Το Μακεδονικό ζήτημα.

Παρουσίαση με θέμα: "Το Μακεδονικό ζήτημα."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Το Μακεδονικό ζήτημα

2 Εθνολογική σύνθεση Μακεδονίας
Πριν από τη δεκεατία του 1870, η θρησκεία και σε μικρότερο βαθμό η γλώσσα καθόριζαν την ταυτότητα των περισσότερων κατοίκων της Μακεδονίας. Μουσουλμάνοι: αποτελούσαν το 1/3 του πληθυσμού, αλλά δεν συνιστούσαν ομοιογενές εθνοτικό σύνολο. Διακρίνονταν τρεις κατηγορίες μουσουλμάνων → (α) απόγονοι τουρκικών και ασιατικών φύλων, (β) μουσουλμάνοι Αλβανοί και (γ) διάφορες μουσουλμανικές μειονότητες με χριστιανική καταγωγή. Χριστιανοί: παρά την ποικιλία των ομιλουμένων γλωσσών και διαλέκτων, η θρησκεία εξακολουθούσε να θεωρείται ο παράγοντας εκείνος που κατά κύριο λόγο καθόριζε την ταυτότητα. Μεγάλο μέρος του χριστιανικού αγροτικού πληθυσμού της Μακεδονίας ήταν πιστό στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο (παρά τον οικουμενικό του χαρακτήρα) αποτελούσε τον φορέα της ελληνικής γλώσσας και των ελληνοβυζαντινών παραδόσεων. Η προσήλωση στο Οικουμενικό Πατριαρχείο έδινε την εντύπωση ότι και μη ελληνόφωνες ομάδες (σλαβόφωνοι, βλαχόφωνοι, αλβανόφωνοι) μπορούσαν αυτομάτως να προσδιορισθούν ως Έλληνες.

3 Ιστορική γεωγραφία Μακεδονίας
Βόρεια ζώνη: συνόρευε με τη Σερβία και τη Βουλγαρική Ηγεμονία και κατοικούνταν κυρίως από σλαβόφωνους πληθυσμούς. Νότια ζώνη: γειτνίαζε με τη Θεσσαλία και διακρινόταν για τον ελληνόφωνο πληθυσμό της. Κεντρική ζώνη: αποτελούσε μεικτή περιοχή ελληνόφωνων, σλαβόφωνων και σε μικρότερο βαθμό βλαχόφωνων πληθυσμών, που ο εθνικός τους προσανατολισμός διέφερε από περιοχή σε περιοχή. Με όρους εθνικής ταυτότητας, οι σλαβόφωνοι μπορούσαν να διαιρεθούν σε ελληνικές, σερβικές και βουλγαρικές μερίδες, ακόμα και μέσα στην ίδια κοινότητα.

4 Εμφάνιση ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού
Πανσλαβισμός: εμφανίζεται στη Ρωσία στα μέσα του 19ου αιώνα. Οι ρίζες του πρέπει να αναζητηθούν στην κίνηση των σλαβόφιλων, μια κίνηση με ιδεολογικό-πολιτιστικό υπόβαθρο, που αναπτύχθηκε στη Ρωσία την περίοδο σαν αντίρροπο ρεύμα στους «δυτικόφιλους». Ωστόσο, δεν είχε ακόμα μετουσιωθεί σε δόγμα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Για παράδειγμα, στον Κριμαϊκό πόλεμο η Ρωσία πολέμησε με σύνθημα την απελευθέρωση όλων των χριστιανών. Βουλγαρική εθνική αφύπνιση: προϋπήρχε και αναπτύχθηκε πριν από την εδραίωση του πανσλαβισμού στη Ρωσία. Τη μεγαλύτερη ώθηση στην κίνηση αυτή έδωσε η επικράτηση της Ρωσίας εις βάρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας το Μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο, βουλγαρικές κοινότητες του εξωτερικού άρχισαν να συνεργάζονται με Ρώσους πανσλαβιστές.

