικοινωνία. Είναι μη δραματοποιημένος, αφού δε συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται. Είναι προνομιούχος, αφού έχει βαθιά γνώση των γεγονότων, αξιόπιστος, αφού δε λειτουργεί υπό συναισθηματική φόρτιση και η αφήγηση είναι αντικειμενική, συνειδητοποιημένος, αφού έχει συνείδηση της αφηγηματικής του λειτουργίας. Η οπτική γωνία είναι εξωτερική, αφού έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση και η εστίαση είναι μηδενική, αφού έχουμε τριτοπρόσωπη αφήγηση. Είναι παντογνώστης αφηγητής, γιατί μας μεταφέρει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του πρωταγωνιστή. Τριτοπρόσωπη αφήγηση- μηδενική εστίαση. Δευτεροπρόσωπη αφήγηση: ο ίδιος ο συγγραφέας εμπλέκεται στην αφήγηση και αυτό για να ρίξει γέφυρες επικοινωνίας με τον αναγνώστη και να αναπτύξει οικειότητα. Εστίαση (ποιος βλέπει τα γεγονότα) - Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης) Αφηγητής > Πρόσωπα - Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα Αφηγητής = Πρόσωπα - Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα Αφηγητής < Πρόσωπα

19 ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗΣ Ως προς τον τρόπο/τεχνικές αφήγησης: Ο τρόπος αφήγησης είναι η αφήγηση και η περιγραφή Αφήγηση: που είναι μια αφηγηματική διαδικασία κατά την οποία εναλλάσσονται τα γεγονότα και οι μεταξύ τους σχέσεις. Περιγραφή: να δώσει στον αναγνώστη λεπτομέρειες, είτε αισθηματικού χαρακτήρα είτε ερμηνευτικού, των ενεργειών ή των κινήτρων των προσώπων. Καλύπτει το θέαμα, το λόγο και τη δράση της ιστορίας και συνθέτει τη φαντασία και το μύθο. (Να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό της δράσης, να φωτίσει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες και να προκαλέσει αγωνία, αναμονή, με την επιβράδυνση της δράσης, καθώς και την τελική αισθητική απόλαυση του αναγνώστη. Η περιγραφή είναι στατική και συνήθως δε λειτουργεί χωρίς αφήγηση.) Ευθύς μιμούμενος λόγος: δίνεται λόγος στα πρόσωπα. Έχουμε στιχομυθία. Κάθε πρόσωπο έχει τη δική του «φωνή» που προσδιορίζεται γλωσσικά και κοινωνικά ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική θέση, τη μόρφωση και την καταγωγή του. Ο διάλογος μπορεί να είναι αποκαλυπτικός για τους χαρακτήρες, την εξέλιξη του μύθου και έχουμε αμεσότητα στην παρουσίαση των συναισθημάτων των συνομιλητών και δίνεται στο κείμενο ζωντάνια, επιταχύνεται η πλοκή και έχουμε εναλλαγή εικόνων. Τύποι διαλόγου:1. Προσωπικός διάλογος: τα πρόσωπα εναλλάσσουν απλές σκέψεις και πληροφορίες. 2. περιστασιακός διάλογος: ο διάλογος είναι τυπικός. 3. συζητητικός διάλογος: τα πρόσωπα ανταλλάσουν απόψεις και ιδέες. 