«Ανάπτυξη Κοινωνικών Δεξιοτήτων σε παιδιά με απώλεια ακοής» Διάλεξη 2 16 Μαρτίου 2016 Παρεκκλησιά Μαρία Τουμάζου – Κοινωνιολόγος MA, Κοινωνική Ψυχολόγος.

Παρουσίαση με θέμα: "«Ανάπτυξη Κοινωνικών Δεξιοτήτων σε παιδιά με απώλεια ακοής» Διάλεξη 2 16 Μαρτίου 2016 Παρεκκλησιά Μαρία Τουμάζου – Κοινωνιολόγος MA, Κοινωνική Ψυχολόγος."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Ανάπτυξη Κοινωνικών Δεξιοτήτων σε παιδιά με απώλεια ακοής» Διάλεξη 2 16 Μαρτίου 2016 Παρεκκλησιά Μαρία Τουμάζου – Κοινωνιολόγος MA, Κοινωνική Ψυχολόγος Bsc Λειτουργός Κοινωνικής Στήριξης Σχολής Κωφών

2 Τί είναι οι κοινωνικές δεξιότητες Είναι οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι επικοινωνούμε και αλληλεπιδρούμε με τους άλλους ανθρώπους, τόσο λεκτικά (μέσα από την προφορική ομιλία) όσο και μη λεκτικά (μέσα από τις εκφράσεις, την προσωπική μας εμφάνιση, τις κινήσεις και τις χειρονομίες μας) – η νοηματική γλώσσα καθίσταται ένα μέσο έφκρασης ανάμεσα στην λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία αφού αφενός είναι γλώσσα (λεκτική επικοινωνία) που αντί για λέξεις χρησιμοποιούνται νοήματα (μη λεκτική επικοινωνία)

3 Τί είναι οι Κοινωνικές Δεξιότητες (ΚΔ) Επικοινωνιακές ικανότητες Ικανότητες επίλυσης προβλημάτων Ικανότητες λήψης αποφάσεων Ικανότητες επιλογών και ανάληψη ευθύνης για αυτές Ικανότητες αυτοελέγχου -> δημιουργία θετικών, λειτουργικών και ποιοτικών σχέσεων με τους άλλους

4 Γιατί αναπτύσσουμε κοινωνικές δεξιότητες Οι άνθρωποι είμαστε στη φύση μας κοινωνικά όντα και για αυτό έχουμε αναπτύξει τρόπους για να επικοινωνούμε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ιδέες μας στους άλλους Οι άνθρωποι είμαστε σε μια διαρκή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον μας, όπου άνθρωπος και περιβάλλον (συμπεριλαμβανομένων των υπόλοιπων ανθρώπων) βρίσκονται σε μια αλλεπάλληλη διαδικασία αλληλοδιαμόρφωσης στο διηνεκές Οι κοινωνικές δεξιότητες λειτουργούν ως κανάλια για να επιτευχθούν οι πιο πάνω διαδικασίες με αποτελεσματικό, επιθυμητό και πετυχημένο τρόπο

5 Πώς διαμορφώνεται ο εαυτός; Βιολογικά προσανατολισμένες θεωρίες: άνθρωπος ως θηλαστικό, ως ζωντανός οργανισμός, θέματα υγείας και λειτουργιών του σώματος, διαδικασίες μάθησης και ανάπτυξης – θέματα πνευματικών/νοητικών λειτουργιών – κληρονομικότητα Κοινωνικά Προσανατολισμένες θεωρίες: άνθρωπος ως ενεργές δρων υποκείμενο στη σφαίρα της ταυτότητας – «προϊόν» του πολιτισμού, της κοινωνίας, των αρχών και των αξιών καθώς και του δομημένου και φυσικού περιβάλλοντος.

