ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΉ ΣΤΟ ΔΊΚΑΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΏΝ

Δίκαιο Διεθνών Συνθηκών - Εισαγωγή  O ι διεθνείς συνθήκες αποτελούν την κατεξοχήν δικαιοπραξία για τη ρύθμιση σχέσεων στο πλαίσιο της διεθνούς κοινότητας.  Στα τελευταία 50 χρόνια, με την αύξηση του αριθμού των υποκειμένων του διεθνούς δικαίου και τη διεύρυνση των θεμάτων που αποτελούν αντικείμενο των διεθνών συνθηκών, υπάρχει τεράστια αύξηση του αριθμού των συνθηκών και συνιστούν πλέον την πιο σημαντική « νομοθετική » λειτουργία της διεθνούς κοινωνίας.  Κατά βάση το δίκαιο που διέπει τις διεθνείς συνθήκες υπήρξε εθιμικό έως τα τέλη του ‘60. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50, η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου περιέλαβε το θέμα στον κύκλο εργασιών της και εκπόνησε ένα σχέδιο άρθρων, βάσει του οποίου το 1969 η διεθνή συνδιάσκεψη των Η. Ε. υιοθέτησε τη « Σύμβαση περί του δικαίου των συνθηκών »..

Εισαγωγή ( συν.)  Η Σύμβαση αποτελεί σε ορισμένα σημεία κωδικοποίηση του σχετικού εθιμικού δικαίου ( βλ. Kasikili/Sedudu Island, 1999: ερμηνεία -Gabcikovo-Nagymaros Project, λήξη ισχύος συνθηκών ), ενώ σε άλλα προοδευτική ανάπτυξη του.  Η Σύμβαση περί των διεθνών συνθηκών έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα και κυρωθεί με το νομοθετικό διάταγμα 402/1974 και ισχύει διεθνώς από 27 Ιανουαρίου  Το 1986 τα κράτη σύναψαν, επίσης, Σύμβαση περί τον δικαίου των συνθηκών μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών καθώς και μεταξύ διεθνών οργανισμών.

Έννοια της Διεθνούς Συνθήκης  Με τον όρο συνθήκη (treaty, traité) εννοούμε κάθε συμβατική σχέση, που συνάπτεται μεταξύ υποκειμένων του διεθνούς δικαίου ( είτε μεταξύ κρατών είτε μεταξύ κρατών και διεθνών οργανισμών που έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα ή, τέλος, μεταξύ διεθνών οργανισμών με δικαιοπρακτική ικανότητα ) και αποσκοπεί στην παραγωγή εννόμων αποτελεσμάτων.  Η Συνθήκη της Βιέννης περιλαμβάνει τον σχετικό ορισμό στο άρθρο 2 (2): κάθε διεθνή συμφωνία μεταξύ Κρατών σε έγγραφη μορφή, η οποία διέπεται από το διεθνές δίκαιο, είτε ενσωματώνεται σε ένα κείμενο είτε σε δύο ή περισσότερα κείμενα και άσχετα με το συγκεκριμένο χαρακτηρισμό της - τρεις βασικές προυποθέσεις για να ενταχθεί μια συμφωνία στο πεδίο εφαρμογής της Συνθήκης της Βιέννης  Η Συνθήκη της Βιέννης του 1969 ρυθμίζει τις συνθήκες μεταξύ Κρατών, ενώ η αντίστοιχη του 1986 τις συνθήκες που αφορούν διεθνέις οργανισμούς - όχι Δημόσιες Συμβάσεις

Έννοια της Διεθνούς Συνθήκης ( συν.)  Η Σύνθηκη της Βιέννης προκρίνει τον έγγραφο τύπο για λόγους ασφάλειας - αυτό δεν σημαίνει ότι οι προφορικές συμφωνίες μεταξύ Κρατών δεν είναι έγκυρες και ούτε θα υπόκεινται στο διεθνές δίκαιο ( βλ. π. χ. Ihlen Declaration)  Οι διεθνείς συνθήκες πρέπει να διακρίνονται από τις μονομερείς πράξεις (‘unilateral acts’), οι οποίες έχουν έννομα αποτελέσματα εφόσον αυτή ήταν η βούληση του Κράτους ( βλ. Υπόθεση Πυρηνικών Δοκιμών, 1974)  Το πιο σημαντικό στοιχείο του ορισμού της διεθνούς συνθήκης είναι η υπαγωγή στο διεθνές δίκαιο, ή αλλιώς. η πρόθεση να δημιουργηθούν έννομες σχέσεις μέσω της συνθήκης - αποκλείονται έτσι συνθήκες που έχουν πολιτικό περιεχόμενο, π. χ. Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975)