4. διάλογος που τείνει σε μονόλογο: ένα πρόσωπο μονοπωλεί τελικά το λόγο και το ενδιαφέρον και υπακούει στους νόμους του συνειρμού και της αχρονίας και αποκαλύπτει τις μύχιες σκέψεις των προσώπων. Ως προς τον τρόπο/τεχνικές αφήγησης: Ο τρόπος αφήγησης είναι η αφήγηση και η περιγραφή Αφήγηση: που είναι μια αφηγηματική διαδικασία κατά την οποία εναλλάσσονται τα γεγονότα και οι μεταξύ τους σχέσεις. Περιγραφή: να δώσει στον αναγνώστη λεπτομέρειες, είτε αισθηματικού χαρακτήρα είτε ερμηνευτικού, των ενεργειών ή των κινήτρων των προσώπων. Καλύπτει το θέαμα, το λόγο και τη δράση της ιστορίας και συνθέτει τη φαντασία και το μύθο. (Να σκιαγραφήσει τα πρόσωπα, να στήσει το σκηνικό της δράσης, να φωτίσει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες και να προκαλέσει αγωνία, αναμονή, με την επιβράδυνση της δράσης, καθώς και την τελική αισθητική απόλαυση του αναγνώστη. Η περιγραφή είναι στατική και συνήθως δε λειτουργεί χωρίς αφήγηση.) Ευθύς μιμούμενος λόγος: δίνεται λόγος στα πρόσωπα. Έχουμε στιχομυθία. Κάθε πρόσωπο έχει τη δική του «φωνή» που προσδιορίζεται γλωσσικά και κοινωνικά ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, την κοινωνική θέση, τη μόρφωση και την καταγωγή του. Ο διάλογος μπορεί να είναι αποκαλυπτικός για τους χαρακτήρες, την εξέλιξη του μύθου και έχουμε αμεσότητα στην παρουσίαση των συναισθημάτων των συνομιλητών και δίνεται στο κείμενο ζωντάνια, επιταχύνεται η πλοκή και έχουμε εναλλαγή εικόνων. Τύποι διαλόγου:1. Προσωπικός διάλογος: τα πρόσωπα εναλλάσσουν απλές σκέψεις και πληροφορίες. 2. περιστασιακός διάλογος: ο διάλογος είναι τυπικός. 3. συζητητικός διάλογος: τα πρόσωπα ανταλλάσουν απόψεις και ιδέες. 4. διάλογος που τείνει σε μονόλογο: ένα πρόσωπο μονοπωλεί τελικά το λόγο και το ενδιαφέρον και υπακούει στους νόμους του συνειρμού και της αχρονίας και αποκαλύπτει τις μύχιες σκέψεις των προσώπων.

20 Ευθύς πλάγιος λόγος: η χρήση του τριτοπρόσωπου πλάγιου λόγου για την απόδοση διαλόγων και μονολόγων. Επιτρέπει τη διατήρηση του ύφους και των λεγομένων των προσώπων και προσφέρει τη δυνατότητα παρατηρήσεων και σχολίων, περιγραφής και άλλων παρεκβάσεων εκ μέρους του αφηγητή. Διήγηση: είναι η αφήγηση γεγονότων και καταστάσεων δευτερεύουσας σημασίας που γεφυρώνει τις σκηνές. Η διήγηση είναι σε τρίτο πρόσωπο. Εσωτερικός μονόλογος: φέρνει στην επιφάνεια την αδιάκοπη ροή σκέψεων εικόνων, αναμνήσεων, συνειρμών και εντυπώσεων που διασχίζουν την ψυχή και το νου του ήρωα, σαν να ήταν δυνατόν να διατυπωθούν όλα αυτά σε λόγο αυτόματα, τη στιγμή ακριβώς που γεννιούνται. Πρόκειται για ένα εντελώς ιδιόμορφο είδος αφηγηματικού λόγου, που δίνει την εντύπωση ότι προσπαθεί να μας εισάγει στην εσωτερική ζωή του ήρωα, σαν να μην είχαμε κανενός είδους συγγραφική παρέμβαση. Από συντακτικής πλευράς η συντακτική οργάνωση του λόγου είναι υποτυπώδης, σαν να μιλά πραγματικά το υποσυνείδητο και από γλωσσικής πλευράς, ο εσωτερικός μονόλογος προυποθέτει μια γραφή ελλειπτική, ασυνεχή, διακοπτόμενη και αντιφατική. Συχνά παρουσιάζεται η χρήση της πρωτοπρόσωπης, δευτεροπρόσωπης αλλά και της τριτοπρόσωπης αφήγησης, γεγονός που μπορεί να του προκαλέσει σύγχυση. Ως προς το χρόνο, στον εσωτερικό μονόλογο ο χρόνος δεν είναι ξεκάθαρα καθορισμένος, αφού το υλικό είναι ασυνεχές και