Παθολογοανατόμος – Πανεπιστημιακός Υπότροφος 1ο ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Διευθυντής: Καθηγητής Ε.Πατσούρης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ «Νευρικό Σύστημα» Γιώργος Αγρογιάννης Παθολογοανατόμος – Πανεπιστημιακός Υπότροφος 1

1. ΝΟΣΟΣ JACOB CREUTZFELDT (CJD) CJD  Νευροεκφυλιστική πάθηση η οποία ανήκει στο φάσμα των Prion Diseases (Transmissible Spongiform Encephalopathies) Oι Prion Diseases οφείλονται στην ανώμαλη εναπόθεση του prion (proteinaceous infecious particles) Η φυσιολογική πρωτεΐνη prion, (PrPc), αποτελεί διαμεμβρανική γλυκοπρωτεΐνη, υδατοδιαλυτή και ευαίσθητη σε διάσπαση από ένζυμα (πρωτεάσες). Ανώμαλες prions (PrPSc ή PrPTSE), προκύπτουν από την αλλαγή στην ευαισθησία της PrPc, σε ένζυμα γεγονός που την καθιστά αδιάλυτη και εναποτίθεται υπό μορφήν αμυλοειδούς  νευροτοξική δράση. H CJD είναι η πιο κοινή πάθηση στον άνθρωπο οφειλόμενη σε prion, αλλά γενικά είναι σπάνια, με συχνότητα 1/1.000.000 (το αντίστοιχο σε ζωικό μοντέλο είναι η νόσος των «τρελών αγελάδων») Μέση ηλικία και άνω Άνοια, αταξία, μυοκλωνίες, αλλά πρακτικά οποιοδήποτε ανεξήγητο σύμπτωμα θα μπορούσε να ενταχθεί στο φάσμα των κλινικών εκδηλώσεων της CJD Θανατηφόρος έκβαση μεταξύ μηνών – δύο ετών  Ανώμαλη συσσώρευση πρωτεΐνης prion Κενοτοπιώδης εκφύλιση νευρικών κυττάρων, εναποθέσεις πρωτεΐνης

1. ΝΟΣΟΣ JACOB CREUTZFELDT

1. ΝΟΣΟΣ JACOB CREUTZFELDT

1. ΝΟΣΟΣ JACOB CREUTZFELDT Ανοσοϊστοχημική έκφραση prion Κενοτοπιώδης εκφύλιση

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER Πρωτοπαθής εκφυλιστική πάθηση του ΚΝΣ που οδηγεί σε άνοια – θεωρείται η συχνότερη αιτία άνοιας 13% των ατόμων > 65 ετών και 45% > 85 πάσχουν από τη νόσο 40 – 60 έτη μέση ηλικία εμφάνισης Κύριο σύμπτωμα (ύπουλο!)  απώλεια συγκράτησης νέων πληροφοριών Φυσιολογική συνήθως η νευρολογική εξέταση Εγκεφαλική ατροφία ελίκων – ιπποκάμπου Εναπόθεση πλακών β-αμυλοειδούς νευροϊνιδιακών κομβίων

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER Ο εγκέφαλος διαθέτει εκατομμύρια νευρικών κυττάρων και πολλαπλάσιο αριθμό νευρικών συνάψεων Οι νευρώνες επικοινωνούν μεταξύ τους διατηρώντας την ομοιοστασία τους (μεταβολισμός) αλλά και μεταφέροντας μηνύματα (σηματοδοτικός ρόλος) Οι λειτουργίες αυτές παραβλάπτονται σημαντικά στη νόσο Alzheimer

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER Tau  συνεκτική – σταθεροποιητική πρωτεΐνη των μικροσωληνίσκων του νευρικού κυττάρου. Ο μεταβολισμός της έγκειται κυρίως στη φωσφορυλίωση. Στη νόσο Alzheimer αυξημένη φωσφορυλίωση οδηγεί σε συσσώρευση της πρωτεΐνης σε κομβία (tangles). Σχηματισμός νευροϊνιδιακών συμπλεγμάτων – κομβίων (ενδοκυττάριες εναποθέσεις) Τα συμπλέγματα αυτά δεν θεωρούνται ειδικά για τη νόσο