Τύπος και Μορφή Συνθηκών  Ο τύπος και η μορφή της συμφωνίας δεν έχει καμία σημασία, ούτε φυσικά ή ονομασία, αρκεί να υφίσταται η βούληση των Κρατών να δημιουργούνται έννομες σχέσεις, η οποία θα συνάγεται από τους όρους της συμφωνίας και τις περιστάσεις υπό τις οποίες θα συνάγεται ( βλ. Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου σχετικά με το joint communiqué Καραμανλή - Ντεμιρέλ, 1975, Υπόθεση Κατάρ - Μπαχρέιν σχετικά με τα Doha Minutes (1994), Υπόθεση Καμερούν - Νιγηρία σχετικά με Maroua Declaration του 1975 (2002).  Βλ. σύνθετος ρόλος Memoranda of Understanding  Κλασική διάκριση μεταξύ διμερών και πολυμερών συνθηκών και συνθηκών - νόμων (traités-lois) και συνθηκών - συμβολαίων (traités-contrats)

Η « Γένεσις » της Συνθήκης - Εισαγωγή  Μια διεθνή συνθήκη « γεννάται » με τη διαδικασία της σύναψης ή συνομολόγησης  Υπό την ευρεία έννοια του όρου, σύναψη ή συνομολόγηση διεθνούς συνθήκης σημαίνει μια σειρά από διαδικασίες που απολήγουν στην τελική έκφραση της βουλήσεως των κρατών να δεσμευθούν από τη συνθήκη. Έτσι, η σύναψη περιλαμβάνει την διαπραγμάτευση, επεξεργασία και διατύπωση του κειμένου, την υπογραφή, την επικύρωση ή απόδοχή ή έγκριση, ακόμη και την έναρξη ισχύος της συνθήκης.  Υπό στενή έννοια, σύναψη της συνθήκης είναι η τελική ενέργεια με την οποία τα κράτη αναλαμβάνουν δεσμεύσεις από τη συνθήκη. Φυσικά από νομική άποψη, η σύναψη της συνθήκης ανταποκρίνεται περισσότερο στη στενή έννοια του όρου.  Βήματα σύναψης συνθήκης σε διεθνές επίπεδο : α ) διαπραγμάτευση - υπογραφή - θέση σε ισχύ ( πρωτοκόλληση / δημοσίευση ), β ) διαπραγμάτευση - υπογραφή - επικύρωση ( ή αποδοχή /’ έγκριση )- θέση σε ισχύ - πρωτόκολληση / δημοσίευση

Η Διαπραγμάτευση μιας Διεθνούς Συνθήκης  Η διαπραγμάτευση αποτελεί μια από τις μεθόδους ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών, που διατυπώνεται και στο Χάρτη των Η. Ε. ( άρθρο 33)- αποτελεί πάντα την πρώτη και σημαντικότερη φάση της σύναψης διεθνών συνθηκών  Η διαπραγμάτευση πρέπει να γίνεται με καλή πίστη (bona fides) και τα μέρη πρέπει να καθιστούν εμφανή τη διάθεση προς συνεννόηση. Δεν υπάρχει υποχρέωση αποτελέσματος, παρά μόνο υποχρέωση καλόπιστης συμπεριφοράς. Βλ. Υπόθεση Υφαλοκρηπίδας Βορείου Θάλασσας (1969) και Gabcikovo- Nagymaros Project, 1997

Διαπράγματευση ( συν.)  Το άρθρο 7 της Συμβάσεως της Βιέννης περιέχει ορισμένα τεκμήρια εκπροσωπήσεως : οι Αρχηγοί κρατών, Πρόεδροι Κυβερνήσεων και υπουργοί των Εξωτερικών έχουν το γενικό τεκμήριο εκπροσωπήσεως. Επίσης, οι αρχηγοί των διπλωματικών αποστολών έχουν το τεκμήριο της εκπροσωπήσεως για την υιοθέτηση του κειμένου της συνθήκης μεταξύ του διαπιστεύοντος κράτους και του κράτους ή οργανισμού - ειδάλλως full powers- διαφορετική περίπτωση τα credentials  Το ΔΔΔ αναγνώρισε στην υπόθεση μεταξύ Congo-Rwanda (Second Application, 2002), την εθιμική ισχύ του κανόνα του άρθρου 7, αλλά δήλωσε με νόημα ότι πλέον υπάρχουν και άλλος κύκλος υπουργών με τεχνοκρατικό χαρακτήρα που μπορούν να θωρηθούν ότι έχουν τέτοιου είδους δυνατότητα (2006)  Αν κάποιο πρόσωπο έχει προβεί σε πράξη χωρίς να είναι εξουσιοδοτημένο, τότε η πράξη δεν έχει έννομο αποτέλεσμα, εκτός αν μεταγενέστερα επιβεβαιωθεί ( άρθρο 8).

