Εισαγωγή στην Επιστήμη της Αρχαιολογίας Ορισμός, Αντικείμενο, Ιστορική διαδρομή, Βασικές αρχές & έννοιες, Κλάδοι, Μέθοδοι, Θεωρία.

Παρουσίαση με θέμα: "Εισαγωγή στην Επιστήμη της Αρχαιολογίας Ορισμός, Αντικείμενο, Ιστορική διαδρομή, Βασικές αρχές & έννοιες, Κλάδοι, Μέθοδοι, Θεωρία."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Εισαγωγή στην Επιστήμη της Αρχαιολογίας Ορισμός, Αντικείμενο, Ιστορική διαδρομή, Βασικές αρχές & έννοιες, Κλάδοι, Μέθοδοι, Θεωρία

2 Ορισμός και αντικείμενο της Αρχαιολογίας: μύθος & πραγματικότητα Ο μύθος: τι δεν είναι Αρχαιολογία Η προέλευση του μύθου Η πραγματικότητα: τι είναι Αρχαιολογία

3 Ο μύθος: τι δεν είναι Αρχαιολογία Ρομαντική και συναρπαστική περιπέτεια- παραδείγματα: κινηματογραφικές παραγωγές του Hollywood, Λογοτεχνία ‘Ψευδοαρχαιολογίες’- παραδείγματα: Λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας (von Däniken, Hancock, Hitching, Maziere), φυλετισμός- Bernal ‘Ανασκαφή’ από ιδιώτες-αρχαιοκάπηλους Συνώνυμη της ανασκαφής

4 Μύθος 1

5

6

7 Μύθος 2 Η ψευδοαρχαιολογία & τα ‘μυστήρια’ του παρελθόντος: Stonhenge c. 2500 BC Μηχανισμός των Αντικυθήρων 100-150 πΧ Πυραμίδες 3ης χιλιετίας πΧ

8 Stargate 1994 Ταινία του Roland Emmerich εμπνευσμένη από θεωρίες του Νταίνικεν

9 Erich von Däniken Stonehenge Μηχανισμός των Αντικυθήρων Χάρτες του Piri Reis Αγάλματα της Νήσου του Πάσχα Πυραμίδες Αιγύπτου

10 Ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας

11 Αζτέκοι

12 Αζτέκοι και αρχαίοι Αιγύπτιοι

13 Νησί του Πάσχα-Πολυνησία

14 Λατομείο Rano Raraku με το moai ‘Papa’ (Katherine Routledge 1914)

15 Λατομείο Rano Raraku

16 Moai στο Βρετανικό Μουσείο

17 Τεοτιχουακάν-Μεξικό

18 Μύθος 3 Τυμβωρύχοι στον ισθμό της Κορίνθου (19ος αι.)

19 Κυκλαδικά ειδώλια, θησαυρός Αϊδονίων

20 Μύθος 4

21

22

23

24

25

26 Η προέλευση του μύθου Η αρχαιογνωσία ή αρχαιολατρία (16ος-18ος αι.) ˃ λαθρανασκαφές, συστηματική σύληση, κυνήγι ‘θησαυρού’ πχ Charles Townley, Elgin, Κάρολος Γ’ Προβολή της ανασκαφής και των πιο θεαματικών ανακαλύψεων από τα μέσα ενημέρωσης πχ. Iceman, τάφος Τουταγχαμών, τάφος Φιλίππου, Μινωικά ανάκτορα Ευθύνη της ίδιας της αρχαιολογίας: έλλειψη ενημέρωσης κοινού, ερασιτεχνισμός πρώτων αρχαιολόγων, αυτοθαυμασμός, τάση για εντυπωσιασμό π.χ. Schlieman, Evans, Layard

27 Τροία, προσωπείο Αγαμέμνονα

28 Κνωσός

29 Αλταμίρα, Λασκό

30 Τουταγχαμών, πήλινος στρατός Xian

31 Τάφος ‘Φιλίππου’, ο άνθρωπος των πάγων

32 Sir Austen Henry Layard (1817-1894) Sir Arthur Evans (1851-1941)

33 Layard

34 SCHLIEMANN

35 Το ανάκτορο και η τεφροδόχος του Οδυσσέα….μια «μελοδραματική περιγραφή» « στην κορυφή του όρους Αητός…έβαλα τους εργάτες να σκάψουν στη ΒΑ γωνία όπου υπέθεσα ότι ορθωνόταν η περίφημη ελιά, το δέντρο από το οποίο ο Οδυσσέας έφτιαξε το νυφικό του κρεβάτι…εξέτασα όλο το χώρο του ανακτόρου του Οδυσσέα. Ανακάλυψα γύρω στα 20 αγγεία (που) ήταν γεμάτα από τη στάχτη καμένων ανθρώπων…είναι πιθανόν μέσα στα 5 αγγεία μου να κρατώ τη στάχτη του Οδυσσέα, της Πηνελόπης και του παιδιού τους. Το μεσημέρι καθίσαμε να φάμε στην αυλή του ανακτόρου του Οδυσσέα» H. Schliemann

