ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Γιάννης Ρίτσος Γραμματολογικά στοιχεία Γεννήθηκε το 1909 στη Μονεμβασιά της Λακωνίας και πέθανε το 1990 στην Αθήνα Έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια λόγω τραγικών οικογενειακών γεγονότων Στα χρόνια της Κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση, ενώ κατά το Εμφύλιο υπέστη πολλούς διωγμούς και εξορίστηκε σε πολλά μέρη Ήταν υποψήφιος το 1975 για το Νόμπελ Λογοτεχνίας και είχε τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις Έργα Δάκρυα και χαμόγελα (1926) Στο παλιό μας σπίτι (1926) Τρακτέρ (1934) Επιτάφιος (1936) Εαρινή συμφωνία (1937-8) Ρωμιοσύνη (1945-7) Ανυπόταχτη πολιτεία (1952-3) Η Σονάτα του Σεληνόφωτος (1956) κ.α. Κριτική Ο Ρίτσος ανήκει στη Γενιά του ΄30 και επηρεάστηκε έντονα από τα διδάγματα του συμβολισμού και του υπερρεαλισμού. Μεγάλο ρόλο θα παίξει στο έργο του η ιδεολογία του κουμμουνισμού.

Ποίημα Δομή Ενότητα 1 η : στροφή α’ Το παιχνίδι και η χαρά των παιδιών Ενότητα 2 η : στροφή β’ : Η κούραση και η πίκρα των μεγάλων Εισαγωγή Ίο ποίημα «Τζιτζίκια στήσαν το χορό» του Γιάννη Ρίτσου προέρχεται από την ποιητική συλλογή Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού. Τα ποιήματα της συλλογής γράφτηκαν το 1960, όταν ο ποιητής ήταν πολιτικός εξόριστος στη Σάμο. Η συλλογή δημοσιεύτηκε το Το συγκεκριμένο ποίημα είναι σύντομο σε έκταση, αλλά μεταδίδει σημαντικά μηνύματα. Ανήκει στα λυρικά ποιήματα. Θέμα του ποιήματος είναι η ανεμελιά των παιδιών καθώς παίζουν στην καλοκαιρινή φύση και το μήνυμα της πεταλούδας για την πίκρα της ζωής. Ανάλυση Θεματολογία του ποιήματος είναι η οικολογία, η φύση και η αγάπη για τα ζώα. Έτσι, ο Ρίτσος παρακινεί τους αναγνώστες να προσεγγίσουν τα ζώα και τα πουλιά, να αγαπήσουν τη φύση και ό,τι ομορφαίνει τη ζωή. Τα παιδιά παίζουν ένα καλοκαιρινό μεσημέρι γύρω από ένα σμήνος τζιτζικιών, ενώ μια πεταλούδα υφαίνει με το πέταγμά της ένα μαντηλάκι που θα ανακουφίσει την πίκρα του γερασμένου κόσμου. Ο Ρίτσος με το ποίημα αυτό καταφέρνει να κάνει την ευτυχία και τη λύπη, τη χαρά και τα βάσανα να συνυπάρχουν, όπως άλλωστε γίνεται και στη ζωή των ανθρώπων

Σύντομη απόδοση του περιεχομένου Μέσα στην κάψα του καλοκαιριάτικου μεσημεριού τα παιδιά παίζουν χαρούμενα με συντροφιά το τραγούδι των τζιτζικιών, ενώ πάνω σε γέρικα φρύδια πάει και στέκεται μια πεταλούδα, ανοιγοκλείνοντας τα πορτοκαλιά και μαύρα φτερά της σαν να κουνάει το μαντηλάκι της πίκρας. Δομή Το ποίημα στηρίζεται στην αντίθεση χαρά-πίκρα. Η χαρά είναι στοιχείο της παιδικής ηλικίας και η πίκρα των ώριμων ανθρώπων. Βασική ιδέα του ποιήματος είναι η συνύπαρξη χαράς και πίκρας, συστατικών στοιχείων της ανθρώπινης ζωής. Κάθε στροφή του ποιήματος αποτελεί μια ενότητα. 1η στροφή: Τα παιδιά παίζουν χαρούμενα παλαμάκια με το ρυθμό του τραγουδιού των τζιτζικιών. 2η στροφή: Η πεταλούδα τους στέλνει το μήνυμα της πίκρας «του γέρου κόσμου».

