Η παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού: από την προστασία στην ελευθερία Η προστασία του παιδιού ως όρος για τον σεβασμό της προσωπικότητάς του και ως προϋπόθεση για την ηθική ανάπτυξή του (άρθρο 19 της ΔΣΔΠ)

Τα δικαιώματα προστασίας και η διαλεκτική σχέση τους με τα δικαιώματα ελευθερίες  Η μονομερής προστασία του παιδιού θα αφαιρούσε από το παιδί τις ικανότητες για ηθική ανάπτυξη  Η προστασία του παιδιού μπορεί να αποβεί σε μέσο ενίσχυσης της ανάπτυξης του παιδιού και της ηθικής του ολοκλήρωσης

Η έννοια της βλάβης (Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας) βία θεωρείται «η σκόπιμη χρήση σωματικής ισχύος ή καταναγκασμού, υπό τη μορφή απειλής ή πραγματικής άσκησης, ενάντια σε ένα παιδί, από ένα άτομο ή μια ομάδα, που καταλήγει ή έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει σε πραγματική ή δυνητική βλάβη στην υγεία, την επιβίωση, την ανάπτυξη ή την αξιοπρέπεια του παιδιού» βία θεωρείται «η σκόπιμη χρήση σωματικής ισχύος ή καταναγκασμού, υπό τη μορφή απειλής ή πραγματικής άσκησης, ενάντια σε ένα παιδί, από ένα άτομο ή μια ομάδα, που καταλήγει ή έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει σε πραγματική ή δυνητική βλάβη στην υγεία, την επιβίωση, την ανάπτυξη ή την αξιοπρέπεια του παιδιού»

Η πρόκληση βλάβης μπορεί να ακυρώσει την ηθικο-πνευματική ανάπτυξη του παιδιού  Η βλάβη δεν αφορά μόνο την κακοποίηση ή διάφορες μορφές βίας, αλλά και τη φτώχεια, την έλλειψη εκπαίδευσης ή την παιδική εργασία  Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, οι παραπάνω μορφές βίας / βλάβης, μπορούν να υπονομεύσουν όλα τα δικαιώματα του παιδιού

Η παιδική εργασία  Η παιδική εργασία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο  Πρακτική εκμετάλλευσης ή προστασίας – ελευθερίας;  Απόκτηση δεξιοτήτων και εμπειριών, συνδρομή στην οικογένεια, αλλά και επιπτώσεις στη ζωή του παιδιού

Η παιδική εργασία και η προστασία του παιδιού  Η παιδική εργασία άρχισε να αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό πρόβλημα στις αρχές του 19 ου αιώνα, κυρίως ως πρόβλημα παραβατικής συμπεριφοράς  Η Διακήρυξη της Γενεύης (1924) και η Διακήρυξη των δικαιωμάτων του παιδιού (1959): προστασία από ακατάλληλες μορφές εργασίας

Η βιομηχανική επανάσταση και η εκμετάλλευση του παιδιού  De jure και de facto εκμετάλλευση  Το δράμα των παιδιών στην αρχική φάση της βιομηχανικής επανάστασης  Η στέρηση από το παιδί βασικών δικαιωμάτων, κυρίως η υγεία και η εκπαίδευση

Η παιδική εργασία: εκμετάλλευση ή βλάβη;  Η διευθέτηση της παιδικής εργασίας: βαριές και ελαφρές μορφές εργασίας (1. childwork, 2.Unconditional worst forms of child labour: Unicef)  Πραγματιστές και υπέρμαχοι της πλήρους κατάργησης της παιδικής εργασίας  Η διευθέτηση δεν σημαίνει αναγνώριση της παιδικής εργασίας, αλλά περιορισμό της εκμετάλλευσης με τη συναίνεση του παιδιού

Η νομική διευθέτηση της παιδικής εργασίας  Αγγλία: νόμος του 1802 (μαθητεία), R. Owen (1819, 1833)  Γαλλία: 1880 (υποχρεωτική εκπαίδευση)  Η Διεθνής ΣΔΠ (άρθρο 32)  Ο ρόλος της ΔΟΕ (σύμβαση): οι χειρότερες μορφές εργασίας – η βλάβη της υγείας και του ηθικού βίου του παιδιού

Όλοι συμφωνούν ότι η παιδική εργασία μπορεί να προκαλέσει σημαντικές βλάβες στο παιδί  Σωματικές βλάβες  Ψυχολογικές βλάβες (αύξηση της κορτιζόλης στο αίμα: μείωση αυτοεκτίμησης, μειωμένη αποδοτικότητα, αίσθημα εγκατάλειψης)  Είναι ουτοπική η άποψη της απόλυτης απαγόρευσης της παιδικής εργασίας