αποσπασματικό, το παρελθόν το παρόν και το μέλλον μοιάζουν να συμπλέκονται σε ένα αξεδιάλυτο μίγμα και ο χρόνος παρουσιάζεται κατακερματισμένος. Ο γραμματικός χρόνος εκφοράς είναι συνήθως ο ενεστώτας κι έτσι σχηματίζουμε την εντύπωση ότι βρισκόμαστε σε ένα συνεχές «τώρα». Ο εσωτερικός μονόλογος μας προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στην παραγωγή και την «καταγραφή» του λόγου είναι μηδενικός. Εγκιβωτισμός: είναι η παρεμβολή μιας ιστορίας στην κύρια ιστορία, είτε ως η διήγηση ενός προσώπου μέσα σε ένα όνειρο, μια επιστολή κ.τ.λ. Σχόλιο: η παρεμβολή σκέψεων και γνωμών του αφηγητή έξω από την κανονική ροή της αφήγησης. ΜΕ ΠΑΡΑΓΕΙΓΜΑΤΑ Ευθύς πλάγιος λόγος: η χρήση του τριτοπρόσωπου πλάγιου λόγου για την απόδοση διαλόγων και μονολόγων. Επιτρέπει τη διατήρηση του ύφους και των λεγομένων των προσώπων και προσφέρει τη δυνατότητα παρατηρήσεων και σχολίων, περιγραφής και άλλων παρεκβάσεων εκ μέρους του αφηγητή. Διήγηση: είναι η αφήγηση γεγονότων και καταστάσεων δευτερεύουσας σημασίας που γεφυρώνει τις σκηνές. Η διήγηση είναι σε τρίτο πρόσωπο. Εσωτερικός μονόλογος: φέρνει στην επιφάνεια την αδιάκοπη ροή σκέψεων εικόνων, αναμνήσεων, συνειρμών και εντυπώσεων που διασχίζουν την ψυχή και το νου του ήρωα, σαν να ήταν δυνατόν να διατυπωθούν όλα αυτά σε λόγο αυτόματα, τη στιγμή ακριβώς που γεννιούνται. Πρόκειται για ένα εντελώς ιδιόμορφο είδος αφηγηματικού λόγου, που δίνει την εντύπωση ότι προσπαθεί να μας εισάγει στην εσωτερική ζωή του ήρωα, σαν να μην είχαμε κανενός είδους συγγραφική παρέμβαση. Από συντακτικής πλευράς η συντακτική οργάνωση του λόγου είναι υποτυπώδης, σαν να μιλά πραγματικά το υποσυνείδητο και από γλωσσικής πλευράς, ο εσωτερικός μονόλογος προυποθέτει μια γραφή ελλειπτική, ασυνεχή, διακοπτόμενη και αντιφατική. Συχνά παρουσιάζεται η χρήση της πρωτοπρόσωπης, δευτεροπρόσωπης αλλά και της τριτοπρόσωπης αφήγησης, γεγονός που μπορεί να του προκαλέσει σύγχυση. Ως προς το χρόνο, στον εσωτερικό μονόλογο ο χρόνος δεν είναι ξεκάθαρα καθορισμένος, αφού το υλικό είναι ασυνεχές και αποσπασματικό, το παρελθόν το παρόν και το μέλλον μοιάζουν να συμπλέκονται σε ένα αξεδιάλυτο μίγμα και ο χρόνος παρουσιάζεται κατακερματισμένος. Ο γραμματικός χρόνος εκφοράς είναι συνήθως ο ενεστώτας κι έτσι σχηματίζουμε την εντύπωση ότι βρισκόμαστε σε ένα συνεχές «τώρα». Ο εσωτερικός μονόλογος μας προσφέρει την ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στην παραγωγή και την «καταγραφή» του λόγου είναι μηδενικός. Εγκιβωτισμός: είναι η παρεμβολή μιας ιστορίας στην κύρια ιστορία, είτε ως η διήγηση ενός προσώπου μέσα σε ένα όνειρο, μια επιστολή κ.τ.λ. Σχόλιο: η παρεμβολή σκέψεων και γνωμών του αφηγητή έξω από την κανονική ροή της αφήγησης. ΜΕ ΠΑΡΑΓΕΙΓΜΑΤΑ