36 Ο «θησαυρός του Πριάμου» « ενώ οι άντρες έτρωγαν και ξεκουράζονταν, έκοψα το θησαυρό με ένα μεγάλο μαχαίρι, πράγμα που έκανα με τεράστιο κόπο και τρομακτικό κίνδυνο της ζωής μου, διότι το μεγάλο τείχος που ανέσκαπτα απειλούσε να γκρεμιστεί επάνω μου κάθε στιγμή. Αλλά η θέα τόσων αντικειμένων, το καθένα ανεκτίμητης αξίας για την αρχαιολογία, με έκανε παράτολμο και δεν σκέφθηκα καθόλου τον κίνδυνο. Θα μου είχε όμως σταθεί αδύνατο να απομακρύνω το θησαυρό χωρίς τη βοήθεια της αγαπημένης μου γυναίκας, που στάθηκε δίπλα μου έτοιμη να τυλίξει στο σάλι της και να απομακρύνει τα πράγματα που αφαιρούσα» H. Schliemann

37

38 Δύο μεγάλες ανακαλύψεις ο τάφος του Τουταγχαμών ο τάφος του Φιλίππου «για μια στιγμή που πρέπει να φάνηκε αιωνιότητα στους άλλους που περίμεναν στο πλευρό μου, έμεινα άναυδος…τότε ο λόρδος Carnarvon ρώτησε με αγωνία: βλέπεις τίποτε; Ναι απάντησα, καταπληκτικά πράγματα…» H. Carter « τότε είδαμε κάτι που ήταν αδύνατον να φανταστώ…μια ολόχρυση λάρνακα…τη βγάλαμε και την ανοίξαμε… τα μάτια όλων άνοιξαν διάπλατα και η αναπνοή μας είχε κοπεί…όταν βρέθηκα έξω στάθηκα μονάχος για μια στιγμή, να συνέλθω από το απίστευτο θέαμα…για πρώτη φορά ένιωσα μια δυνατή ανατριχίλα….είχα κρατήσει τα οστά του Φιλίππου; Ήταν τρομαχτικό, αδύνατο να το αντέξει ο νους μου» Μ. Ανδρόνικος

39 Η μεταστροφή του Schliemann προς έναν επιστημονικότερο τρόπο ανασκαφής «καθώς κάθε αντικείμενο που ανήκει στη σκοτεινή νύχτα των προελληνικών χρόνων… είναι για μένα μία σελίδα της ιστορίας, είμαι…υποχρεωμένος ώστε να φροντίσω να μη μου διαφύγει τίποτε…κάθε αντικείμενο θα φωτογραφηθεί ή θα αντιγραφεί από έναν επιδέξιο σχεδιαστή, και θα δημοσιευτεί…και δίπλα στο κάθε αντικείμενο θα αναφέρω το βάθος στο οποίο το ανακάλυψα»

40 Η μεταστροφή του Schliemann προς έναν επιστημονικότερο τρόπο ανασκαφής « εάν…ποτέ οι ανασκαφές μου συνεχισθούν, ικετεύω επιτακτικά αυτούς που θα τις αναλάβουν να πετάξουν τα μπάζα των ανασκαφών τους στην πλαγιά του λόφου και να μη γεμίσουν τις κολοσσιαίες τομές που άνοιξα με τόσο τεράστιο κόπο και έξοδα, διότι έχουν μεγάλη αξία για την αρχαιολογία, εφόσον σε αυτές τις τομές μπορούν να εξετασθούν με λίγο κόπο όλα τα αρχαιολογικά στρώματα, από το αρχικό έδαφος μέχρι την επιφάνεια του λόφου»

41 Τροία Τροία Ι: 3000-2500 π.Χ Τροία ΙΙ: 2500-2200 π.Χ Τροία ΙΙΙ: 2200-2050 π.Χ Τροία ΙV: 2050-1900 π.Χ Τροία V: 1900-1800 π.Χ Τροία VI: 1800-1300/1250 π.Χ Τροία VII: 1300/1250-1000 π.Χ Τροία VIII: 700 π.Χ Τροία ΙX: ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή

42 Η πραγματικότητα: τι είναι Αρχαιολογία Οι περισσότεροι αρχαιολόγοι περνούν τη ζωή τους χωρίς να βρουν κάτι το θεαματικό Τα στοιχεία ρομαντισμού, ηρωισμού και περιπέτειας με τον καιρό ατόνησαν Οι σύγχρονοι αρχαιολόγοι ενδιαφέρονται για το γενικό πλαίσιο όλων των ευρημάτων, εντυπωσιακών και μη. Η σύγχρονη αρχαιολογία έχει πάψει να είναι κυνήγι θησαυρών Η ανασκαφή είναι μια νόμιμη και απαιτητική διαδικασία που διέπεται από κανόνες Η σύγχρονη αρχαιολογία περιλαμβάνει μέθοδο και θεωρία

43 Αρχαιολογία είναι… Η συστηματική μελέτη των υλικών καταλοίπων του απώτερου ή πιο πρόσφατου ανθρώπινου παρελθόντος μέσω της εφαρμογής θεωρίας και μεθόδου