Η κακοποίηση του παιδιού και οι συνέπειές της  Η σωματική κακοποίηση  Η παραμέληση  Η ψυχολογική κακοποίηση  Η σεξουαλική κακοποίηση  Οι συνέπειες της κακοποίησης του παιδιού είναι σημαντικές, ανάλογα με την ηλικία του: είναι ιδιαίτερα σημαντικές στη νηπιακή ηλικία

Η σωματική τιμωρία  Ο έλεγχος της συμπεριφοράς  Η τιμωρία έχει μια ηθική διάσταση (τιμωρητικές & αποτρεπτικές θεωρίες)  Η σωματική τιμωρία συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού  Η σωματική τιμωρία δεν έχει παιδαγωγικά αποτελέσματα  Η απαγόρευση της σωματικής τιμωρίας

Άλλες μορφές καταπάτησης των δικαιωμάτων του παιδιού  Η φτώχεια – η έννοια των αναγκών  Φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός  Ο ρατσισμός  Από τη φτώχεια στη βία  Τα σωφρονιστικά ιδρύματα και η παιδική παραβατικότητα

Yπάρχουν τουλάχιστον δύο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία το παιδί δικαιούται να απολαύσει πλήρως, ανεξάρτητα από την ηλικία και την ηθικο-πνευματική του ωριμότητα. Το δικαίωμα στην ευτυχία και το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Το δικαίωμα του παιδιού στην ευτυχία Πάνω από τους επιμέρους σκοπούς των δικαιωμάτων υφίσταται ένας υπέρτατος σκοπός που τους ενσωματώνει εννοιολογικά και βρίσκεται στον πυρήνα της ιδεολογίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: το δικαίωμα στην ευτυχία

Tο δικαίωμα στην ευτυχία περιλαμβάνεται στο Προοίμιο της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, θεωρούμενο ως το δικαίωμα που καθορίζει τον σκοπό και την ύπαρξη όλων των λοιπών ανθρωπίνων δικαιωμάτων

“..το παιδί, για την αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, πρέπει να μεγαλώνει μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, σ’ ένα κλίμα ευτυχίας, αγάπης και κατανόησης” Προοίμιο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Όπως η ευτυχία του ατόμου είναι αλληλένδετη με την ευτυχία της κοινότητας, έτσι και η ευτυχία του παιδιού είναι προϋπόθεση για την οικοδόμηση μιας ευτυχισμένης κοινωνίας (R. Owen)

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της ευτυχίας του παιδιού είναι το παιχνίδι. Από τη σκοπιά αυτή, το παιχνίδι αποτελεί βασικό δικαίωμα του παιδιού και πρέπει να προστατεύεται από τους γονείς και το κράτος. International Association for the Child’s Right to Play :

“Το παιδί έχει δικαίωμα στην ανάπαυση, το παιχνίδι και τον πολιτισμό» άρθρο 31 της ΔΣΔΠ το παιχνίδι είναι σημαντικό για την ηθικο- πνευματική ανάπτυξη και την ψυχική και συναισθηματική ισορροπία του παιδιού

Το παιχνίδι, εννοείται το καλό και το κατάλληλο παιχνίδι (την ευθύνη εδώ την έχουν οι γονείς ή οι κηδεμόνες του παιδιού), δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του παιδιού και των νοητικών, κοινωνικών και αισθητικών ικανοτήτων του.

Tο παιδί, μέσα από το παιχνίδι κάνει αυτό που επιθυμεί. Άρα παίρνει ικανοποίηση και νιώθει ευτυχία, αλλά κυρίως μαθαίνει να υποτάσσει τον εαυτό του σε κανόνες, με αποτέλεσμα να αρνείται αυτό που επιθυμεί. Το παιχνίδι λοιπόν οδηγεί το παιδί να ενεργήσει ενάντια στις παρορμήσεις του και να πειθαρχήσει στους κανόνες του παιχνιδιού. Η πειθάρχηση αυτή σε κανόνες και η άρνηση των αυθόρμητων πράξεων προσφέρει στο παιδί ακόμα μεγαλύτερη ευχαρίστηση, διότι έτσι αποδεικνύει στον εαυτό του τη δύναμη της θέλησής του. Αυτό ισχύει για τα παιδιά που βρίσκονται προς το τέλος της προσχολικής ηλικίας και φυσικά για τα παιδιά της σχολικής ηλικίας. Vygotsky

Συμπέρασμα το παιχνίδι αποτελεί ένα από τα πιο βασικά δικαιώματα του παιδιού και σημαντικό μέσο της δημοκρατικής κοινωνικοποίησής του (εκμάθηση των κανόνων της κοινής δημοκρατικής ζωής).