21 ΧΡΟΝΟΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ Ως προς το χρόνο αφήγησης: Ο πραγματικός χρόνος είναι… Ως προς τον αφηγηματικό χρόνο(δηλαδή το χρόνο που διαρκεί η αφήγηση καθώς και τις χρονικές ρυθμίσεις και αλλαγές εντός της αφήγησης) μπορούμε να έχουμε: Α. αφηγηματικό παρόν, εφόσον έχουμε ευθύ λόγο και εκφορά του λόγου σε ενεστωτικό χρόνο - η παρούσα στιγμή της αφήγησης. Β. αναχρονία(η αλλαγή της χρονικής σειράς των γεγονότων)με: 1. αναδρομή ή ανάληψη στο παρελθόν. 2. πρόληψη ή προοικονομία, με προδρομή στο μέλλον (χρονικό άλμα σε μελλοντικά γεγονότα από τα αφηγούμενα). Γ. αχρονία, δεν είμαστε σε θέση να πούμε σε ποια σειρά συμβαίνουν τα γεγονότα/ δεν μπορεί να προσδιοριστεί ο χρόνος των γεγονότων. ΜΕ ΠΑΡΑΓΕΙΓΜΑΤΑ (Πόσο διαρκεί ένα γεγονός) Επιβράδυνση Επιτάχυνση ή Θαμιστική αφήγηση Έλλειψη Χρονική κυκλικότητα Παύση (Αν υπάρχει το επισημαίνουμε)

22 Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Η χρονική σειρά των γεγονότων Συχνά ο αφηγητής παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν ή αφηγείται ένα γεγονός που πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Τις παραβιάσεις αυτές τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις διακρίνουμε σε: Αναδρομικές αφηγήσεις / αναδρομές ή αναλήψεις και Πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις. Αναδρομή είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος, ενώ στην πρόληψη ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα. Αναδρομή Στα αφηγηματικά κείμενα (διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα, ποίημα με αφηγηματικό χαρακτήρα), ο κλασικός τρόπος με τον οποίο εξιστορούνται τα διάφορα γεγονότα και περιστατικά, είναι η λεγόμενη ευθύγραμμη αφήγηση: τα εξιστορούμενα, δηλαδή, περιστατικά παρατάσσονται και παρουσιάζονται με τη σειρά που έγιναν. Η αφήγηση τα παρακολουθεί στη χρονική τους τάξη και αλληλουχία. (Από το Α προς το Β, από το Β προς το Γ και ούτω καθεξής.) Αυτός ο αφηγηματικός τρόπος είναι, βέβαια, ο πιο απλοϊκός αλλά παράλληλα είναι και ο πιο μονότονος. Δημιουργεί τη λεγόμενη αφηγηματική μονοτροπία: στερεί από την αφήγηση την ποικιλία, τις εναλλαγές στην αφηγηματική ένταση και τις περισσότερες φορές μειώνει το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Γι’ αυτό στα αφηγηματικά κείμενα, τις περισσότερες φορές, δεν ακολουθείται η λεγόμενη ευθύγραμμη αφήγηση. Ο αφηγητής, είτε συμμετέχει ο ίδιος στη δράση είτε βρίσκεται είτε βρίσκεται έξω από αυτή, επιλέγει και εφαρμόζει και ποικίλες άλλες αφηγηματικές τεχνικές. Μία από αυτές τις τεχνικές είναι η ακόλουθη: κάποια στιγμή διακόπτεται η κανονική ροή της αφήγησης και ο αφηγητής, μετατοπιζόμενος από το «τώρα» στο «τότε» της ιστορίας που αφηγείται, ανάγεται σε γεγονότα χρονικά προγενέστερα και παλαιότερα. Αυτή η χρονική μετατόπιση της αφήγησης προς το παρελθόν ονομάζεται αναδρομή ή ανάληψη. Όπως γίνεται κατανοητό, με την αναδρομή, η αφήγηση «εγκαταλείπει» το συγκεκριμένο χρονικό σημείο στο οποίο βρίσκεται μια ορισμένη στιγμή, και ανάγεται σε προγενέστερες χρονικές στιγμές. Με την τεχνική της αναδρομής η αφήγηση παύει να είναι επίπεδη και ευθύγραμμη και αποκτά χρονικό