44 Το ενδιαφέρον για το παρελθόν η προέλευση της αρχαιολογίας Μύθοι και θρύλοι για την δημιουργία του κόσμου πχ. ‘ονειρικός χρόνος’ Αμπορίγινων Προφορικές παραδόσεις από γενιά σε γενιά Εικασίες φιλοσόφων και αρχαίων συγγραφέων πχ. Ησίοδος Η ανάπτυξη της ιστοριογραφίας στην κλασική αρχαιότητα δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχο ενδιαφέρον για τα υλικά κατάλοιπα παρελθόντος, η ενασχόληση με το παρελθόν ενδιαφέρον των εγγράμματων και είχε θρησκευτική διάσταση. Η περίπτωση του Ναβονίδη (η πρώτη ανασκαφή στη Λάρσα και το πρώτο μουσείο στην Ουρ). Δεν υπήρχε η συνειδητοποίηση ότι τα υλικά κατάλοιπα μπορούν να πουν κάτι για το παρελθόν, αποσπασματικές αναφορές (Θουκυδίδης, Παυσανίας, Si-ma Qien) Συλλογή αντικειμένων του παρελθόντος για τελετουργική χρήση πχ. Αζτέκοι, Ιροκουά κ.α. Συλλογές αντικειμένων του παρελθόντος ως αναθήματα σε αρχαίους ελληνικούς ναούς Συλλογές στη Ρωμαϊκή εποχή πχ. Ιουλίου Καίσαρα, Αυγούστου Μεσαίωνας: ο κόσμος ιδρύθηκε με υπερφυσικό τρόπο λίγες χιλιάδες χρόνια πριν, υπολογισμός με βάση τις γενεαλογίες της Βίβλου. Μικρότερη γνώση του παρελθόντος. Αντικείμενα που έρχονταν στην επιφάνεια εδάφους με τη διάβρωση, βοσκή ζώων, καλλιέργεια αντιμετωπίζονταν ως περίεργα αντικείμενα με υπερφυσικές δυνάμεις.

45 Το πρώτο μουσείο στην Ουρ (530 πΧ)

46 Εκθέματα από το πρώτο μουσείο

47 Οι μεσαιωνικές αντιλήψεις για το παρελθόν του ανθρώπου Ο κόσμος είχε ξεκινήσει πρόσφατα και με υπερφυσικό τρόπο και δεν θα διαρκούσε περισσότερο από μερικές χιλιάδες χρόνια Ο υλικός κόσμος βρισκόταν σε προχωρημένο στάδιο εκφυλισμού. Δεν υπήρχε λοιπόν λόγος μελέτης του παρελθόντος καθώς το τέλος πλησίαζε Η ανθρωπότητα δημιουργήθηκε από τον Θεό στον κήπο της Εδέμ. Το κέντρο της ιστορίας του κόσμου η Εγγύς Ανατολή Ήταν φυσικό να εκφυλίζεται η ανθρώπινη συμπεριφορά Η ιστορία του κόσμου ερμηνευόταν ως διαδοχή από μοναδικά γεγονότα τα οποία ήταν αποτέλεσμα της Θείας βούλησης Οι λόγιοι του Μεσαίωνα είχαν λιγότερη επίγνωση απ’ ότι οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι των ιστορικών αλλαγών του υλικού πολιτισμού

48

49 Αναγέννηση Στροφή στη μελέτη κλασικής τέχνης & λογοτεχνίας, Ουμανιστές Πλούσιες οικογένειες συγκέντρωναν έργα της αρχαίας ελληνικής & ρωμαϊκής αρχαιότητας Επιμέρους αρχαιογνωστικοί τομείς όπως η επιγραφική, νομισματική, ιστορική τοπογραφία, αρχαιοδιφία προστέθηκαν στα γνωστικά αντικείμενα των διανοούμενων εποχής Η παπική αυλή προσέδιδε συμβολικό περιεχόμενο στις ρωμαϊκές αρχαιότητες, θέσπιση νόμων για την προστασία τους Μπαίνουν οι βάσεις συστηματικής παρατήρησης μνημείων: ταύτιση, μέτρηση, σχεδίαση, περιγραφή Μίμηση κλασικής τέχνης & αρχιτεκτονικής, συλλογές με αρχαιότητες. Από τα τέλη 16ου αι. Cabinets of curiosities Εμφανές τώρα ότι τα υλικά κατάλοιπα μπορούν να πληροφορήσουν για το παρελθόν π.χ Κυριακός Αγκονίτης Ανεξαρτητοποίηση κλασικών σπουδών από την κηδεμονία μοναστηριών Εθνική αφύπνιση & ενδιαφέρον για τα τοπικά μνημεία & τοπική ιστορία

