ΛΕΙΨΙΣΤΑ-ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ: ΤΑ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ

ΛΕΙΨΙΣΤΑ-ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ: ΤΑ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ
Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη, η οποία αρχικά να εξελίχθηκε σε Λεψίνη και στη συνέχεια Λεψίστα. • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα της Πτολεμαΐδας έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες σε βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας) εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειψίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων η ονομασία της πόλης ως Ανασελίτζας». • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

Υπήρξε επίσης έδρα δικαστικής αρχής.
Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β’, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και κατέστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά και διοικητικό κέντρο της περιοχής . Προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους την αποκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε επίσης έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων αύξησε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,
Στο τέλος του 17ου αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου, από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. O Mητροπολίτη Αλέξανδρος Λάσκαρης, δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα, για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1897 αναφέρεται ως «χωρίον Λαψίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν ονομαζόταν «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου και Σιατίστης». • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

Η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης. Μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη, Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειψίστη και στην επαρχία το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΛΕΙΨΙΣΤΑΣ ΣΕ ΝΕΑΠΟΛΗ
Στην κωμόπολη της Λειψίστης το συγκροτήθηκε τοπική επιτροπή των κατοίκων για να αποφασίσουν τη νέα ονομασία της πόλης και να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο. Πρόεδρος της 13μελούς επιτροπής ήταν ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Ευστράτιος Αραμπατζής Στην κωμόπολη της Λειψίστης η συγκροτηθείσα τοπική επιτροπή των κατοίκων περιελάμβανε 13 μέλη προερχόμενα από το ταμείο εκπαιδευτικής προνοίας, την εκκλησιαστική επιτροπή και την τοπική αυτοδιοίκηση. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Ευστρ. Αραμπατζής. H μετονομασία της Λειψίστας σε Νεάπολη Το ερωτηματολόγιο και οι απαντήσεις από την επιτροπή στα οκτώ ερωτήματα δημοσιεύεται σε φωνογραφημένο αντίγραφο σε άλλη σελίδα. Δυστυχώς στο σχετικό έντυπο υπάρχουν μόνο οι υπογραφές των μελών, αλλά δεν αναγράφονται ονόματα ώστε να γνωρίζουμε την πλήρη σύνθεση της επιτροπής. Από τις υπάρχουσες υπογραφές αναγνωρίστηκαν εννέα μέλη: Ευστρ. Αραμπατζής (πρόεδρος), Γ. Χασιώτης, Δ. Τσιρώνης Λ. Μαυροματόπουλος, Χρ. Χρυσόπουλος, Γ. Μαυρομματόπουλος, Αχ. Φιρτινίδης,, Κ. Ατζάρης, Νικ. Σαββίδης και πιθανώς (με κάθε επιφύλαξη) Στ. Χρυσαφόπουλος και Αρ. Κεραμάρης. Οι απαντήσεις της τοπικής επιτροπής στο έντυπο του ερωτηματολογίου είναι χειρόγραφες. Για την διευκόλυνση της ανάγνωσής τους τις παραθέτουμε κατωτέρω δακτυλογραφημένες με έντονα γράμματα και με ιδιαίτερη γραμματοσειρά. Όνομα χωρίου: Λειψίστa. Νομός: Κοζάνης. Επαρχία: Ανασελίτσης. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΙΝ Τι σημαίνει η ονομασία αύτη: Σημαίνει καλό ψωμί. Ποία η ιστορία του γωρίου και γιατί ωνομάσθη ούτω; Ωνομάσθη ίσως από τη σλαβική λέξιν λεπ = ψωμί. Όνομα κοινότητος εις την οποίαν υπάγεται: Λειψίστης. Υπάρχει κανέν μνημείον ή αργαιότης πλησίον; Υπάρχει βρύσις φέρουσα το όνομα Περδίκκη, πώς και πόθεν άγνωστον δι' ημάς. Ποία τα σπουδαιότερα προϊόντα του χωρίου και με τι ασχολούνται οι κάτοικοι: Καπνός και δημητριακά. Γεωργοί και καπνοπαραγωγοί. Υπάργει καμμία παλαιά παράδοσις του γωρίου; Όχι Έχει κανέν ιδιαίτερον γαρακτηριστικόν η θέσις; λ.χ. σχήμα, νερά πολλά, δένδρα κλπ. Έχει λiav καλή, τοποθεσίαν ωραίαν και υδατα αρκετά. Ποίαν ονομασίαν προτιμούν οι κάτοικοι δια το χωρίον τους και διατί προτιμούν αυτήν; Καλλιθέαν δια ψήφων 7, διότι έχει ωραίαν θέαν, τοποθεσίαν γραφικήν και ύδατα αρκετά προς στολισμόν της κωμοπόλεως. Ποία η πατρίς των κατοίκων, δηλ του παλαιού γωρίου των, προκειμένου περί γωρίων προσφυγικών εν το συνόλω ή κατά το πλείστον; Ίμερα Πόντου - Aiτσε- Μπουνάρ και Δε-μερτζίκ Μ. Ασίας. Νέα Ίμερα δια ψήφων 6, διότι μέρος των προσφύγων, ήτοι το 1/3, προέρχεται εκ της Iμέρας του Πόντου. Το παραπάνω ερωτηματολόγιο συμπληρωμένο με τις απαντήσεις και υπογεγραμμένο από τα 13 μέλη της επιτροπής εστάλη στον νομάρχη Κοζάνης στις , όπως φαίνεται από το υπ' αρ.779 διαβιβαστικό έγγραφο της κοινότητας Λειψίστης. Κανένα από τα δύο προταθέντα ονόματα, Καλλιθέα και Νέα Ίμερα, όπως ήταν φυσικό, δεν έγινε αποδεκτό. Το πρώτο γιατί ήταν σύνηθες και προτεινόμενο από πολλούς (σήμερα σ' όλη τη χώρα πάνω από 35 οικισμοί ή συνοικισμοί φέρουν το όνομα Καλλιθέα). Το δεύτερο γιατί, όπως προαναφέρθηκε, αντιπροσώπευα μόνο ο 1/3 των κατοίκων της κωμόπολης. Ως εκ τούτου ζητήθηκε 1 από την κοινότητα να επανέλθει < με νέες προτάσεις. Αυτή τη φορά < η επιτροπή των κατοίκων πρότεινε και πάλι δυο ονόματα, Νεάπολις και Αλεξάνδρεια, όπως προκύπτει από τον πίνακα μετονομαιστέων ξενοφώνων Συνοικισμών ' Νομού Κοζάνης με ημερομηνία σύνταξης 25 Μαρτίου Η νομαρχιακή επιτροπή εισηγήθηκε το «Νεάπολις». Αυτό υιοθετήθηκε τελικά από την επιτροπεία τοπωνυμιών της Ελλάδος, με σχετική γνωμοδότηση προς το υπουργείο εσωτερικών ώστε να εκδοθεί το διάταγμα της 11ης Σεπτεμβρίου 1928 για τη μετονομασία της κωμόπολης, το οποίο δημοσιεύθηκε στο υπ' αρ. 193 φύλλο της Κυβερνήσεως. Λίγες μέρες αργότερα η νομαρχία Κοζάνης με το υπ'αρ' 9982/ 8'1 Οκτωβρίου 1928 έγγραφο γνωστοποίησε και επίσημα στην κοινότητα το νεο της όνομα με υπόμνηση όλων των απαραίτητων ενεργειών που έπρεπε να γίνουν εκ μέρους της για την υλοποίηση της μετονομασίας, όπως η αλλαγή των σφραγίδων, ενημέρωση των τοπικών συλλόγων και συνεταιρισμών, ενημέρωση των κατοίκων κλπ. Σχολιάζοντας τις απαντήσεις της επιτροπής μας κάνει εντύπωση πως ούτε στο πρώτο ούτε και το τρίτο ερώτημα γίνεται κάποια αναφορά στην αρχαίομακεδονική πόλη Λεβαίη που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Λειψίστας. Αυτό ήταν γνωστό σε ορισμένα τουλάχιστον μέλη της επιτροπής. Στο εκδοθέν το έτος 1928 Λεύκωμα του τοπικού γεωργικού συνεταιρισμού «Η ΚΥΨΕΛΗ» και συγκεκριμένα στη σελίδα 3, όπου επιχειρείται μια συνοπτική σκιαγραφία της Νεάπολης, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Είναι (η Λειψίστα) η αρχαία Λεβαίη της Επαρχίας Ελίμειας». Συντάκτης του Λευκώματος υπήρξε ο τότε πρόεδρος του συνεταιρισμού Γεώργ. Μαυρομματόπουλος, ο οποίος συμμετείχε και στην τοπική επιτροπή των κατοίκων, όπως επίσης συμετεί- χε και ο διευθυντής του συνεταιρισμού Χρ. Χρυσόπουλος, ως μέλος του ταμείου εκπαιδευτικής προνοίας. Βέβαια στην επαναληπτική τους πρόταση τα μέλη της επιτροπής συνέδεσαν την περιοχή με το αρχαίο παρελθόν της προτείνοντας «Αλεξάνδρεια» αντί του «Λεβαία». Προέταξαν, όμως, το «Νεάπολις» ως πρώτη επιλογή, το οποίο τελικά εγκρίθηκε να αποτελέσει το νέο όνομα της κωμόπολης. Αριστερά η παλαιά και δίπλα η νέα κοινοτική σφραγίδα, όπως αποτυπώθηκαν σε έγγραφα της κοινότητας στις 7/12/1927 και 13/03//1931 αντίστοιχα Ο και επί μια εικοσαετία καθηγητής στο γυμνάσιο Τσοτυλίου Κ. Αγγελής ο οποίος σε σχετική ετυμολογική του έρευνα αναφέρει ότι «η αρχαία Λεβαίη λανθάνει εις την σημερινήν Λεψίσταν ή Νεάπολιν....» στο εκδοθέν το 1930 ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ με τίτλο «Καταγωγή της δυναστείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου» γράφει, τον Ιανουάριο του 1929, μεταξύ των άλλων τα εξής: Ευχής έργον θα ή τον, αν η πόλις Λεψίστα, ή Νεάπολις νυν μετονομασθείσα ως κατοικηθείσα νεωστί ως επί το πλείστον υπό νέων κατοίκων, προσφύγων μετά την ανταλλαγήν, αν ελάμβανε το όνομα της αρχαίας Λεβαίης, όπερ θα υπενθύμιζεν ημίν την ιστορίαν της αρχαίας ταύτης πόλεως της Αυτ. Μακεδονίας...». Καταλήγοντας ο Κ. Αγγελής προτείνει: «Αλλ' εάν τούτο νυν είναι αδύνατον καλόν θα ήτον η επαρχία να ελαμβανε το όνομα από της πόλεως ταύτης και να εκαλείτο αύτη «επαρχία Λεβαίης» αντί του νυν εν χρήσει «Ανασελίτσης ». Δεν είχε γίνει βέβαια ακόμη γνωστό ότι ένα μήνα πριν διατυπώσει την πρότασή τοι αυτή ο καταγόμενος από τη Βλάστη καθηγητής, η επαρχία μετονομάσθηκε ήδη σε επαρχία Βοΐου. Σύμφωνα με τον καταγόμενο από τη Βλάστη αρχαιολόγο Αντ. Κεραμόπουλο η αρχαία Λεβαίη πιθανόν να ήταν κτισμένη στη Θέση «Ανάνα» της Πλατανιάς, ενώ κατά τον Δημήτρη Καναισούλη στη θέση της σημερινής Πλατανιάς Σήμερα το όνομα «Λεβαία» της αρχαίας αυτής μακεδονικής πόλεως φέρει οικισμός του ν. Φλώρινας, γνωστός έως το έτος 1981 ως «Λακκιά» και που πριν από το 1926 ονομαζόταν «Έλεβις».

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΙΝ
Νομός: Κοζάνης. Επαρχία: Ανασελίτσης. Όνομα χωρίου: Λειψίστα. Όνομα κοινότητος εις την οποίαν υπάγεται: Λειψίστης. Ποία η ιστορία του χωρίου και γιατί ωνομάσθη ούτω; Ωνομάσθη ίσως από τη σλαβική λέξιν λεπ = ψωμί. Τι σημαίνει η ονομασία αύτη: Σημαίνει καλό ψωμί. Υπάρχει κανέν μνημείον ή αργαιότης πλησίον; Υπάρχει βρύσις φέρουσα το όνομα Περδίκκη, πώς και πόθεν άγνωστον δι' ημάς. Έχει κανέν ιδιαίτερον χαρακτηριστικόν η θέσις; λ.χ. σχήμα, νερά πολλά, δένδρα κλπ. Έχει λiav καλή, τοποθεσίαν ωραίαν και υδατα αρκετά. Υπάρχει καμμία παλαιά παράδοσις του χωρίου; Όχι Ποία τα σπουδαιότερα προϊόντα του χωρίου και με τι ασχολούνται οι κάτοικοι: Καπνός και δημητριακά. Γεωργοί και καπνοπαραγωγοί. Ποία η πατρίς των κατοίκων, δηλ του παλαιού χωρίου των, προκειμένου περί χωρίων προσφυγικών εν το συνόλω ή κατά το πλείστον; Ίμερα Πόντου - Aχτσε- Μπουνάρ και Δεμερτζίκ Μ. Ασίας. Ποίαν ονομασίαν προτιμούν οι κάτοικοι δια το χωρίον τους και διατί προτιμούν αυτήν; Καλλιθέαν δια ψήφων 7, διότι έχει ωραίαν θέαν, τοποθεσίαν γραφικήν και ύδατα αρκετά προς στολισμόν της κωμοπόλεως. Νέα Ίμερα δια ψήφων 6, διότι μέρος των προσφύγων, ήτοι το 1/3, προέρχεται εκ της Iμέρας του Πόντου. Στην κωμόπολη της Λειψίστης η συγκροτηθείσα τοπική επιτροπή των κατοίκων περιελάμβανε 13 μέλη προερχόμενα από το ταμείο εκπαιδευτικής προνοίας, την εκκλησιαστική επιτροπή και την τοπική αυτοδιοίκηση. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο τότε πρόεδρος της κοινότητας Ευστρ. Αραμπατζής. H μετονομασία της Λειψίστας σε Νεάπολη Το ερωτηματολόγιο και οι απαντήσεις από την επιτροπή στα οκτώ ερωτήματα δημοσιεύεται σε φωνογραφημένο αντίγραφο σε άλλη σελίδα. Δυστυχώς στο σχετικό έντυπο υπάρχουν μόνο οι υπογραφές των μελών, αλλά δεν αναγράφονται ονόματα ώστε να γνωρίζουμε την πλήρη σύνθεση της επιτροπής. Από τις υπάρχουσες υπογραφές αναγνωρίστηκαν εννέα μέλη: Ευστρ. Αραμπατζής (πρόεδρος), Γ. Χασιώτης, Δ. Τσιρώνης Λ. Μαυροματόπουλος, Χρ. Χρυσόπουλος, Γ. Μαυρομματόπουλος, Αχ. Φιρτινίδης,, Κ. Ατζάρης, Νικ. Σαββίδης και πιθανώς (με κάθε επιφύλαξη) Στ. Χρυσαφόπουλος και Αρ. Κεραμάρης. Οι απαντήσεις της τοπικής επιτροπής στο έντυπο του ερωτηματολογίου είναι χειρόγραφες. Για την διευκόλυνση της ανάγνωσής τους τις παραθέτουμε κατωτέρω δακτυλογραφημένες με έντονα γράμματα και με ιδιαίτερη γραμματοσειρά. Όνομα χωρίου: Λειψίστa. Νομός: Κοζάνης. Επαρχία: Ανασελίτσης. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΡΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΙΝ Τι σημαίνει η ονομασία αύτη: Σημαίνει καλό ψωμί. Ποία η ιστορία του γωρίου και γιατί ωνομάσθη ούτω; Ωνομάσθη ίσως από τη σλαβική λέξιν λεπ = ψωμί. Όνομα κοινότητος εις την οποίαν υπάγεται: Λειψίστης. Υπάρχει κανέν μνημείον ή αργαιότης πλησίον; Υπάρχει βρύσις φέρουσα το όνομα Περδίκκη, πώς και πόθεν άγνωστον δι' ημάς. Ποία τα σπουδαιότερα προϊόντα του χωρίου και με τι ασχολούνται οι κάτοικοι: Καπνός και δημητριακά. Γεωργοί και καπνοπαραγωγοί. Υπάργει καμμία παλαιά παράδοσις του γωρίου; Όχι Έχει κανέν ιδιαίτερον γαρακτηριστικόν η θέσις; λ.χ. σχήμα, νερά πολλά, δένδρα κλπ. Έχει λiav καλή, τοποθεσίαν ωραίαν και υδατα αρκετά. Ποίαν ονομασίαν προτιμούν οι κάτοικοι δια το χωρίον τους και διατί προτιμούν αυτήν; Καλλιθέαν δια ψήφων 7, διότι έχει ωραίαν θέαν, τοποθεσίαν γραφικήν και ύδατα αρκετά προς στολισμόν της κωμοπόλεως. Ποία η πατρίς των κατοίκων, δηλ του παλαιού γωρίου των, προκειμένου περί γωρίων προσφυγικών εν το συνόλω ή κατά το πλείστον; Ίμερα Πόντου - Aiτσε- Μπουνάρ και Δε-μερτζίκ Μ. Ασίας. Νέα Ίμερα δια ψήφων 6, διότι μέρος των προσφύγων, ήτοι το 1/3, προέρχεται εκ της Iμέρας του Πόντου. Το παραπάνω ερωτηματολόγιο συμπληρωμένο με τις απαντήσεις και υπογεγραμμένο από τα 13 μέλη της επιτροπής εστάλη στον νομάρχη Κοζάνης στις , όπως φαίνεται από το υπ' αρ.779 διαβιβαστικό έγγραφο της κοινότητας Λειψίστης. Κανένα από τα δύο προταθέντα ονόματα, Καλλιθέα και Νέα Ίμερα, όπως ήταν φυσικό, δεν έγινε αποδεκτό. Το πρώτο γιατί ήταν σύνηθες και προτεινόμενο από πολλούς (σήμερα σ' όλη τη χώρα πάνω από 35 οικισμοί ή συνοικισμοί φέρουν το όνομα Καλλιθέα). Το δεύτερο γιατί, όπως προαναφέρθηκε, αντιπροσώπευα μόνο ο 1/3 των κατοίκων της κωμόπολης. Ως εκ τούτου ζητήθηκε 1 από την κοινότητα να επανέλθει < με νέες προτάσεις. Αυτή τη φορά < η επιτροπή των κατοίκων πρότεινε και πάλι δυο ονόματα, Νεάπολις και Αλεξάνδρεια, όπως προκύπτει από τον πίνακα μετονομαιστέων ξενοφώνων Συνοικισμών ' Νομού Κοζάνης με ημερομηνία σύνταξης 25 Μαρτίου Η νομαρχιακή επιτροπή εισηγήθηκε το «Νεάπολις». Αυτό υιοθετήθηκε τελικά από την επιτροπεία τοπωνυμιών της Ελλάδος, με σχετική γνωμοδότηση προς το υπουργείο εσωτερικών ώστε να εκδοθεί το διάταγμα της 11ης Σεπτεμβρίου 1928 για τη μετονομασία της κωμόπολης, το οποίο δημοσιεύθηκε στο υπ' αρ. 193 φύλλο της Κυβερνήσεως. Λίγες μέρες αργότερα η νομαρχία Κοζάνης με το υπ'αρ' 9982/ 8'1 Οκτωβρίου 1928 έγγραφο γνωστοποίησε και επίσημα στην κοινότητα το νεο της όνομα με υπόμνηση όλων των απαραίτητων ενεργειών που έπρεπε να γίνουν εκ μέρους της για την υλοποίηση της μετονομασίας, όπως η αλλαγή των σφραγίδων, ενημέρωση των τοπικών συλλόγων και συνεταιρισμών, ενημέρωση των κατοίκων κλπ. Σχολιάζοντας τις απαντήσεις της επιτροπής μας κάνει εντύπωση πως ούτε στο πρώτο ούτε και το τρίτο ερώτημα γίνεται κάποια αναφορά στην αρχαίομακεδονική πόλη Λεβαίη που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Λειψίστας. Αυτό ήταν γνωστό σε ορισμένα τουλάχιστον μέλη της επιτροπής. Στο εκδοθέν το έτος 1928 Λεύκωμα του τοπικού γεωργικού συνεταιρισμού «Η ΚΥΨΕΛΗ» και συγκεκριμένα στη σελίδα 3, όπου επιχειρείται μια συνοπτική σκιαγραφία της Νεάπολης, αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Είναι (η Λειψίστα) η αρχαία Λεβαίη της Επαρχίας Ελίμειας». Συντάκτης του Λευκώματος υπήρξε ο τότε πρόεδρος του συνεταιρισμού Γεώργ. Μαυρομματόπουλος, ο οποίος συμμετείχε και στην τοπική επιτροπή των κατοίκων, όπως επίσης συμετεί- χε και ο διευθυντής του συνεταιρισμού Χρ. Χρυσόπουλος, ως μέλος του ταμείου εκπαιδευτικής προνοίας. Βέβαια στην επαναληπτική τους πρόταση τα μέλη της επιτροπής συνέδεσαν την περιοχή με το αρχαίο παρελθόν της προτείνοντας «Αλεξάνδρεια» αντί του «Λεβαία». Προέταξαν, όμως, το «Νεάπολις» ως πρώτη επιλογή, το οποίο τελικά εγκρίθηκε να αποτελέσει το νέο όνομα της κωμόπολης. Αριστερά η παλαιά και δίπλα η νέα κοινοτική σφραγίδα, όπως αποτυπώθηκαν σε έγγραφα της κοινότητας στις 7/12/1927 και 13/03//1931 αντίστοιχα Ο και επί μια εικοσαετία καθηγητής στο γυμνάσιο Τσοτυλίου Κ. Αγγελής ο οποίος σε σχετική ετυμολογική του έρευνα αναφέρει ότι «η αρχαία Λεβαίη λανθάνει εις την σημερινήν Λεψίσταν ή Νεάπολιν....» στο εκδοθέν το 1930 ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ με τίτλο «Καταγωγή της δυναστείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου» γράφει, τον Ιανουάριο του 1929, μεταξύ των άλλων τα εξής: Ευχής έργον θα ή τον, αν η πόλις Λεψίστα, ή Νεάπολις νυν μετονομασθείσα ως κατοικηθείσα νεωστί ως επί το πλείστον υπό νέων κατοίκων, προσφύγων μετά την ανταλλαγήν, αν ελάμβανε το όνομα της αρχαίας Λεβαίης, όπερ θα υπενθύμιζεν ημίν την ιστορίαν της αρχαίας ταύτης πόλεως της Αυτ. Μακεδονίας...». Καταλήγοντας ο Κ. Αγγελής προτείνει: «Αλλ' εάν τούτο νυν είναι αδύνατον καλόν θα ήτον η επαρχία να ελαμβανε το όνομα από της πόλεως ταύτης και να εκαλείτο αύτη «επαρχία Λεβαίης» αντί του νυν εν χρήσει «Ανασελίτσης ». Δεν είχε γίνει βέβαια ακόμη γνωστό ότι ένα μήνα πριν διατυπώσει την πρότασή τοι αυτή ο καταγόμενος από τη Βλάστη καθηγητής, η επαρχία μετονομάσθηκε ήδη σε επαρχία Βοΐου. Σύμφωνα με τον καταγόμενο από τη Βλάστη αρχαιολόγο Αντ. Κεραμόπουλο η αρχαία Λεβαίη πιθανόν να ήταν κτισμένη στη Θέση «Ανάνα» της Πλατανιάς, ενώ κατά τον Δημήτρη Καναισούλη στη θέση της σημερινής Πλατανιάς Σήμερα το όνομα «Λεβαία» της αρχαίας αυτής μακεδονικής πόλεως φέρει οικισμός του ν. Φλώρινας, γνωστός έως το έτος 1981 ως «Λακκιά» και που πριν από το 1926 ονομαζόταν «Έλεβις».

Στο Λεύκωμα του τοπικού γεωργικού συνεταιρισμού
Σχολιάζοντας τις απαντήσεις της επιτροπής μας κάνει εντύπωση πως δεν γίνεται κάποια αναφορά στην αρχαία Λεβαία που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή της Λειψίστας. Στο Λεύκωμα του τοπικού γεωργικού συνεταιρισμού «Η ΚΥΨΕΛΗ» αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Είναι (η Λειψίστα) η αρχαία Λεβαίη της Επαρχίας Ελίμειας». Συντάκτης του Λευκώματος υπήρξε ο τότε πρόεδρος του συνεταιρισμού Γεώργ. Μαυρομματόπουλος και ο διευθυντής του συνεταιρισμού Χρ. Χρυσόπουλος, οι οποίοι ήταν και μέλη της Επιτροπής Μετονομασίας. Βέβαια στην επαναληπτική τους πρόταση τα μέλη της επιτροπής συνέδεσαν την περιοχή με το αρχαίο παρελθόν της προτείνοντας «Αλεξάνδρεια» αντί του «Λεβαία». Προέταξαν, όμως, το «Νεάπολις» ως πρώτη επιλογή, το οποίο τελικά εγκρίθηκε να αποτελέσει το νέο όνομα της κωμόπολης. • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

Ο Κ. Αγγελής καθηγητής στο γυμνάσιο Τσοτυλίου γράφει τα εξής:
« Ευχής έργον θα ήτον, αν η πόλις Λεψίστα, ή Νεάπολις νυν μετονομασθείσα ….,αν ελάμβανε το όνομα της αρχαίας Λεβαίης, όπερ θα υπενθύμιζεν ημίν την ιστορίαν της αρχαίας ταύτης πόλεως της Δυτ. Μακεδονίας...». • Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και η περιοχή αποτελούσε τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όλα σχεδόν τα τοπωνύμια, που αναφέρουν οι ξένοι περιηγητές ή σημειώνονται στους ευρωπαϊκούς χάρτες, είναι ελληνικής ή σλαβικής προέλευσης, που υπήρχαν και πριν την οθωμανική κατάκτηση και μόνο σε περιπτώσεις απουσίας αυτών αναφέρονται τα τουρκικά. Αυτό πιθανόν να οφείλεται, σύμφωνα με τον μελετητή των χαρτών Θ. Σαράντη, στο αντιτουρκικό πνεύμα των περιηγητών και των συντακτών των χαρτών. Ο Πουκεβίλ μάλιστα συνηθίζει να συσχετίζει συχνά τις περιοχές που επισκεπτόταν με αρχαιοελληνικά τοπωνύμια, όπως π.χ. την περιοχή της Ανασελίτσας, που, κατά τη γνώμη του, είναι η αρχαία Ελίμεια. Από την παράθεση των παραπάνω πηγών μπορούμε να κάνουμε ορισμένους συλλογισμούς που θα μας οδηγήσουν να εξάγουμε κάποια ασφαλή ή και να εικάσουμε πιθανά συμπεράσματα, σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ • Ο Γάλλος περιηγητής αναφερόμενος στη Νεάπολη την αποκαλεί Lephista ή Lepsini. Ως προς το δεύτερο όνομα επιβεβαιώνεται και από τον θ. Σαράντη, ο οποίος σε ευρωπαϊκούς χάρτες εντόπισε στη θέση της σημερινής Νεάπολης το Lepini ή Lepsini. Πιθανότατα, από τους βυζαντινούς ακόμη χρόνους, να υπήρχε οικισμός με την ονομασία Λεπίνη η οποία αρχικά να εξελίχθητε σε Λεφίνη και στη συνέχεια, με αλλαγή της τοπωνυμικής κατάληξης, σε Λεψίστα. • Όταν το 1389 η περιοχή κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι κατακτητές με τον Βαγιαζήτ Α' τον Κεραυνό και αργότερα με τον Μουράτ τον Β' κατέστρεφαν τη Λειψίστα και κατέσφαξαν ή εξανδραπόδισαν τους Έλληνες κατοίκους της. Παράλληλα στη γειτονική εύφορη πεδιάδα των Καραγιαννίων και των Καϊλαρίων (Πτολεμάίδας) έφεραν από την περιοχή του Ικονίου της Μ. Ασίας και εγκατέστησαν τους λεγόμενους Κονιάρους Τούρκους, οι οποίοι ως φανατικοί μουσουλμάνοι, επιδίδονταν σε ληστείες, ζωοκλοπές και βιαιοπραγίες εις βάρος των χριστιανών κατοίκων, τους οποίους εξανάγκασαν να απομακρυνθούν ή να καταφύγουν και να εγκατασταθούν, για λόγους ασφαλείας, σε ορεινούς όγκους. Από τέτοιους εκδιωχθέντες Χριστιανούς συντελέστηκε η οικιστική συγκρότηση της Σιάτιστας, του Κοντσικού (Γαλατινής), της Βλάστης κλπ. Οι Κονιάροι επιδίδονταν σε ληστρικές επιδρομές και σε γειτονικούς οικισμούς, σκορπώντας στους πληθυσμούς τους τον τρόμο και την καταστροφή. Έτσι ένα μέρος των κατοίκων της Σέλιτσας (σ. Εράτυρας), σε αναζήτηση ασφαλέστερου μέρους, εγκαταστάθηκαν στο τέλος του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα στην οικιστική περιοχή της Λειφίστας, την οποία ονόμασαν Άνω Σέλιτσα, που εξελίθηκε σε Ανασελίτσα και Νασελίτζα. Με το τελευταίο αυτό όνομα δηλώνεται και στην Πρόθεση 215 της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Ως υπαγόμενη δε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Καστοριάς, συμπεριλήφθηκε η ονομασία της στον τίτλο του επισκόπου «Καστωρίας, Μολείσκου και Ανασελίτζας», όπως αναφέρεται σε σωζόμενο χειρόγραφο του ιερέα Λαζαρίου του Η επισκοπή Καστοριάς υπαγόταν στην αρχιεπισκοπή της Αχρίδος. Στη συνέχεια οι Οθωμανοί επί Μωάμεθ Β' του πορθητή, μετά την άλωση και της Κωνσταντινούπολης, εγκατέστησαν εκεί εξισλαμισθέντες εποίκους και και έστησαν την Ανασελίτσα, κασαμπά (Naslig kasaba) και διοικητικό κέντρο της περιοχής και, προσαρμόζοντας το όνομά της στη γλώσσα τους, την απεκάλεσαν Νάσελιτς ή Νάσλιτς. Υπήρξε, επίσης, έδρα δικαστικής αρχής. Οι εγκατασταθέντες εκεί μπέηδες και αγιάννηδες (προύχοντες) απόκτησαν μεγάλη πολιτική και κοινωνική επιρροή. Ως κασαμπάς της Ανασελίτσας στη οθωμανική διοικητική ιεραρχία ανήκε στον καζά της Χρούπιστας27, στο σαντζάκι (sangaq) της Κορυτσάς και στο εγιαλέτι (eyalet) του Μοναστηρίου. Μετά το 1804, όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων επεξέτεινε την επιρροή του στη περιοχή, εγκαταστάθηκαν και πολλοί Τουρκαλβανοί μπέηδες. • Πριν από το τέλος του 18ου αιώνα η Ανασελίτσα και η περιοχή της επανήλθε εκκλησιαστικά στην επισκοπή Σισανίου και Σιατίστης. Πιθανότατα αυτό να συνέπεσε με την κατάργηση της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος το έτος 1767 και την υπαγωγή των επισκοπών της Αχρίδος απ' ευθείας στο Πατριαρχείο. Τότε προήχθη και η επισκοπή Σισανίου σε μητρόπολη. Προηγήθηκε, γύρω στο έτος 1695 και επί επισκόπου Ζωσιμά28 η μεταφορά της έδρας της επισκοπής στη Σιάτιστα από το Σισάνι, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του τελευταίου το έτος 1675 από τις ορδές των Τουρκαλβανών και τη σφαγή του επισκόπου του. Μετά την υπαγωγή της Ανασελίτσας στη μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης η Νεάπολη αναφέρεται στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης ως Λαψίστι ή με μία από τις παραλλαγές του, και ο όρος Ανασελίτσα δεν προστίθεται πλέον στον τίτλο της μητρόπολης, η οποία διατήρησε το παλαιό της όνομα (Σισανίου) και προσέθεσε σ' αυτό μόνο το όνομα της νέας έδρας της (Σιατίστης). • Δεν γνωρίζουμε πότε αναβαθμίστηκε η περιοχή της Ανασελίτσας σε καζά με έδρα τη Νεάπολη (Ανασελίτσα). Οπωσδήποτε αυτό έγινε μετά τη διοικητική μεταρρύθμιση29 του Πιθανότατα συνέβη μετά την προσάρτηση το 1881 της Θεσσαλίας στο ελλαδικό κράτος και τη μεταφορά της έδρας του τουρκικού σώματος στρατού και του στρατηγείου από τη Λάρισα στη Νεάπολη. Ο καζάς της Ανασελίτσας (Naslig kaza) προσαρτήθηκε στο Σαντζάκι των Σερβίων, το οποίο ιδρύθηκε το έτος 1882 με διοικητική αναβάθμιση του ομώνυμου καζά. Τότε η Νεάπολη, με καϊμακάμη τον Νεσάτ Πασά, τον γνωστό ως διοικητή της επιθετικής στρατιάς στη μάχη του Δομοκού κατά τον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, γνώρισε ημέρες δόξας και μεγαλείου. Δυστυχώς, όμως, καταστράφηκε ολοκληρωτικά κατά τον απελευθερωτικό πόλεμο του 1912 με τις διαδοχικές καταλήψεις και ανακαταλήψεις από τις τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις και τελικά την πυρπόλησή της στις 8 Νοεμβρίου του 1912. Οι Έλληνες από τις αρχές του 15ου μέχρι τα μέσα περίπου του 18ου ονόμαζαν την κωμόπολη Ανασελίτσα ή Νασελίτζα, όπως αναφέρει ο Πουκεβίλ, δηλώνεται στην πρόθεση της μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων, προστίθεται στον τίτλο της επισκοπής Καστοριάς και υιοθετείται σχεδόν αυτολεξεί το όνομα αυτό από τους Οθωμανούς. Τι μεσολάβησε ώστε το όνομα «Ανασελίτσα» από τα μέσα του 18°" αιώνα να ατονήσει βαθμιαία μεταξύ των Ελλήνων και να επανέλθει η παλιά ονομασία «Λαψίστα» με τις διάφορες γνωστές παραλλαγές της; Ως απάντηση στο ερώτημα αυτό η δική μου προσωπική εκτίμηση συγκλίνει στην εξής άποψη: Στο τέλος του 17°" αιώνα η έδρα της μητρόπολης Σισανίου είδαμε ότι μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη Σιάτιστα. Εκεί, όπου δεν πατούσε τουρκικό πόδι και πολλές φορές ούτε καν για να εισπραχθούν οι φόροι, έπνεε ένας άλλος αέρας ελευθερίας, που βοηθούσε την εκκλησιαστική ηγεσία να εκδηλώνει, με τον τρόπο της, τη δική της αντίσταση στον κατακτητή. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να ξεχαστεί η καταστροφή του Σισανίου από τα τουρκαλβανικά στίφη και η σφαγή των κατοίκων και του δεσπότη τους, ούτε η εξόντωση του ηρωικού μητροπολίτου Αλέξανδρου30 [ ), από τους φανατικούς μπέηδες της Ανασελίτσας. Έτσι, όταν η Ανασελίτσα και οι οικισμοί της επανήλθαν στη δικαιοδοσία της, προκειμένου να υποβαθμίσει τη διοικητική έδρα της περιοχής, από την οποία εκπορεύονταν η πολυπρόσωπη οθωμανική εξουσία και οι αυθαιρεσίες των μπέηδων, η μητρόπολη δεν υιοθέτησε το όνομα «Ανασελίτσα», το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι, αλλά επανέφερε την προ της Τουρκοκρατίας ονομασία «Λαψίστα». Στον κατάλογο, μάλιστα, του αρχιερέως Νεοφύτου του 1797 αναφέρεται ως «χωρίον Λαφίστι». Ακόμη και η επαρχία στα εκκλησιαστικά έγγραφα της μητρόπολης δεν εκκαλείτο «Ανασελίτσης», αλλά «επαρχία Σισανίου » ή «Σισανίου και Σιατίστης». • Ύστερα από τη παράθεση των στοιχείων των πηγών και μαρτυριών που εξετέθησαν παραπάνω σχετικά με τα δύο ιστορικά ονόματα της Νεάπολης δημιουργείται το εξής εύλογο ερώτημα: Μετά την απελευθέρωση δόθηκε ως επίσημη ονομασία στη κωμόπολη το όνομα Λειφίστη και στην επαρχία (ως υποδιοίκηση, σε αντιστοιχία με την ονομασία του οθωμανικού καζά) το Ανασελίτσα, τα οποία και διατηρήθηκαν μέχρι το 1928. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη και μεταξύ των υπόδουλων πιστών της κωμόπολης και της περιοχής ευρύτερα, που θεωρούσαν την τοπική εκκλησία και τον μητροπολίτη ως προστάτη και αποκούμπι τους, ήταν φυσικό να ατονήσει με την πάροδο του χρόνου το όνομα Ανασελίτσα και να εγκαταλειφθεί οριστικά. Πάντως η περεταίρω διερεύνηση μοναστηριακών και εκκλησιαστικών πηγών και ιδιαίτερα η ερευνητική προσέγγιση στα οθωμανικά αρχεία, που, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι πολύ δυσχερής και περιορισμένη, θα φωτίσουν πολλές αθέατες πτυχές της ιστορικής διαδρομής της κωμόπολης κατά τη διάρκεια των πέντε και πλέον αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και θα βοηθήσουν να απαντηθούν πολλά ερωτηματικά ως προς τα ιστορικά της ονόματα, την ποικιλία των παραλλαγών τους και τις χρονολογικές ενδείξεις της παλαιότητας αυτών. 30.Πρόκειται για τον μητροπολίτη Αλέξανδρο Λάσκαρι, που δηλητηριάστηκε από τους Τούρκους, γιατί είχε το θάρρος να δώσει εντολή να αναρτηθεί σήμαντρο στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου της Λειψίστας και έστειλε μάλιστα τον γραμματέα του Αβραάμ να το κτυπήσει πρώτος. Μετά τον θάνατο του η λαϊκή μούσα τραγούδησε τον θαρραλέο μητροπολίτη: για να ιδείς τους μπέηδες, που σε φοβούνται ακόμα.... Σήκω, καημένε Αλέξανδρε, και κάτσ' «πάν' στο χώμα,

ΛΕΙΨΙΣΤΑ-ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ: ΤΑ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "ΛΕΙΨΙΣΤΑ-ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ: ΤΑ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια

Είσοδος

Σύνδεση μέσω των κοινωνικών δικτύων:

ΛΕΙΨΙΣΤΑ-ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ: ΤΑ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Παρουσίαση με θέμα: "ΛΕΙΨΙΣΤΑ-ΑΝΑΣΕΛΙΤΣΑ: ΤΑ ΔΥΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

Παρόμοιες παρουσιάσεις

Σχετικά με το έργο

Σχόλια