6 «Εγώ» – «Εμένα» (James 1890; Mead, 1934) «Εγώ» ως δρων υποκείμενο – ως παρατηρητής «Εμένα» ως αντικείμενο – παρατηρούμενο, κοινωνικά, πολιτικά, ιστορικά και πολιτισμικά καθορισμένο

7 Διαμόρφωση του Εαυτού αποτέλεσμα της σχέσης του «Εγώ» και του «Εμένα», ικανότητα του να παρατηρεί και να καθορίζει και παράλληλα να παρατηρείται και να καθορίζεται από το κοινωνικό περιβάλλον κάποιος αντιλαμβάνεται τον εαυτό του (και τον διαμορφώνει) μέσα από τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ότι τον αντιλαμβάνονται οι άλλοι (Kadianaki, 2013)

8 Πότε διαμορφώνεται ο εαυτός; η ταυτότητα δεν κληρονομείται μέσα στον εαυτό ως κάτι το αρχέγονο ή στατικό, αλλά η διαμόρφωσή της αποτελεί μία συνεχή και δυναμική διαδικασία που προκύπτει μέσα από την αλληλεπίδραση παροντικών και παρελθεντικών εμπειριών, του εαυτού και του κοινωνικού περιβάλλοντος (Nikolaraizi and Hadjikakou, 2006) Ενώ ο Erikson (1968, 1980) θεωρούσε ότι υπάρχει μια σημαντική περίοδος για τη διαμόρφωση και αναδιαμόρφωση της ταυτότητας (Leigh, 2009), υποστήριζε επίσης ότι η ανάπτυξη της ταυτότητας είναι μια εφόρου ζωής διαδικασία (Schwartz, 2001)

9 Πώς μαθαίνω για το ποιός είμαι; Μαθαίνουμε για τον εαυτό μας μέσα από τις αντιδράσεις των άλλων προς εμάς, προς το σώμα μας (Mead, 1934; Brittain, 2004) ο Fitzgerald (1993) δηλώνει ότι η εξέλιξη της ταυτότητας και του εαυτού είναι μια πολυδιάστατη, αντικατοπτριζόμενη διαδικασία που περιλαμβάνει τη ψυχολογική κινητοποίηση, την πολιτιστική γνώση και την ικανότητα κάποιου να λειτουργεί σε συγκεκριμένους και κοινωνικά κατάλληλους ρόλους (c.i. Leigh, 2009).

10 Γιατί χρειαζόμαστε τις κοινωνικές δεξιότητες; Πώς μας βοηθούν; Οι ΚΔ οδηγούν σε περισσότερες και πιο ποιοτικές σχέσεις. Οι περισσότερες σχέσεις οδηγούν σε περισσότερες κοινωνικές επαφές και πιθανότητες για εργοδότηση, απόκτηση φίλων και προσωπικής ευτυχίας και επιτυχίας Καλύτερη επικοινωνία και έκφραση – ικανοποίηση μέσα από την κοινωνικοποίηση Αυξημένα επίπεδα αποδοχής από τους άλλους Όσο προικισμένο κι αν είναι ένα παιδί η ευτυχία του θα εξαρτηθεί σημαντικά από την ικανότητά του να συνυπάρχει και να επικοινωνεί αποτελεσματικά με άλλους ανθρώπους

11 Κοινωνική Ικανότητα/Επάρκεια (Social Competence) Οι ΚΔ οδηγούν στην απόκτηση Κοινωνικής Ικανότητας/Επάρκειας η οποία είναι προϊόν μάθησης. Οι ΚΔ μαθαίνονται, κανείς δε γεννιέται με αυτές. Η γλώσσα παίζει κεντρικό ρόλο στην εκμάθηση, κατανόηση και εσωτερίκευση ΚΔ

12 Ανάπτυξη γλώσσας Η ανάπτυξη γλώσσας είναι συνυφασμένη με την ανάπτυξη ΚΔ. Ονομάζοντας τον εαυτό μας και τον κόσμο εσωτερικεύουμε τα βαθύτερα νοήματα που αντιπροσωπεύουν τις αρχές και αξίες της κάθε κοινωνίας και κουλτούρας. Κατ’ επέκταση, η γλώσσα είναι το εργαλείο με το οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τους τρόπους με τους οποίους το αντιλαμβάνονται οι άλλοι αλλά και τις προσδοκίες τους από αυτό

13 Ανάπτυξη γλώσσας Μέσα από την απόκτηση των ΚΔ το άτομο έρχεται σε πιο ποιοτική επαφή και επικοινωνία με τους γύρω του και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω ανάπτυξη γλώσσας και γλωσσικών δεξιοτήτων Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη προφορικής γλώσσας – η ακοή