50 Διαφωτισμός Αρχαιοδίφες, δημιούργημα του 17ου αι. Επισκέψεις κέντρων χαμένων πολιτισμών Ανατολής από ριψοκίνδυνους περιηγητές, Grand Tour 1685 η α’ συνειδητή ανασκαφή από τον Le Prevot στο Cocherel Νορμανδίας Jacques Spon: εισάγει τον όρο αρχαιολογία Για πολύ καιρό όμως δεν γίνονταν ανασκαφές με τη σύγχρονη έννοια, θησαυροθηρική αντίληψη πχ ανασκαφές 18ου αι. στην Πομπηία και Herculaneum. Δεν υπήρχε ενδιαφέρον για την κατανόηση του πολιτισμικού πλαισίου των ευρημάτων 18ος αι. σταθμός στη μελέτη κλασικής αρχαιότητας, επίκεντρο αρχαιογνωστικών δραστηριοτήτων η Ρώμη, έκδοση αρχαιογνωστικών συγγραμμάτων, ίδρυση αρχαιολογικών εταιρειών, συμβολή του Winkelmann, ίδρυση πρώτων δημόσιων μουσείων Αυξανόμενο ενδιαφέρον για πολιτισμούς Ανατολής 1784: η α’ επιστημονική ανασκαφή από τον Thomas Jefferson στη Virginia

51 James Ussher (1581-1656)

52 Καθιέρωση της ιστορίας της τέχνης ως ιδιαίτερου κλάδου των κλασικών σπουδών

53 Συμβολή του Winkelmann Έννοιες της τεχνοτροπίας και της καλλιτεχνικής εξέλιξης Περιοδολόγηση της ελληνικής και ρωμαϊκής γλυπτικής ανάλογα με την τεχνοτροπία Λεπτομερείς περιγραφές μεμονωμένων έργων Εξέταση παραγόντων που επηρέασαν την κλασική τέχνη Ορισμός των ιδανικών κριτηρίων του ωραίου στην τέχνη Ο απόηχος των θεωριών του έφτασε μέχρι την πολιτική επικαιρότητα της εποχής του

54 Οι αρχές της σύγχρονης Αρχαιολογίας 19ος αι. Η επιστήμη της αρχαιολογίας ουσιαστικά θεμελιώνεται στα μέσα του 19ου αι. Θαυμαστά επιτεύγματα της γεωλογίας πχ. Αρχή του «ομοιομορφισμού» (James Hutton 1785, Charles Lyell- 1833) Η παλαιότητα του ανθρώπινου γένους (Jacques Boucher de Perthes 1841) Η θεωρία της εξέλιξης (Charles Darwin 1859) Το σύστημα των Τριών Εποχών (Christian Thomsen 1836) Η αρχαιολογία ξεπερνά το στάδιο του αρχαιοσυλλεκτισμού, δηλαδή της συλλογής & μελέτης αρχαίων αντικειμένων αποκλειστικά και μόνο για την αξία τους & ξεκινά να χρησιμοποιεί συστηματικές και επιστημονικές μεθόδους ταξινόμησης αρχαιολογικού υλικού και ανασκαφής

55 Τι είναι αρχαιολογική μαρτυρία; Αρχαιολογική μαρτυρία είναι όλα τα υλικά κατάλοιπα της αρχαίας ανθρώπινης συμπεριφοράς από τα πιο μικρά έως και τα πιο επιβλητικά και από τα πιο ταπεινά έως τα πιο εντυπωσιακά και πλούσια που ανακαλύπτονται και καταγράφονται από τους αρχαιολόγους. Ένας άλλος ισοδύναμος γενικός όρος: «αρχαίος υλικός πολιτισμός»

56 Βασικές κατηγορίες αρχαιολογικών μαρτυριών Τέχνεργα Οργανικά & περιβαλλοντικά κατάλοιπα (Οικοδεδομένα) Κατασκευές Κτίσματα

57 Τέχνεργα Φορητά αντικείμενα επεξεργασμένα ή τροποποιημένα από τον άνθρωπο π.χ όπλα, εργαλεία, κοσμήματα, αγγεία κ.α.

58 Κατασκευές Μη φορητά ευρήματα, κατασκευασμένα ή τροποποιημένα από τον άνθρωπο τα οποία δεν είναι δυνατόν να αποσπαστούν από το έδαφος ακέραια χωρίς να καταστραφούν π.χ. πηγάδια, τάφοι, αυλάκια, βωμοί, εστίες, τάφροι, λάκκοι, έδρανα κ.α.

59 Κτίσματα Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα όλων των ειδών π.χ. ναοί, δημόσια κτίρια, ανάκτορα, κατοικίες, εργαστήρια, μνημειώδη ταφικά οικοδομήματα

60 Οικοδεδομένα Διάφορα οργανικά κατάλοιπα από το φυσικό περιβάλλον που είχαν άμεση ή έμμεση σχέση με την αρχαία πολιτισμική συμπεριφορά όπως κατάλοιπα αρχαίας χλωρίδας και πανίδας (σπόροι, καρποί, γύρη, στάχτη, κάρβουνο, οστά ζώων, όστρεα κ.α), μεταλλεύματα, εδάφη και ιζήματα (άμμος, πηλός)

61 Δραστηριότητα Να κατατάξετε σε κατηγορίες (τέχνεργα, κατασκευές, κλπ.) τα αρχαιολογικά κατάλοιπα που απεικονίζονται στις επόμενες διαφάνειες