Πρώτη Ενότητα Μας περιγράφεται μια χαρούμενη εικόνα: παιδιά που παίζουν με φόντο ένα καλοκαιρινό καταμεσήμερο και ηχητική υπόκρουση το τραγούδι των τζιτζικιών, το οποίο συνοδεύουν τα ρυθμικά παλαμάκια των παιδιών. Τα τζιτζίκια είναι συνδεδεμένα με την ανεμελιά, τη ξενοιασιά, την παιχνιδιάρικη διάθεση, το τραγούδι και γενικότερα τη χαρά του καλοκαιριού. Έντονοι ήχοι κυριαρχούν στην στροφή αυτή. Δεύτερη ενότητα Το σκηνικό αλλάζει. Μια πορτοκαλόμαυρη πεταλούδα πετάει και στέκεται στο μέτωπο των γερασμένων ανθρώπων, για να εμποδίσει τον ήλιο να τους τυφλώνει. Ο ήλιος στην προκειμένη περίπτωση εμφανίζεται εχθρικός, γιατί εντείνει με τη ζέστη του την κούραση των μεγάλων ανθρώπων. Με το πέταγμά της η πεταλούδα μαντηλάκι που θα σκουπίσει τον ιδρώτα των κουρασμένων ανθρώπων. Και στις δύο στροφές υπάρχει η έντονη παρουσία εντόμων καθώς επίσης και στις δύο υπάρχει έντονη η παρουσία του ήλιου, με τη διαφορά όμως πως στην πρώτη ο ήλιος ευνοεί το παιδικό παιχνίδι, ενώ στη δεύτερη δυσχεραίνει την εργασία των ανθρώπων.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου αναφέρεται στο φυσικό περιβάλλον και στη σχέση που αποκτούν τα παιδιά με αυτό. Το θέμα του ποιήματος είναι η οικολογία, η φύση και η αγάπη για τα ζώα, για το λόγο αυτό ο ποιητής παρακινεί τα παιδιά να αγαπούν τα ζώα και τη φύση. Πρόκειται για ένα ποίημα δύο στροφών. Στην πρώτη στροφή το σκηνικό είναι πολύ χαρούμενο και καλοκαιρινό με τα παιδιά να παίζουν και τα τζιτζίκια να τραγουδούν. Επικρατούν οι ήχοι από τη μια τα παλαμάκια των μικρών παιδιών και από την άλλη το τραγούδι των τζιτζικιών. Η δεύτερη στροφή είναι εντελώς διαφορετική. Περιγράφει μια πεταλούδα που κάθεται στο μέτωπο των μεγαλύτερων ανθρώπων και προσπαθεί να εμποδίσει τον ήλιο που τους τυφλώνει. Η πεταλούδα υφαίνει με τον ιστό της ένα μαντηλάκι για να σκουπίσουν οι άνθρωποι αυτοί, που είναι κουρασμένοι, τον ιδρώτα τους.

ΜΗΝΥΜΑ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ Το μήνυμα του ποιήματος είναι η αγάπη για τα ζώα και τη φύση, η ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος που συγκρίνεται με την ομορφιά της νεότητας, δηλαδή με τα παιδιά από τα οποία αναδύεται χαρά και αισιοδοξία. Εκτός, όμως, από τη νεότητα, την αισιοδοξία, τη χαρά και την ανεμελιά υπάρχει και ο αντίθετος πόλος, αυτός της απαισιοδοξίας, της ταλαιπωρίας και της κούρασης των μεγαλύτερων ανθρώπων που πέρασαν στη ζωή τους πολλά βάσανα. Η απαισιοδοξία της δεύτερης στροφής, ωστόσο, είναι αυτή που δίνει στη χαρά και στην αισιοδοξία των νέων μεγαλύτερη ισχύ. Ο ποιητής θέλει να δείξει ότι η χαρά και ο πόνος συνυπάρχουν, ότι στη ζωή πάντα το ένα διαδέχεται το άλλο.