5 Η πορεία προς την ίδρυση της Εξαρχίας
Προκειμένου να εξελιχθούν σε ιδιαίτερη εθνότητα μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία, οι Βούλγαροι έπρεπε να αποκτήσουν τη δική τους Εκκλησία, εξέλιξη, όμως, που θα τους έφερνε μοιραία σε σύγκρουση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και κατ’ επέκταση τον ελληνισμό. 1857: με αφορμή την έκδοση του σουλτανικού διατάγματος Χάτι Χουμαγιούν, που παραχωρούσε προνόμια στους χριστιανούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας, συγκροτήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο συνέλευση εκκλησιαστικών και λαϊκών εκπροσώπων των διαφόρων χριστιανικών εθνοτήτων. Οι αντιπρόσωποι των βουλγαρικών περιοχών ζήτησαν παραχωρήσεις για τη δημιουργία αυτόνομης Βουλγαρικής Εκκλησίας στο πλαίσιο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και, υποστηριζόμενοι από τον Ρώσο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Ιγνάτιεφ, προέβαλαν απαιτήσεις και για περιοχές που κατοικούνταν από αμιγώς ελληνικούς πληθυσμούς.

6 Η πορεία προς την ίδρυση της Εξαρχίας
1867: ο Πατριάρχης Γρηγόριος ΣΤ΄ υποβάλλει σχέδιο, που προέβλεπε την αναγνώριση αυτόνομης εκκλησίας «εν Βουλγαρία». Η Εκκλησία αυτή θα αποτελούσε ξεχωριστό «θέμα» του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τη διοίκησή της θα ασκούσε Βούλγαρος Έξαρχος με βουλγαρική επαρχιακή σύνοδο. Ωστόσο, οι αποφάσεις της και οι εκλογή των αρχιερέων της θα επικυρώνονταν από τον Πατριάρχη. Οι μετριοπαθείς Βούλγαροι αποδέχτηκαν το σχέδιο, αλλά η αδιάλλακτη μερίδα θεωρούσε απαράδεκτο τον περιορισμό της βουλγαρικής Εκκλησίας μεταξύ Αίμου και Δουνάβεως. 1869: οι Βούλγαροι, με τη βοήθεια και του Ιγνάτιεφ, στρέφονται στην Πύλη για να πετύχουν την ίδρυση βουλγαρικής Εκκλησίας. 1870: η Πύλη εξαγγέλει τη σύσταση αυτόνομης βουλγαρικής Εκκλησίας (Εξαρχίας) μέσα στους κόπλους του Οικουμενικού Πατριαρχείου. 1872: η Μεγάλη Σύνοδος κηρύσσει σχισματικούς τους οπαδούς της Εξαρχίας.

7 Η βουλγαρική πολιτική κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα
Βουλγαρική Εξαρχία: προκειμένου να πείσει τους κατοίκους της Μακεδονίας να εγκαταλείψουν το Πατριαρχείο δεν υποστηρίζει αρχικά την ανάληψη επαναστατικών πρωτοβουλιών, αλλά ευνοεί μια εξελικτική διαδικασία με το επιχείρημα ότι, αν ο σλαβόφωνος πληθυσμός της Μακεδονίας ενστερνιζόταν τη βουλγαρική εθνική ιδεολογία, η Βουλγαρία θα μπορούσε δικαιωματικά να διεκδικήσει τη Μακεδονία. Ωστόσο, η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής παραμένουν πιστοί στο Πατριαρχείο. Τέλη 19ου αιώνα: εμφάνιση ένοπλων βουλγάρικων σωμάτων (κομιτατζήδες) στη Μακεδονία. Με πρόσχημα την ενίσχυση των ντόπιων για την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό, οι κομιτατζήδες μάχονταν για την επιβολή του βουλγαρισμού στην περιοχή. Την ίδια περίοδο, η ιδέα της αυτονομίας της Μακεδονίας κέρδιζε έδαφος. Την πολιτική αυτή προωθούσαν επαναστατικές οργανώσωσεις (π.χ. Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση και Ανώτατη Μακεδονική Επιτροπή).

8 Ένταση βουλγαρικής δραστηριότητας αρχές 20ου αιώνα
1902: συνέδριο κομιτάτων στη Σόφια → προωθείται σχέδιο αυτονόμησης της Μακεδονίας και οργανώνεται εξέγερση με την είσοδο ένοπλων κομιτατζήδων από τη Βουλγαρία στις ΒΑ περιοχές της Μακεδονίας. Οι οθωμανικές, όμως, δυνάμεις ματαιώνουν την προσπάθεια. 20 Ιουλίου 1903: εξέγερση Ιλιντέν. Ομάδες κομιτατζήδων και τοπικοί συνεργάτες τους κτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών και κηρύσσουν την ανεξαρτησία από την Πύλη. Οι οθωμανικές δυνάμεις, όμως, καταστέλλουν την εξέγερση. Οκτώβριος 1903: η Ρωσία και η Αυστρία υποβάλλουν στην Πύλη σχέδιο μεταρρυθμίσεων («πρόγραμμα Μύρστεγκ») για τη Μακεδονία, που προέβλεπε → (α) διορισμό δύο ειδικών πολιτικών πρακτόρων με διετή θητεία για την επίβλεψη του έργου του Οθωμανού Γενικού Επιθεωρητή στη Μακεδονία, (β) νέα διοικητική διαίρεση της Μακεδονίας για να εξασφαλισθεί η εύρυθμη συσσωμάτωση των διαφόρων εθνοτήτων, και (γ) βελτιώσεις στη διοίκηση και τη δικαιοσύνη για την ανακούφιση του χριστιανικού πληθυσμού.