62

63

64

65

66

67 Αρχαιολογικές θέσεις Οι κατηγορίες των αρχαιολογικών δεδομένων κατανέμονται στην επιφάνεια της γης σε εξαιρετικά μεταβλητές πυκνότητες. Τα μέρη όπου τα αρχαιολογικά δεδομένα απαντώνται σε υψηλές πυκνότητες ονομάζονται αρχαιολογικές θέσεις Οι αρχαιολογικές θέσεις ποικίλλουν πολύ σε περιεχόμενο, λειτουργία, μέγεθος, μορφή και διάρκεια χρήσης

68 Ποικιλία αρχαιολογικών θέσεων Όσον αφορά το περιεχόμενο, οι αρχαιολογικές θέσεις είναι δυνατόν να αποτελούνται από μια κατηγορία αρχαιολογικών δεδομένων ή από οποιοδήποτε συνδυασμό των κατηγοριών αυτών Όσον αφορά τη λειτουργία, οι αρχαιολογικές θέσεις μπορεί να είναι οικισμοί, σπήλαια, βραχοσκεπές, καταυλισμοί, τελετουργικά κέντρα, ιερά, ταφικές θέσεις ή νεκροταφεία & θέσεις με εξειδικευμένες λειτουργίες (λατομεία, μεταλλεία, εμπορεία, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, εργαστήρια κλπ)

69 Ποικιλία αρχαιολογικών θέσεων Όσον αφορά το μέγεθος & τη μορφή, μια αρχαιολογική θέση μπορεί να αντιπροσωπεύεται εξίσου από έναν ολόκληρο οικισμό και από ένα μεμονωμένο μνημείο ή άλλο κτίσμα ή ακόμα και από μερικά εργαλεία ή αγγεία Ως προς την διάρκεια της χρήσης υπάρχουν αρχαιολογικές θέσεις που χρησιμοποιήθηκαν για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (από μερικές ώρες έως μερικούς μήνες), άλλες που διήρκεσαν για μια ή περισσότερες γενιές και άλλες που χρησιμοποιήθηκαν για αιώνες ή και χιλιετίες

70 Μαγούλες ή Τούμπες Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση αλλεπάλληλης χρήσης μιας θέσης είναι οι διάφοροι τεχνητοί γήλοφοι γνωστοί ως Μαγούλες στη Θεσσαλία ή ως Τούμπες στη Βόρεια Ελλάδα. Πρόκειται για το αποτέλεσμα διαδοχικών φάσεων κατοίκησης, που καλύπτουν πολλές εκατοντάδες αιώνων έως ακόμη και χιλιετίες. Ο αντίστοιχος τύπος γηλόφου στην Ανατολή είναι γνωστός ως Tell

71 Μαγούλα Ζερέλια Αλμυρού

72 Αρχαιολογικές γεωγραφικές περιοχές Μια αρχαιολογική γεωγραφική περιοχή περιλαμβάνει μια σειρά από αρχαιολογικές θέσεις. Πρόκειται για μια σαφώς οριοθετημένη (με βάση εμφανή τοπογραφικά στοιχεία όπως όρη, ποτάμια, θάλασσα κλπ) γεωγραφική έκταση, η οποία κατά το παρελθόν αποτελούσε μια σαφώς καθορισμένη οικολογική και πολιτισμική έκταση διότι ικανοποιούσε τις ανάγκες διαβίωσης και τις πολιτισμικές ανάγκες ενός συνόλου από αλληλένδετες ανθρώπινες κοινωνίες

73 Διαδικασίες/παράγοντες σχηματισμού της αρχαιολογικής μαρτυρίας Τα τελευταία χρόνια, οι αρχαιολόγοι κατανοούν όλο και περισσότερο ότι μια σειρά από διαδικασίες/παράγοντες σχηματισμού είναι δυνατό να επενέργησαν τόσο στον τρόπο με τον οποίο τα ευρήματα θάφτηκαν τελικά, όσο και στο τι συνέβη σε αυτά μετά την ταφή τους στο χώμα Σύμφωνα με τη σειρά που δρουν διακρίνονται σε παράγοντες διάπλασης & σε παράγοντες μετάπλασης της αρχαιολογικής μαρτυρίας Επιπλέον Ο αρχαιολόγος M. Schiffer διακρίνει ανάμεσα σε πολιτισμικές διαδικασίες σχηματισμού & φυσικές ή περιβαλλοντικές διαδικασίες σχηματισμού. Οι πρώτες αναφέρονται στο πως πώς επηρέασαν οι άνθρωποι αυτό που επιβιώνει από το αρχαιολογικό παρελθόν ενώ οι δεύτερες πώς επιδρά η φύση σε ότι επιβιώνει από το αρχαιολογικό παρελθόν

