Μετανάστευση και πολιτική, σύνορα και ταυτότητες

Παρουσίαση με θέμα: "Μετανάστευση και πολιτική, σύνορα και ταυτότητες"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Μετανάστευση και πολιτική, σύνορα και ταυτότητες
Γιώργος Μαυρομμάτης Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

2 Ακαδημία Πλάτωνος (2009)

3 Μετανάστευση και πολιτική
Υπάρχει σχέση μεταξύ μετανάστευσης και πολιτικής; Τι είδους σχέση; Τα σύνορα και τα σώματα, όπως τα κράτη ορίζουν τα σύνορα τους έτσι και οι άνθρωποι ορίζουν την κίνηση τους στο γεωγραφικό χώρο ακόμα και πέραν των συνόρων. Από τη δημιουργία των κρατών και τις ανταλλαγές πληθυσμών στη μετακίνηση πληθυσμών. Αν η μετανάστευση είναι πολιτικό ζήτημα τότε μπορούμε να σκεφτούμε περισσότερους από έναν τρόπο συσχετισμού τους Μπορούμε να σκεφτούμε τουλάχιστον τρείς λόγους/ συνδέσεις/ σχέσεις μεταξύ τους; Η πολιτικοποίηση της μετανάστευσης, πως το θέμα εισέρχεται στον πολιτικό λόγο και την πολιτική σκηνή (στην Ελλάδα) Η διαχείριση της μετανάστευσης ως «καθαρά» πολιτικό θέμα (σε ένα διακρατικό πλαίσιο) Τα σύνορα και η ταυτότητα ή αλλιώς η πολιτική της καθημερινότητας σε ένα θεωρητικό πλαίσιο.

4 Ορισμένες ερωτήσεις που σχετίζονται με το σημερινό μάθημα
Τι είναι τα σύνορα; Τι είναι η ταυτότητα; Τι είναι η έννοια της υπηκοότητας; Ποιοι ανήκουν στο έθνος; Το έθνος είναι κάτι το «κλειστό» ή κάτι το «ανοικτό»; Είναι αυτό το οποίο ζούμε ένα κλείσιμο στον εαυτό μας εξαιτίας της κρίσης και μια επιλεκτική δημιουργία μιας καινούριας εθνικής συνείδησης; Ο εθνισμός που σας έλεγα. Ποια καινούρια σύνορα δημιουργούμε και τι ζητάμε σε σχέση με τα ήδη υπάρχοντα; Πολλά ερωτήματα, λίγες απαντήσεις.

5 Ελληνισμός, μετανάστευση και αποδημία
Σύσταση πρώτων ελληνικών αποικιών στη Μικρά Ασία και Νότια Ιταλία Ελληνιστική περίοδος ή ο ελληνισμός μέχρι την Ινδία Ελληνικός διαφωτισμός, ο Κοραής και οι άλλοι στο Παρίσι Η φιλική εταιρεία ή η επαναστατημένη Ελλάδα «εκτός» Καβάφης ή αλεξανδρινός κοσμοπολιτισμός Β’ παγκόσμιος πόλεμος, εμφύλιος και αποδημία (2η και 3η γενιά ελλήνων ισόποση με το μόνιμο πληθυσμό της χώρας) Σεφέρης, ο διπλωμάτης ποιητής ή «όπου και να πάω η Ελλάδα με πληγώνει» (έχει και άλλο νόημα) Πρώτες μεταναστεύσεις 1970 και 1980 1990: Πτώση κομμουνισμού και μαζική εισροή Μέσα 2000 και μετά, η παγκοσμιοποίηση των μεταναστευτικών ροών, η μεικτή μετανάστευση και το άσυλο. Μεταναστευτικό τώρα Καινούρια αποδημία ελλήνων, η νέα γενιά και το εξωτερικό. Από τους χαμηλά στους υψηλά εκπαιδευμένους/ ειδικευμένους αλλά και στους χαμηλά ξανά Το μέλλον της Ελλάδας: Brain drain, brain gain and brain circulation. Ίσως πρέπει να δούμε το θέμα της μετανάστευσης, ανάπτυξης και αποδημίας πιο συνολικά σε σχέση με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η χώρα και να μη το βλέπουμε στατικά.

