ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ R. G ΟΙ ΤΥΠΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ R. G. Schwartzenberg, Πολιτική κοινωνιολογία, τομ. 2, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής, 1984, σελ. 282-359. Κομματικό Σύστημα: Σε κάθε χώρα ο αριθμός των κομμάτων, οι συμμαχίες, οι στρατηγικές τους σχηματίζουν ένα σχετικά σταθερό σύνολο σχέσεων. Η δομή αυτών των σχέσεων ονομάζεται «σύστημα κομμάτων». Ανταγωνιστικά συστήματα VS μη ανταγωνιστικά Ανταγωνιστικά συστήματα 1. Πολυκομματικά συστήματα 2. Δικομματικά συστήματα 3. Συστήματα με ένα κυρίαρχο κόμμα Μη ανταγωνιστικά συστήματα

Τα Πολυκομματικά Συστήματα Οι δυτικές χώρες εφαρμόζουν πολυκομματικά συστήματα Ακραίος πολυκομματισμός: πολλά κόμματα Πολυκομματισμός: τετρακομματισμός ή τρικομματισμός

Οι παράγοντες του πολυκομματισμού Α) Οι κοινωνικοί παράγοντες ι) ρόλος του συστήματος κομμάτων: μετριάζουν ή συγκρατούν τις ταξικές συγκρούσεις. ιι) τα κόμματα: πολιτική έκφραση των κοινωνικών τάξεων. Δυο ξεχωριστοί δικομματισμοί: α) 19ος αιώνας: διαμάχη μεταξύ συντηρητικών και φιλελεύθερων κομμάτων. Αριστοκρατία VS βιομηχανική και εμπορική τάξη β) δεύτερο μισό του 19ου αιώνα: καπιταλιστές VS σοσιαλιστές. Τρικομματισμός Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει ενσωμάτωση φιλελεύθερων και συντηρητικών κομμάτων. Εμφάνιση κομμουνιστικών κομμάτων

Οι παράγοντες του πολυκομματισμού Β) Ιδεολογικοί και θρησκευτικοί παράγοντες ιδεολογικοί παράγοντες: «επιβαρύνουν» τον πολυκομματισμό. Στην Ευρώπη ο πολυκομματισμός ενισχύθηκε: ι) κομμουνιστικά κόμματα: διασπάσεις των σοσιαλιστικών, ύστερα από την επανάσταση στη Ρωσία το 1917 ιι) από την εμφάνιση των φασιστικών κομμάτων Θρησκευτικοί παράγοντες: ύπαρξη και λειτουργία θρησκευτικών κομμάτων, όταν οι διαμάχες ανάμεσα σε Εκκλησίες υπερίσχυαν σε σχέση με τις πολιτικές διαμάχες (Καθολικισμός, προτεσταντισμός)

Οι παράγοντες του πολυκομματισμού Γ) Ιστορικοί και εθνικοί παράγοντες Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συνθήκες των χωρών. Εμφάνιση αγροτικών κομμάτων (Σκανδιναβία), εθνικιστικά κόμματα (Ιρλανδία, Σκοτία, Ουαλία) Δ) Θεσμικοί παράγοντες Μ. Duverger: εκλογικά συστήματα επιδρούν στα κομματικά συστήματα. Αναλογικά τείνουν στον πολυκομματισμό. Τα πλειοψηφικά στον δικομματισμό Ωστόσο: όχι αυτόματη σχέση. Τα εκλογικά συστήματα δεν δημιουργούν αναγκαστικά ένα αντίστοιχο κομματικό σύστημα εκφράζουν τάσεις. Μικροπαράγοντας που λειτουργεί σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (εθνικούς, ιστορικούς, ιδεολογικούς).

2. Δικομματικά Συστήματα Κυρίαρχη άποψη: Όταν η κοινή γνώμη αντιμετωπίζει θεμελιώδη προβλήματα, τείνει να αποκρυσταλλώνεται γύρω από δυο αντίθετους πόλους. Ωστόσο: πολλές περιπτώσει δημιουργούνται τελικά κεντρώες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες. Τύποι δικομματισμών α) άκαμπτος και εύκαμπτος δικομματισμός Βασικό κριτήριο: βαθμός πειθαρχίας των δυο κομμάτων Άκαμπτος: έντονη κομματική πειθαρχία. Σταθερότητα και κύρος κυβέρνησης Εύκαπτος: (ΗΠΑ) όχι κομματική πειθαρχία. Πρόβλημα υπάρχουν διαφορετικές πλειοψηφίες και μειοψηφίες, που δεν συμπίπτουν με τη διαίρεση των κομμάτων