74 Παράγοντες σχηματισμού της αρχαιολογικής μαρτυρίας Παράγοντες διάπλασης: παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία διαμόρφωσης μιας αρχαιολογικής θέσης καθώς ευθύνονται για την αρχική απόθεση των αρχαίων υλικών καταλοίπων. Έχουν σχέση αποκλειστικά με την αρχαία ανθρώπινη συμπεριφορά είναι δηλαδή πολιτισμικοί ή ανθρωπογενείς Παράγοντες μετάπλασης: ευθύνονται για την τελική μορφή της αρχαιολογικής μαρτυρίας. Επεμβαίνουν στο μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τη στιγμή της πρωτογενούς απόθεσης των υλικών καταλοίπων σε μια θέση έως τη στιγμή της ανακάλυψής τους από τους αρχαιολόγους, καθορίζοντας το βαθμό στον οποίο αυτά θα καταστραφούν ή θα αλλάξουν μορφή, περιεχόμενο, θέση δημιουργώντας έτσι δευτερογενείς αποθέσεις. Είναι επομένως σε θέση να αλλάξουν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα της αρχικής απόθεσης της αρχαιολογικής μαρτυρίας. Οι παράγοντες μετάπλασης διακρίνονται σε πολιτισμικούς και περιβαλλοντικούς

75 Πολιτισμικοί παράγοντες διάπλασης της αρχαιολογικής μαρτυρίας Δραστηριότητες που σχετίζονται με τα τρία βασικά στάδια στον κύκλο ζωής των κατηγοριών της αρχαιολογικής μαρτυρίας: κατασκευή, χρήση, απόρριψη. Τέχνεργα, κατασκευές κλπ μπορούν να γίνουν μέρος της αρχαιολογικής μαρτυρίας σε οποιοδήποτε από τα τρία στάδια ύπαρξής τους Τελετουργικές δραστηριότητες κατά τις οποίες τέχνεργα, κατασκευές κλπ αποτίθενται για τελετουργικούς σκοπούς (πχ αναθήματα) Δραστηριότητες απόκρυψης με σκοπό τη διασφάλιση πολύτιμων τεχνέργων ή οικολογικών καταλοίπων (πχ τροφών) Δραστηριότητες ενταφιασμού νεκρών που έχουν ως αποτέλεσμα την απόθεση ταφών ή καύσεων ή άλλων μορφών ταφής

76 Το τεράστιο κτίριο στην περιοχή Τούμπα στο Λευκαντί (10ος πΧ αι.)- ποιο στάδιο (κατασκευής, χρήσης, απόρριψης) απεικονίζει η κατάσταση στην οποία ανακαλύφθηκε;

77 Πολιτισμικοί παράγοντες μετάπλασης της αρχαιολογικής μαρτυρίας Α) Παράγοντες φθοράς: 1) Δραστηριότητες διαταραχής των υλικών καταλοίπων στις πρωτογενείς αποθέσεις τους πχ επιφανειακή ή πλήρης διαταραχή τεχνέργων, κατασκευών κλπ από αρχαίους ή σύγχρονους ανθρώπους που προκαλείται από οικοδομικές εργασίες, άροση, ποδοπάτημα, βιομηχανικές εργασίες, εκμετάλλευση ορυχείων & λατομείων, λαθρανασκαφές, πολεμικές καταστροφές 2) Δραστηριότητες επαναχρησιμοποίησης των υλικών καταλοίπων στις πρωτογενείς αποθέσεις τους πχ ολική ή μερική ανακύκλωση αρχαίων τεχνέργων, κτισμάτων, κατασκευών, οικοδεδομένων ή απορριμμάτων σε μια θέση από τους ίδιους ή άλλους χρήστες για λειτουργικούς ή τελετουργικούς σκοπούς Β) Παράγοντες συντήρησης: 1) Περιπτώσεις μουμιοποίησης νεκρών, 2) Περιπτώσεις εμπρησμού, αφού η φωτιά ψήνει και άρα διατηρεί ορισμένα οργανικά κατάλοιπα και αντικείμενα από ωμό πηλό πχ πινακίδες Γραμμικής Β

78 Φυσικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες σχηματισμού/μετάπλασης – πώς επιδρά η φύση σε ότι επιβιώνει από το αρχαιολογικό παρελθόν Πρόκειται για παράγοντες μετάπλασης καθώς σχετίζονται με τη διαταραχή ή καταστροφή του πρωταρχικού περιβάλλοντος κάθε αρχαιολογικού υλικού Διακρίνονται σε α)παράγοντες φθοράς (φυσικοί, χημικοί, βιολογικοί) & β)παράγοντες συντήρησης (φυσικοί, χημικοί)

79 Φυσικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες σχηματισμού/μετάπλασης Παράγοντες φθοράς: α) φυσικοί πχ ηλιακή θερμότητα, δυνατός άνεμος, συχνή εναλλαγή υγρασίας & ξηρασίας, διαδοχική τήξη & πήξη πάγου, νερό εν κινήσει όπως ραγδαίες βροχές, πλημμύρες, κύματα, άνοδος ή πτώση υδατικής στάθμης κ.α. β) χημικοί πχ ηλιακή ακτινοβολία, όξινα περιβάλλοντα, αλατούχα περιβάλλοντα, βροχή ή υγρασία σε συνδυασμό με το οξυγόνο της ατμόσφαιρας, νερό σε συνδυασμό με αλάτι γ) βιολογικοί πχ μικροοργανισμοί, έντομα, θαλάσσιοι οργανισμοί, ζώα