9 Η προέλευση και ο χαρακτήρας της κίνησης των Νεότουρκων
1889: ίδρυση συνωμοτικής εταιρίας από σπουδαστές του Στρατιωτικού Ιατρικού Κολεγίου Κωνσταντινουπόλεως. Αργότερα ονομάστηκε «Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο» και αποτέλεσε μαζί με εξόριστους στο Παρίσι Οθωμανούς φιλελεύθερους την απαρχή της κίνησης των Νεότουρκων. Αυτή περιελάμβανε μουσουλμάνους δημοσίους υπαλλήλους, πρίγκιπες, Εβραίους, Αρμένιους, μικροαστούς, χριστιανούς ορθόδοξους, κ.α. 1902: διάσταση ανάμεσα στις δύο επικρατέστερες τάσεις → (α) φιλελεύθεροι οπαδοί ενός ομοσπονδιακού συστήματος, που υποστήριζαν ότι οι θρησκευτικές εθνότητες έπρεπε να απολαμβάνουν ένα είδος αυτονομίας, και (β) των εθνικιστών, που υποστήριζαν την επιβολή του τουρκικού στοιχείου μέσα από ένα σύστημα κεντρικής και συγκεντρωτικής εξουσίας. Οι πρώτοι σχημάτισαν το «Σύνδεσμο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της Αποκεντρώσεως». Οι δεύτεροι διατήρησαν τον έλεγχο της «Επιτροπής» και τελικά είχαν μεγαλύτερη απήχηση στους Τούρκους αξιωματικούς. Κυρίαρχες ιδεολογικές τάσεις στην οθωμανική κοινωνία στις αρχές του 20ου αιώνα: (α) Πανισλαμισμός, (β) Οθωμανισμός και (γ) Παντουρανισμός.

10 Το κίνημα των Νεότουρκων 1908
1908: κίνημα Νεότουρκων στη Θεσσαλονίκη με τη συμμετοχή αξιωματικών κυρίως του Γ΄ Οθωμανικού Σώματος Στρατού. Οι Νεότουρκοι κατέλαβαν την αρχή και έστειλαν τελεσίγραφο στον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ Β΄ ( ) να επαναφέρει το σύνταγμα του Ο σουλτάνος αναγνωρίζει την ισχύ του συντάγματος του 1876 προκειμένου να κερδίσει χρόνο. Η επικράτηση των Νεότουρκων έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από όλες τις εθνότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας. 1909: ο Αβδούλ Χαμίτ θεωρείται υπεύθυνος για αντεπανάσταση που έλαβε χώρα στην Κωνσταντινούπολη και αντικαθίσταται από τον Μωάμεθ Ε΄. Η αναθεώρηση του συντάγματος στερεί από τον σουλτάνο τη δυνατότητα να διαλύει τη Βούλή και έτσι μετατρέπεται σε απλό σύμβολο εξουσίας.