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER Β-αμυλοειδές  τμήμα μεγαλύτερης διαμεμβρανικής πρωτεΐνης (APP) Δράση ενζύμων (β και γ – σεκρετάση)  διασπούν ΑΡΡ  ανώμαλη διάσπαση ΑΡΡ  συσσώρευση β-αμυλοειδούς Συσσώρευση β-αμυλοειδούς  τοξική δράση (καταστροφή συνάψεων, νευρώνων, ειδικά στον ιππόκαμπο και στον ενδορινικό φλοιό) Σχηματισμός πλακών β-αμυλοειδούς (εξωκυττάριες εναποθέσεις) Η εναπόθεση πλακών β-αμυλοειδούς θεωρείται ειδικό εύρημα) (ΑPP: πρόδρομη ουσία του αμυλοειδούς)

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER

2. ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER Tau Tau b-amyloid Tau  ενδοκυττάριες εναποθέσεις

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΝΟΜΗΣΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΝΟΜΗΣΗΣ Ιστολογική βαθμονόμηση είναι η πρόβλεψη της βιολογικής συμπεριφοράς ενός όγκου με βάση ορισμένα κριτήρια Κλινική σημασία: καθορισμός χημειο- ή/και ακτινοθεραπευτικών παρεμβάσεων Αναπλασία: είναι ο όρος που συνοδεύει τα υψηλότερης κακοήθειας νεοπλάσματα και περιλαμβάνει ατυπία, μιτώσεις, αγγειακή υπερπλασία, νέκρωση

Grade IV: αγγειακή υπερπλασία, μιτώσεις, νέκρωση, πτωχή πρόγνωση ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ Grade I: κυρίως όγκοι με χαμηλό δείκτη κυτταρικού πολλαπλασιασμού, αρκεί η χειρουργική εξαίρεση Grade II: διηθητικοί όγκοι, υποτροπιάζουν και όχι σπάνια μεταπίπτουν σε υψηλότερα grades Grade III: πυρηνική ατυπία και ικανή μιτωτική δραστηριότητα , απαιτούν επικουρική θεραπεία Grade IV: αγγειακή υπερπλασία, μιτώσεις, νέκρωση, πτωχή πρόγνωση

ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗ Σε συνδυασμό με γενική κατάσταση, ηλικία, ανταπόκριση στη θεραπεία, εξαιρεσιμότητα: Grade I: 5ετής επιβίωση άνω του 95% Grade II: 5ετής επιβίωση τυπικά άνω του 75% Grade III: συνήθης επιβίωση 2 – 3 έτη Grade IV: ποικίλει πολύ από 1 έτος (γλοιοβλάστωμα) έως και 60% (μυελοβλάστωμα)

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΓΚΩΝ Κ.Ν.Σ. (Π.Ο.Υ. 2007) ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΓΚΩΝ Κ.Ν.Σ. (Π.Ο.Υ. 2007) Ι. Ογκοι νευροεπιθηλιακής προέλευσης ΙΙ. Ογκοι κρανιακών και παρακρανιακών νεύρων ΙΙΙ. Ογκοι μηνίγγων Λεμφώματα-νεοπλάσματα αιμοποιητικού ιστού Ογκοι από γεννητικά κύτταρα Ογκοι περιοχής τουρκικού εφιππίου Μεταστατικοί όγκοι 18

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΓΚΩΝ Κ.Ν.Σ. (Π.Ο.Υ. 2007) ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΓΚΩΝ Κ.Ν.Σ. (Π.Ο.Υ. 2007) Ι. Ογκοι νευροεπιθηλιακής προέλευσης Γλοιώματα Γλοιακοί όγκοι αβέβαιης ιστογένεσης (λοιποί νευροεπιθηλιακοί όγκοι) Νευρωνικοί/μικτοί γλοιακοί-νευρωνικοί όγκοι Ογκοι επίφυσης Εμβρυικοί όγκοι 19

Αστροκυτταρικοί όγκοι Ολιγοδενδρογλοιακοί όγκοι ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ Γλοιώματα: Αστροκυτταρικοί όγκοι Ολιγοδενδρογλοιακοί όγκοι Μικτοί όγκοι (ολιγοαστροκυτταρικοί όγκοι) Ογκοι χοριοειδών πλεγμάτων Επενδυματικοί όγκοι 20