Αφηγητής Ένας παντογνώστης, τριτοπρόσωπος αφηγητής, που βλέπει από μακριά και περιγράφει τις δύο εικόνες. Χρόνος Ο χρόνος του ποιήματος είναι το καλοκαίρι, και μάλιστα ένα καταμεσήμερο καλοκαιριού. Τόπος Ο τόπος δεν προσδιορίζεται με ακρίβεια. Μάλλον είναι ένας υπαίθριος χώρος. Τεχνικές αφήγησης Περιγραφή: αυτή επιτείνεται με η χρήση ουσιαστικών και ρημάτων σε εξακολουθητικό χρόνο, που φανερώνει τη διάρκεια της χαράς των παιδιών και της πίκρας των μεγάλων αντίστοιχα. Γλώσσα Απλή δημοτική με κάποια λαϊκά στοιχεία (ντάλα, αντήλιο).

Ύφος Απλό, φυσικό, παραστατικό. Έντονες εικόνες. Μέτρο Δεν έχει ομοιόμορφες στροφές, ως προς τον αριθμό των στίχων, την ομοιοκαταληξία και το μέτρο. Εκφραστικά μέσα Εικόνες: οπτικές, ηχητικές, απτικές Μεταφορές: «αντήλιο», «της πίκρας μαντιλάκι» Προσωποποιήσεις: «τζιτζίκια στήσαν το χορό», «κι έπαιζε και κρυφόγνεφε» Μετωνυμία: «γέρου κόσμου» αντί για γέροι άνθρωποι Αναστροφή: «στου γέρου κόσμου στάθηκε τα φρύδια επάνω» αντί «στάθηκε επάνω στα φρύδια του γέρου κόσμου»

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Ο αφηγητής του ποιήματος δημιουργεί εικόνες στο μυαλό του αναγνώστη προσπαθώντας να προκαλέσει συγκίνηση, ενώ με τα υπόλοιπα εκφραστικά μέσα (μεταφορές, παρομοιώσεις, κλπ.) ενεργοποιεί τη φαντασία του και ζωηρεύει το κείμενό του. Ο ποιητής, επίσης, θέλει να δείξει ότι η χαρά και ο πόνος συνυπάρχουν στη ζωή. Και οι δύο στροφές του ποιήματος μας δίνουν πληροφορίες για τις κινήσεις των παιδιών (πρώτη στροφή) και της πεταλούδας (δεύτερη στροφή), ενώ χρησιμοποιείται το τρίτο ρηματικό πρόσωπο («στήσαν το χορό» στ.1, «στάθηκε» στ.7, «κι έπαιζε και κρυφόγνεφε» στ.9 κλπ.). Στο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου διακρίνουμε αρκετές εικόνες («τζιτζίκια στήσαν το χορό» στ.1, «μια πεταλούδα διάφανη….αντήλιο» στ.5-8, «και παίζουν παλαμάκια» στ.4, κλπ.), οι οποίες ζωντανεύουν μέσα από τις μεταφορές («αντήλιο, της πίκρας μαντιλάκι» στ.8-10) και τις προσωποποιήσεις («τζιτζίκια στήσαν το χορό» στ.1, «μια πεταλούδα έπαιζε και κρυφόγνεφε» στ.9), ενώ εντοπίζουμε μόνο μία μετωνυμία («γέρου κόσμου» στ.6). Επίσης, καταγράψαμε σύμβολα («πεταλούδα στ.5), την αναστροφή («στου γέρου κόσμου στάθηκε τα φρύδια επάνω» στ.7), καθώς και αρκετά υπερρεαλιστικά στοιχεία, εντυπωσιακές, δηλαδή εικόνες και ίσως παράλογες («τζιτζίκια στήσαν το χορό» στ.1). Τέλος, το ποίημα δεν έχει ομοιοκαταληξία, δηλαδή οι στίχοι δεν ομοιοκαταληκτούν. Ο αφηγητής απλώς αναφέρει αυτά που βλέπει και μας τα παρουσιάζει.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