11 Η οργάνωση του ελληνικού αγώνα στη Μακεδονία
Αρχές 20ου αιώνα: συγκρότηση οργανώσεων στην Ελλάδα με σκοπό την ενίσχυση του αγώνα εναντίον των κομιτατζήδων → «Κεντρικός Μακεδονικός Σύλλογος» (αδελφοί Γερογιάννη), «Επίκουρος των Μακεδόνων Επιτροπή» (Μ. Δραγούμης, Π. Μελάς, Κ. Μαζαράκης-Αινιάν), «Ελληνισμός» (Νεοκλής Καζάζης), «Μακεδονικό Κομιτάτο» (Δ. Καλαποθάκης), κ.α. Εμφάνιση των πρώτων οπλαρχηγών στη Μακεδονία (Κώτας, Π. Κύρου, Β. Νάτσης, κ.α.). 1900: ο Γερμανός Καραβαγγέλης τοποθετείται Μητροπολίτης Καστοριάς. Έκτοτε διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη στράτευση των γηγενών Ελλήνων με σκοπό την ανάληψη ένοπλου αγώνα για την περιστολή της τρομοκρατίας στην ύπαιθρο και τις κωμοπόλεις της Μακεδονίας. 1902: ο Ίων Δραγούμης τοποθετείται υποπρόξενος στο Μοναστήρι και ιδρύει τη «Μακεδονική Άμυνα». Ο Δραγούμης ανήγαγε πρώτος το συντονισμό των ενεργειών του ελεύθερου και αλύτρωτου ελληνισμού σε βασική προϋπόθεση για την ανάληψη οργανωμένης ένοπλης δράσης. 1903: ο Θεοτόκης στέλνει μυστικά στη Μακεδονία τέσσερις νέους αξιωματικούς (Κοντούλης, Μελάς, Κολοκοτρώνης και Παπούλας) για να διερευνήσουν τις δυνατότητες συσσωμάτωσης των Ελλήνων σε οργανωμένες ένοπλες ομάδες. 1904: ο Λάμπρος Κορομηλάς διορίζεται γενικός πρόξενος Θεσσαλονίκης. Δολοφονία Παύλου Μελά.

12 Ο αντίκτυπος και οι άμεσες συνέπειες του κινήματος των Νεότουρκων
1908: η Βουλγαρία ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της, ενώ η Αυστρία προσαρτά τις Βοσνία και Ερζεγοβίνη που κατείχε από το 1878, εξέλιξη που αποτελεί πλήγμα κατά του σερβικού αλυτρωτισμού και επιφέρει το τέλος συνεργασίας Αυστρίας – Ρωσίας. 1908: Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως και η ιδέα του «Ανατολικού Κράτους» → διατήρηση ακεραιότητας οθωμανικής αυτοκρατορίας και μετατροπή της σε πολυεθνικό κράτος, στο οποίο η ισότητα και η αδελφότητα θα επικρατούσε χάρη στους κοινούς πολιτιστικούς δεσμούς και το κοινό πεπρωμένο των λαών της Ανατολής. Σκοπός → εξουδετέρωση της σλαβικής απειλής και επικράτηση του ελληνικού στοιχείου σε συνδυασμό με την κατοχύρωση των εθνικών συμφερόντων των λαών της περιοχής. Πραγματοποίηση εκλογών: σε σύνολο 230 εδρών του οθωμανικού κοινοβουλίου, οι Έλληνες κατέλαβαν 27, οι Βούλγαροι 5, οι Σέρβοι 4, οι Αρμένιοι 10, οι Εβραίοι 2 και οι Μουσουλμάνοι 182. Ο κύριος όγκος της κοινοβουλευτικής δύναμης των Ελλώνων (18) προερχόταν από τα βιλαέτια Κωνσταντινούπολης, Αρχιπελάγους και Αϊδινίου (Σμύρνη).

13 Πραγματικές προθέσεις Νεότουρκων
Τον Αύγουστο του 1910, κατά τη διάρκεια μυστικής συνάντησης τοπικής επιτροπής «Ένωσης και Προόδου», ο Ταλαάτ, ένας εκ των ηγετών των Νεότουρκων, αποκαλύπτει τις προθέσεις του κινήματος: «Γνωρίζετε ότι το Σύνταγμα διακηρύσσει την ισότητα μεταξύ μουσουλμάνων και γκιαούρηδων, αλλά αντιλαμβάνεσθε και αισθάνεσθε όλοι ότι αυτό είναι αδύνατον. Ο ιερός νόμος, όλο το παρελθόν μας και τα αισθήματα εκατοντάδων χιλιάδων μουσουλμάνων, αλλά και των ίδιων των γκιαούρηδων, που πεισματικά αντιδρούν σε κάθε προσπάθειά μας να τους εξοθωμανίσουμε, αποτελούν αδιαπέραστο εμπόδιο για την επιβολή πραγματικής ισότητας. Προσπαθήσαμε, αλλά χωρίς επιτυχία, να μεταβάλουμε τον γκιαούρη σε νομιμόφρονα Οθωμανό, και όλες οι σχετικές προσπάθειες δεν μπορούν παρά να αποτύχουν, εφόσον τα μικρά ανεξάρτητα κράτη της Βαλκανικής εξακολουθούν να είναι σε θέση να διαδίδουν διασπαστικές ιδέες μεταξύ των κατοίκων της Μακεδονίας. Επομένως, δεν είναι δυνατόν να τίθεται θέμα ισότητας ωσότου επιτύχουμε στις προσπάθειές μας για τον εξοθωμανισμό της αυτοκρατορίας...»