Υπογραφή της Συνθήκης  Άρθρο 11 αναφέρει ότι η τελική βούληση του Κράτους να δεσμευθεί μπορεί να εκφρασθεί, μεταξύ άλλων με την υπογραφή (signature)  H υπογραφή ανάλογα με την βούληση των υπογραφόντων και τις εσωτερικές συνταγματικές επιταγές αποτελεί είτε α ) την πρώτη φάση προς τη διεθνή δέσμευση και συνίσταται στην αναγνώριση της αυθεντικότητας του κειμένου και στην υπόσχεση ότι το κράτος θα εξετάσει εντός ευλόγου χρόνου τη δυνατότητα επικυρώσεως ( άρθρο 17 παρ. 1), είτε β ) εκφράζει τη βούληση των συμβαλλομένων να δεσμευθούν άνευ ετέρου από το κείμενο της συνθήκης, οπότε αρκεί η υπογραφή και συνεπώς η συνθήκη δεν υπόκειται στη διαδικασία της επικυρώσεως ( άρθρο 12).  Βλ. και υπογραφή ad referendum  Προσυμβατική ευθύνη ( άρθρο 18)- βλ. και “unsigning” by the US of the ICC Statute

Επικύρωση Διεθνούς Συνθήκης  Η επικύρωση είναι η εκδήλωση της θετικής βουλήσεως του αρμοδίου κρατικού οργάνου για να δεσμευθεί το κράτος διεθνώς. Η βούληση αυτή διατυπώνεται από τον κάθε συμβαλλόμενο σε ένα έγγραφο που αποκαλείται « όργανο επικυρώσεως ». Όπως τόνισε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης στην υπόθεση Αμπατιέλου (1953) η επικύρωση αποτελεί πράξη θεμελιώδους σημασίας για τη συμβατική δέσμευση μεταξύ των κρατών.  Σύμφωνα με το άρθρο 11, η επικύρωση, η έγκριση, η απόδοχή ή προσχώρηση είναι νόμιμοι τρόποι εκδήλωση της σχετικής λύσης, χωρίς όμως να αποτελούν numerus clausus.  Η σύναψη της συνθήκης ολοκληρώνεται με την ανταλλαγή ή την κατάθεση των « οργάνων επικυρώσεως » (Instruments of Ratification)  H προσχώρηση πρέπει να επιτρέπεται από τη διεθνή συνθήκη και γίνεται μετά τη θέση της σε ισχύ.

Επικύρωση ( συν.)  Από την άποψη της αρμοδιότητας των εσωτερικών οργάνων για τη σύναψη των συνθηκών με επικύρωση, διακρίνονται τρία κυρίως συστήματα :  α ) Μικτή αρμοδιότητα. Το πιο συνηθισμένο σύστημα είναι εκείνο της μικτής αρμοδιότητας νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Συνήθως το νομοθετικό όργανο παρέχει τη συγκατάθεση του για τη σύναψη της συνθήκης και ο Αρχηγός του κράτους προχωρεί στην επικύρωση. Το τελευταίο αυτό σύστημα ακολουθεί και η χώρα μας,  β ) Αποκλειστική αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας. Το σύστημα αυτό επιφυλάσσει στον μονάρχη ή στον Αρχηγό του Κράτους ολόκληρη την αρμοδιότητα για να δεσμεύει το κράτος διεθνώς.  γ ) Αποκλειστική αρμοδιότητα της νομοθετικής εξουσίας. Στην Ε. Σ. Σ. Δ. το Συνέδριο των Σοβιέτ είχε από το 1923 ως το 1936 αποκλειστική αρμοδιότητα για την επικύρωση των συνθηκών.

Πρωτόκολληση - Δημοσίευση - Θέση σε Ισχύ  H Θέση σε ισχύ της συνθήκης μπορεί να διαφέρει χρονικά σε πολυμερείς συνθήκες από την κατάθεση ενός εγγράφου επικύρωσης, καθώς μπορεί να απαιτείται η συμπλήρωση ενός συγκεκριμένου αριθμού επικυρώσεων  Με το άρθρο 102 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (1945) η υποχρέωση δημοσιότητας των συνθηκών είναι ήπια γιατί κατά τον Χάρτη ένα κράτος δεν μπορεί να επικαλεσθεί ενώπιον των οργάνων των Ηνωμένων Εθνών μια συνθήκη παρά μόνο αν αυτή έχει πρωτοκολληθεί στη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών. Αλλά και πάλι αυτή η δέσμευση είναι σχετική και δεν ακολουθήθηκε πάντα στην πράξη, βλ. π. χ. υπόθεση της Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου (1978) αντιμετώπισε με ελαστικότητα το θέμα της δημοσιεύσεως των διεθνών συνθηκών από τα Ηνωμένα Έθνη.