80 Φυσικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες σχηματισμού/μετάπλασης Παράγοντες συντήρησης: α) χημικοί πχ οξειδωμένα μέταλλα (διατηρούν οργανικά κατάλοιπα), ασβεστολιθικά περιβάλλοντα (διατηρούν οστά & μέταλλα), αλατούχα εδάφη πχ αλάτι σε μεγάλες πυκνότητες, συνδυασμός άλατος & πετρελαίου (διατηρούν οργανικά κατάλοιπα), β) φυσικοί πχ φωτιά (ψήνουν φυτικές ύλες, σπόρους, ξύλο, αντικείμενα από ωμό πηλό), μικροπεριβάλλοντα σπηλαίων, ξηρά περιβάλλοντα όπως έρημοι, ψυχρά περιβάλλοντα όπως αρκτικές περιοχές, αναερόβια περιβάλλοντα όπως έλη, βούρκοι, σιγανά ποτάμια, ιζηματογενείς αποθέσεις άμμου, λάσπης, αποθέσεις λάβας, στάχτης, ερμητικά κλεισμένοι χώροι

81 Παραδείγματα αρχαιολογικών ευρημάτων σε εξαιρετική κατάσταση συντήρησης Ο Τάφος του Τουταγχαμών (1323 πΧ) Ο ‘Άνθρωπος των Πάγων’ (3300 πΧ) Τα σώματα με τα τατουάζ στους ταφικούς τύμβους νομάδων στο Pazyryk Μογγολίας (400 πΧ) Οι ρωμαϊκές πόλεις Πομπηία & Ηράκλεια Ακρωτήρι Θήρας Ο κτιστός τάφος Φιλίππου στη Βεργίνα & οι τάφοι των αρχαίων Φερών Η ξύλινη γέφυρα του Στρυμόνα στην αρχαία Αμφίπολη

82 Το Αρχαιολογικό Πλαίσιο ή Περιβάλλον (archaeological context) Για να ανασυνθέσουμε την ανθρώπινη δραστηριότητα του παρελθόντος σε μία θέση είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το πλαίσιο ή περιβάλλον (context) ενός ευρήματος. Το περιβάλλον ενός ευρήματος αποτελείται από την άμεση ομάδα του ή περίβλημα (matrix δηλαδή το φυσικό υλικό που το περιβάλλει πχ. κάποιο είδος ιζήματος όπως χώμα, χαλίκια, λάσπη, άμμος, πηλός, νερό), τη θέση του ή προέλευση (οριζόντια & κάθετη μέσα στο περίβλημα) & τον συσχετισμό του με τα υπόλοιπα ευρήματα (συνύπαρξη με τα άλλα αρχαιολογικά ευρήματα). Οι παράμετροι του αρχαιολογικού πλαισίου καταγράφονται από τους αρχαιολόγους κατά την ανασκαφή Εναλλακτικά χρησιμοποιούνται και οι όροι ‘συμφραζόμενα’ ή ‘συνάφεια’

83 Οι αρχές της συσχέτισης & της επαλληλίας Η καταγραφή της προέλευσης ενός ευρήματος μας επιτρέπει να καθορίσουμε τη συσχέτιση, δηλαδή τη σχέση του με άλλα παρακείμενα συνήθως στο ίδιο περίβλημα, με άλλα λόγια την οριζόντια σχέση των ευρημάτων στο χώρο (χωρικό πλαίσιο) καθώς & τη σχέση του με άλλα που βρίσκονται σε ανώτερα ή κατώτερα στρώματα, δηλαδή την κάθετη σχέση των ευρημάτων στο χρόνο (χρονικό πλαίσιο) Η οριζόντια σχέση χώρου των ευρημάτων βασίζεται στην αρχή της συσχέτισης ενώ η κάθετη σχέση χρόνου των ευρημάτων στην αρχή της επαλληλίας

84 Η αρχή της συσχέτισης Σύμφωνα με την αρχή της συσχέτισης, ένα αρχαιολογικό εύρημα είναι σύγχρονο με άλλα ευρήματα που βρίσκονται στο ίδιο περίβλημα με αυτό

85 Η αρχή της επαλληλίας Σύμφωνα με την αρχή της επαλληλίας, τα στρώματα της γης διατάσσονται το ένα πάνω στο άλλο διαδοχικά, με τα κατώτερα στρώματα να έχουν αποτεθεί πριν από τα ανώτερα. Στην αρχή της επαλληλίας στηρίζεται η αρχαιολογική στρωματογραφία

86 Στρωματογραφία Η μελέτη της διαστρωμάτωσης, δηλαδή της επάλληλης διάταξης των στρωμάτων ή αποθέσεων. Ανάλογα με τη διάρκειά τους & τις φυσικές ή πολιτισμικές μεταβολές που λαμβάνουν χώρα σε μία θέση, τα στρώματα ποικίλλουν σε πάχος, σύσταση, περιεχόμενο και χρώμα