βάθος. Παράλληλα, φωτίζονται γεγονότα και καταστάσεις που η αιτία τους ανάγεται στο παρελθόν και όχι στο «τώρα» του αφηγηματικού μύθου. Συμβολικά και παραστατικά, την αναδρομή μπορούμε να την απεικονίσουμε με το ακόλουθο σχήμα: Η χρονική σειρά των γεγονότων Συχνά ο αφηγητής παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν ή αφηγείται ένα γεγονός που πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Τις παραβιάσεις αυτές τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις διακρίνουμε σε: Αναδρομικές αφηγήσεις / αναδρομές ή αναλήψεις και Πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις. Αναδρομή είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος, ενώ στην πρόληψη ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα. Αναδρομή Στα αφηγηματικά κείμενα (διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα, ποίημα με αφηγηματικό χαρακτήρα), ο κλασικός τρόπος με τον οποίο εξιστορούνται τα διάφορα γεγονότα και περιστατικά, είναι η λεγόμενη ευθύγραμμη αφήγηση: τα εξιστορούμενα, δηλαδή, περιστατικά παρατάσσονται και παρουσιάζονται με τη σειρά που έγιναν. Η αφήγηση τα παρακολουθεί στη χρονική τους τάξη και αλληλουχία. (Από το Α προς το Β, από το Β προς το Γ και ούτω καθεξής.) Αυτός ο αφηγηματικός τρόπος είναι, βέβαια, ο πιο απλοϊκός αλλά παράλληλα είναι και ο πιο μονότονος. Δημιουργεί τη λεγόμενη αφηγηματική μονοτροπία: στερεί από την αφήγηση την ποικιλία, τις εναλλαγές στην αφηγηματική ένταση και τις περισσότερες φορές μειώνει το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Γι’ αυτό στα αφηγηματικά κείμενα, τις περισσότερες φορές, δεν ακολουθείται η λεγόμενη ευθύγραμμη αφήγηση. Ο αφηγητής, είτε συμμετέχει ο ίδιος στη δράση είτε βρίσκεται είτε βρίσκεται έξω από αυτή, επιλέγει και εφαρμόζει και ποικίλες άλλες αφηγηματικές τεχνικές. Μία από αυτές τις τεχνικές είναι η ακόλουθη: κάποια στιγμή διακόπτεται η κανονική ροή της αφήγησης και ο αφηγητής, μετατοπιζόμενος από το «τώρα» στο «τότε» της ιστορίας που αφηγείται, ανάγεται σε γεγονότα χρονικά προγενέστερα και παλαιότερα. Αυτή η χρονική μετατόπιση της αφήγησης προς το παρελθόν ονομάζεται αναδρομή ή ανάληψη. Όπως γίνεται κατανοητό, με την αναδρομή, η αφήγηση «εγκαταλείπει» το συγκεκριμένο χρονικό σημείο στο οποίο βρίσκεται μια ορισμένη στιγμή, και ανάγεται σε προγενέστερες χρονικές στιγμές. Με την τεχνική της αναδρομής η αφήγηση παύει να είναι επίπεδη και ευθύγραμμη και αποκτά χρονικό βάθος. Παράλληλα, φωτίζονται γεγονότα και καταστάσεις που η αιτία τους ανάγεται στο παρελθόν και όχι στο «τώρα» του αφηγηματικού μύθου. Συμβολικά και παραστατικά, την αναδρομή μπορούμε να την απεικονίσουμε με το ακόλουθο σχήμα:

23 Α__________χ..............Β................. Α΄___________ Το σημείο Α συμβολίζει την κανονική ροή της αφήγησης. Στο σημείο χ η ροή διακόπτεται και η αφήγηση, ανατρέχοντας στο παρελθόν, παρεμβάλλει την αναδρομή που συμβολίζεται με το σημείο Β. Μετά την ολοκλήρωση της αναδρομής, η αφήγηση επανέρχεται στην κανονική της ροή, που συμβολίζεται με το σημείο Α΄. Φυσικά, στη διάρκεια μιας αφήγησης, μπορεί να συμβεί και το αντίθετο: ο αφηγητής δηλαδή από το «τώρα» της ιστορίας να αναχθεί στο μέλλον και να εκθέσει τα πράγματα που πιστεύει ή γνωρίζει ή εικάζει ότι θα συμβούν μελλοντικά. Αυτή η αναγωγή στο μέλλον ονομάζεται προβολή ή πρόληψη. Η Οδύσσεια, που είναι ένα από τα πρώτα αφηγηματικά κείμενα στον κόσμο, στηρίζεται και στην τέχνη της αναδρομής: Συγκεκριμένα, όταν ο Οδυσσέας θα φτάσει στον νησί των Φαιάκων και θα συναντηθεί με τον Αλκίνοο, θα του διηγηθεί τις θαλασσινές του περιπέτειες. Στην ουσία, αυτή η εξιστόρηση είναι μια αναδρομή. Η αφήγηση μετατοπίζεται από το «τώρα» της συζήτησης Οδυσσέα – Αλκίνοου και ανάγεται στο παρελθόν. Έτσι, ο αναγνώστης πληροφορείται γεγονότα και περιστατικά που τον μετακινούν χρονικά και τον ανάγουν στο παρελθόν του ήρωα και της αφηγηματικής πράξης.

24 Άλλες τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η ομαλή, φυσική χρονική σειρά: Ιn medias res: η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγμάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και αποτελεί μια τεχνική της αφήγησης σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής αρχίζει την ιστορία από το κρισιμότερο σημείο της πλοκής και, έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν γίνεται κουραστική. Εγκιβωτισμός: σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση που αποτελεί την αρχική ιστορία και υπάρχουν και μικρότερες, δευτερεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός. Παρέκβαση/παρέμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση: είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλλο θέμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου. Προϊδεασμός/προσήμανση: είναι η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη από τον αφηγητή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει. Προοικονομία: είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διευθετεί τα γεγονότα και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι για τον αναγνώστη φυσική και λογική.

25 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ/ ΕΚΤΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ Προσωπική μας άποψη για το απόσπασμα.(Η τελευταία παράγραφος είναι το συμπέρασμά μας/οι σκέψεις μας/οι απόψεις/τα συναισθήματά μας που βγαίνουν μέσα από το κείμενο που σχολιάσαμε, το οποίο κλείνουμε ως εξής: Συμπερασματικά/εν κατακλείδι/συγκεφαλαιώνοντας.) ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Προσωπική μας άποψη για το απόσπασμα.(Η τελευταία παράγραφος είναι το συμπέρασμά μας/οι σκέψεις μας/οι απόψεις/τα συναισθήματά μας που βγαίνουν μέσα από το κείμενο που σχολιάσαμε, το οποίο κλείνουμε ως εξής: Συμπερασματικά/εν κατακλείδι/συγκεφαλαιώνοντας.) ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΟΝΤΑΙ ΜΕ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ.