Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Ενότητα 10: Παιδική Εφηβική Ηλικία Μπεκιάρη Αλεξάνδρα Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

ΣΚΟΠΟΙ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Να οριστούν οι έννοιες σχολικής φοβίας, παιδικών φόβων και κοινωνικής απομόνωσης. Επιπλέον, να καθοριστούν τα προβλήματα προσαρμογής στο σχολείο, τα προβλήματα συναισθηματικής ανάπτυξης του εφήβου, τα προβλήματα σχετικά με την εφηβική ηλικία καθώς και οι σχέσεις εφήβων-καθηγητών.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Προβλήματα προσαρμογής στο σχολείο Σχολική φοβία
Κοινωνικά άγχη-κοινωνική απομόνωση Προβλήματα υπερβολικής συμμόρφωσης Παιδικοί φόβοι Προβλήματα συναισθηματικής ανάπτυξης του εφήβου Προβλήματα σχετικά με την εφηβική ηλικία Σχέσεις εφήβων με καθηγητές

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ
Το παιδί στο σχολείο μεταφέρεται από ένα «κλειστό» σύστημα σε ένα ανοικτό με πολλά απρόοπτα. Να διαθέτει ευελιξία & αυτοέλεγχο για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις (π.χ. συναναστροφή). Σημασία έχει ο τρόπος που το παιδί προσλαμβάνει και βιώνει προσωπικά - υποκειμενικά το ζήτημα. Ατομικοί παράγοντες (προσωπικότητα) και διάφορες συνθήκες (π.χ. σωματική υγεία) έχουν ιδιαίτερη σημασία και μπορούν να οδηγήσουν από απέχθεια σε απροθυμία έως ανυποχώρητη άρνηση. Παθολογικά προβλήματα: εκδηλώσεις όπως απροσεξία, δειλία, υπερβολική υπακοή, αιτιάσεις για πόνους, ντροπαλότητα, ανησυχία, ονυχοφαγία, όχι προβληματικές οι ιδιοτροπίες στο φαγητό. Η αντίδραση του παιδιού στο σχολείο εξαρτάται από το βαθμό ωριμότητας και από το εάν έχει προετοιμασθεί ψυχολογικά.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΛΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Ένα στα τρία παιδιά (κυρίως αγόρια και μοναχοπαίδια) εκδηλώνει μια απροθυμία να πάει στο σχολείο. Δυσκολεύονται με συμπεριφορά των δασκάλων, μαθήματα, σχέσεις με τα άλλα παιδιά και το μάθημα της γυμναστικής. Οι προβληματικές εκδηλώσεις είναι νευρικά τικ, βούρκωμα ματιών, νευρομυϊκή υπερένταση, σημάδια άγχους, αφηρημένο βλέμμα, αποφυγή των άλλων παιδιών. Ένα φαινόμενο που συχνά παρουσιάζεται είναι της οργανικής αλαλίας. Αιτίες είναι ο εγκλωβισμός σε διαμερίσματα, ακαταλληλότητα των ατόμων που προσέχουν τα παιδιά, απομονωμένα σπίτια. Η συνεχής αλλαγή είναι στοιχείο της σχολικής διαδικασίας (βραδείες περίοδοι, φάσεις ταχείας αλλαγής) που επηρεάζουν τα παιδιά.

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Το ψυχοδυναμικό κλίμα της σχολικής τάξης (σχέσεις) παίζει σημαντικό ρόλο. Η επιτυχία γεννά επιτυχία και αντίστροφα. Ο δάσκαλος είναι για το μαθητή ότι ο Πυγμαλίωνας. Με δημοκρατική συμπεριφορά καλλιεργεί στα παιδιά ανεξάρτητη σκέψη, αυτόνομη εργασία, συναίσθημα ατομικής ευθύνης. Πρέπει να είναι πρόθυμος να βοηθήσει, να δίνει σαφείς οδηγίες, να τηρεί την τάξη, να είναι αντικειμενικός & προσηνής, να έχει χιούμορ. Το παιδί είναι καλό να προσαρμόζεται σε δασκάλους με διαφορετική προσωπικότητα. Χρειάζεται συνεργασία γονέων και εκπαιδευτικών – οι γονείς να κατανοήσουν τη θέση του εκπαιδευτικού. Ο δάσκαλος ως ψυχοθεραπευτής: προωθεί την κοινωνική ενίσχυση και την απόσβεση χρησιμοποιώντας τη διαφορική πριμοδότηση.

Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ
Προβλήματα που δημιουργούνται κατά τη μετάβαση από το δημοτικό στο νηπιαγωγείο: νέο περιβάλλον, πρόσωπα, χώροι, αντικείμενα, φόρτος εργασίας. Αντιμετωπίζεται με πρακτικές πριν την είσοδο και κατά την είσοδο. Χρειάζεται συνεργασία με την οικογένεια. Συγκέντρωση γονέων για να αναπτυχθεί το πνεύμα, ο σκοπός, οι δυνατότητες του νηπιαγωγείου, ώστε να αναπτύσσεται η αρχή της συνέχειας. Στην αρχή χρειάζεται εντατική παρακολούθηση της ομάδας. Ο χρόνος παραμονής στην αίθουσα να κλιμακώνεται. Στην αρχή να μένουν οι γονείς στο νηπιαγωγείο, αλλά να είναι σταθεροί όταν αποφασίσουν ότι θα φύγουν. Οι αρχές που ακολουθούνται είναι της ατομικότητας, της διαφοροποίησης, της ελεύθερης επιλογής, της συνεργατικότητας, της συνέχειας.

ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ Με την αρχή της συνέχειας εννοούμε:
α) τη οριζόντια διάσταση της συνέχειας, δηλαδή οι εμπειρίες που αποκτά το παιδί στην οικογένεια, στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό συμφωνούν με τις αξίες και κανόνες των γονέων β) την κάθετη διάσταση της συνέχειας, δηλαδή το βαθμό συμφωνίας ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό για την προσδοκώμενη συμπεριφορά του παιδιού γ) τη μεθοδολογική διάσταση της συνέχειας, ώστε η μετάβαση να μην έχει τελείως διαφορετική σημασία (π.χ. από παιγνιώδη ενασχόληση σε αυστηρό προγραμματισμό).

ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΟΒΙΑ (1) Χαρακτηριστικά παιδιού με σχολική φοβία είναι:
Το μετακινούμενο άγχος (π.χ. ανησυχεί για τη μητέρα του, για τα παιδιά που τον κτυπούν κλπ). Παρουσιάζει περιοδικώς επαναλαμβανόμενα οργανικά συμπτώματα που απουσιάζουν τις αργίες. Δεν είναι αντιρρησίας – είναι ψυχολογική διαταραχή, όχι ζήτημα απειθαρχίας ή ηθικής τάξης. Έχει έντονο παράλογο φόβο σχετικά με κάποιες πτυχές της σχολικής ζωής ή φοβάται τον αποχωρισμό με τη μητέρα. Χαρακτηριστικά παιδιού με σχολική φοβία είναι:

ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΟΒΙΑ (2) Αγχογόνες πηγές: το μέγεθος του σχολείου, οι ρουτίνες, το άγχος των εξετάσεων, η αποτυχία στα μαθήματα, οι προσδοκίες & πιέσεις των γονέων, ο φόβος του αυστηρού δασκάλου, μαθησιακές ανεπάρκειες & δυσκολίες. Εκδηλώνεται πολύ συχνά στη Β΄ τάξη. Γεγονότα που προηγούνται: θάνατος, ασθένεια, ατύχημα, εγχείριση. Κινδυνεύουν τα δειλά, φοβισμένα, μοναχικά παιδιά. Είναι αναγκαία η συνεργασία γονέων και σχολείου. Είναι καλό να γίνει η σταδιακή αποευαισθητοποίηση. Η μακροπρόθεσμη πρόγνωση έχει καλές προοπτικές.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΓΧΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ) (1)
Όταν συναντάμε ανθρώπους χρειαζόμαστε όλες τις κοινωνικές μας δεξιότητες και εμπειρίες για να αξιολογήσουμε με ποιον τρόπο θα συμπεριφερθούμε. Η διαμόρφωση της γνώμης για τον άλλο αποκαλείται αντίληψη του προσώπου στο επίπεδο του ασυνείδητου. Εκείνο που έχει σημασία είναι ποιες δεξιότητες μας βοηθούν να σχηματίσουμε ορθές εντυπώσεις για τους άλλους (π.χ. έχει βρεθεί ότι οι ηγέτες είναι ικανοί να έχουν ακριβή αντίληψη για τους άλλους και διαφοροποιούν τα χαρακτηριστικά και τις ικανότητές τους με μεγάλη σαφήνεια). Επιλογή των φίλων από τα παιδιά: Καταρχήν η σύναψη φιλίας μπορεί να προσφέρει συναισθήματα ικανοποίησης και πληρότητας και η έλλειψη αποξένωσης και μοναξιάς.

Η ψυχιατρική συνιστά ότι το νευρωσικό άτομο νιώθει απομονωμένο και αβοήθητο σε έναν εχθρικό κόσμο. 6-8 μηνών το παιδί αντιδρά γενικώς με το περιβάλλον του παιχνιδιού. Αγνοεί την παρουσία άλλων παιδιών. 9-13 μηνών σχετίζεται με αντικείμενα παρά με συμπαίκτες μηνών, αρχίζει να στρέφεται προς τους συμπαίκτες του. 19-25 μηνών κυριαρχεί η κοινωνική αλληλεπίδραση. Ραγδαία αύξηση των φιλικών επαφών, μεταξύ 2-5 ετών - η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι περισσότερο φιλική & συνεργατική. Μετά το 5ο έτος οι φιλικές σχέσεις παίρνουν μορφή προσκόλλησης. Οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι φίλοι ασκούν σημαντικές κοινωνικές επιδράσεις.

Από τα 8-12 ετών οι επαφές με το αντίθετο φύλο μειώνονται κατακόρυφα. Η τοπική εγγύτητα παίζει ρόλο στην επιλογή φίλου. Σύμφωνα με τον Mussen τα όμοια έλκονται, αν και μερικά παιδιά έλκονται από άλλα που οι ανάγκες τους ικανοποιούνται συμπληρωματικά. Στη σχολική ηλικία οι δεσμοί είναι ασταθείς. Η σημασία της Κοινωνιομετρίας για την κατανόηση των σχέσεων στη σχολική τάξη. Πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στη δημοτικότητα και την ικανότητα να δημιουργείς φιλίες.

Η αξιολόγηση της σπουδαιότητας της φιλικής σχέσης αναλύεται με τη θεωρία της συναλλαγής (αμοιβαία ικανοποίηση των αναγκών σύμφωνα με κόστος – όφελος). Ενώ φαίνεται σύμφωνα με τη θεωρία ότι οι σχέσεις είναι ωφελιμιστικές, δίνει έμφαση στην αναγκαία ικανοποίηση των αναγκών. Δημοφιλή παιδιά: συνεργάσιμα, η ψυχική διάθεση δεν παρουσιάζει μεταπτώσεις, παίρνουν πρωτοβουλίες, δεν είναι εγωκεντρικά, μονήρη, συμμορφώνονται. Οι ιδιότητές τους ευρίσκονται σε συνάρτηση με τις εμπειρίες της παιδικής ηλικίας (π.χ. έχεις δεχθείς στοργή, δίνεις).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΓΧΗ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ (ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ) (1)
Ντροπαλό παιδί: στις περισσότερες περιπτώσεις είναι εντελώς φυσιολογικό συναίσθημα, παρουσιάζεται στο 50% των παιδιών ετών. Εμφανίζεται πιο συχνά στη νηπιακή ηλικία και αργότερα στην εφηβική. Η ντροπαλότητα και η συστολή μπορεί να είναι μορφή άμυνας, εν’ όψει κάποιας επαπειλούμενης επιθετικότητας. Τα παιδιά μαθαίνουν να είναι ντροπαλά. Όταν ένα παιδί νιώθει απρόθυμο ή ανίκανο να ικανοποιήσει τους γονείς του, η αρνητική στάση γενικεύεται και σε κοινωνικές καταστάσεις. Η ντροπαλότητα μπορεί να είναι γενικευμένη ή εξειδικευμένη. Οι στάσεις των γονέων (π.χ. υπερπροστατευτική ανησυχία όταν λείπει το παιδί) καλλιεργούν τη δειλία. Βοηθάει ο έπαινος και η ενθάρρυνση από τους γονείς.

Το μοναχικό παιδί: υπερβολική τάση απόσυρσης από ενεργό κοινωνική συμμετοχή. Περνά εντελώς απαρατήρητο, αντίθετα με το επιθετικό παιδί. Η πιο σοβαρή μορφή απομόνωσης: αυτισμός – δύσκολο να διακριθούν τα πρώτα στάδια. Διαφορετική η μοναχική φαντασίωση – βρίσκω καταφύγιο σε φανταστικό κόσμο που είναι συνηθισμένη σε όλα τα παιδιά για κάποιο χρόνο σε κάποιο βαθμό. Σχιζοειδής προσωπικότητα: έντονη τάση για απομόνωση, υπέρμετρη ψυχρότητα, υπεροπτική επιφυλακτικότητα, αποφυγή ανταγωνισμού, εκκεντρική παράδοξη σκέψη, ονειροπόληση. Στην παιδική ηλικία αυτά τα άτομα είναι ήσυχα, ευαίσθητα, ντροπαλά, υποχωρητικά. Κινδυνεύουν τα παιδιά που είναι μέλη οικογενειών που σπαράσσονται από σχισματική σύγκρουση και συναισθηματικό διαζύγιο, ή οικογενειών που κυριαρχεί η συζυγική ασυμμετρία. Οι γονείς αυτοί επιπλέον δεν προσφέρουν επικοινωνιακή στήριξη.

Το φαινόμενο της διπλής παγίδευσης: παρεμποδίζεται το παιδί να αποκτήσει τη δυνατότητα επικοινωνίας και του δημιουργείται άγχος. π.χ. η μητέρα λέει «πάψε επιτέλους να είσαι τόσο υπάκουος» - εάν πάψει όμως να υπακούει, υπακούοντας στην εντολή της, νιώθει ότι είναι ανυπάκουος , ο δάσκαλος ζητά να κάνουν ερωτήσεις, αλλά ενοχλείται με κάποια από αυτές Κοινωνική διστακτικότητα: ανεπάρκεια να αποτολμά, το παιδία έχει χαμηλό επίπεδο αποδοτικότητας. Είναι δυνατόν να οφείλεται σε γενετική βλάβη του νευρικού συστήματος.

Παιδικός αυτισμός: Είναι παιδική ψύχωση γιατί προσβάλλει στις βαθύτερες ρίζες της τη διαδικασία κοινωνικοποίησης, άρα την προσαρμοστική ικανότητα του παιδιού. Δυσκολία διαφοροποίησης από τη σχιζοφρένεια. Το αυτιστικό παιδί απομονώνεται. Είναι ανέκφραστο (σπάνια κλαίει), γλωσσική ανεπάρκεια. Έχει έντονη επιθυμία για μονοτονία & ομοιομορφία. Έχει ανωμαλίες στην οπτική αντίληψη – δεν προτιμά να χρησιμοποιεί όραση & ακοή. Εμφανίζεται από τη νηπιακή ηλικία. Οφείλεται σε δυσλειτουργία του δικτυωτού συστήματος του εγκεφάλου. Η θεραπεία αποβλέπει στη βελτίωση συμπεριφοράς. Προσπάθεια να ασκηθεί το παιδί σε κοινωνικές δεξιότητες. Βασίζεται στο πρότυπο της συντελεστικής ενίσχυσης του Skinner (αμείβουμε τις επιθυμητές μορφές συμπεριφοράς, αγνοούμε τις ανεπιθύμητες). Υψηλός Δείκτης Νοημοσύνης & γλωσσική ικανότητα ως αξιοποιήσιμα στοιχεία. Η ταμπέλα οδηγεί σε ένα κλίμα απαισιοδοξίας που οδηγούν σε ένα θεραπευτικό μηδενισμό.

ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΟ ΠΑΙΔΙ-ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ (1)
Ο όρος σημαίνει να υποκύπτεις στις απαιτήσεις της ομάδας. Για να καταλάβουμε ποιο είναι το υποτακτικό παιδί πρέπει να απαντήσουμε τα ερωτήματα: σε ποιον συμμορφώνεται, πόσο συχνά, κάτω από ποιες συνθήκες. Η συμμόρφωση φαίνεται να είναι, δεν είναι, κληρονομική. Εάν η συμμόρφωση επηρεάσει την ψυχική υγεία του παιδιού, εξαρτάται από την έκτασή της (μπορεί να νιώσει αγωνία για να ικανοποιήσει τους άλλους, ενοχές εάν είναι σε αντίθεση με τις αξίες της οικογένειας). Στην κοινωνία είναι απαραίτητος ένας ελάχιστος βαθμός συμμόρφωσης – φτάνει στα όρια υπερβολής όταν υπακούμε στην γνώμη των άλλων ακόμα κι αν είναι ολοφάνερα λάθος π.χ. απαντήσεις μαθητών σε μια ερώτηση. Το σχολείο πολλές φορές επιθυμεί την πλήρη συμμόρφωση. Υπάρχουν λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στην έκφραση και τη συμμόρφωση.

Αναφέρονται 4 επίπεδα συνειδητοποίησης της αντίστασης που νιώθει το άτομο καθώς συμμορφώνεται: έκδηλη, παρασιωπημένη, αποκρυπτόμενη, ανομολόγητη. Η πλήρης είναι όταν συμφωνείς εξωτερικά (στους άλλους) και εσωτερικά (το πιστεύεις εν τέλει κι εσύ). Η πίστη του παιδιού στις ικανότητες δεξιότητες, η εμφάνιση, ο σωματότυπος, η αποδοχή από την ομάδα, η ταύτιση με το γονέα (εάν π.χ. ο γονέας είναι παθητικός) επηρεάζει τη συμμόρφωση. Άκρατη μορφή συμμόρφωσης αποτελεί η τυφλή αφοσίωση (φανατικός οπαδός – τότε η ομάδα προσκόλλησης γίνεται μέρος του εαυτού μας). Έννοιες συναφείς με τη συμμόρφωση είναι η μεροληψία (θετική φορά) και η προκατάληψη (αρνητική φορά – απέχθεια σε κάθε τι ξένο, συμβιβάζει στο μυαλό του εντελώς συγκρουόμενες ιδέες).

Οι πολλές προκαταλήψεις σημαίνουν υπεραπλούστευση (άσπρο – μαύρο). Πολλές από τις πηγές της προκατάληψης είναι ασυνείδητες, δεν είναι έμφυτες. Το παιδί στο 5ο έτος έχει αρκετά καθαρή αντίληψη της κοινωνικής του ταυτότητας. Μαθαίνει ότι δεν μπορεί να εκδηλώνει ανοιχτά την επιθετικότητά του. Μαθαίνει να μειώνει το άγχος και την ενοχή χρησιμοποιώντας μηχανισμούς άμυνας. Ένας μηχανισμός είναι η μετατόπιση (του μίσους για το πραγματικό και άρα απαγορευμένο αντικείμενο σε ένα ουδέτερο ερέθισμα (μπορεί να είναι και ένα αδύναμο άτομο ή κάποιος με διαφορετικά ήθη, μέλος μιας μειονότητας). Άλλος μηχανισμός η προβολή (προβάλλουμε καταπιεσμένες αντικοινωνικές παρορμήσεις μας π.χ. λαγνεία, βία σε περιθωριακές ομάδες, για να μετριάσουμε τα συναισθήματα άγχους και ενοχής).

Άλλος μηχανισμός ο ανιμισμός (τάση αν ανάγουμε τα γεγονότα στη σκόπιμη δραστηριότητα μιας ανθρώπινης ή υπεράνθρωπης βούλησης (το κακό αποδίδεται στη μοχθηρία ή στη δράση κάποιας ομάδας) Το άτομο που έχει προκαταλήψεις δεν ολοκληρώνεται ως προσωπικότητα. Συνήθως εκδηλώνουν έντονα συναισθήματα ανεπάρκειας, κατωτερότητας και ανασφάλειας μαζί με μια τάση τυφλής υπακοής στην εξουσία. Ως ένα σημείο ξεπηδά από την άγνοια. Σύμφωνα με τον Allport μπορεί να είναι ψυχολογικό δεκανίκι. Είναι σχετικά νέες ή επιφανειακά μαθημένες συνήθειες σκέψης και πράξης και άρα όχι πολύ δύσκολο να τροποποιηθούν.

Οι στάσεις μοιάζουν με απλές θεωρίες με τις οποίες ερμηνεύουμε τον κόσμο γύρω μας. Οι στάσεις έχουν τέσσερις λειτουργίες: α) τη γνωστική (πλαίσιο αναφοράς για να ερμηνεύουμε τη ζωή με βολικό για εμάς τρόπο), β) την προσαρμοστική ή ωφελιμιστική (προσπαθώντας να αποκομίσουμε μεγαλύτερες αμοιβές από το περιβάλλον π.χ. το σχολείο ή την ομάδα), γ) τη δηλωτική της αυταξίας (για να επιβεβαιώσει την ταυτότητα, το γόητρο και τη θέση του στον κόσμο, δ) ένα στοιχείο αμυντικού μηχανισμού του Εγώ (ενεργοποιείται όταν το άτομο χρειάζεται να προστατεύσει την αυτοεικόνα του).

ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΦΟΒΟΙ (1) Φόβος είναι η συναισθηματική αντίδραση σε κάποιον ή αναμενόμενο κίνδυνο. Συνηθισμένη αντίδραση η τάση για φυγή, ενώ στο θυμό η επιθετικότητα. Θεωρείται ως φυσική αντίδραση, χρήσιμη για την προσαρμογή. Θέτει τον ψυχοσωματικό οργανισμό σε κατάσταση συναγερμού. Συναφείς αντιδράσεις και το άγχος, που είναι αντιδράσεις φόβου όταν η πηγή είναι αόριστη. Ενώ ο φόβος είναι μια σφοδρή και έντονη αντίδραση, το άγχος είναι γενικευμένο συναίσθημα. Οι ακραίες και μόνιμες αγχώδεις καταστάσεις αποτελούν τις ψυχονευρώσεις. Οι φοβίες είναι έντονοι και αδικαιολόγητοι φόβοι. Τα παιδιά έχουν εγγενείς ενστικτώδεις φόβους για συγκεκριμένα ερεθίσματα (για τα φίδια, το σκοτάδι, τους ήχους, τα υπερφυσικά όντα). Όσο μεγαλώνουν διαφοροποιείται (λιγοστεύει) ο αριθμός και τα είδη των καταστάσεων που τους προκαλούν. Στις μικρές ηλικίες υπάρχει συνάφεια νοημοσύνης και αριθμού φόβων (όσο πιο υψηλός ο Δ.Ν. τόσο περισσότεροι φόβοι).

ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΦΟΒΟΙ (2) Πηγές δημιουργίας αντιδράσεων φόβου είναι η άμεση εμπειρία, η τοποχρονική συνεξάρτηση (σύνδεση με άλλο ερέθισμα σε άλλο χρόνο & τόπο), η παρατήρηση & μίμηση προτύπων, η μετατόπιση (προς άλλο υποκατάστατο). Οι γονείς δεν πρέπει να αφήνουν σκόπιμα απαρατήρητους τους φόβους του παιδιού, όταν τους διακωμωδούν ή όταν τιμωρούν. Πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί στο διάλογο, να διδάσκουν τεχνικές αντιμετώπισης του φόβου, να γνωρίζουμε στο παιδί το φοβικό αντικείμενο, να ενημερώνουμε το παιδί για κάθε νέο που θα του παρουσιαστεί, να χρησιμοποιούμε τη χωροχρονική συνεξάρτηση για να συνδέσουμε θετικά συναισθήματα, να ελέγχουμε τους δικούς μας φόβους.

ΠΑΙΔΙΚΟΙ ΦΟΒΟΙ (3) Προβλήματα ύπνου
Υπάρχουν διάφορες μορφές: α) ελάσσονες διαταραχές όπως παραμιλητό, αϋπνία, υπνοβασία, τρίξιμο δοντιών, πρόωρο ξύπνημα, ανήσυχος ύπνος – εάν θα μας ανησυχήσει εξαρτάται από το βαθμό σοβαρότητας, υπάρχουν διάφορες τακτικές από τελείως φιλελεύθερες μέχρι τιμωρητικές β) νυχτερινοί εφιάλτες (συνήθως μετά από εμπειρίες αποχωρισμού από τη μητέρα), γ) ενύπνιοι τρόμοι (π.χ. κάποιο όνειρο – χρειάζεται προσεκτική παρατήρηση για το τι τρομάζει το παιδί), δ) φόβος για το σκοτάδι (η μεγαλύτερη ευθύνη των γονέων – χρειάζεται θετική ενίσχυση), ε) νυχτερινή ενούρηση και εγκόπρηση (χρειάζεται άσκηση στον έλεγχο σφιγκτήρων – σπουδαίο μέρος της κοινωνικοποίησης και ευαίσθητη φάση της παιδικής ηλικίας, αποτελεί σύμπτωμα άγχος και μπορεί να υπάρχει παλινδρόμηση).

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΦΗΒΟΥ (1)
Με τον όρο συναισθηματική ανάπτυξη αναφερόμαστε στην κατάσταση του ατόμου και σε όλα τα φαινόμενα που τη συνοδεύουν. Η γνωστική ανάπτυξη (μετράται με τεστ νοημοσύνης) και η συναισθηματική (μετράται με τεστ προσωπικότητας) συνιστούν τις δύο κύριες όψεις του αναπτυσσόμενου ψυχικού οργανισμού. Ο όρος συναίσθημα αναφέρεται στις χαρές, λύπες, συγκινήσεις, αγάπες, μίση και άλλα πάθη που πλημμυρίζουν την ψυχή μας. Το συναίσθημα είναι βαθύ και ανερμήνευτο. Είναι ένα είδος βαρόμετρου για την ψυχική μας κατάσταση. Ο συναισθηματικός κόσμος του ανθρώπου οικοδομείται και οργανώνεται προοδευτικά. Η συναισθηματική ζωή του εφήβου είναι έντονη.

Φόβος: δυσάρεστο συναίσθημα, μπροστά σε έναν πραγματικό ή όχι κίνδυνο. Δεν είναι έμφυτος. Ανησυχία: δεν μπορούν να αναπαυθούν, διότι πιστεύουν ότι κάτι κακό θα συμβεί. Άγχος: υπερβολική ανησυχία, έντονη αγωνία, ανασφάλεια. Νεύρωση κατά την οποία το άτομο απειλείται από άγνωστους και αόριστους κινδύνους. Αγωνία: απροσδιόριστος, ακαθόριστος, έντονος φόβος χωρίς συγκεκριμένο αντικείμενο. Όταν προσδιοριστεί πρόκειται για φόβο. Όταν η αγωνία μετατρέπεται σε φόβο ορισμένων πραγμάτων ομιλούμε για φοβίες, δηλαδή για αδικαιολόγητους φόβους.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διαλύουν τους φόβους και ανησυχίες των εφήβων. Μεγαλύτερη συχνότητα του φόβου κατά την ηλικία των 12 ετών, μετά κάμπτονται, αλλά δεν εξαφανίζονται. Ο έφηβος που φοβάται αισθάνεται κόπωση, έλλειψη συγκέντρωσης, χάνει το θάρρος του, απελπίζεται, παραλύει. Έρευνα του Βάμβουκα (1978) έδειξε ότι η μεγαλύτερη συχνότητα φόβων είναι η εξής: σκοτάδι, μοναξιά, ατυχήματα, σχολείο, ζώα, ασθένειες, εφιάλτες, μέλλον, άνθρωποι, θάλασσα, κακία, γονείς, φυσικές καταστροφές, πόλεμος, κακοποιοί, φωτιά, κενό, θάνατος, γηρατειά, έρωτας.

Αγάπη: εκδήλωση στοργής και αφοσίωσης. Αντίθετο συναίσθημα είναι το μίσος. Ισχυρό συναίσθημα, είναι η θετική στάση απέναντι στα προβλήματα της ζωής. Ενώνει το εγώ με τους άλλους. Εμφανίζεται από τον 8ο μήνα. Ο έφηβος νιώθει έντονα συναισθήματα αγάπης. Επιθυμεί άλλους τρόπους εκδήλωσης (π.χ. όχι χάδια, χειρονομίες). Η αγάπη του εφήβου εκτρέπεται. Γίνεται εγωιστής, φίλαυτος και αδιάφορος και ενδιαφέρεται για τον εαυτό του (νάρκισσος). Φιλία: έντονο συναίσθημα. Από το 12ο έτος ο φίλος θεωρείται εκλεκτό πρόσωπο. Η φιλία είναι απαραίτητη για την ηθική και κοινωνική ανάπτυξη του εφήβου. Η φιλία των εφήβων στηρίζεται στην εντιμότητα και η αλληλεγγύη. Συχνά επιζητεί τη φιλία ατόμων που τον γοητεύουν, όπως ο Δάσκαλος – οι σχέσεις αυτές δεν έχουν καλό τέλος.

Έρωτας: συνδέεται με την αγάπη και τη φιλία. Υπάρχει και η σεξουαλική έλξη και η τρυφερότητα. Το θέμα του έρωτα πρέπει να απασχολήσει εκπαιδευτικούς και γονείς. Να ενημερώνεται ο έφηβος για τη σεξουαλική αγωγή και υγεία επίσημα, όχι ανεπίσημα από φίλους. Υπαρξιακό κενό: έντονο συναίσθημα. Tα ζητήματα αυτά διαπραγματεύεται η Ψυχολογία του Βάθους (Frankl). Δεν απορρίπτει άλλες ψυχοθεραπευτικές θεωρίες (Freud, Adler, Jung). Αναφέρει ότι ο σημερινός άνθρωπος πάσχει από συναίσθημα απουσίας νοήματος στη ζωή, άδειος εσωτερικά. Αυτό δημιουργεί θλίψη, κατάθλιψη, κλείσιμο, απομόνωση. Συναντάται σε όλους τους ανθρώπους, κυρίως νέους, άνεργους & συνταξιούχους. Αίτια: ελεύθερος χρόνος, αυτοματισμός, απώλεια ασφάλειας του ενστίκτου & παραδόσεων, έλλειψη νοήματος από τη ζωή & κλονισμός της πίστης στις αξίες.

Στο υπαρξιακό κενό, ως θεραπεία, εισάγει τη Λογοθεραπεία, δηλαδή τον προσανατολισμό του πάσχοντος ατόμου προς το Λόγο, ώστε να μπορέσει να δει το πλήθος των δυνατοτήτων του νοήματος και των αξιών της ζωής. Οι αξίες δεν διδάσκονται, αλλά βιώνονται. Η διαφορά του με τον Freud είναι ότι πιστεύει πως εκείνο που καθορίζει τους σκοπούς είναι το Εγώ και όχι το Αυτό. Επίσης δεν αποδίδει στο σεξ τη σπουδαιότητα που δίνει ο Freud. Πιστεύει επίσης ότι στη θεραπεία του υπαρξιακού κενού βοηθά η καλλιέργεια του θρησκευτικού συναισθήματος. Πίσω από τη συνείδησή μας υπάρχει ο Θεός, που είναι πάντα αόρατος. Διακρίνει τρία επίπεδα στην ανθρώπινη ύπαρξη: το σωματικό, το ψυχικό και το πνευματικό. Αναπτύσσει δύο νόμους: α) όταν προβάλλουμε ένα αντικείμενο σε διαφορετικούς χώρους, παίρνουμε διαφορετικές εικόνες & β) διάφορα αντικείμενα στον ίδιο χώρο μπορεί να δώσουν όμοιες εικόνες. Πιστεύει στην ελευθερία του ανθρώπου.

Πολλοί νέοι αντιμετωπίζουν το συναίσθημα του υπαρξιακού κενού. Αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη νοήματος στη ζωή τους. Ο νέος πρέπει να πιστεύει σε ζωή με νόημα. Πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσει ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι ελεύθερος και υπεύθυνος. Σημαντικός ο ρόλος του εκπαιδευτικού μέσα από τη φιλική προσέγγιση ώστε ο έφηβος να μη χάσει τον προσανατολισμό του. Ποια ψυχοπαιδαγωγικά μηνύματα μας φέρνει η θεωρία του Frankl;

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (1)
Ο χρονικός προσδιορισμός της εφηβείας είναι δύσκολος κι εξαρτάται από το είδος της κοινωνίας, είναι ζήτημα τόπου και χρόνου. Σαφώς η βιολογική και νοητική ανάπτυξη έχουν ολοκληρωθεί στο 18ο έτος. Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά της εφηβείας: βιοσωματικά (ραγδαίες αλλαγές στο σώμα), νοητικά (εμφάνιση αφαιρετικών νοητικών πράξεων, η σκέψη κινείται στο χώρο του πιθανού, συναισθηματικά (θυμική αναστάτωση), κοινωνικά (προσπάθεια να κόψει τον ομφάλιο λώρο).

Την περίοδο της τυπικής λειτουργικής σκέψης οι έφηβοι αποκτούν 4 βασικές γνωστικές ικανότητες: α) να χρησιμοποιούν υποθετικό – παραγωγικό συλλογισμό, β) να σκέπτονται επαγωγικά, γ) να στοχάζονται δ) να χρησιμοποιούν την προτασιακή λογική Ο έφηβος πρόθυμα υιοθετεί τη γλώσσα της εφηβικής κουλτούρας.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (3) Σύγχυση ταυτότητας: σύμφωνα με τον Erikson υπάρχουν τέσσερα προβλήματα που σχετίζονται με αυτή: α) της οικειότητας (να δημιουργεί στενές σχέσεις), β) της προοπτικής του χρόνου (να δει τον εαυτό του μέσα σε ένα ρεαλιστικό χρονικό πλαίσιο), γ) της φιλοπονίας (χρησιμοποίησης των δυνάμεων με παραγωγικό τρόπο,) δ) της αρνητικής ταυτότητας (την επιλέγουν επειδή απορρίπτουν τις αξίες των άλλων). Εφηβεία – Γονείς: πολλές συγκρούσεις. Ο έφηβος επιθυμεί να του φέρονται ως ενήλικα. Οι γονείς φοβούνται ότι κάτι κακό θα συμβεί, τον υποτιμούν.

Ηθικές τυπολογίες: Havigharst – Taba: αντικοινωνικός, υποτασσόμενος, προσαρμοστικός, αυτοκατευθυνόμενος. Wright: αμοραλιστής, συμμορφούμενος, αυταρχικός, συλλογικός, ευσυνείδητος, αυτόνομος - αλτρουιστικός. Εστιακή θεωρία (Coleman): ο έφηβος πρέπει να προσαρμοστεί, να δημιουργήσει σχέσεις. Πιστεύει ότι στην εφηβεία υπάρχουν προκλήσεις στις οποίες το άτομο εστιάζει την προσοχή του, αλλά το επίκεντρο αλλάζει. Κοινωνικοποίηση του εφήβου: σημασία έχουν η οικογένεια, το σχολείο, το κοινωνικό περιβάλλον, οι συνομήλικοι.

Αυτοαντίληψη – αυτοεκτίμηση Η αυτοαντίληψη αποτελεί το σύνολο των πεποιθήσεων του ατόμου για τον εαυτό του. Προσδιορίζεται από την αυτοεικόνα μέσω της οποίας αυτο- περιγράφεται και την αυτοεκτίμηση μέσω της οποίας εκφράζει τη γενικότερη συνολική προσωπική κρίση για τον εαυτό. Η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από το βαθμό επίτευξης των στόχων που θέτει το άτομο, ανάλογα με τις προσδοκίες του. Περιλαμβάνει τρία στοιχεία: το αξιακό – βουλητικό (κύρος), το γνωστικό (εκτίμηση ικανοτήτων), το συγκινησιακό (αυτοσεβασμός). Παράγοντες διαμόρφωσης αυτοαντίληψης: φύλο, σχολική επίδοση, κοινωνική ένταξη, φυσική εμφάνιση, κοινωνική αποδοχή.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΦΗΒΩΝ ΜΕ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ (1)
Η δημιουργική μάθηση απαιτεί δασκάλους ικανούς να αναπτύσσουν θερμές, ουσιαστικές, θετικές συναισθηματικές σχέσεις με τους μαθητές τους χωρίς σύγχυση ρόλων και στόχων. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας στη σχέση Δασκάλου – Μαθητή εκφράζονται οι εσωτερικές και εξωτερικές εκφράσεις του εφήβου. Στην πρώτη φάση της εφηβείας (ήβη – βιολογικό φαινόμενο) ο έφηβος αισθάνεται αλλαγές που ξεπερνούν την ικανότητά του να τις ελέγχει. Παλινδρομεί με προηγούμενα στάδια ανάπτυξης για να εξισορροπήσει το άγχος του, γι’ αυτό έχει ασταθή συμπεριφορά και διάθεση (ονειροπόληση, προσοχή στο σώμα, αναζήτηση ταυτότητας).

Στη δεύτερη φάση της εφηβείας (πέρασμα στο Λύκειο) κυριαρχούν οι στόχοι της διαμόρφωσης ταυτότητας και αποδέσμευσης από τους γονείς. Υπάρχει άγχος και αμφιθυμία, σύγκρουση με την εξουσία και τους γονείς, ιδεολογικές φιλίες. Οι σχέσεις Εφήβου και Δασκάλου αναπτύσσονται και προσδιορίζονται (επηρεάζονται) μέσα σε ένα πλαίσιο που διαμορφώνουν οικογένεια, σχολείο, κοινωνία. Π.χ. αν μια οικογένεια είναι αυταρχική ο έφηβος εκτονώνει το κλίμα σύγκρουσης στο σχολείο. Ο Δάσκαλος και το σχολείο επηρεάζουν τον αυριανό ενήλικο σε αρκετές ανάγκες. Ο έφηβος προσπαθεί να προσεταιριστεί το Δάσκαλο και να φτιάξει μαζί του μια αποκλειστική σχέση. Έχει υψηλές προσδοκίες από το Δάσκαλό του. Άλλοι έφηβοι δυσκολεύονται να εμπιστευτούν μια σχέση με το Δάσκαλο.

Οι εκδηλώσεις ποικίλουν από παιδικότητα μέχρι υπευθυνότητα. Υπάρχουν συναισθηματικές μεταπτώσεις. Ο έφηβος επειδή νιώθει ευάλωτος και τρωτός γίνεται απόλυτος. Κατά την πορεία απεξάρτησης από τους γονείς αναζητά αξίες και προσδοκά ότι ο Δάσκαλος θα είναι συμπαραστάτης. Δεν πρέπει ο Δάσκαλος να θεωρηθεί ιδανικό πρότυπο ταύτισης, γιατί σύντομα ο μαθητής θα απογοητευτεί. Ο Δάσκαλος πρέπει να βοηθήσει τον έφηβο να ελέγξει τις φαντασιώσεις του μέσα από την πραγματικότητα της σχέσης μαζί του. Η επαναστατικότητα που διακρίνει τον έφηβο πρέπει να βρει πρόσφορο έδαφος στο σχολείο χωρίς να φτάσει στην υπερβολική επιτρεπτικότητα. Η έκφραση των συναισθηματικών καταστάσεων των εφήβων περνά μέσα από το σώμα και τη δράση. Υπάρχει ανάγκη στον έφηβο να ανήκει σε μια ομάδα.

ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΑΡΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑ (1)
Μέτρα για την αποτελεσματικότερη πρόληψη ψυχολογικών προβλημάτων: ενημέρωση του κοινού, βιοϊατρική & βιο-γενετική έρευνα, παρέμβαση σε περιόδους κρίσεως (ψυχικές διαταραχές γονέων, διαλυμένες οικογένειες, γονείς στο νοσοκομείο, απουσία πατέρα, η μητριά και ο πατριός, εισαγωγή παιδιού σε ίδρυμα, θάνατος στην οικογένεια και η θλίψη του παιδιού, απροσδόκητες σεξουαλικές εμπειρίες, π.χ. αποπλάνηση, σωματικές βλάβες) Υπάρχουν και άλλοι ευαίσθητοι τομείς: σειρά γέννησης στην οικογένεια που μπορεί να επηρεάσουν το παιδί. Το πρωτότοκο παιδί μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω γονεϊκής απειρίας και φόβων που συχνά καταλήγει σε υπερπροστασία. Σύμφωνα με τον Fromme κίνδυνος για το παιδί είναι η τάση μητέρας να επενδύει τα πάντα στη μητρότητα. Δεν είναι ο μόνος ρόλος, δεν πρέπει να ασχολούνται με το παιδί όλη την ώρα, ούτε να τα περιμένουν όλα από αυτό.

Μεσαίο παιδί: πιο ανεξάρτητο, δυσανασχετεί με τα προνόμια του μεγαλύτερου, συνθλίβεται ανάμεσα στο πρώτο και το τρίτο. Μπορεί να γίνει είτε απαιτητικό είτε ντροπαλό & συνεσταλμένο. Διαφορά ηλικίας παίζει μεγάλο ρόλο στον τρόπο μεταχείρισης γονέων. Το υστερότοκο παιδί είναι παραχαϊδεμένο & κακομαθημένο με αποτέλεσμα να εκδηλώσει εγωκεντρική συμπεριφορά. Το μοναχοπαίδι είναι ξεχωριστή περίπτωση. Πλεονεκτήματα: χρησιμοποιεί τους γονείς ως πρότυπο έτσι είναι πιο ώριμο. Μείωση κοινωνικής ανάπτυξης σε απομονωμένο περιβάλλον.

Σύμφωνα με τον Freud η ψυχική υγεία είναι η ικανότητα του ανθρώπου να εργάζεται και να αγαπά αποτελεσματικά. Όλοι οι γονείς επιθυμούν για τα παιδιά τους ευτυχία και φρόνηση. Αρκεί να μην πιστέψουν τα παιδιά ότι θα ζήσουν σε έναν ρόδινο κόσμο. Άλλο κοινωνικό ιδεώδες είναι η φρόνηση. Να είναι ευφυής, να έχει ευστροφία, οξεία αντίληψη, ικανότητα βαθύτερης κατανόησης των πραγμάτων, να ξέρει ποια είναι η ενέργεια που πρέπει να κάνει για να είναι αποτελεσματικό Σύμφωνα με τον Rogers η καλή ζωή δεν είναι τίποτα άλλο από συναρπαστική, εμπλουτισμένη, αποδοτική, γεμάτη νόημα, η διαδικασία του γίγνεσθαι. Σύμφωνα με τον Fromm αλλοτρίωση είναι η πνευματική κατάσταση κατά την οποία το άτομο βιώνει τον εαυτό του ως κάτι ξένο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Dreikurs, R. (1995). Ενθαρρύνοντας το Παιδί στη Μάθηση, μτφρ. Α. Κουτοσιάνου. Αθήνα: Θυμάρι. Fontana, D. (1996). Ο Εκπαιδευτικός στην Τάξη, μτφρ. Μ. Λώτη. Αθήνα: Σαββάλας. Ματσαγγούρας, Η. (2008). Η Σχολική Τάξη. Αθήνα: Μ. Γρηγόρης. Ματσαγγούρας, Η. (2000β). Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία. Αθήνα: Μ. Γρηγόρης. Ματσαγγούρας, Η. (2000α). Στρατηγικές Διδασκαλίας. Αθήνα: Gutenberg. Πυργιωτάκης, Ι. (1999). Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 47

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
Τέλος Ενότητας

Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια

Είσοδος

Σύνδεση μέσω των κοινωνικών δικτύων:

Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "Θέματα Παιδαγωγικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια