Θεωρίες περί συγκινήσεων 3 Μαρτίου 2015

Η Θεωρία του Δαρβίνου The Expression of Emotions in Man and Animals (1872) Η Έκφραση των Συγκινήσεων στον Άνθρωπο και τα Ζώα Οι συγκινήσεις και οι εκφράσεις τους στον άνθρωπο διαμορφώθηκαν κατά το εξελικτικό του παρελθόν. Προκύπτουν με ακούσιο, «ασυνείδητο» τρόπο Έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτά των υπόλοιπων ζώων.

Η Θεωρία του Δαρβίνου Μέθοδοι Έρευνας Αναφορές τρίτων παρατηρητών για την έκφραση και αναγνώριση των συγκινήσεων και σε άλλες φυλές, πλην της ινδοευρωπαϊκής (οικουμενικότητα) Τεκμηρίωση με φωτογραφίες εκφράσεων παιδιών, ενηλίκων και τροφίμων ψυχιατρείου (πρώιμη εμφάνιση κατά την ανάπτυξη, απουσία μάθησης) Χρήση των τρέχοντων νευροφυσιολογικών επιστημονικών δεδομένων. Στοιχεία για κινητικότητα των μυών του προσώπου, όπως προκύπτουν από το γαλβανισμό των μυών του προσώπου (ακούσια και τυποποιημένη εμφάνιση των διακριτών εκφράσεων) Παρατήρηση της έκφρασης των συγκινήσεων των ζώων (παρουσία σε άλλα είδη)

Αρχή της συσχέτισης χρήσιμων συνηθειών Τι σημαίνει; Συγκεκριμένες σύνθετες αντιδράσεις εμφανίζονται κάτω από συγκεκριμένες καταστάσεις του νου (πρβλ. νοητική κατάσταση), προκειμένου να ανακουφίσουν ή να ικανοποιήσουν συγκεκριμένες αισθήσεις, επιθυμίες, κ.λ.π. Κάθε φορά που παράγεται η ίδια κατάσταση (του νου), έστω και σε μικρότερη ένταση, υπάρχει η τάση, μέσω της δύναμης της συνήθειας και της συσχέτισης, να εκτελεστούν οι ίδιες κινήσεις.

Αρχή της συσχέτισης χρήσιμων συνηθειών Τι συμβαίνει; Άρνηση Κλείσιμο ματιών ή αποστροφή προσώπου Κατάφαση Γνέψιμο με το κεφάλι προς επιβεβαίωση και διάπλατο άνοιγμα ματιών Φρικτή σκηνή Κλείσιμο ματιών στιγμιαία και σφικτά ή κούνημα του κεφαλιού σα να αποφεύγουμε να δούμε Αναζήτηση και περιέργεια Ανασήκωμα φρυδιών, ώστε τα μάτια να ανοίξουν γρήγορα και διάπλατα. Τι κάνουμε όταν προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι; Συχνά ανασηκώνουμε τα φρύδια του σαν να πρόκειται να δούμε αυτό που θέλουμε να θυμηθούμε

Αρχή της συσχέτισης χρήσιμων συνηθειών Τι συμβαίνει; Μπορούμε να δούμε άτομα που προσπαθούν να κόψουν κάτι με ένα ψαλίδι να κινούν τα σαγόνια τους ταυτόχρονα με τις λεπίδες του ψαλιδιού. Τα παιδιά που μαθαίνουν να γράφουν στριφογυρίζουν τη γλώσσα τους καθώς κινούνται τα δάκτυλά τους, με έναν γελοίο τρόπο.

Αρχή της συσχέτισης χρήσιμων συνηθειών Πώς συμβαίνει; Οι πιο σύνθετες και δύσκολες κινήσεις μπορούν με την πάροδο του χρόνου να εκτελεστούν χωρίς την παραμικρή προσπάθεια ή επίγνωση. Δεν είναι απολύτως γνωστό πώς η συνήθεια είναι τόσο αποτελεσματική στο να διευκολύνει τις σύνθετες κινήσεις. Οι φυσιολόγοι, ωστόσο, παραδέχονται ότι «η ικανότητα αγωγιμότητας των νευρικών ινών αυξάνει με τη συχνότητα της διέγερσής τους». Αυτό ισχύει τόσο για τα κινητικά και τα αισθητήρια νεύρα όσο και για αυτά που σχετίζονται με τη διαδικασία της σκέψης.

Είναι οι κινήσεις συσχέτισης αντανακλαστικά; «Οι αντανακλαστικές πράξεις οφείλονται στη διέγερση ενός περιφερικού νεύρου που μεταδίδει την επίδρασή του σε ορισμένα νευρικά κύτταρα και αυτά με τη σειρά τους διεγείρουν συγκεκριμένους μύες ή αδένες Όλα αυτά μπορούν να συμβούν χωρίς καμία αίσθηση ή επίγνωση από μέρους μας, μολονότι συχνά συμβαίνει και με αυτό τον τρόπο». Αντανακλαστικές πράξεις: βήχας και φτέρνισμα Τα πολύ μικρά παιδιά δεν μπορούν να εκτελέσουν πράξεις ανάλογες με το φτέρνισμα και το βήχα, όπως να φυσήξουν τη μύτη τους, όπως και να καθαρίσουν το λαιμό τους από το φλέμα. Πρέπει να μάθουν πώς να εκτελούν αυτές τις πράξεις, παρόλο που τις εκτελούμε σε μεγαλύτερη ηλικία, τόσο εύκολα όσο και τις αντανακλαστικές πράξεις. Το φτέρνισμα και ο βήχας μπορούν να ελεγχθούν από την βούληση μόνο μερικώς ή και καθόλου, ενώ το καθάρισμα του λαιμού και το φύσημα της μύτης είναι απολύτως υπό από τον έλεγχό μας.

Κινήσεις συσχέτισης vs Αντανακλαστικά Ακούσιο κλείσιμο των βλεφάρων όταν κάτι αγγίζει την επιφάνεια των ματιών. Ανάλογο ανοιγοκλείσιμο των ματιών προκαλείται όταν επίκειται ένα χτύπημα στο πρόσωπο. «Στο ζωολογικό κήπο πλησίασα το πρόσωπό μου κοντά σε ένα χοντρό τζάμι που βρισκόταν μπροστά από μια αφρικανική οχιά, απόλυτα αποφασισμένος να μην αναπηδήσω φοβισμένος προς τα πίσω εάν το φίδι μού επιτίθονταν· μόλις όμως έγινε η επίθεση, η αποφασιστικότητά μου πήγε περίπατο, και πήδηξα καναδυό μέτρα προς τα πίσω με εντυπωσιακή ταχύτητα. Η βούληση και η λογική μου ήταν ανίσχυρες μπροστά σε έναν φανταστικό κίνδυνο που δεν είχα βιώσει ποτέ πριν». Στη δεύτερη περίπτωση, το ερέθισμα μεταφέρεται μέσω του νου, έστω κι αν στη συνέχεια η αντίδραση/συμπεριφορά μοιάζει αδύνατον να ελεγχθεί μέσω της βούλησης, όπως και στα αντανακλαστικά.

Κινήσεις συσχέτισης στα ζώα Οι γάτες καλύπτουν τα περιττώματά τους και των δύο ειδών με χώμα. Γατάκι που σκαλίζει τις στάχτες στο τζάκι στο σημείο όπου είχε χυθεί μια κουταλιά καθαρό νερό: Μια συνήθης ή ενστικτώδης πράξη διεγέρθηκε λανθασμένα, όχι από μια προηγούμενη πράξη ή οσμή, αλλά από την όραση. Οι γάτες όταν βρέχουν τα πόδια τους, τα κουνούν με έντονο τρόπο. Νερό σε ένα ποτήρι κοντά στο κεφάλι ενός μικρού γατιού και αυτό αμέσως κούνησε τα πόδια του: Κίνηση συνήθειας που διεγέρθηκε λανθασμένα από έναν συσχετισμένο ήχο και όχι από την αίσθηση της αφής. «… όταν κάποιο αίσθημα, επιθυμία, αποστροφή κτλ. έχει οδηγήσει κατά το πέρασμα μιας μακράς ακολουθίας γενεών σε κάποια εκούσια κίνηση, τότε η τάση να εκτελεστεί μια παρόμοια κίνηση θα διεγείρεται σχεδόν σίγουρα κάθε φορά που το ίδιο, ή κάποιο ανάλογο ή συσχετισμένο αίσθημα, κτλ., θα βιώνεται, έστω και ασθενώς, μολονότι η κίνηση σε αυτή την περίπτωση ενδεχομένως δεν έχει καμία χρησιμότητα. Τέτοιες συσχετισμένες κινήσεις είναι συχνά ή συνήθως κληρονομημένες, και ως εκ τούτου λίγο διαφέρουν από τις αντανακλαστικές πράξεις». Ο Δαρβίνος προσεγγίζει τον Λαμάρκ και την κληρονόμηση των επίκτητων χαρακτηριστικών!!

Συνοψίζοντας: χρήσιμη συσχέτιση συνηθειών Όταν κάποιες συγκεκριμένες αντιδράσεις-συμπεριφορές έχουν χρησιμότητα σε μια δεδομένη κατάσταση, τότε οι ίδιες αυτές συμπεριφορές εμφανίζονται σε κάθε κατάσταση που ομοιάζει στην αρχική, π.χ. κίνδυνος ανεξάρτητα του συγκεκριμένου συμβάντος: Στην παρουσία ενός αρπακτικού (φόβος) απαιτούνται άμεσες αντιδράσεις για την αποφυγή του κινδύνου Διάπλατο άνοιγμα των ματιών για ανίχνευση του κινδύνου Διάπλατο άνοιγμα του στόματος για εισπνοή Κατηγοριοποίηση καταστάσεων ως επικίνδυνων και γενίκευση της τυποποιημένης συμπεριφοράς σε αυτές, ανεξάρτητα από το αν η απειλή είναι φυσική ή άλλη

Αρχή της αντίθεσης Τι σημαίνει; Ορισμένες καταστάσεις του νου οδηγούν σε ορισμένες κινήσεις συνήθειας που αρχικά, ή ενδεχομένως ακόμη, έχουν χρησιμότητα· Όταν μια ακριβώς αντίθετη κατάσταση του νου παράγεται, τότε υπάρχει μια ισχυρή και ακούσια τάση για την εκτέλεση κινήσεων της ακριβώς αντίθετης φύσης, μολονότι αυτές δεν έχουν καμία χρησιμότητα.

Αρχή της αντίθεσης Τι συμβαίνει; Γάτα σε επίθεση: φαίνεται τρομακτική, ανασηκώνοντας το τρίχωμά της, αυξάνοντας έτσι τον εμφανή όγκο του σώματός της, δείχνοντας τα δόντια της, συσπειρωμένη στάση, κουνά την ουρά της πέρα δώθε και μαζεύει τα αυτιά της». Γάτα που αναζητά στοργή: κάποια πρώιμη πρόγονος αυτού του είδους συνειδητά επιθυμούσε να μας δείξει ότι η διάθεσή της ήταν απολύτως η αντίστροφη από αυτή που είχε όταν ήταν έτοιμο να παλέψει ή να ορμήσει στη λεία της: καμπούριαζε αρχικά την πλάτη της, κρατούσε την ουρά της κάθετα όρθια και έκανε μυτερά τα αυτιά της.

Αρχή της αντίθεσης Πώς συμβαίνει; Κάθε κίνηση που έχουμε εκούσια εκτελέσει έχει απαιτήσει την δράση ορισμένων μυών και όταν εκτελούσαμε μια εντελώς αντίθετη κίνηση, μια αντίθετη ομάδα μυών από συνήθεια ερχόταν στο προσκήνιο –όπως όταν στρίβουμε προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά, όταν σπρώχνουμε μακριά ή τραβάμε ένα αντικείμενο προς τα εμάς και όταν σηκώνουμε ή κατεβάζουμε ένα βάρος. Εάν επιθυμούμε διακαώς να κινήσουμε ένα αντικείμενο προς κάποια κατεύθυνση, δύσκολα μπορούμε να αποφύγουμε να κινήσουμε το σώμα μας προς την ίδια κατεύθυνση, μολονότι ξέρουμε ότι αυτό δεν μπορεί να έχει καμία επίδραση. Η τάση να εκτελεστούν αντίθετες κινήσεις υπό την επίδραση αντίθετων αισθήσων ή συγκινήσεων, θα γίνουν κληρονομικές μέσω της μακράς εξάσκησης και αρκετές εκφραστικές κινήσεις χάρη στην αρχή της αντίθεσης κληρονομούνται.

Αρχή της αντίθεσης Πώς συμβαίνει; Ικανότητα αλληλεπικοινωνίας: πολύ πιθανόν εκφράσεις ολοφάνερα της αντίθετης φύσης σε σύγκριση με συγκινησιακές εκφράσεις, αρχικά θα πρέπει να είχαν χρησιμοποιηθεί εκούσια υπό την επίδραση μιας αντίθετης συναισθηματικής κατάστασης. Χειρονομίες σήμερα έμφυτες, αρχικά υπήρξαν εκούσιες, καθώς χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια πολλών γενεών και τελικά έγιναν κληρονομούμενες». ΚΑΙ ΠΑΛΙ Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΣΗ ΕΠΙΚΤΗΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ

(παρένθεση) Ο Δαρβίνος εδώ αναγνωρίζει τη σημασία της αλληλεπικοινωνίας. Εάν είχε ακολουθήσει αυτή τη γραμμή σκέψης, θα ήταν λογικό να υποθέσει ότι οι αντίθετες κινήσεις θα είχαν επιλεγεί για την επικοινωνιακή τους αξία/αξία του σήματός τους. Π.χ. χαμόγελο επιλέχθηκε κατά τη διάρκεια της εξέλιξης για επικοινωνία, καθώς πρόκειται για μια κίνηση διαφορετική από όλες τις αρνητικές συγκινησιακές εκφράσεις του προσώπου –το θυμό, το φόβο, την αηδία ή την λύπη. Κάποιος μπορεί να αναγνωρίσει ότι κάποιος άλλος χαμογελά από την πλέον μακρινή απόσταση (100 μέτρα) σε σύγκριση με τις αρνητικές εκφράσεις προσώπου. Και όταν οι εκφράσεις παρουσιάζονται για μόλις ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, το χαμόγελο αναγνωρίζεται με μεγαλύτερη ακρίβεια σε σύγκριση με τις αρνητικές συγκινησιακές εκφράσεις.

Συνοψίζοντας: αρχή της αντίθεσης Σε αντιδιαμετρικά αντίθετες καταστάσεις, προκύπτουν συμπεριφορές της αντίθετης κατεύθυνσης, π.χ. απειλή vs απομάκρυνση απειλής: Στην πιθανή παρουσία ενός εχθρού (θυμός): Επίδειξη σιαγόνας και δοντιών για επίθεση ή απειλή του επιτιθέμενου Όταν διαπιστωθεί ότι η παρουσία κάποιου δεν είναι εχθρική: Η επίδειξη των δοντιών συνεχίζεται, χωρίς το πρόταγμα της σιαγόνας, δείχνοντας την άρση της επιθετικής διάθεσης = χαμόγελο Αυτές οι συμπεριφορές και δράσεις κληρονομήθηκαν λόγω της χρησιμότητάς τους στην επικοινωνία εντός των ειδών