87 Κλειστά και διαταραγμένα αρχαιολογικά στρώματα Κλειστά: είναι το αποτέλεσμα αδιατάρακτης πρωτογενούς δραστηριότητας, δηλαδή στρώματα τα οποία παρέμειναν άθικτα από τη στιγμή της αρχικής τους διάπλασης και διακρίνονται σαφώς το ένα από το άλλο Διαταραγμένα: είναι το αποτέλεσμα δευτερογενούς δραστηριότητας, δηλαδή μετά την αρχική τους διάπλαση υπέστησαν διαταραχές που προκλήθηκαν από τη φύση ή τον άνθρωπο

88 Η σημασία του αρχαιολογικού πλαισίου Η μελέτη του αρχαιολογικού πλαισίου είναι κεντρικής σημασίας. Προσδιορίζει τον χαρακτήρα της σύγχρονης αρχαιολογίας και τη διαφοροποιεί από τις ψευδοαρχαιολογίες, τη θησαυροθηρία και τις λαθρανασκαφές. Όπως είδαμε πολλά αρχαία αντικείμενα είναι αντικείμενα λαθρανασκαφών και βρίσκονται επομένως εκτός αρχαιολογικού πλαισίου. Όμως μεμονωμένα τα ευρήματα έξω από το αρχαιολογικό τους πλαίσιο μας δίνουν ελάχιστες πληροφορίες για το ανθρώπινο παρελθόν. Αντίθετα η μελέτη του αρχαιολογικού πλαισίου μπορεί να μας δώσει ουσιαστικές πληροφορίες σχετικά με το νόημα των ευρημάτων, συμβάλλοντας έτσι στην ερμηνεία του αρχαίου ανθρώπινου πολιτισμού

89 Το Αρχαιολογικό Πλαίσιο - ορισμός Το αρχαιολογικό πλαίσιο είναι η ακριβής θέση ενός αρχαιολογικού ευρήματος στο χώρο και στο χρόνο, μαζί με το άμεσο περιβάλλον του. Δημιουργείται με την επίδραση παραγόντων διάπλασης ή μετάπλασης της αρχαιολογικής μαρτυρίας στον τρόπο απόθεσης του ευρήματος

90 Πρωτογενές & δευτερογενές αρχαιολογικό πλαίσιο Όπως είδαμε το αρχαιολογικό πλαίσιο ενός ευρήματος είναι το αποτέλεσμα των παραγόντων διάπλασης ή μετάπλασης της αρχαιολογικής μαρτυρίας. Έτσι διακρίνουμε ανάμεσα στο πρωτογενές & το δευτερογενές αρχαιολογικό πλαίσιο Το πρωτογενές πλαίσιο είναι το πλαίσιο ενός αρχαιολογικού ευρήματος όπως αυτό δημιουργήθηκε από τους παράγοντες διάπλασης, δηλαδή είναι το προϊόν της πρωτογενούς απόθεσης του ευρήματος Το δευτερογενές είναι το πλαίσιο ενός αρχαιολογικού ευρήματος του οποίου το πρωτογενές πλαίσιο διαταράχθηκε κάποια στιγμή από παράγοντες μετάπλασης, δηλαδή είναι το προϊόν μιας δευτερογενούς απόθεσης

91 Αρχαιολογική έρευνα Διεπιστημονική φύση Στάδια

92 Στάδια αρχαιολογικής έρευνας Διατύπωση σχεδίου έρευνας Προετοιμασία για την εκτέλεση του έργου Ανεύρεση δεδομένων στο αρχαιολογικό πεδίο Ταξινόμηση δεδομένων Ανάλυση δεδομένων Τελική ερμηνεία Δημοσίευση αποτελεσμάτων

93 Διατύπωση σχεδίου έρευνας Το θέμα ή το ερώτημα που θα αποτελέσει το υπόβαθρο της έρευνας Τους ειδικότερους στόχους έρευνας, μέθοδοι, στρατηγικές που θα χρησιμοποιηθούν στο πεδίο Τους τρόπους για την απόκτηση μέγιστης ποσότητας πληροφορίων, αξιοποίησης χρόνου, χρημάτων και δυναμικού

94 Στάδιο προετοιμασίας Κατάρτιση ομάδας εργασίας, Εξεύρεση χρημάτων Έκδοση αδειών για πρόσβαση σε ιδιωτική γη Απαραίτητος εξοπλισμός

95 Ανεύρεση δεδομένων στο πεδίο Βασικά στάδια στη διαδικασία ανεύρεσης αρχαιολογικ΄ψν δεδομένων: 1)στάδιο εντοπισμού αρχαιολογικών θέσεων & άλλων χαρακτηριστικών του αρχαίου τοπίου (αναγνωριστική έρευνα), 2) στάδιο καθορισμού αρχαιολογικών θέσεων και άλλων χαρακτηριστικών του αρχαίου τοπίου, 3) στάδιο ανασκαφής