14 Ακοή Με τη σύγχρονη τεχνολογία, τα παιδιά με απώλεια ακοής έχουν πρόσβαση από πολύ νωρίς σε υψηλής τεχνολογίας ακουστικά βαρηκοΐας και κοχλιακά εμφυτεύμα. Περισσότερη πρόσβαση στον ήχο – ευκαιρία για ανάπτυξη προφορικής γλώσσας πιο εύκολα και σε πιο γρήγορο ρυθμό από ποτέ άλλοτε Bat – Chava, Martin & Kusciw (2005): οι ικανότητες κοινωνικοποίησης ακολουθούν (και στην πορεία ενισχύουν) τις ικανότητες επικοινωνίας – οι ικανότητες επικοινωνίας επηρεάζονται σημαντικά και θετικά από την τοποθέτηση ακουστικών βοηθημάτων – κοχλιακών εμφυτευμάτων

15 Ανάπτυξη γλώσσας - ΚΔ Καθώς το παιδί αναπτύσσει γλώσσα χρησιμοποιώντας την ακοή – λεκτική επικοινωνία - τόσο πιο πολύ εκτίθεται σε συζητήσεις και εμπλέκεται και το ίδιο σε διαδικασίες συζήτησης με τους γύρω του – ΚΔ σημαντικές για την κοινωνικοποίησή του στον κόσμο των ακουόντων – πολύ σημαντικό το ακουστικό βοήθημα – πολύ σημαντικό να αναπτύξει δεξιότητες αποτελεσματικής ακρόασης και όχι απλά ακοής – διαδικασία μάθησης – μίμηση.

16 Εντούτοις.. Η αποτελεσματική προφορική ή λεκτική επικοινωνία βασίζεται σε μια σειρά από παράγοντες μη λεκτικής επικοινωνίας και έκφρασης: -Οπτική επαφή (κοιτάζω το παιδί μου το αναγνωρίζω στο χώρο) -Κινήσεις του σώματος – Γλώσσα του σώματος χειρονομίες (δε φοβάμαι να χρησιμοποιήσω τα χέρια μου και το κορμί μου για να δείξω στο παιδί τί νιώθω τί θέλω να του πω) -Εκφράσεις του προσώπου (κάνω γρκιμάτσες, παίζω με τις εκφράσεις μου) -Διακυμάνσεις στον τόνο της φωνής -Τήρηση συγκεκριμένων (ανάλογα με την κουλτούρα) αποστάσεων ως προς το σώμα και τον προσωπικό χώρο Η διαπροσωπική επικοινωνία είναι κάτι πολύ περισσότερο από την καθαυτή ερμηνεία των λέξεων. Εμπερικλείει «υπόγεια» – αφανή μηνύματα και αξίες που μεταδίδονται μέσα από τη μη λεκτική επικοινωνία, και αυτά διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό, από κουλτούρα σε κουλτούρα, από εποχή σε εποχή, από κοινωνία σε κοινωνία.

17 Βασικοί Άξονες Σέβομαι τον εαυτό μου Σέβομαι τους άλλους Σέβομαι τα αντικείμενα – το περιβάλλον

18 Βασικοί Στόχοι 0 - 3 Αυτοέλεγχος Εμπάθεια Λεκτική Επικοινωνία

19 Βασικές Αρχές Οι ισχυρές αγαπητικές και θερμές σχέσεις: προσφέρουν στα παιδιά αίσθηση φροντίδας, άνεσης, ασφάλειας, αυτοπεποίθησης και ενθάρρυνσης. Διδάσκουν τα παιδιά πώς να δημιουργούν φιλίες, να επικοινωνούν συναισθήματα και πώς να ανταπεξέρχονται στις προκλήσεις. Βοηθούν τα παιδιά να αναπτύσσουν εμπιστοσύνη, εμπάθεια και αίσθηση του σωστού και του λάθους (συνείδηση)

20 0 – 12 μηνών Από τη γέννηση τα παιδιά ξέρουν ποιά είναι από τον τρόπο που οι άλλοι τους συμπεριφέρονται. Μέσα από τις καθημερινές συνδιαλλαγές με το βρέφος θέλουμε να του περνούμε τα εξής μηνύματα: Είσαι έξυπνος, Είσαι καλός στο να βρίσκεις λύσεις, Είσαι αγαπητός και αγαπημένος, Με κάνεις να γελώ, Μου αρέσει να είμαι μαζί σου, Σε απολαμβάνω -> Αυτοπεποίθηση