Τύποι δικομματισμών β) Τέλειος και ατελής δικομματισμός Κοντά στα δυο μεγάλα κόμματα υπάρχουν πάντες μικρά κόμματα που επιβιώνουν Βασικό κριτήριο: το αθροιστικό ποσοστό των μεγάλων κομμάτων Τέλειος: παραπάνω από 90% των ψήφων. Δυο ισχυρά κόμματα το ένα διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία. Όχι πολιτική συμμαχιών Ατελής: τρίτο κόμμα με αποτέλεσμα τα δυο μεγάλα να συγκεντρώνουν πάνω από 75% των ψήφων. Λιγότερο μαζική εκλογική επιτυχία. Κυβερνήσεις συμμαχιών είτε μεταξύ τους είτε μεταξύ ενός μεγάλου και ενός μικρού κόμματος

Τύποι δικομματισμών γ) Ισόρροπος και κυριαρχούμενος δικομματισμός Βασικό κριτήριο: η εκλογική διαφορά μεταξύ των δυο κομμάτων Ισόρροπος: δυο κόμματα περίπου ίσο μέγεθος και δύναμη εναλλάσσονται στην εξουσία με μικρή διαφορά ψήφων Κυριαρχούμενος: πολύ μεγάλη η εκλογική διαφορά των δυο κομμάτων. Δεν υπάρχει προσδοκία για την κατάκτηση της εξουσίας από το δεύτερο κόμμα. Ο δικομματισμός εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται από το κομματικό σύστημα με κυρίαρχο κόμμα

3. Συστήματα με κυρίαρχο κόμμα 3. Συστήματα με κυρίαρχο κόμμα 1951: M. Duverger εισάγει την έννοια. Στο πλαίσιο του πολυκομματισμού ένα κόμμα θεωρείται κυρίαρχο όταν α) υπερισχύει σαφώς επί των αντιπάλων του για μια ολόκληρη περίοδο (έστω και αν ηττηθεί σε μια εκλογή) β) ταυτίζεται με το σύνολο του έθνους: οι θεωρίες, οι ιδέες του συμπίπτουν με τα αντίστοιχα της περιόδου Παραδείγματα: Σκανδιναβία – σοσιαλιστές, Ιταλία (πριν την κατάρρευση) - χριστιανοδημοκράτες

Συστήματα με κυρίαρχο κόμμα Κριτήρια: α) Εκλογική υπεροχή: θα πρέπει να ξεπερνά ένα ορισμένο κατώφλι, τουλάχιστον πάνω από το 30% β) Μεγάλη εκλογική απόσταση από τα υπόλοιπα κόμματα τα οποία πρέπει να συγκεντρώνουν (10%-20%) Διατηρεί την κυρίαρχη θέση του χάρη στην πληθώρα και στην κατάτμηση των αντιπάλων του. Όμως: αν συνασπιστούν μπορούν να του αφαιρέσουν την κυβερνητική εξουσία Ωστόσο: τις περισσότερες φορές το κυρίαρχο κόμμα βρίσκεται στην κυβέρνηση

Συστήματα με Υπερ-κυρίαρχο κόμμα Βασικό κριτήριο: η απόλυτη πλειοψηφία των εδρών Ενδιάμεσο σύστημα: ανάμεσα στον πλουραλισμό και στον μονοκομματισμό. Πολλά κόμματα που συμμετέχουν στον εκλογικό ανταγωνισμό. Οι εκλογές είναι πραγματικά ελεύθερες Ωστόσο: ένα κόμμα υπερισχύει σαφώς των αντιπάλων του συγκεντρώνοντας την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών Πολυκομματισμός και όχι μονοκομματισμός

Μη Ανταγωνιστικά Συστήματα Υπερκυρίαρχο κόμμα: ακραίο όριο ανάμεσα σε ανταγωνιστικά και μη ανταγωνιστικά συστήματα. Κατάχρηση κυρίαρχης θέσης: προσεγγίζει περισσότερο προς το μοναδικό κόμμα δηλαδή σε μη ανταγωνιστικά συστήματα Βασικό κριτήριο: απαγόρευση και καταστολή άλλων πολιτικών σχηματισμών 1. Τα κομμουνιστικά συστήματα Μαρξ – Λενιν: κόμμα: πολιτική έκφραση μιας κοινωνικής τάξης. Επανάσταση ενοποίησε την κοινωνία, κατάργησε τις τάξεις ή τους ταξικούς ανταγωνισμούς. Δεν υπάρχει χώρος για άλλα κόμματα. Η κοινωνία διαθέτει αναγκαστικά ένα μόνο κόμμα.

Μη Ανταγωνιστικά Συστήματα 2. Τα φασιστικά συστήματα Εγκατάλειψη της αρχής της πολιτικής ουδετερότητας του κράτους. Κράτος διακηρύσσει μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Μόνο ένα κόμμα που την υπερασπίζεται. Ολοκληρωτικό κράτος, μη-ανεκτικό έχει ως αξίωμα τον μονοκομματισμό 3. Τα υπό-ανάπτυξη συστήματα Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες υιοθετούν μονοκομματικά συστήματα. Σκοπός: η διαφύλαξη της εθνικής ενότητας και η επίτευξη της οικονομικής ανάπτυξης Πολυκομματισμός: εκλαμβάνεται ως κίνδυνος να υπάρχουν εθνικές ή περιφερειακές διαιρέσεις.

Οι Λειτουργίες του Μοναδικού Κόμματος 1. κομμουνιστικά συστήματα Μοναδικό κόμμα: «πρωτοπορία της επανάστασης», «συνειδητή» ελίτ. Έμφαση στον εκπαιδευτικό ρόλο της κοινωνίας. Συμμετέχει σε όλους τους τομείς της συλλογικής δραστηριότητας 2. φασιστικά συστήματα Μοναδικό κόμμα: Δεν επιθυμεί την αφύπνιση της πολιτικής συνείδησης των μαζών. Έμφαση στην αναιρετική προπαγάνδα και όχι στον εκπαιδευτικό ρόλο. Απευθύνεται στο συναίσθημα παρά στη λογική Το κόμμα παραστρατιωτική οργάνωση εκπληρώνει κυρίως καθήκοντα ασφάλειας και αστυνόμευσης

Οι Λειτουργίες του Μοναδικού Κόμματος 3. υπό-ανάπτυξη συστήματα Μοναδικό κόμμα: επιμονή στην κινητοποίηση των μαζών. Ανάπτυξη συναισθήματος εθνικής ταυτότητας. Στόχος: η νομιμοποίηση των ηγετών, η στράτευση των πολιτών στην πολιτική διαδικασία Προτού εδραιωθεί η πραγματική συμμετοχή, πρέπει να δημιουργηθεί η εθνική ενότητα και το κυβερνητικό κύρος. Παιδαγωγικός ρόλος του κόμματος, προετοιμάζει την κοινωνία για αυθεντική συμμετοχή.

Η θέση του Μοναδικού Κόμματος στο Κράτος Οχτώ μηχανισμοί: Το κόμμα, ο στρατός, η κρατική διοίκηση, η αστυνομία, η γραφειοκρατία, η οργάνωση νεολαίας, η επιτροπή σχεδιασμού, τα συνδικάτα Μια οργάνωση επιβάλλεται: «κύριος μηχανισμός» οι υπόλοιπες «δευτερεύοντες μηχανισμοί». Κύριος μηχανισμός μεταβάλλεται:ΕΣΣΔ-κόμμα Αίγυπτος-στρατός 1. κομμουνιστικά συστήματα Κόμμα: Διευθυντικός πυρήνας για όλες τις οργανώσεις. Κινητήριος μοχλός του κράτους: όλες οι αποφάσεις αποφασίζονται από τους κομματικούς μηχανισμούς Κράτος: τυπική επικύρωση των αποφάσεων

Η θέση του Μοναδικού Κόμματος στο Κράτος 2. φασιστικά συστήματα Κόμμα: θεωρητικά στην πρώτη σειρά. Στην πράξη ο ρόλος του στο κράτος είναι λιγότερο σημαντικός ανάλογα με το είδος του καθεστώτος Γερμανία: οι λειτουργίες αυξάνονται με το χρόνο Ιταλία: πολύ περιορισμένος Ισπανία: υποχρεωμένο να λάβει υπόψη την εκκλησία και το στρατό 3. υπό-ανάπτυξη συστήματα Κόμμα: θεμέλιο της εξουσίας, μαζί με άλλες οργανώσεις κυρίως τον στρατό (Κίνα, Κούβα, Αίγυπτος, Αλγερία) «Τροχός του προεδρισμού»: αφοσίωση στον πρόεδρο

Η Ζωή του Μοναδικού Κόμματος 1. κομμουνιστικά κόμματα: «Δημοκρατικός Συγκεντρωτισμός»: εκλογή ηγετών, ελεύθερος διάλογος. Συνέδριο και Κεντρική Επιτροπή – εσωτερικά κοινοβούλια. Κόμμα: «εσωτερικοποιεί» τον διάλογο, χωρίς να τον καταργεί. Ωστόσο: υπερισχύει η αυστηρή υποταγή της βάσης στην κορυφή. 2. φασιστικά κόμματα Άρνηση δημοκρατικών αξιών: προσωπολατρεία και διορισμός ή τυπική εκλογή ηγετών. Εσωκομματική δημοκρατία: κενό περιεχομένου 3. υπό-ανάπτυξη κόμματα Εσωκομματική δημοκρατία: χάσμα μεταξύ καταστατικών διατάξεων και πραγματικής πολιτικής. Συχνά συγκάλυψη κυριαρχία μιας ολιγαρχίας

Σκοπιμότητα Μοναδικού Κόμματος 1. κομμουνιστικά καθεστώτα: Δικτατορία προλεταριάτου: επιταχύνει την κοινωνική εξέλιξη και μια νέα κοινωνική τάξη 2. φασιστικά καθεστώτα: Συντηρητική δικτατορία: εμποδίζει την εξέλιξη αυτή και διατηρεί με τη βία την παραδοσιακή τάξη. Καταναγκασμός και βία είναι μόνιμοι παράγοντες. Το αντίθετο της δημοκρατίας, συνεχή αντίθεση.