Εισαγωγή στη Ψυχολογία Κωνσταντινος Μουτούσης kmoutou@phs.uoa.gr

τι μελετά η Ψυχολογία; ψυχή + λόγος (μελετώ) το νου και τη συμπεριφορά (Ψ είναι η επιστημονική μελετη του...) παρατηρήσημο vs. θεωρητική κατασκευή πριν τη ψυχολογία; φιλοσοφία & τέχνη φυσιολογικές ψυχολογικές λειτουργίες: αντίληψη, μνήμη, μάθηση, προσοχή, σκέψη, συγκινήσεις κλπ παθολογία: ψυχικές διαταραχές, στρες, κατάθλιψη, νευρώσεις κλπ εξελικτικά: ο νους σαν μια προσαρμοστική λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στον πραγματικό κόσμο διαπλοκή νου & εγκεφάλου; ενσωμάτωση των νευροεπιστημών η Ψυχολογία είναι μια ζωντανή επιστήμη, αλλάζει, εξελίσεται

Φιλοσοφία πριν την Ψ όπως ο φυσικός κόσμος, έτσι και ο νους απασχόλησε τους φιλόσοφους σχέση νου – γνώσης (γνωσιακή, γνωστική, cognition, νόηση) Νατιβισμός: ορισμένα είδη γνώσης είναι έμφυτα ή εγγενή (Πλάτων) Εμπειρισμός: η γνώση κατακτάται μέσω της εμπειρίας (Αριστοτέλης, tabula rasa) φιλόσοφοι: προσωπική παρατήρηση, ενόραση, εικασία μέσα για να ελέγξουν τις θεωρίες τους; διαφορά φιλοσοφίας – επιστήμης Rene Descartes (1596-1650): δυισμός Thomas Hobbes (1588-1679): ο νους είναι αυτό που κάνει ο εγκέφαλος η σχέση εκεφάλου-νου απασχόλησε πολύ τους φιλόσοφους αλλά και τους επιστήμονες από παλιά

ο νους βασίζεται σε μια υλική ουσία που ονομάζεται εγκέφαλος οι φυσιολόγοι που μελετούν τις διάφορες βιολογικές διεργασίες ασχολήθηκαν και με τον εγκέφαλο η λειτουργία του εγκεφάλου ‘παράγει’ νοητικές διεργασίες και άρα περνάμε ιστορικά από την φυσιολογία στη ψυχολογία οι νοητικές διεργασίες έχουν ένα υλικό υπόστρωμα και άρα και περιορισμούς, όπως π.χ. το ότι δεν συμβαίνουν ακαριαία ερέθισμα: αισθητήρια εισροή από το περιβάλλον χρόνος αντίδρασης/ απόκρισης στο ερέθισμα (συμπεριφορικό δεδομένο) μετάδοση σήματος στον εγκέφαλο: νευροφυσιολογικό δεδομένο η νέα αυτή επιστήμη της Ψυχολογίας γεννιέται στη Γερμανία

Wilhelm Wundt (1832-1920) πατέρας της ψυχολογίας βοηθός του Helmholtz δίδαξε για πρώτη φορά στον κόσμο ένα μάθημα Φυσιολογίας της Ψυχολογίας, το 1867 στο πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης ‘Principles of Physiological Psychology’ (1874) ίδρυσε το πρώτο εργαστήριο ψυχολογίας στον κόσμο, το 1879 στο πανεπιστήμιο της Λειψίας μελέτησε τη συνείδηση και προσπάθησε να την διαχωρίσει σε στοιχειώδεις αισθήσεις και συναισθήματα (δομισμός, όπως στη χημεία) χρησιμοποίησε τη μέθοδο της ενδοσκόπησης, δηλ της υποκειμενικής παρατήρησης των ίδιων των εμπειριών μας περιγράψτε τη φωτεινότητα ενός χρώματος, την ένταση ενός ήχου, τα συνασθήματα για μια εμπειρία αντικειμενικές μετρήσεις: χρόνοι απόκρισης και μεταβολλή αυτών καθώς το έργο γίνεται πιο σύνθετο

ο πατέρας της ψυχολογίας στην Αμερική ταξίδεψε στην Ευρώπη όπου έμαθε τη νέα επιστήμη «η σκέψη έχει σκοπό τη δράση» σχέση Φυσιολογίας-Ψυχολογίας (Harvard 1875): το πρώτο μάθημα σε Αμερικανικό πανεπιστήμιο που ασχολήθηκε με τη νέα πειραματική ψυχολογία ήταν εναντίον του δομισμού/στρουκτουραλισμού λειτουργισμός: μελέτη των λειτουργιών και των σκοπών που επιτελούν οι νοητικές διεργασίες, καθώς ο άνθρωπος προσαρμόζεται στο περιβάλλον του επηρεασμένος από την αρχή της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου (‘The Origin of Species’, 1859) η συνείδηση υπηρετεί μια σημαντική βιολογική λειτουργία και το έργο των ψυχολόγων είναι να καταλάβουν ποιά είναι αυτή πίστευε ότι το εργαστήριο περιορίζει τη μελέτη της συνειδησης, ότι θα ήτανε καλύτερα στο φυσικό περιβάλλον ‘The principles of Psychology’ (1890) Wundt: το θεώρησε λογοτεχνία! εργαστήριο vs. φύση

Müller-Lyer Illusion

Gestalt Psychology αντιληπτικές πλάνες: μας δίνουνε μια ιδέα για το πως λειτουργεί το σύστημα η πλάνη της κίνησης έδωσε την ιδέα ότι η αντίληψη λειτουργεί συνολικά στο χώρο και το χρόνο αντιλαμβανόμαστε το όλο (σύνολο) παρά τα μέρη που το απαρτίζουν (αντίθετο από το δομισμό) το όλο είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μερών που το απαρτίζουν ο νους επιβάλλει δομή και οργάνωση σε ότι αντιλαμβάνεται, όπως είχε πει και ο Immanuel Kant (1724-1824)

Gestalt Psychology

Ψυχικές διαταραχές, παθολογία, αλλά και εξήγηση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς εν γένει πολλαπλοί εαυτοί: η ντροπαλή Φελιντά ξέχασε ότι είχε μείνει έγκυος ενώ βρισκόταν στην εξωστρεφή φάση της! υστερία: η προσωρινή απώλεια της γνωστικής ή κινητικής λειτουργίας, συνληθως ως αποτέλεσμα συγκινησιακά δυσάρεστων εμπειριών (ύπνωση) από τους πειραματικούς μόνο ο James τους έδωσε σημασία, οι άλλοι σνόμπαραν.. (δυσκολία επαλήθευσης θεωριών) διαχωρισμός ακαδημαϊκών – κλινικών ψυχολόγων Sigmund Freud (1856-1939): ψυχαναλυτική θεωρία, οδυνηρές εμπειρίες παιδικής ηλικίας, απώθηση, ασυνείδητο (διαμορφώνει σκέψεις, συναισθηματα, συμπεριφορές), ψυχανάλυση, όνειρα, σεξουαλικές επιθυμίες, άνγχος του θανάτου -Jung, Adler, Lacan.. Ανθρωπιστική ψυχολογία: οι άνθρωποι δεν είναι φυλακισμένοι μέσα στα γεγονότα του μακρινού παρελθόντος, αλλά έχουνε θετικό δυναμικό και πρέπει να προσανατολιστούν προς την κατεύθυνση της ανάπτυξής τους

Συμπεριφορισμός (1920-1960) ξεχνάμε τις εσωτερικές διεργασίες του νου και επικεντρονώμαστε στη συμπεριφορά, που είναι το μόνο αντικειμενικά παρατηρήσιμο απόριψη της ενδοσκόπησης σα μέθοδο και της μελέτης των νοητικών διεργασιών γενικότερα τι κάνουν οι άνθρωποι, όχι τι βιώνουν Ερέθισμα => Αντίδραση Ο Pavlov (1849-1936) παρατήρησε ότι τρέχουν τα σάλια του σκύλου όταν δει αυτόν που τον ταΐζει: Κλασική Εξάρτηση (με ένα κουδούνι) John Watson (1878-1958): οι άνθρωποι είναι ζώα και θα πρέπει να τους μελετάμε όπως τα ζώα, τα οποία ακόμα και αν έχουνε εσωτερικές εμπειρίες δεν μπορούμε να τα ρωτήσουμε για αυτές Watson + Rayner: ο μικρός Albert που τον κάναν να φοβάται μικρά, γλυκούλικα χνουδωτά ζωάκια Skinner: όχι πειράματα με παθητικούς συμμετέχοντες αλλά συμπεριφορισμός με δράση η έννοια της ενίσχυσης λόγω των συνεπειών μιας συμπεριφοράς: επαναλαμβάνω θετικές και αποφεύγω αρνητικές κομματάκι κομματάκι έμαθε περιστέρια να παίζουν πινγκ-πονγκ (αμφιλεγόμενες) εφαρμογές στην εκπαίδευση και την κοινωνία (πίνε γάλα, μη καπνίζεις κλπ) η ελεύθερη βούληση πάει περίπατο; Spinoza (1632-1677): οι άνθρωποι αγνοούν τις αιτίες των πράξεών τους και έχουν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας

Γνωστική Ψυχολογία (50’s-60’s on...) στο συμπεριφορισμό, κανένα ψυχολογικό φαινόμενο δεν ήταν αληθινό παρά μόνο αν μπορούσες να το παρατηρήσεις και σε ένα αρουραίο (εξαίρεση οι κλινικοί ψυχολόγοι – άλλο φρούτο) Ηλεκτρονικός Υπολογιστής: σύστημα επεξεγασίας πληροφοριών Ερέθισμα => επεξεργασία (νους) => Αντίδραση μία ευκαιρία να μελετήσουμε το νου επιστημονικά; μια νέα προσέγγιση στη ψυχολογία, όπου ανοιχτά και χωρίς ντροπές όχι μόνο δεν αγνοούμε την ύπαρξη του νου και των νοητικών διεργασιών, αλλά ίσα ίσα προσπαθούμε να τις μελετήσουμε επιστημονικά (αντίληψη, μνήμη, μάθηση, σκέψη, προσοχή, γλώσσα κλπ) Bartlett (1886-1969): μελέτησε τη μνήμη και είδε ότι οι συμμετέχοντες σε έρευνες συχνά ανακαλούσαν αυτό που έπρεπε να είχε συμβεί ή αυτό που προσδοκούσαν να συμβεί παρά αυτό που πραγματικά συνέβη και άρα η μνήμη δεν είναι φωτογραφική αναπαραγωγή εμπειριών αλλά επηρεάζεται από γνώσεις, πιστεύω, ελπίδες, προσδοκίες, επιθυμίες κλπ Piaget (1896-1980): πειράματα με παιδιά και ανακάλυψη διάφορων νοητικών σφαλμάτων (π.χ. σταθερότητα μάζας) που δίνουν μια εικόνα για το νοητικό κόσμο του παιδιού και το πως αυτός αναπτύσεται και αλλάζει Broadbent (1926-1993): μελέτησε την προσοχή και το πως αυτή δεν μπορεί να εστιαστεί σε πολλά αντικείμενα ταυτόχρονα (κυρίως σε σχέση με εφαρμογές σε πιλότους) Miller (1920-2012): ο μαγικός αριθμός 7±2 διαφορετικών πραγμάτων που μπορούμε να συγκρατήσουμε στη μνήμη μας Chomsky (1928-present): έγραψε μία σαρωτική κριτική στο βιβλίο Verbal Behavior (Skinner 1957) και έδειξε ότι η γλώσσα, η ικανότητα του ανθρώπου να κατανοεί και να παράγει λόγο βασίζεται σε ενγενείς κανόνες/ιδιότητες του νου, είναι έμφυτη, αποτελεί χαρακτηριστικό του και όχι κάτι που παίρνει από το περιβάλλον Γνωσιακή Νευροεπιστήμη: το πεδίο στο οποίο επιχειρείται η κατανόηση της σχέσης μεταξύ των γνωστικών διαδικασιών και της λειτουργίας του εγκεφάλου (επιστροφή εκεί από όπου ξεκινήσαμε!)

Εξελικτική Ψυχολογία συμπεριφορισμός: οι οργανισμοί είναι κενοί μαυροπίνακες πάνω στους οποίους η εμπειρία γράφει τα μαθήματά της όμως: αρουραίοι που είχανε γεννηθεί στο εργαστήριο συνδέουν τη ναυτία με το φαΐ πολύ πιο εύκολα από ότι με ένα φως (Garcia 60’s και 70’s) εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης είχαν προετοιμάσει τον εγκέφαλό τους να μάθει το φυσικό συσχετισμό πιο γρήγορα από τον τεχνητό εξήγηση της συμπεριφοράς με βάση την προσαρμοστική αξία των ικανοτήτων που διατηρήθηκαν μέσα στο χρόνο με φυσική επιλογή ο νους εξελίσεται έτσι ώστε να μπορεί να επιλύσει τα προβλήματα της επιβίωσης του ατόμου και του είδους το παράδειγμα της ζήλειας Πέρα από το άτομο: Κοινωνική Ψυχολογία: τα άτομα υπάρχουν μέσα σε κοινωνίες, αλληλεπιδρούν Πολιτισμική Ψυχολογία: απολυτοκρατία ή σχετικισμός;