Το παιδί στη δημοκρατική κοινωνία και ο θεσμός της εκπαίδευσης Η ένταξη του παιδιού στη δημοκρατική κοινότητα προϋποθέτει την κοινωνικοποίησή του στις πολιτικές αξίες της δημοκρατίας, δηλαδή την εκπαίδευσή του με τρόπο που να διασφαλίζεται στον μέγιστο βαθμό η ελευθερία του Η ένταξη του παιδιού στη δημοκρατική κοινότητα προϋποθέτει την κοινωνικοποίησή του στις πολιτικές αξίες της δημοκρατίας, δηλαδή την εκπαίδευσή του με τρόπο που να διασφαλίζεται στον μέγιστο βαθμό η ελευθερία του

Οικουμενική Διακήρυξη του 1948 (άρθρο 26) «Σκοπός της εκπαίδευσης πρέπει να είναι η πλήρης ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου και η ενίσχυση του σεβασμού των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών του».

H εκμάθηση μέσω της εκπαίδευσης των δημοκρατικών αξιών, πρωτίστως της ελευθερίας και της ισότητας, είναι βασική προϋπόθεση για τη μελλοντική άσκησή τους από το παιδί-μελλοντικό πολίτη. Άρα η εκπαίδευση είναι προϋπόθεση για την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων.

«το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα… είναι ουσιαστικό και απαραίτητο για όλα τα υπόλοιπα ανθρώπινα δικαιώματα.. είναι πρωταρχικό όχημα με το οποίο περιθωριοποιημένοι ενήλικες και παιδιά μπορούν να βγουν από τη φτώχεια και να αποκτήσουν τα μέσα να συμμετέχουν πλήρως στις κοινωνίες τους. …» Koichiro Matsuura Γεν. Διευθυντής Unesco «το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα… είναι ουσιαστικό και απαραίτητο για όλα τα υπόλοιπα ανθρώπινα δικαιώματα.. είναι πρωταρχικό όχημα με το οποίο περιθωριοποιημένοι ενήλικες και παιδιά μπορούν να βγουν από τη φτώχεια και να αποκτήσουν τα μέσα να συμμετέχουν πλήρως στις κοινωνίες τους. Κανένα από τα αστικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα δεν μπορεί να ασκηθεί επαρκώς χωρίς μια ελάχιστη εκπαίδευση…» Koichiro Matsuura Γεν. Διευθυντής Unesco

“..in spite of all commitments made by governments under international instruments for providing education for all, millions of children still remain deprived of educational opportunities… Achieving the right to basic education for all is thus one of the biggest challenges of out times” Koichiro Matsuura

Karole Belami, Εκτελεστική Διευθύντρια της Unicef «Η εκπαίδευση είναι κάτι περισσότερο από απλή μάθηση. Ένα κορίτσι εκτός σχολείου είναι πιθανότερο να πέσει θύμα του Aids και είναι λιγότερο ικανό να μεγαλώσει με υγιή οικογένεια».

Η εκπαίδευση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων χωρίς διακρίσεις η εκπαίδευση είναι σημαντικό εργαλείο για την καταπολέμηση κάθε είδους διακρίσεων, οι οποίες αφορούν κυρίως τις γυναίκες, τα παιδιά και τις μειονότητες, πράγμα που έχει θετικές επιπτώσεις στην ισόρροπη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού

O Συνήγορος του Παιδιού συνέστησε στην ελληνική κυβέρνηση να μην προβάλει εμπόδια στη φοίτηση και την περίθαλψη των παιδιών των μεταναστών που δεν διαθέτουν νόμιμα έγγραφα διαμονής στη χώρα μας (1/10/2003).

Η εκπαίδευση πρέπει λοιπόν να αποσκοπεί στην ηθική εξίσωση των παιδιών με τους ενήλικες τόσο στο επίπεδο της εκμάθησης της βασικής προϋπόθεσης αυτής της εξίσωσης (που είναι η εκμάθηση της ελευθερίας), όσο και σε αυτό του σεβασμού του ηθικού προσώπου του παιδιού

συμπέρασμα Η εκμάθηση των δημοκρατικών αξιών από το παιδί μέσω της εκπαίδευσης δεν σημαίνει απλώς την εκμάθηση της αυτονομίας και της ελευθερίας του, αλλά την εκμάθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, κυρίως, την ικανότητά του να τα ασκεί κατά τρόπο αμοιβαίο με τους ομοίους του (στην αρχή με τα άλλα παιδιά και, στη συνέχεια, με τους ενήλικες) Η εκμάθηση των δημοκρατικών αξιών από το παιδί μέσω της εκπαίδευσης δεν σημαίνει απλώς την εκμάθηση της αυτονομίας και της ελευθερίας του, αλλά την εκμάθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, κυρίως, την ικανότητά του να τα ασκεί κατά τρόπο αμοιβαίο με τους ομοίους του (στην αρχή με τα άλλα παιδιά και, στη συνέχεια, με τους ενήλικες)