Αρχή της άμεσης δράσης του νευρικού συστήματος Τι σημαίνει; Συγκεκριμένες πράξεις που αναγνωρίζουμε ως εκφραστικές ορισμένων καταστάσεων του νου, είναι το άμεσο αποτέλεσμα της συγκρότησης του νευρικού συστήματος και είναι κατά πρώτον ανεξάρτητες της βούλησης και, σε μεγάλο βαθμό, της συνήθειας. Όταν το κέντρο των αισθήσεων διεγείρεται έντονα παράγεται νευρική ενέργεια σε πλεόνασμα και μεταδίδεται σε ορισμένες κατευθύνσεις, οι οποίες εξαρτώνται από την σύνδεση των νευρικών κυττάρων μεταξύ τους και, όσον αφορά το μυϊκό σύστημα, από τη φύση των κινήσεων που εξασκούνται από συνήθεια. Ή πάλι η παροχή νευρικής ενέργειας ενδέχεται να διακόπτεται.

Αρχή της άμεσης δράσης του νευρικού συστήματος Τι σημαίνει; ΑΝΣ Ομοιόσταση του οργανισμού ως απόκριση στις «συνθήκες εκτάκτου ανάγκης» Αλλαγή του χρώματος των μαλλιών από έντονο φόβο ή λύπη. Κρύος ιδρώτας και τρεμούλιασμα των μυών στο φόβο. Μεταβολή της εντερικής λειτουργίας

Αρχή της άμεσης δράσης του νευρικού συστήματος Τι συμβαίνει; Από όλες τις συγκινήσεις, ο φόβος εμφανώς είναι ο πλέον επιρρεπής να προκαλέσει τρόμο, αλλά περιστασιακά τον προκαλούν ο μεγάλος θυμός και η χαρά. «Κάποτε είδα ένα αγόρι που μόλις είχε πυροβολήσει την πρώτη του μπεκάτσα στο φτερό και τα χέρια του τρέμανε σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούσε για κάποια ώρα να ξαναγεμίσει το όπλο του και έχω ακούσε για μια εντελώς παρόμοια περίπτωση με έναν Αυστραλό άγριο, στον οποίο είχαν δανείσει ένα όπλο. Η έξοχη μουσική, όπως διεγείρεται από τις ασαφείς συγκινήσεις, προκαλεί ένα ρίγος που διατρέχει τις πλάτες κάποιων ατόμων. Φαίνεται να υπάρχουν πολύ λίγα κοινά στις ως άνω φυσικές αιτίες και συγκινήσεις που να δικαιολογούν τον τρόμο... Καθώς ο τρόμος προκαλείται κάποιες φορές από οργή, πολύ πριν να επέλθει εξάντληση, και καθώς κάποιες φορές συνοδεύει τη μεγάλη χαρά, μοιάζει σαν κάθε ισχυρή διέγερση του νευρικού συστήματος να διακόπτει τη σταθερή ροή της νευρικής ενέργειας στους μύες.

Αρχή της άμεσης δράσης του νευρικού συστήματος Τι συμβαίνει; Ο μεγάλος φυσιολόγος, Claude Bernard, έχει δείξει ότι ο ελάχιστος ερεθισμός του αισθητηριακού νεύρου επιδρά στην καρδιά, ακόμη κι αν ένα νεύρο αγγιχθεί τόσο ελαφρά που δεν μπορεί να γίνει αισθητός κανένας πόνος από το ζώο στο οποίο πειραματιζόμαστε. Ως εκ τούτου, όταν ο νους διεγερθεί έντονα, μπορούμε να περιμένουμε ότι θα επηρεάσει πάραυτα και με άμεσο τρόπο την καρδιά […]. O Claude Bernard επίσης επιμένει ότι όταν η καρδιά επηρεάζεται, αυτή επιδρά στον εγκέφαλο και η κατάσταση του εγκεφάλου με τη σειρά της επιδρά μέσω του πνευμονο-γαστρικού νεύρου στην καρδιά, έτσι ώστε υπό κάθε διέγερση θα υπάρχει αμοιβαία μεγάλη δράση και αντίδραση μεταξύ αυτών των δύο πλέον σημαντικών οργάνων του σώματος.

(παρένθεση) O Porges έχει σχολιάσει: «Η έμφασή που δίνει στην αμφίδρομη επικοινωνία μέσω του πνευμογαστρικού νεύρου (δηλαδή του πνευμονογαστρικού νεύρου/vagus) μολονότι είχε υποτιμηθεί από τους φυσιολόγους και τους ψυχολόγους για πάνω από εκατό χρόνια, βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο της σύγχρονης έρευνας και θεωρίας τόσο για τις συγκινήσεις και την υγεία. Οι απόψεις του Δαρβίνου για τη συμβολή του αυτόνομου νευρικού συστήματος στη συγκινησιακή ρύθμιση προηγούνται του Cannon και του James και αποτελούν ένα πλέον ρεαλιστικό μοντέλο για την δυναμική ανατροφοδότηση μεταξύ περιφερικών και κεντρικών δομών.

Αρχή της άμεσης δράσης του νευρικού συστήματος Τι σημαίνει; ΚΝΣ Η κατεύθυνση της ενεργοποίησης επηρεάζεται επιπρόσθετα από τη «συνήθεια», καθώς η νευρική ένταση περνά με ευκολία μέσω συνηθισμένων καναλιών. Έτσι τυποποιήθηκε κατά τον εξελικτικό χρόνο μια συγκεκριμένη νευρωνική απόκριση σε είδη συμβάντων, η οποία ευθύνεται πλέον για την διακριτά τυποποιημένη συμπεριφορική και εκφραστική απόκριση σε αυτά

Αρχή της άμεσης δράσης του νευρικού συστήματος Τι συμβαίνει; Όταν τα ζώα υποφέρουν από πόνο, συνήθως σφαδάζουν με τρομερές συσπάσεις και αυτά που από συνήθεια χρησιμοποιούν τις φωνές τους βγάζουν διαπεραστικές κραυγές ή βογγητά. Σχεδόν κάθε μυς του σώματος δραστηριοποιείται έντονα. Στον άνθρωπο το στόμα μπορεί να πιεστεί πολύ ή πιο συχνά τα χείλη να μαζευτούν, με τα δόντια σφιχτά ή να τρίζουν μεταξύ τους. Λέγεται ότι στην κόλαση υπάρχει «τρίξιμο των δοντιών» και έχω σαφώς ακούσει το τρίξιμο των γομφίων μιας αγελάδας που υπέφερε έντονα από εντερική φλεγμονή. Ο θηλυκός ιπποπόταμος στους ζωολογικούς κήπους, όταν γεννά τα μικρά της, υποφέρει πολύ, περπατά ασταμάτητα ή κυλιέται στα πλευρά της, ανοίγοντας και κλείνοντας τα σαγόνια της και χτυπώντας τα δόντια της μεταξύ τους. Στον άνθρωπο τα μάτια κοιτούν αγριεμμένα όπως στην έκπληξη που προκαλεί η φρίκη, ή τα φρύδια συσπώνται έντονα. Ιδρώτας λούζει το σώμα και σταγόνες κυλούν στο πρόσωπο. Η κυκλοφορία του αίματος και η αναπνοή επηρεάζονται σημαντικά. Ως εκ τούτου τα ρουθούνια διασπώνται γενικά και συχνά τρέμουν ή η ανάσα μπορεί να κρατηθεί ώσπου το αίμα να συγκεντρωθεί στο πορφυρό πρόσωπο. Εάν το μαρτύριο είναι σοβαρό και παρατεταμένο τα σήματα αυτά αλλάζουν τελείως, ακολουθεί απόλυτη κατάπτωση με λιποθυμία ή σπασμούς.

Ο ισχυρός πόνος παρακινεί όλα τα ζώα και τα έχει παρακινήσει κατά τη διάρκεια ατελείωτων γενεών, να προβούν στις πλέον έντονες και ποικίλες προσπάθειες για την αποφυγή της αιτίας της οδύνης. Ακόμα και όταν ένα άκρο ή άλλο διακριτό μέρος του σώματος τραυματίζεται, συχνά βλέπουμε μια τάση να το τινάξουμε, σαν να αποτινάζουμε την αιτία, μολονότι αυτό είναι μάλλον προφανώς αδύνατον. Έτσι η συνήθεια της άσκησης με την μέγιστη δύναμη όλων των μυών έχει εγκαθιδρυθεί, κάθε φορά που βιώνεται μεγάλη οδύνη. Καθώς οι μυς του στήθους και των φωνητικών οργάνων χρησιμοποιούνται από συνήθεια, αυτοί θα είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο να δράσουν και δυνατά άγρια ουρλιαχτά ή κραυγές θα αρθρωθούν. Αλλά το πλεονέκτημα που προέρχεται από τις κραυγές εδώ παίζει ρόλο με έναν σημαντικό τρόπο, καθώς τα νεαρά των περισσότερων ζώων, όταν βρίσκονται σε αγωνία ή κίνδυνο, καλούν δυνατά τους γονείς τους προς βοήθεια, όπως κάνουν και τα μέλη της ίδιας κοινότητας προς αμοιβαία βοήθεια.

Εικόνες 1, 2 και 3: φωτογραφίες παιδιών με έκφραση χαράς Εικόνα 5: αυθόρμητη έκφραση χαράς από τρόφιμο τρελοκομείου Εικόνα 6: έκφραση χαράς μετά από ηλεκτρικό ερεθισμό- γαλβανισμό συγκεκριμένων ομάδων μυών στον ίδιο τρόφιμο τρελοκομείου

Εικόνες 2,3: έκφραση λύπης από ενήλικες Εικόνες 4, 5, 6 και 7: έκφραση λύπης από παιδιά

Έκφραση έντονου φόβου με γαλβανισμό συγκεκριμένων ομάδων μυών σε τρόφιμο τρελοκομείου

Εικόνα 1: σκύλος που προσεγγίζει έναν άλλο σκύλο με εχθρικές διαθέσεις Εικόνα 2: ο ίδιος σκύλος σε κατάσταση στοργής και επίδειξη της πίστης του στο αφεντικό του

Μέσα έκφρασης των συγκινήσεων στα ζώα Παραγωγή ήχων Η ανύψωση των τριχών ή του φτερώματος (θυμός ή φόβος) Το φούσκωμα του σώματος (φόβος) Το τράβηγμα των αυτιών προς το κεφάλι (θυμός) Η ανύψωση των αυτιών

Η έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο-Οικουμενικές συγκινήσεις στην έκφραση και αναγνώρισή τους Άσχημη διάθεση, άγχος, λύπη Χαρά, καλή διάθεση Οργή, θυμός Περιφρόνηση, αηδία, ψεύδος, ενοχή Κατάπληξη, έκπληξη, φόβος, τρόμος Ντροπή, (ντροπαλότητα-Ινδοί)

Η έκφραση των συγκινήσεων στον άνθρωπο ΧΑΡΑ: γέλιο-χαμόγελο Γέλιο: γαργάλημα του μυαλού, όπως το γαργάλημα που προκαλείται από την απαλή επαφή ενός οικείου προσώπου σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος. Διαφοροποίηση ανάλογα με την ηλικία: γέλιο=θρήνος=παιδιά ενώ χαμόγελο=δυστυχία=ενήλικες ΛΥΠΗ: Μετακίνηση σε οξεία γωνία των φρυδιών και χαμήλωμα των γωνιών του στόματος  προσπάθεια αποφυγής ή παύσης του κλάματος (έλεγχος της συστολής των σφαιρικών, αυλακωτών και πυραμιδικών μυών που συστέλλονται στην περίπτωση του κλάματος). (η συστολή του platysma myoides muscle και η μυδρίαση πιθανόν είναι κατάλοιπα από το τρέμουλο που συνοδεύει τον τρόμο).