Μιτωτική δραστηριότητα Νέκρωση/ ενδοθηλιακή υπερπλασία ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΚΝΣ Βαθμοποίηση αστροκυτταρικών όγκων Πυρηνική ατυπία Μιτωτική δραστηριότητα Νέκρωση/ ενδοθηλιακή υπερπλασία Grade II Grade III Grade IV + +/+, +/-, -/+ 21

3. ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ Ο πλέον κακοήθης όγκος αστροκυτταρικής διαφοροποίησης (Grade IV) Αναπτύσσεται πρωτοπαθώς ή σπανιότερα δευτεροπαθώς Κριτήρια: πυρηνική ατυπία και πλειομορφισμός-μιτωτική δραστηριότητα-νέκρωση, ενδοθηλιακή υπερπλασία 50-60% των αστροκυτταρικών όγκων Αφορά κυρίως ενήλικες 45-70 ετών, μέση ηλικία 63 έτη Φύλο: Άνδρες (M/F=1.5:1) Εντόπιση: υποφλοιώδης λευκή ουσία εγκεφαλικών ημισφαιρίων 22

3. ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ Μακροσκοπική εικόνα Μεγάλο μέγεθος Πτωχά αφοριζόμενος από το παρακείμενο παρέγχυμα Καστανόφαιη ή κιτρινόφαιη χροιά Κεντρική νέκρωση η οποία μπορεί να φτάνει στο 80% του όγκου Συχνά αιμορραγία Σπάνια πολυεστιακή ανάπτυξη 23

3. ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ

ΜRI: T1-δακτυλιοειδής ενίσχυση Τ2-περιεστιακό οίδημα 3. ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ ΜRI: T1-δακτυλιοειδής ενίσχυση Τ2-περιεστιακό οίδημα 25

΄Εντονη κυτταροβρίθεια Ενδοθηλιακή υπερπλασία Μιτωτική δραστηριότητα 3. ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ ΄Εντονη κυτταροβρίθεια Ενδοθηλιακή υπερπλασία Πασαλοειδής νέκρωση Μιτωτική δραστηριότητα 26

3. ΓΛΟΙΟΒΛΑΣΤΩΜΑ GFAP 27

Αστροκυτταρικοί όγκοι Ολιγοδενδρογλοιακοί όγκοι 4. ΟΛΙΓΟΔΕΝΔΡΟΓΛΟΙΩΜΑ Γλοιώματα: Αστροκυτταρικοί όγκοι Ολιγοδενδρογλοιακοί όγκοι Μικτοί όγκοι (ολιγοαστροκυτταρικοί όγκοι) Ογκοι χοριοειδών πλεγμάτων Επενδυματικοί όγκοι WHO 2000: Καλά διαφοροποιημένος, διάχυτα διηθητικός όγκος των ενηλίκων, με τυπική εντόπιση στα εγκεφαλικά ημισφαίρια και ο οποίος αποτελείται από κύτταρα τα οποία μορφολογικά ομοιάζουν με την ολιγοδενδρογλοία Grade II Μέση ηλικία: 42,6 έτη Άνδρες>γυναίκες: Συχνότητα: 5-18% των ενδοκρανιακών γλοιωμάτων Κλινική εικόνα: συνήθως (2/3) μακρό ιστορικό επιληπτικών κρίσεων 28

4. ΟΛΙΓΟΔΕΝΔΡΟΓΛΟΙΩΜΑ Εντόπιση: φλοιός & λευκή ουσία εγκεφαλικών ημισφαιρίων (>60%) Σπάνιο στέλεχος, ΣΣ, λεπτομήνιγγες Υπόπυκνη-ισόπυκνη αλλοίωση (CT & T1MRI)-υπέρπυκνη (Τ2MRI) CT scan: ολιγοδενδρογλοίωμα της δεξιάς κροταφο-ινιακής περιοχής 29

4. ΟΛΙΓΟΔΕΝΔΡΟΓΛΟΙΩΜΑ Μακροσκοπική εικόνα Αμφοτερόπλευρη διάχυτη διήθηση μετωπιαίων-βρεγματικών λοβών Περίγραπτη αιμορραγική αλλοίωση αριστερού μετωπιαίου λοβού 30

4. ΟΛΙΓΟΔΕΝΔΡΟΓΛΟΙΩΜΑ Φυσιολογικά ολιγοδενδροκύτταρα Ολιγοδενδρογλοίωμα GRII Περιπυρηνική άλως, σαφείς κυτταρικές μεμβράνες GFAP 31

5. MYΞΟΘΗΛΩΔΕΣ ΕΠΕΝΔΥΜΩΜΑ Γλοιώματα: Αστροκυτταρικοί όγκοι Ολιγοδενδρογλοιακοί όγκοι Μικτοί όγκοι (ολιγοαστροκυτταρικοί όγκοι) Ογκοι χοριοειδών πλεγμάτων Επενδυματικοί όγκοι ΕΠΕΝΔΥΜΑΤΙΚΟΙ ΟΓΚΟΙ Ομάδα νεοπλασμάτων προερχόμενων από την επενδυματική κάλυψη των εγκεφαλικών κοιλιών και τα υπολείμματα του κεντρικού σωλήνα της ΣΣ Προσβάλλουν κυρίως παιδιά και νέους ενήλικες Η βιολογική τους συμπεριφορά ποικίλλει σημαντικά 32

5. MYΞΟΘΗΛΩΔΕΣ ΕΠΕΝΔΥΜΩΜΑ Grade I Βραδέως αναπτυσσόμενο γλοίωμα Εντόπιση: μυελικός κώνος, τελικό νημάτιο Ηλικία : νεαροί ενήλικες Νεόπλασμα καλής πρόγνωσης MRI: Επενδύμωμα στην άνω τραχηλική μοίρα της ΣΣ με έντονη σκιαγραφική ενίσχυση 33

ΜRI Μυξοθηλώδες επενδύμωμα του τελικού νηματίου 5. MYΞΟΘΗΛΩΔΕΣ ΕΠΕΝΔΥΜΩΜΑ ΜRI Μυξοθηλώδες επενδύμωμα του τελικού νηματίου 34

5. MYΞΟΘΗΛΩΔΕΣ ΕΠΕΝΔΥΜΩΜΑ Ακτινωτή περιαγγειακή διάταξη κυτταρικών προσεκβολών 35

6. MHNIΓΓΙΩΜΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΓΚΩΝ Κ.Ν.Σ. (Π.Ο.Υ. 2007) Ι. Ογκοι νευροεπιθηλιακής προέλευσης ΙΙ. Ογκοι κρανιακών και παρακρανιακών νεύρων ΙΙΙ. Ογκοι μηνίγγων Λεμφώματα-νεοπλάσματα αιμοποιητικού ιστού Ογκοι από γεννητικά κύτταρα Ογκοι περιοχής τουρκικού εφιππίου Μεταστατικοί όγκοι Μηνιγγιώματα: Μηνιγγοθηλιακά νεοπλάσματα προσφυόμενα στην έσω επιφάνεια της σκληράς μήνιγγας Η πλειοψηφία είναι καλοήθης (Grade I)

Υπέρπυκνη αλλοίωση με σχηματισμό κύστης Τ1 MRI 6. MHNIΓΓΙΩΜΑ Μηνιγγοθηλιακό / Ινοβλαστικό / Μεταβατικό /Ψαμμωματώδες / Αγγειωματοειδές /Μικροκυστικό / Εκκριτικό / Λεμφοπλασματοκυτταρικό / Μεταπλαστικό  Grade I Διαυγοκυτταρικό  Grade II Χορδοειδές  Grade II Ατυπο  Grade II Αναπλαστικό  Grade III Θηλώδες  Grade III Ραβδοειδές  Grade III Ατυπο μηνιγγίωμα-Ευμεγέθης μηνιγγικός όγκος με ασαφή όρια προς τον εγκεφαλικό φλοιό (διήθηση) και περιεστιακό οίδημα Υπέρπυκνη αλλοίωση με σχηματισμό κύστης Τ1 MRI 37

6. MHNIΓΓΙΩΜΑ

6. MHNIΓΓΙΩΜΑ

6. MHNIΓΓΙΩΜΑ

6. MHNIΓΓΙΩΜΑ Συγκυτιακό Ινώδες Μεταβατικό Ψαμμωματώδες 41

Ευχαριστώ!