Η Ελληνική Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και το άρθρο 114 του προηγούμενου συντάγματος Γεώργιος Στ. Καπρίνης Μέτσοβο, 7-9 Οκτωβρίου 2011.

Παρουσίαση με θέμα: "Η Ελληνική Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και το άρθρο 114 του προηγούμενου συντάγματος Γεώργιος Στ. Καπρίνης Μέτσοβο, 7-9 Οκτωβρίου 2011."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η Ελληνική Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και το άρθρο 114 του προηγούμενου συντάγματος
Γεώργιος Στ. Καπρίνης Μέτσοβο, 7-9 Οκτωβρίου 2011

2

3 Η ιστορική εξέλιξη της Ψυχιατρικής Περίθαλψης στην Ελλάδα
Στη χώρα μας η πορεία ανάπτυξης και οργάνωσης των υπηρεσιών ψυχ. υγείας, βαίνει παράλληλα με την πορεία ανάπτυξης του ίδιου του ελληνικού κράτους. Στην πορεία αυτή, σύμφωνα με τον Μ. Μαδιανό διακρίνουμε 3 φάσεις: α) την ιστορική φάση (1838 και ίδρυση του Ψυχιατρείου Κέρκυρας έως με την εφαρμογή των ψυχοφαρμάκων και την ίδρυση του Κ.Ψ.Υ. στην οδό Νοταρά – Αθήνα 1956). β) την παραδοσιακή φάση (1956 – χρονιά που ψηφίσθηκε ο Νόμος 1397/83 για το ΕΣΥ – άρθρο 21 για την ψυχ. υγεία). γ) την μεταβατική φάση (1983 έως σήμερα που χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια εφαρμογής μιας μεταρρύθμισης στην ψυχ. φροντίδα).

4 Ψ.Ν.Α. (Δαφνί) 1934 Ραγδαία αύξηση ψυχασθενών και απόρων (ειδικά μετά την Μικρασιατική Καταστροφή το 1922). 1ο κρατικό ψυχιατρείο στην Αττική στα ερείπια του ναού του Δαφνίου Απόλλωνα. Ιδρύεται το 1934 με 5 «παραπήγματα» των 25 κλινών (125 κλίνες). «νοσηλεύονταν» άτομα!

5 Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου (Λακκί – 1958)
Επιλογή Λέρου Απόμακρη και νησιωτική για την «αποικία των ψυχασθενών». Έτοιμες κτιριακές εγκαταστάσεις (παλιό ιταλικό ναυαρχείο). Επιμονή τοπικών αρχών για να αποτραπεί ο οικονομικός μαρασμός (μετά το κλείσιμο των σχολών που φιλοξενούσαν ορφανά του εμφυλίου). Έγκριση από Π.Ο.Υ. Στις 2/1/1958 δέχθηκε τους 300 πρώτους ασθενείς με κριτήρια επιλογής: - έλλειψη συγγενών ή ενδιαφέροντος για διάστημα > 12 μήνες - στασιμότητα ή επιδείνωση της κατάστασής τους.

6 Αρχική δύναμη κλινών -> 650.
Το 1977 δύναμη κλινών -> Μαζικότερες διακομιδές 1958 και 1965. Συνολικά διεκομίσθησαν ασθενείς. 1980: ασθενείς. 1.000 άτομα προσωπικό (Λέρος: κάτοικοι). ετήσιες κρατικές δαπάνες -> 4.5 δισ. δρχ.

7 «Στην κοιλάδα των νεκρών ψυχών οι εργαζόμενοι στο Κ. Θ. Λ
«Στην κοιλάδα των νεκρών ψυχών οι εργαζόμενοι στο Κ.Θ.Λ. συνήθισαν όχι μόνο να συνυπάρχουν με την καταπίεση και τη δυστυχία των συνανθρώπων αλλά και να αντλούν από την κόλαση τη μικροευημερία τους». Γ.Κάτρης, Εφημερίδα «Νέα» 10/5/82 «Αποκάλυψη: Οι ψυχασθενείς της Ελλάδας κρατούμενοι σε νησί ‘στρατόπεδο συγκέντρωσης’. Το ένοχο μυστικό της Ευρώπης». Εφημερίδα “London Observer” 10/9/1989

8 Πριν από τη δεκαετία του 1980 τα πάντα στην ψυχιατρική, προσδιορίζονταν από τον «αριθμό των κλινών» στα άσυλα, τα οποία κυριαρχούν με χιλιάδες εγκλωβισμένους ανθρώπους οι οποίοι βιώνουν μια ψυχολογική και κοινωνική ανυπαρξία πίσω από πανύψηλους πέτρινους τοίχους. Η ανάγκη για Μεταρρύθμιση της Ελληνικής Ψυχιατρικής καθίσταται πια επιτακτική. Μέσα στο τέλμα προβάλουν αποκρουστικά για την τοπική και διεθνή κοινότητα τα Άσυλα που η δομή και η λειτουργία τους πρέπει να αλλάξουν. Διακρίνεται, δίκαια ή άδικα η Λέρος. Ο θόρυβος έχει αρχίσει…

9 Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας
Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος παροχής Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (Γ.Καπρίνης, Δ.Κανδύλης 1992 και Μ.Μαδιανός 1994) Βασικά χαρακτηριστικά 1. Έλλειψη οργανωμένου και αποκεντρωμένου συστήματος ψυχικής υγείας. 2. Έλλειψη ψυχιατρικών Τομέων στα Γ.Ν. και Κ.Ψ.Υ. 3. Έλλειψη ενδιάμεσων δομών και αδυναμία κοινωνικής επανένταξης και επαγγελματικής αποκατάστασης των χρονίων ψυχικών ασθενών. 4. Ανεπαρκής κατανομή και διαχείριση χρηματοδότησης. 5. Άνιση κατανομή μεταξύ κέντρου και περιφέρειας επαγγελματιών ψυχικής υγείας και ασθενών 6. Ανεπάρκεια εκπαίδευσης και κατάλληλου διοικητικού δυναμικού στα ψυχιατρικά Νοσοκομεία. 7. Απουσία συστήματος παρακολούθησης και εξωτερικής αξιολόγησης των μονάδων ψυχικής Υγείας 8. Αναχρονιστική, ατελής και αποσπασματική ψυχιατρική νομοθεσία. 9. Απουσία ειδικού απογραφικού συστήματος ασθενών. 10 Έλλειψη τομεοποίησης. 11. Έλλειψη εθνικού ασφαλιστικού φορέα υγείας. Πολυδιάσπαση των ασφαλιστικών φορέων.

10 Η περίοδος των αλλαγών Δεκαετία 1980 -1981: Η Ελλάδα μέλος της Ε.Ο.Κ.
-1982: Η Ελλάδα απευθύνεται στην Επιτροπή Ε.Ο.Κ. για ειδική οικονομική βοήθεια στήριξης του κοινωνικού τομέα της. Στο φάκελο της αίτησης συμπεριλαμβανόταν, πέραν των άλλων, και αίτηση αρωγής ειδικά για την ανάπτυξη των υπηρεσιών ψυχ. υγείας. -1983: Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αναγγέλλει την πρόθεσή της να προτείνει μέτρα ώστε να βοηθήσει τη χώρα μας : Νόμος 1397/1983 περί «Εθνικού Συστήματος Υγείας» (άρθρο 21 περί αποκεντρωμένου δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα).

11 -1981: Η Ελλάδα μέλος της Ε.Ο.Κ.
Δεκαετία 1980 -1981: Η Ελλάδα μέλος της Ε.Ο.Κ. -1982: Η Ελλάδα απευθύνεται στην Επιτροπή Ε.Ο.Κ. για ειδική οικονομική βοήθεια στήριξης του κοινωνικού τομέα της. Στο φάκελο της αίτησης συμπεριλαμβάνονταν, πέραν των άλλων, και αίτηση αρωγής ειδικά για την ανάπτυξη των υπηρεσιών ψυχ. υγείας. -1983: Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αναγγέλλει την πρόθεσή της να προτείνει μέτρα ώστε να βοηθήσει τη χώρα μας : Νόμος 1397/1983 περί «Εθνικού Συστήματος Υγείας» (άρθρο 21 περί αποκεντρωμένου δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα).

12 Κανονισμός Ε.Ο.Κ. 815/26-3-1984. Περίοδος 1984-1988.
-1984: Αποστολή ομάδας εμπειρογνωμόνων από Ε.Ο.Κ. Πόρισμα επιτροπής: «Με λίγες εξαιρέσεις το επίπεδο της περίθαλψης στα δημόσια ψυχιατρεία στην Ελλάδα είναι απαράδεκτο! Αυτό το ακατάλληλο σύστημα περίθαλψης, είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα παραμέλησης δεκαετιών». Προτάσεις: α) ανάπτυξη 11 περιφερειών ψυχικής υγείας με 33 τομείς συνολικά ψυχικής υγείας, β) την ανάπτυξη σε κάθε τομέα ενός Κ.Ψ.Υ. μιας ψυχ. μονάδας σε Γ.Ν. ξενώνων κ.α., γ) άλλα μέτρα όπως εκπαίδευση, κινητές μονάδες, επιτροπές αξιολόγησης κ.α.

13 Ο Κανονισμός της Ε.Ο.Κ. 815/84 προέβλεπε:
Έκτακτη οικονομική ενίσχυση της Ελλάδας στον κοινωνικό τομέα. Εξήντα εκ. ECU για τη ριζική μεταρρύθμιση του συστήματος ψυχιατρικής περίθαλψης. Πενταετή διάρκεια ( ) με συγχρηματοδότηση των έργων με ποσοστά 55% η Ε.Ο.Κ. και 45% η Ελλάδα. Στόχοι του προγράμματος: Η ανάπτυξη ενός αποκεντρωμένου δικτύου 135 ψυχ. Μονάδων και υπηρεσιών στα Γ.Ν. και την κοινότητα. Η αποϊδρυματοποίηση και μείωση του αριθμού των χρόνιων νοσηλευομένων στα ψυχιατρεία μέσω προγραμμάτων επαγγελματικής και κοινωνικής αποκατάστασης. Η εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Η εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων με σκοπό τη διερεύνηση των πιο αποδοτικών μεθόδων για την επίτευξη της ψυχ. Μεταρρύθμισης.

14 Στα τέλη του 1988, αποκαλύπτεται πως μόνο το 24,5% των κονδυλίων των κοινοτικών πόρων έχει απορροφηθεί με προγράμματα λόγω: Αναποτελεσματικού τρόπου λειτουργίας του δημόσιου λογιστικού συστήματος (έλλειψη οργάνωσης και συντονισμού). Μή σύστασης διεύθυνσης ψυχικής υγείας (έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού, αδυναμία εποπτείας και εκπόνησης τροποποιητικών μελετών, ανεπαρκή ενημέρωση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας για τον Κανονισμό. Αρνητικής στάσης της κοινότητας απέναντι στους ψυχικά ασθενείς. Έλλειψης ειδικά εκπαιδευμένου στην κοινοτική ψυχιατρική επιστημονικού και μή προσωπικού και δυσκολίες πρόσληψης των κατάλληλων προσώπων. Δομής των ψυχ. Νοσοκομείων και των Γ.Περιφ. Νοσοκομείων όπου με ελάχιστες εξαιρέσεις υπήρχε άγνοια της σκοπιμότητας και αδυναμία ανάπτυξης και διαχείρισης ψυχ. υπηρεσιών προσανατολισμένων στην αποϊδρυματοποίηση. Δυσκολίας εξεύρεσης κατάλληλων οικοπέδων, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, για την ανέγερση των εγκαταστάσεων των νέων ψυχ. δομών.

15 Κανονισμός 815/84 και Κανονισμός 4130/88: 1989-1991.
Ο Κανονισμός 4130/88 αφορούσε τη ζητηθείσα παράταση η οποία εγκρίθηκε και ήταν 3ετούς διάρκειας με καταληκτική ημερομηνία 31/12/1991. Δυστυχώς όμως και ο πρώτος χρόνος της παράτασης δεν απέδωσε τα αναμενόμενα. Έτσι στις διακόπτεται η χρηματοδότηση λόγω: Α) σημαντικής καθυστέρησης στην υλοποίηση των προγραμμάτων. Β) σημαντικών διοικητικών αδυναμιών και αδυναμίας παρακολούθησης και αξιολόγησης εκ μέρους των ελληνικών αρχών. Γ) των απαράδεκτων συνθηκών που εξακολουθούν να υπάρχουν στο Κ.Θ.Λέρου.

16 Πρόγραμμα Λέρος Λέρος Ι (1991-1992)
Φάση Α΄: Σύσταση ομάδων παρέμβασης. Φάση Β΄: Λειτουργία ξενώνων αποκατάστασης. Φάση Γ΄: Παρακολούθηση και αξιολόγηση του προγράμματος Μέτρο 1: Δημιουργία εκτός Λέρου 11 ξενώνων με 110 ασθενείς. Μέτρο 2: Παρέμβαση στο 11ο και 16ο περίπτερο. Μέτρο 3: Παρέμβαση σε 50 ασθενείς με το σύστημα Token Economy. Μέτρο 4: Αξιολόγηση 193 ασθενών από Μακεδονία για αποϊδρυματοποίηση. Μέτρο 5: Παρέμβαση σε 30 νεαρούς σε ηλικία ασθενείς (15-40 ετών). Έτσι 783 ασθενείς επωφελήθηκαν και μαζί με αυτούς και ο κρατικός προϋπολογισμός!

17 Διαπιστώσεις από την παρέμβαση
Οι ασθενείς λόγω των προηγουμένων ακολουθούν τη διαδικασία αποασυλοποίησης με πολύ αργό ρυθμό ενώ η οπισθοδρόμηση είναι εύκολη. Ένας ξενώνας εύκολα μετακυλά σε μικρό άσυλο εάν ο ασθενής δεν απασχολείται ή δεν εργάζεται. Η προσπάθεια αποϊδρυματοποίησης μέσα στο άσυλο εμποδίζεται είτε γιατί οι ασθενείς εξακολουθούν να ζουν στις χειρότερες συνθήκες είτε γιατί οι επαγγελματίες ψυχ. υγείας δεν έχουν απαλλαγεί από την νοοτροπία παροχής ψυχ. φροντίδας ασυλικού χαρακτήρα πόσο μάλλον όταν το εισόδημά τους εξαρτάται από το άσυλο. Πρέπει να αλλάξει η στείρα γραφειοκρατική νοοτροπία των διοικητικών υπαλλήλων του Κ.Θ.Λέρου και η ανάλογη δομή των κρατικών υπηρεσιών υγείας. Η διαδικασία αποϊδρυματοποίησης δεν μπορεί να ολοκληρωθεί σε δομές στο ίδιο το νησί (νέα μικρά άσυλα;!). Η προσπάθεια αποϊδρυματοποίησης για να πετύχει έχει ανάγκη από ένα πλέγμα κατάλληλων τομεοποιημένων υποστηρικτικών υπηρεσιών κοινοτικής ψυχιατρικής στην υπόλοιπη Ελλάδα.

18 Κανονισμός 815/84: Μάρτιος 1991: Αναθεωρημένο πρόγραμμα για την Ελληνική Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση από την Επιτροπή Ψυχικής Υγείας. Δεκέμβριος 1991: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκρίνει το αναθεωρημένο πρόγραμμα και αποφασίζει τη συνέχιση της χρηματοδότησης μέχρι το 1995. Νόμος 2071/92: α) τομεοποίηση β) μονάδες ψυχικής υγείας γ) νομικές ρυθμίσεις

19

20

21

22

23 Ιδιαίτερη έμφαση δινόταν πάντοτε στην ενεργό συμμετοχή της κοινότητας
ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟΣ ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΑΓΩΓΗ Ιδιαίτερη έμφαση δινόταν πάντοτε στην ενεργό συμμετοχή της κοινότητας ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΑΓΩΓΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

24 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
ΑΠΟΑΣΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΑΣΥΛΟ ΞΕΝΩΝΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΜΕΝΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΞΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ Ψ/Χ ΚΑΛΥΨΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ ΟΜΑΔΕΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΑΤΡΙΚΑ ΠΡΟΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ & ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΗΣΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΔΙΑΒΙΩΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΦΟΡΕΙΣ Ψ/Χ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΑΓΩΓΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

25 Τελικά, με όλες τις δολιχοδρομίες, το αποτέλεσμα ήταν θετικό και αυτό αντικατοπτρίζεται και στην έκθεση των αξιολογητών της Κοινότητας

26 Η συνέχεια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης ακούει στο όνομα «Ψυχαργώς»
Η συνέχεια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης ακούει στο όνομα «Ψυχαργώς». Υπάρχει η περίοδος 1997 – 2001, που αποτελεί την πρώτη φάση και η περίοδος 2000 – 2006 που αποτελεί την Β΄φάση υλοποίησης, ενώ είναι προγραμματισμένη η δεύτερη αναθεώρηση του προγράμματος για την περίοδο 2006 – 2015.

27 Με κίνδυνο να στεναχωρήσω κάποιους καλούς φίλους θα έλεγα ότι το «Ψυχαργώς» αποτελεί κακή αντιγραφή του προγράμματος «Ελληνική Ψυχιατρική 2000». Και είναι κακή, διότι δίνει ιδιαίτερη σημασία στις δομές και πολύ μικρή σημασία στις λειτουργίες. Είναι κακή, επίσης, διότι δεν έχει από πίσω του ένα συγκεκριμένο όραμα παρά λειτουργεί εν κενώ, μακριά από κάθε πραγματικά μεταρρυθμιστική έννοια, έστω και αν ο νόμος την προβλέπει, όπως π.χ. με την πολυσυζητημένη και μηδέποτε εφαρμοσθείσα «τομεοποίηση»

28 Σήμερα, ο κυριότερος εχθρός της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας είναι η ίδια η Πολιτεία.
•Μια Πολιτεία η οποία, 15 χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή τους, προτείνει την ουσιαστική κατάργηση των τομεακών επιτροπών ψυχικής υγείας υποτάσσοντάς τες στις κομματικά ελεγχόμενες ΥΠΕ, παρ’ όλο που εξαγγελθείσα πολιτική πρόθεση είναι η κατάργηση των ΥΠΕ. Αυτός είναι ο σεβασμός προς την έννοια της τομεοποίησης.

29 •Μια Πολιτεία η οποία αρνείται να συνομιλήσει με τους πιο σημαντικούς φορείς της Ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στη χώρα μας. •Μια Πολιτεία η οποία αρνείται να δεχθεί τη θεσμική συνεργασία που της έχει προσφέρει η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. •Μια Πολιτεία η οποία δεν εκπληρώνει τις ανειλημμένες οικονομικές της υποχρεώσεις.

30 Μια Πολιτεία που, απορημένη, δείχνει να αναλογίζεται αν έκανε καλά που άφησε να της ξεφύγει ο έλεγχος που, μέσα από τη λειτουργία των ασύλων, μπορούσε να επιβάλει.

31 Τα όρια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης τίθενται:
Από τις ανάγκες που υπάρχουν Από τους οικονομικούς πόρους που υπάρχουν Από τις δυσκολίες που παρουσιάζονται δομικά κενά γραφειοκρατική αδράνεια προσωπικοί ανταγωνισμοί

32 Βασικές αρχές της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης
Υπευθυνότητα και γνώση Όχι νοσοκομειοκεντρική Τομεοποίηση Συνέχεια στην παροχή φροντίδας στη χρηματοδότηση Ηθική

33 Βασικοί κίνδυνοι στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση
Ανευθυνότητα και άγνοια Ασυλοκεντρισμός Απουσία τομεοποίησης Θεραπευτικός ακτιβισμός Ασυνέχεια στη φροντίδα στη χρηματοδότηση Επαγγελματική εξουθένωση Νέο-ιδρυματισμός

34 Αποτελέσματα : Επαγγελματική εξουθένωση προσωπικού
Απώλεια εργαζομένων με υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας Ακύρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης σε ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές Ποιοτική υποχώρηση Καταπάτηση βασικών δικαιωμάτων των αρρώστων

35 Προτάσεις Είναι απαραίτητο να επιδιωχθεί:
η αλλαγή της στάσης του πληθυσμού και η εξοικείωση του με νέες μορφές ψυχιατρικής περίθαλψης. η ανάλογη προς τις ανάγκες κάθε τοπικού πληθυσμού ίδρυση και οργάνωση υπηρεσιών πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας περίθαλψης μέσα στην κοινότητα. ο συντονισμός της λειτουργίας των υπηρεσιών του ψυχιατρικού ιστού ώστε να εξουδετερώνουν την ιδρυματοποίηση. η ριζική βελτίωση των θεραπευτικών μεθόδων και η αποτροπή των υποτροπών. ο επαναπροσδιορισμός του κοινωνικού ρόλου των ασθενών. ο ορθολογικός σχεδιασμός των επόμενων βημάτων της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.

36 Για να επιτευχθούν τα προηγούμενα απαιτείται:
άμεση έναρξη των διαδικασιών, σε κεντρικό και περιφερικό επίπεδο Διοίκησης, για την υλοποίηση της θεσμοθετημένης τομεοποίησης. άμεσος και ιεραρχημένος, για δύο δεκαετίες, σχεδιασμός, με συμμετοχή όλων των αρμοδίων, κεντρικών και περιφερικών οργάνων. Η Ιεράρχηση των έργων έχει ως γνώμονα την πλήρη κάλυψη της Ελλάδας. η τομεοποίηση να αφορά τόσο τον δημόσιο όσο και τον ασφαλιστικό και τον ιδιωτικό τομέα. επακριβής καθορισμός του λειτουργικού ρόλου κάθε Μονάδας Ψυχικής Υγείας καθώς και των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. θεσμοθέτηση της μεταφοράς υπαρχουσών οργανικών θέσεων από δομές που συρρικνώνονται σε νέες δομές. θεσμοθέτηση της δια βίου εκπαίδευσης στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

37 • Ας ελπίσουμε ότι ο επιστημονικός λόγος θα εισακουστεί • Ας ελπίσουμε ότι ο πολιτισμός μας δεν εξαντλείται στην περιποίηση των ισχυρών αλλά φτάνει και μέχρι τη φροντίδα των αδυνάτων Ως τότε η Ελληνική Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση επαφίεται στον ψυχιατρικό πατριωτισμό των Ελλήνων επαγγελματιών ψυχικής υγείας (και στο πείσμα τους).