21 0 – 12 μηνών Ανταποκρίνομαι (παράδειγμα με το κουτάλι – βρέφος περί τους 10 μήνες – ένα βρέφος σε αυτή την ηλικία κινεί τα χεράκια και τα πόδια του καθώς το ταΐζετε, θέλοντας να συμμετέχει και να ταΐσει το ίδιο τον εαυτό του, του δίνουμε ένα πλαστικό παιδικό κουτάλι να κρατά καθώς το ταΐζουμε – αντιλαμβανόμαστε τα μηνύματα που μας στέλνει) Γνωρίζω το παιδί μου (ποιά είναι τα αγαπημένα του παιχνίδια; ποιό πρόγραμμα ύπνου – φαγητού – παιχνιδιού το βολεύει καλύτερα;) Εγκαθιδρύω ανοιχτές και επικοδομητικές σχέσεις με τους φροντιστές του παιδιού μου Ενθαρρύνω την αναπτυξιακή πορεία του παιδιού μου – του δίνω όση βοήθεια όση χρειάζεται – κίνητρο (παράδειγμα με το βρέφος 5 μηνών – ρολάρει – καθώς το βρέφος προσπαθεί να ρολάρει και να γυρίσει, αντί να το σπρώξουμε ή να το γυρίσουμε εμείς του δίνουμε κίνητρο να καταβάλει περισσότερη προσπάθεια κρατώντας ένα παιχνιδάκι που θέλει να πάρει προς την πλευρά που προσπαθεί να ρολάρει – κρατούμε το παιχνιδάκι σε πολύ κοντινή του απόσταση όπου μπορεί να το φτάσει εύκολα) Ενθαρρύνω τις εξερευνήσεις – ανακαλύψεις του παιδιού μου («Με βρήκες!! Είσαι δράστης στο κοινωνικό πεδίο – καθώς κρύβω το πρόσωπό μου και του αποκαλύπτομαι, ενώ το βρέφος δεν έχει κινηθεί, του δίνω το μήνυμα ότι το ίδιο υπηρξε ενεργητικό) Χτίζω στις ικανότητες που ήδη έχει το παιδί μου (πύργος – βάζει το παιδί μου δύο τουβλάκια, βάζω ένα και το ενθαρρύνω να βάλει άλλα δύο, εγώ ένα κοκ)

22 0 – 12 μηνών Είμαι τρυφερός προς το παιδί μου (αγκαλιάζω, φιλώ, του/της λέω ότι είναι ξεχωριστή/ός) Είμαι εκεί στις δύσκολες στιγμές (φροντίζω και παρηγορώ το παιδί μου στους κολικούς, στο κλάμα, στη δυσφορία) – μήνυμα «Είμαι εδώ, είμαι πέρα από εσένα είμαι ατάραχος, μπορώ να σε φροντίσω, μπορείς να με εμπιστευθείς, μπορείς να βασιστείς σ’ εμένα, είμαι ψύχραιμος») Εγκαθιδρύω ρουτίνες – ασφάλεια, σταθερότητα

23 12 – 24 μηνών Αρχίζει να αποκτά μία πρώιμη μορφή αυτοσυνειδητότητας – είμαι ξέχωρος/η και ανεξάρτητος/η από τους άλλους Άλλοι ανθρώποι μπορεί να έχουν σκέψεις και συναισθήματα διαφορετικά από τα δικά μου (παιχνίδι με τα πρόσωπα – δείχνω στα παραμυθάκια με εικόνες διάφορα παιδάκια και του ζητώ να αναπαράγει το συναίσθημα που εμφανίζει το παιδάκι, ή του λέω «α μα γιατί αυτό το παιδάκι είναι λυπημένο;» ή «ω! Πόσο χαρούμενο φαίνεται αυτό το παιδάκι» κοκ, επίσης κάνω 3 – 4 απλές φατσούλες σε χαρτί με τα βασικά συναισθήματα, τις κόβω στη μέση και ζητώ από το παιδί να ενώσει τα δύο σωστά μισά) Πρώιμη μορφή εμπάθειας: η ικανότητα κάποιος να μπαίνει νοερά στη θέση κάποιου άλλου και να φαντάζεται πώς αυτός νιώθει ή αισθάνεται Αρχίζουν να ενδιαφέρονται περισσότερο στους συνομίληκους τους (δεν παίζουν ακόμη μαζί αλλά μάλλον δίπλα ο ένας στον άλλο, το μαζί θα αρχίσει να γίνεται μετά τα 3)

24 12 – 24 μηνών Ακολουθούμε τα ενδιαφέροντά τους Το αφήνω να σκεφτεί και να βρει λύσεις – δίνω όση βοήθεια όση χρειάζεται για να κινητοποιήσω το παιδί περαιτέρω (παράδειγμα με τις μπότες – καρέκλα – όταν το παιδάκι προσπαθεί να φορέσει τις μπότες του και δεν τα καταφέρνει του τις τοποθετώ ευθεία μπροστά του και του εισηγούμαι να καθίσει στην καρέκλα και να σπρώξει προς τα πίσω ώστε να καταφέρει πιο εύκολα να τις φορέσει – εάν το παιδί βασανίζεται και δεν τα καταφέρνει του τις φορώ αλλά το ενθαρρύνω να βρει λύσεις πρώτα που θα το βοηθήσουν να κάνει κάτι το ίδιο) Επαινώ τη διαδικασία περισσότερο από το αποτέλεσμα – καλλιεργώ ΚΔ Βοηθώ το παιδί να λύει τις συγκρούσεις του με υγιείς και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους και συμπεριφορές (τα παιδιά θέλουν αυτό που θέλουν εδώ και τώρα – φτωχός αυτοέλεγχος) Ενισχύω τη συμμετοχή του παιδιού μου σε ομάδες (όταν δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του του δίνω κάτι να κάνει στο ενδιάμεσο ή έχω σνακ μαζί μου)

25 12 – 24 μηνών Αποσπώ την προσοχή του παιδιού μου ή την προσανατολίζω σε κάτι άλλο – τα παιδιά σε αυτή την ηλικία δεν είναι ακόμη έτοιμα να λύσουν τις συγκρούσεις μέσα από τη συζήτηση και το διάλογο Βοηθώ το παιδί να νιώθει ασφαλές – ακολουθώ συγκεκριμένες και ξεκάθαρες ρουτίνες οι οποίες έχουν σειρά και είναι προβλέψιμες – οπτικοποιώ όπου χρειάζεται Μιλώ στο παιδί μου για το τί να περιμένει – οι μεταβάσεις δημιουργούν άγχος (After lunch, we will take sit in the rocking chair and read a story. Then I will put on the soft music and you will take a nap in your crib) Εντάσσω θέματα κουλτούρας – το παιδί μου ανήκει – έχει ιστορική και πολιτιστική συνέχεια και υπόσταση (παραμύθια, ιστορίες, μυρωδιές, φύση, χειρονομίες, εκφράσεις)

26 24 – 36 μηνών Ξεκινούν να παίζουν με τους συνομίληκους Pretend Play: γλώσσα, σκέψη, ΚΔ όταν τα παιδιά υιοθετώντας κοινωνικούς ρόλους αναπτύσσουν τις δικές τους ιδέες και ιστορίες (θυμίζω στο παιδί να συμπεριλαμβάνει το ακουστικό, το ενθαρρύνω να αναπαράγει με παιχνίδι τις επισκέψεις στον ακουολόγο και να πάρει το ρόλο του ακουολόγου) Εμπάθεια – κατανοούν – παρηγορούν