Συμφωνίες Απλοποιημένης Μορφής  Υπάρχει μια κατηγορία διεθνών συνθηκών που συνάπτεται με συνοπτική διαδικασία. Για τη συνομολόγηση τους δεν απαιτείται ούτε η επικύρωση, ούτε η συγκατάθεση του Κοινοβουλίου. Πρόκειται για τις συμφωνίες απλοποιημένης μορφής, οι οποίες συνήθως συνάπτονται με την υπογραφή του υπουργού των Εξωτερικών ή και άλλου εξουσιοδοτημένου κατά το εσωτερικό δίκαιο υπουργού ή των διπλωματικών αντιπροσώπων.  Η σχετική διεθνής πρακτική άρχισε από τις Η. Π. Α., όπου η κυβέρνηση, ερμηνεύοντας διασταλτικά το άρθρο IV του Συντάγματος του 1787 προχώρησε στη σύναψη συμφωνιών χωρίς τη συγκατάθεση της Γερουσίας.  Η ανάπτυξη του θεσμού των συμφωνιών απλοποιημένης μορφής αποτελεί και απάντηση στη χρονοβόρα διαδικασία συνάψεως των συνθηκών με την παραδοσιακή διαδικασία της επικυρώσεως.  Οι συμφωνίες απλοποιημένης μορφής για να ισχύσουν, πρέπει να είναι νόμιμες από την άποψη της αρμοδιότητας κατά το εσωτερικό δίκαιο του οργάνου που τις συνάπτει.

Η αρχή pacta sunt servanda  Θεμελιώδης αρχή του δικαίου των συνθηκών - άρθρο 26 της Συνθήκης Βιέννης : οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται με καλή πίστη  Η αρχή pacta sunt servanda είναι η βάση της δεσμεύσεως των Κρατών από τις διεθνείς συνθήκες και μαζί με την αρχή της καλής πίστης διατρέχουν όλη τη ζωή της διεθνούς συνθήκης  Η θεμελιώδης σημασία της επιβεβαιώθηκε στην υπόθεση Gabcikovo- Nagymaros Project, το Δικαστήριο απεφάνθη ότι η Συνθήκη του 1977 μεταξύ Τσεχοσλοβακίας και Ουγγάριας συνεχίζει να ισχύει παρά την προβληματική εφαρμογή της και τα δύο μέρη έπρεπε να την τηρήσουν έστω και αν απαιτείτο να λάβουν παραπληρωματικά μέτρα.

Αρχή της Σχετικότητας των Διεθνών Συνθηκών  Η συνθήκη ισχύει μόνο για τα συμβαλλόμενα μέρη - αρχή της σχετικότητας των διεθνών συνθηκών (pacta tertiis nec nocent nec prosunt).  Τα τρίτα Κράτη δεν υπέχουν υποχρεώσεις ούτε δικαιώματα από διεθνή συνθήκη, στην οποία δεν είναι συμβαλλόμενα ( η συνθήκη είναι για αυτούς res inter alios acta), εκτός αν προβλεπονται δικαιώματα και υποχρεώσεις από αυτήν και τα εν λόγω Κράτη εκφράσουν τη συναίνεση τους ( βλ. άρθρα 34 επ. Συνθήκης Βιέννης )  Η διάφορα μετάξύ υποχρεώσεων και δικαιωμάτων για τρίτους είναι ότι για να ισχύουν οι υποχρεώσεις έναντι τρίτων, οι τελευταίοι πρέπει να την αποδεχθούν ρητώς και εγγράφως, ενώ για τα δικαιώματα τεκμαίρεται η σιωπηρή συναίνεση τους, εφόσον τα τρίτα Κράτη αποφασίσουν να τα ασκήσουν.  Τα τρίτα κράτη δεσμεύονται από τις διατάξεις των συμβάσεων που αποκωδικοποιούν ή αποκρυσταλλώνουν έθιμο, αλλά η πηγή της δεσμευσής τους είναι το έθιμο και όχι η συνθήκη.  Βλ. και « αντικειμενικά καθεστώτα » (objective regimes), π. χ. Αποστρατικοποιήσεις, ρυθμίσεις περί διεθνών στενών, ποταμών κ. ο. κ.