6 Μια σύντομη ιστορία της μετανάστευσης στην Ελλάδα
1980: Μικρά μεταναστευτικά κύματα από την Πολωνία, το Μπαγκλαντές, την Αίγυπτο, τις Φιλιππίνες για απασχόληση στη βιομηχανική παραγωγή, ναυπηγεία και οικιακές εργασίες (τα υπόγεια στο Παγκράτι όταν μεγάλωνα) Παράλληλα και λίγο ίσως αργότερα παλιννοστούντες (Ρωσο-Πόντιοι) από τη Γεωργία, Καζακστάν, Αρμενία και Ρωσία. Η γνωριμία μας με τους ομογενείς 1990: Η Ελλάδα από χώρα αποδημίας σε χώρα μαζικής υποδοχής. Russel King (2001) και οι νέες χώρες της μετανάστευσης (Νότια Ευρώπη). Κοινά χαρακτηριστικά: γεωγραφική θέση, φύση των συνόρων, οικονομική ανάπτυξη και είσοδο στην ΕΕ, τουριστικές οικονομίες με κίνηση πληθυσμών (τουριστική βίζα), άτυπες οικονομίες και ζήτηση για ανασφάλιστη εργασία, οικονομικοί κλάδοι έντασης εργασίας, αυξανόμενα επίπεδα εκπαίδευσης των γηγενών. Το νέο Rio Grande Mέσα 2000 και μετά: Η μεικτή μετανάστευση, η παγκοσμιοποίηση των μεταναστευτικών ροών, οι νέες μεταναστευτικές πιέσεις εξ ανατολάς, η μη ύπαρξη ασύλου και τα αυξανόμενα κύματα από τις νέες εμπόλεμες ζώνες, η ανάπτυξη της τράνσιτ μετανάστευσης κτλ. Συστημική κρίση και η σχετικότητα της νέας «παλαιάς» μας ανάλυσης. Πολλές από τις παραδοχές δεν ισχύουν πια ή είναι σε καθεστώς κατάρρευσης. Άλλες πάλι ισχύουν. Η πολιτική οικονομία, η μετανάστευση και η αποδημία. Ένα καινούριο παράδειγμα ανατέλλει. Μια χώρα και μια οικονομία που δεν χρειάζεται μετανάστευση;

7 Η πολιτικοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος
Η μετανάστευση δεν ήταν ένα καθαρά πολιτικό ζήτημα Υπήρχε μια συναίνεση μεταξύ των κομμάτων να μην «αγγίζουν» το μεταναστευτικό Το μεταναστευτικό ζήτημα ως μια κοινωνική πραγματικότητα σε παγκόσμια κλίμακα Το καλοκαίρι του 2009 και η πολιτικοποίηση του ζητήματος της μετανάστευσης ως αποτέλεσμα της ανόδου των εκλογικών αποτελεσμάτων του ΛΑΟΣ στις ευρωεκλογές Η ανάδυση της γεωγραφικής ιστορίας της μετανάστευσης ξεχωρίζει από προηγούμενες «αγεωγράφητες», «ατοπικές» ή «μη χωρικές» αφηγήσεις. Η πολιτικοποίηση της μετανάστευσης μέσα από τις χωρικές αφηγήσεις περί μετανάστευσης τόσο στον πολιτικό όσο και στον δημοσιογραφικό λόγο. Από την ανθρωπιστική αφήγηση στη γεωγραφική αφήγηση της μετανάστευσης ως πρόβλημα χώρου, η οποία εν μέρει συνεχίζεται. Από πρόβλημα χώρου στον δεν έχουν θέση στον ελληνικό χώρο. Μια ματιά πίσω: Από την ανθρωπιστική προσέγγιση στην απάνθρωπη ζωή. Τα στρατόπεδα μεταναστών και αυτά ως πρόβλημα στο χώρο Μια δεύτερη πολιτικοποίηση της μετανάστευσης σε σχέση με τις εκλογές του Το μόνο ζήτημα που υπάρχει συναίνεση μεταξύ των μεγάλων κομμάτων. Από το ΛΑΟΣ στη Χρυσή Αυγή, τι είδους “πολιτικοποίηση” είναι αυτή; Η κρίση και η μετανάστευση ή το «παράδοξο» της μετανάστευσης σε καιρούς κρίσης; Από τον εθνικισμό στο εθνισμό;

8 Η διαχείριση της μετανάστευσης ως «καθαρά» πολιτικό ζήτημα
Η θεωρία του φίλτρου. Ε.Ε. και η εξωτερίκευση των συνόρων. Άλλες χώρες κάνουν τη δουλειά για μας. Από Ανατολάς, διαχρονικά η Ελλάδα έχει υπάρξει το φίλτρο. Ανθρώπινα δικαιώματα και διαχείριση μεταναστευτικών ροών. Η Ελλάδα και οι πραγματικότητες της μετανάστευσης, η φύλαξη των συνόρων ως ταυτοποίηση και κράτηση. Η πραγματικότητα της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών. Η συνθήκη Σένγκεν, η ταυτοποίηση και ο βιομετρικός έλεγχος αλλά κανένας δεν σου λέει τι γίνεται με αυτούς τους μετανάστες. Η Ελλάδα ως «αποθήκη ψυχών». Η σύναψη συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας. Η συμφωνία έχει υπογραφεί. Διευκολύνσεις στις θεωρήσεις εισόδου για τους Τούρκους πολίτες για την επανεισδοχή μη νόμιμων μεταναστών που εισήλθαν μέσω Τουρκίας. Η Τουρκία ως η μελλοντική «αποθήκη ψυχών» και το τέλος της Ελλάδας ως φίλτρου; Η ευρωπαϊκή βοήθεια για κέντρα κράτησης, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η οικονομική λογική της εγκατάστασης τους. Από «πρόβλημα στο χώρο» στο «να λύσουμε το πρόβλημα μας» Διαχείριση μετανάστευσης και πολιτική. Μπορούμε να δούμε τη διαχείριση της μετανάστευσης εκτός των πολιτικών ισορροπιών/ δυνάμεων ισχύος; Μήπως η ίδια η μετανάστευση είναι ένα αμιγώς πολιτικό ζήτημα; Μήπως η διαχείριση της μετανάστευσης είναι καθαρά ένα διακρατικό θέμα;

9 Η σκλήρυνση της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής
Ιούλιος 2012, η κυβέρνηση αποφασίζει τον καλύτερο έλεγχο της μη νόμιμης μετανάστευσης Επιχείρηση ΑΣΠΙΔΑ στα σύνορα αλλά και Ξένιος Δίας στις πόλεις Αυξάνεται η περίοδος κράτησης των μη νόμιμων σε 12 μήνες και μετά σε 18 Μειώνεται η υποχρέωση εγκατάλειψης της χώρας από 30 σε 7 μέρες 1880 συνοριοφύλακες στέλνονται στα σύνορα Από 2000 συλλήψεις τη βδομάδα σε 10 συλλήψεις τη βδομάδα στον Έβρο

10 Q FRONTEX

11 Q2 2013

12 Μέγεθος συλλήψεων από Q1 σε Q2

13 Q vs Q2 2013

14 Eastern Mediterranean route

15 Ανακεφαλαίωση Η μεγαλύτερη αύξηση από τρίμηνο σε τρίμηνο
Οι ροές στην Ελλάδα μειώνονται Αυξάνονται όλες οι συλλήψεις από θάλασσα Αυξάνονται πολύ στην Ιταλία Η μεγαλύτερη αύξηση στα χερσαία σύνορα μεταξύ Ουγγαρίας και Σερβίας (από Κόσσοβο και μη νόμιμοι από Ελλάδα) Το πρόβλημα της μετανάστευσης από ελληνικό έγινε ευρωπαϊκό; Πρώτη φορά που οι πιο πολλές συλλήψεις δεν λαμβάνουν χώρα σε μεσογειακή χώρα.

16 Η μετανάστευση τα σύνορα και οι ταυτότητες
Η έννοια του συνόρου και της ταυτότητας Η ταυτότητα δημιουργεί τα σύνορα ή τα σύνορα την ταυτότητα; Υπάρχουν πολλών ειδών σύνορα: κοινωνικά, εθνοτικά, πολιτικά, ψυχολογικά κτλ. Πολλών ειδών σύνορα, πολλών ειδών ταυτότητες- είμαστε περισσότερα από ένα «πράγματα», έχουμε περισσότερες από μια ιδιότητες Σε σχέση με τη μετανάστευση, ποιες είναι οι σχετιζόμενες ταυτότητες και σύνορα; Σίγουρα εθνοτικές αλλά ίσως και οικονομικές και κοινωνικές καθώς η μετανάστευση σχετίζεται με την εθνότητα αλλά και την τάξη

17 Η έννοια της εθνότητας και του συνόρου
Τι είναι η ομάδα; Τι είναι η εθνοτική ομάδα; Η ανθρωπολογία προσπαθεί να απαντήσει αυτό το ερώτημα εδώ και ένα αιώνα. Ο Friedrik Barth (1969) και η δική του ερμηνεία περί εθνότητας Η ανθρωπολογία μέχρι τότε περιέγραφε την εθνότητα ως «κοινά» πολιτισμικά χαρακτηριστικά, κοινή κουλτούρα προφανώς ως αποτέλεσμα μιας κοινής «ιστορικής» πορείας Ο Barth δίνει έμφαση στο σύνορο και όχι στην ταυτότητα, η εθνότητα δεν είναι τα κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά αλλά μια διαδικασία συμπερίληψης και αποκλεισμού Η κατασκευή του «συμβολικού συνόρου» που ξεχωρίζει τα μέλη της ομάδας από τους λοιπούς Οι ομάδες βρίσκονται σε επαφή μεταξύ τους και οι κουλτούρες δεν είναι «κλειστά κουτιά» Η κατασκευή των ομάδων μέσω της κατασκευής συνόρων

18 Ν. 3838/2010 Το τέλος της μετα-φυσικότητας της ελληνικής ιθαγένειας
Παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα από νόμιμους γονείς (5 χρόνια) μπορούν να αιτηθούν της ελληνικής ιθαγένειας Άμα έχουν πάει σε ελληνικό σχολείο για έξι έτη μπορούν να αιτηθούν οι ίδιοι/ες προσωπικά από τα Πριν, παιδιά που είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα από τα 18 και μετά αν δεν είχαν εργασία δεν είχαν δικαίωμα διαμονής στη χώρα (αργότερα ευεργετικές διατάξεις απονομής του καθεστώς του επί μακρόν διαμένοντα) Από το δίκαιο του αίματος σε στοιχεία του δικαιώματος του εδάφους (κοινή πρακτική στην Ευρώπη)

19 Η αντισυνταγματικότητα του Ν.3838/2010
Στο ΣτΕ έχει προσφύγει Έλληνας πολίτης περί της αντισυνταγματικότητας του 3838/2010. 350/2011 Απόφαση του Δ Τμήματος του ΣτΕ κρίνει το νόμο αντισυνταγματικό και η οριστική απόφαση μεταβιβάζεται για την ολομέλεια Η ολομέλεια του ΣτΕ κρίνει το νόμο αντισυνταγματικό Εκλέγειν και εκλέγεσθαι αλλοδαπών στις δημοτικές «επιφυλάσσεται μόνο στους Έλληνες πολίτες και δεν μπορεί να επεκταθεί και στους μη έχοντες αυτή χωρίς την αναθεώρηση των σχετικών διατάξεων του Συντάγματος» Νέα κτήση ιθαγένειας: «η πολιτογράφηση αυτή γίνεται με βάση αμιγώς τυπικές προϋποθέσεις (χρόνος διαμονή γονέων, φοίτηση σε σχολειό, ανυπαρξία καταδίκης) χωρίς ουσιαστική κρίση περί της συνδρομής της ουσιαστικής προϋποθέσεως του δεσμού προς το ελληνικό έθνος του αιτούντος… δηλαδή την εκ μέρους εθελούσια αποδοχή των αξιών που συνάπτονται προς τον ελληνισμό και την απόκτηση της ελληνικής συνειδήσεως» Τι πραγματικά σημαίνει να είσαι έλληνας; Ποιες είναι οι αξίες του ελληνισμού και σε τι συνίσταται η ελληνική συνείδηση; Πως εξετάζεται ο προσωπικός δεσμός με το έθνος; Μπορεί κάποιος να απαντήσει με βεβαιότητα σε αυτά τα «ανοιχτά» ερωτήματα;

20 Σύνορα και ταυτότητες Σύνορα και ταυτότητες υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν εκτός από τις ακραίες περιπτώσεις του πλανητικού ουμανισμού (Paul Gilroy: Between camps) ή απόλυτου ατομικισμού («δύο κόκκοι άμμου δεν είναι το ίδιοι», Deleuze: Repetition and Difference). Οι ταυτότητες είναι οχήματα (Stuart hall), δεν είναι ουσία (ουσιοκρατία), είναι αφηγηματικές κατασκευές, είναι οι ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας για τον εαυτό μας και τους άλλους. Βρίσκονται σε εξέλιξη, σε αλλαγή, αλλάζουν, μεταβάλλονται. Βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με άλλες ταυτότητες αλλά καθώς και σε διάλογο μεταξύ τους (διαφορετικές ταυτότητες ενός ατόμου). Salman Rusdie ‘The satanic verses’: «πως έρχεται το καινούριο στον κόσμο», οι θεωρίες του υβριδισμού.

21 Πολιτική και ηθική Η ηθική στη φιλοσοφία έχει οριστεί ως η σχέση με τον εαυτό μας (ηθικό όν, «επιμέλεια εαυτού» – Στωικοί Σενέκας) και η σχέση μας με τους άλλους (Λεβινάς, το πρόσωπο του άλλου το οποίο μας καλεί να φερθούμε ως ηθικά όντα). Υποκειμενική και αντικειμενική ηθική, μιναγιάνα εναντίον μαχαγιάνα. Μήπως η κατασκευή ατομικών και συλλογικών συνόρων και η δημιουργία ταυτοτήτων εμπεριέχει στοιχεία ηθικής; Μήπως η σχέση μας με τον εαυτό μας (ταυτότητα) και η σχέση μας με τους άλλους (σύνορα) είναι πράξεις ηθικής;