27 24 – 36 μηνών Βοηθώ το παιδί μου να κατανοήσει τα συναισθήματα που του προκαλούν ένταση (ξέρω ότι είσαι θυμωμένος, ξέρω ότι ζηλεύεις που η Μαρία πήρε το ροζ λουλούδι. Είναι εντάξει αλλά εσύ θα πρέπει να διαλέξεις ανάμεσα στο πράσινο και το κίτρινο) Ανακαλύπτουμε την ιδέα των συναισθημάτων μέσα από το παιχνίδι – ξέρω τι φοβίζει ή τι εκνευρίζει το παιδί μου κι έτσι δημιουργώ ιστορίες για να του το παρουσιάσω και να το διδάξω για κοινωνικά προσαρμοσμένες και θεμιτές συμπεριφορές Διαβάζουμε βιβλία για συναισθήματα με εικόνες και ρωτούμε «ποιό παιδάκι είναι θυμωμένο; Ποιό χαρούμενο;» το αναπαράγουμε μαζί με το παιδί – δε φοβόμαστε να κάνουμε γκριμάτσες και να παίξουμε μαζί του – ο γονιός είναι καλός ηθοποιός Παρατηρώ το παιδί μου πώς και με ποιά θέματα παίζει και προσπαθώ να ερμηνεύσω – ανάλογη παρέμβαση (άγχος αποχωρισμού, π.χ. Αν το παιδάκι στο παιχνίδι του παίζει ως μια μητέρα που αποχαιρετά το παιδί σημαίνει ότι με αυτό τον τρόπο εκδραματίζει συναισθήματα αποχωρισμού που δεν μπορεί να επεξεργαστεί, παρεμβαίνω και του λέω «ναι θα γυρίσει η μάμα, θα πάει το παιδάκι σχολείο η μάμμα δουλειά και μετά θα είναι μαζί)

28 24 – 36 μηνών Ενισχύω τις φιλίες – τα παιδιά χρειάζονται εξάσκηση για να περιμένουν τη σειρά τους, να μοιράζονται, να επιλύουν διαφορές και να ανακαλύπτουν τη χαρά της φιλίας – ασφαλές περιβάλλον, επαρκής αλλά όχι υπερβολική επίβλεψη ενήλικα, δίνω επιλογές σε μια σειρά από δραστηριότητες – early friendships - ΚΔ Δίνω επιλογή για δραστηριότητες όπου δε χρειάζεται να μοιραστούν (ιδίως στα παιδιά που δυσκολεύονται ιδιαίτερα) Ενθαρρύνω το παιδί να σκεφτεί πώς μπορεί να σκέφτονται οι άλλοι (για δες εκείνο το παιδάκι, τί νομίζεις ότι νιώθει τί σκέφτεται;) – δίνω ένα δυο παραδείγματα αλλά αφήνω και την ησυχία – σιωπή – δίνω χρόνο στο παιδί να ακούσει τη σκέψη του πριν να μιλήσει Βιβλίο των φίλων – η ταυτότητα/εαυτός του κάθε φίλου – ενδιαφέροντα, αγαπημένο φαγητό, παιχνίδια κλπ – ενθαρρύνω τη διαφορετικότητα (παίρνω ένα τετράδιο και κολλώ σε κάθε σελίδα φωτογραφία των συμμαθητών του παιδιού μου, από κάτω γράφω «Αγαπημένο φαγητό:..., Αγαπημένο τραγούδι:...., Αγαπημένο χρώμα:....., φρούτο:... Παιχνίδι κοκ. Με αυτό τον τρόπο το παιδάκι βλέπει ότι δεν είμαστε όλοι ίδιοι αλλά όλοι έχουμε χώρο στο βιβλίο των φίλων και ο καθένας δικαιούται τη σελίδα του, αυτό γίνεται ένα καλό αναμνηστικό, νιώστε ελεύθεροι να χρησιμοποιήσετε δικές σας κατηγορίες για τα χαρακτηριστικά – προτιμήσεις των φίλων)

29 24 – 36 μηνών Ενθαρρύνω το παιδί να δει την οπτική των άλλων Χτίζω στα ενδιαφέροντα του παιδιού (π.χ. Αν του αρέσουν τα αυτοκίνητα τον παίρνω στο πλυντήριο αυτοκινήτων – βρίσκω προγράμματα στην τηλεόραση – το αναγνωρίζω) Σχολιάζω τί κάνει το παιδί μου – δίνω λόγια και νόημα στη συμπεριφορά Εμπλέκομαι στο παιχνίδι του παιδιού – του επιτρέπω να ηγείται – ευκαιρία για μάθηση (πικνικ π.χ. Αν το παιδί παίζει ότι κάνει πικνικ ρωτώ «α και τι καιρός είναι καλός για πικνικ; Ναι! Όταν είναι ηλιόλουστα κλπ) Κατανοώ και αναγνωρίζω τη δυσφορία του παιδιού μου – το συμπονώ και του συμπαραστέκομαι (π.χ. Όταν ένα παιδάκι εκνευριστεί προσπαθώντας να φτιάξει ένα πάζλ, του λέω «ναι χρειάζεται εξάσκηση και προσπαθείς τόσο πολύ.. Σε καταλαβαίνω, έχεις δίκαιο όμως ασ προσπαθήσουμε λίγο περισσότερο να δούμε..) Ρωτώ το παιδί τί νομίζει ότι μπορεί να προκαλεί ένα πρόβλημα

30 24 – 36 μηνών Μιλώ στο παιδί μου απλά. Ήρεμα, με λίγα λόγια, μικρές προτάσεις, επιτρέπω τη σιωπή Εξηγώ στο παιδί μου τί έγινε και τις συνέπειες που είχε με ήρεμο τόνο φωνής – όχι θυμωμένο (έσπρωξες τον Κώστα γιατί ήθελες να μπεις πρώτος και ο Κώστας έπεσε χτύπησε και για αυτό τώρα κλαίει) Σκεφτόμαστε μαζί με το παιδί καλύτερες εναλλακτικές λύσεις για χειρισμό ανάλογων περιπτώσεων στο μέλλον Βοηθώ το παιδί μου να ονομάσει τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του – του δίνω λόγια, λέξεις – ο κόσμος αποκτά νόημα – το παιδί αποκτά έλεγχο – «κατακτά» τον ευατό του

31 24 – 36 μηνών Παραθέτω στο παιδί μου με απλά λόγια εξηγήσεις για τους κανόνες και τα όρια ("When you help me by putting your lunch plate on the counter, I finish cleaning up quicker and then we can read an extra story." “When you share toys, it means that everybody gets a chance to play.” ) Είμαι ξεκάθαρος για το τί δεν επιτρέπω – χωρίς να χρειάζεται να το εξηγήσω – και δίνω εναλλακτικές ("When you help me by putting your lunch plate on the counter, I finish cleaning up quicker and then we can read an extra story." “When you share toys, it means that everybody gets a chance to play.” ) Παρουσιάζω τα πλεονεκτήματα της συνεργατικότητας – το παιδί μπορεί να κατανοήσει απλές σχέσεις αιτίας – αποτελέσματος (π.χ. Αν ρίξει το παιχνίδι του τότε μπορείτε να του το απομακρύνεται για λίγη ώρα και σ’ αυτό να είστε σταθερός ή/και φυσικές σχέσεις όπως If you cooperate with getting your jackets on, then we’ll have more time at the park.” )

32 Πώς; Εγκαθιδρύουμε σαφείς και ξεκάθαρους κανόνες – αύξηση επιπέδων ασφάλειας και εμπιστοσύνης όταν το παιδί μπορεί να προβλέψει το πρόγραμμα της ημέρας του – συγκεκριμένες ρουτίνες προσαρμοσμένες σε όλες τις ανάγκες του παιδιού – υπενθύμιση κανόνων – διαρκής διαδικασία μάθησης Μέσα από τη συμπεριφορά μας – μίμιση – δουλειά με τον εαυτό μας (γινόμαστε αυτοπαρατηρητές, κριτική δεν σημαίνει επίκριση) Εκπαιδεύουμε τα παιδιά να λαμβάνουν υπόψη την οπτική των άλλων – τους μιλούμε για τα συναισθήματα των άλλων – εγείρουμε νωρίς τη διαφορετικότητα – εκφράσεις προσώπου – θεωρία του μυαλού

33 Δίνουμε στα παιδιά τους τρόπους και δεν απαιτούμε το αποτέλεσμα – τους εξηγούμε πώς να μοιράζονται τα παιχνίδια, δεν τους λέμε να μοιράζονται τα παιχνίδια – έμφαση στις διαδικασίες – μέσα από αυτές αναπτύσσονται και καλλιεργούνται οι ΚΔ – επιβραβεύω την προσπάθεια, την αφοσοίωση, τη συγκέντρωση, την υπομονή, τη μεθοδικότητα παρά τη νίκη ή την ήττα Ενθαρρύνουμε στάσεις “problem solving” – συζητούμε με το παιδί, ψάχνουμε και ακούμε τις σκέψεις του, δε δίνουμε έτοιμες και εύκολες λύσεις ΠΑΙΧΝΙΔΙ – παίζουμε με τα παιδιά σαν να είμαστε κι εμείς παιδιά – συμπορευόμαστε και σκεφτόμαστε μαζί τους – ορίζουμε μαζί τους κανόνες του παιχνιδιού και την πραγματικότητά του Εκμεταλλευόμαστε απρόσμενες στιγμές να μιλήσουμε στα παιδιά για τις διαπροσωπικές σχέσεις και τις αξίες Εκπαιδεύω το παιδί μου να περιμένει τη σειρά του, να δέχεται τη νίκη και την ήττα

34 Ενθαρρύνουμε την ανεξαρτησία του παιδιού – βοηθούμε όσο χρειάζεται και ενθαρρύνουμε το παιδί να συνεχίσει την προσπάθεια Ενθαρρύνουμε το παιδί να έχει επαφή με άλλα παιδιά της ηλικίας του τόσο ένας προς ένας όσο και σε ομάδα. Παρατηρούμε και ακούμε αυτά που έχει να πει για τους φίλους του. Ευκαιρία να εκπαιδεύσουμε για τις διαπροσωπικές σχέσεις και να ενθαρρύνουμε το παιδί να διατηρεί τις φιλίες του.

35 Μέχρι τα 4 Να μπορεί να λέει το φύλο και την ηλικία του Να ξέρει το όνομα και το επίθετό του καθώς και των γονιών του Να μπορεί να πλένει τα χέρια του και να ντύνεται Να του αρέσει να βοηθά με δουλειές του σπιτιού Να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις χωρίς την απαραίτητη εμπλοκή ενός ενήλικα Αρχίζει να παρατηρεί τα συναισθήματα και τη διάθεση των άλλων Αρχίζει να αναγνωρίζει τα όρια και τους περιορισμούς του και αρχίζει να ζητά βοήθεια Αρχίζει να μαθαίνει να περιμένει τη σειρά του, να μοιράζεται και να συνεργάζεται Εκφράζει το θυμό του λεκτικά παρά να τον εκδραματίζει

36 Πότε κινητοποιούμαι; Έχει δυσκολία να διατηρήσει θετικό κοινωνικό «στάτους» σε ομάδα συνομιλήκων Έχει δυσκολία (σημαντική) να διατηρήσει ή να ασκήσει αυτοέλεγχο όταν εκνευριστεί Έχει μεγάλα, έντονα και συχνά ξεσπάσματα ή εκφοβίζει με τον τρόπο του άλλα παιδιά Είναι ασυνήθιστα αποτραβηγμένο παιδί και φαίνεται λυπημένο Κυριεύεται από έντονο άγχος σε κάθε αποχωρισμό με το/τους γονείς του, ακόμα και σε γνώριμα πλαίσια

37 Πάρκο στη γειτονιά Supermarket Ονομάζω το ακουστικό βοήθημα και το εμπερικλείω σε κάθε ρουτίνα του παιδιού (ντύσιμο, μπάνιο, τηλεόραση κ.α.) Δεν προϊδεάζω το παιδί μου αρνητικά όσον αφορά την απόρριψη – του δίνω ερμηνείες στις οποίες δεν στοχοποιείται ούτε το ίδιο ούτε ο άλλος Εκπαιδεύω το παιδί μου να λέει «όχι» και να υπερασπίζεται τον εαυτό του

38 Τα παιδιά μέχρι την εφηβεία εξαρτώνται κυρίως από την κρίση των γονιών τους για να αποκτήσουν τη δική τους Εξηγώ το ακουστικό βοήθημα σε σχέση με τον εαυτό του και όχι κάτι άλλο (με αυτό τον τρόπο το παιδί συγχίζεται και περιπλέκεται προσπαθώντας να βρει ομοιότητες και διαφορές παρά να κατανοήσει τί σημαίνει για το ίδιο το ακουστικό βοήθημα). Διατηρώ αξιολογικά ουδέτερους ορισμούς – το ακουστικό βοήθημα είναι ένα τεχνολογικό βοήθημα που επιτρέπει και ενισχύει την ακοή όταν λόγω κάποιας βιολογικής αιτίας το άτομο παρουσιάζει μειωμένη ακοή σε σχέση με τους συνομιλήκους του. Η διαφορετικότητα ως μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας και πραγματικότητας.

39 Δε φοβάμαι να ανοιχτώ και να δοκιμάσω It is for parents to teach young people early on that in diversity there is beauty and there is strength – enjoy every step of the way!

40 Ευχαριστώ για την προσοχή σας