Σχέση πίστης και λόγου στη μεσαιωνική σκέψη του 13ου και 14ου αιώνα Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση: «Θετικές Επιστήμες και Νέες Τεχνολογίες» Μάθημα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Διδάσκων: Κ. Νικολαντωνάκης Σχέση πίστης και λόγου στη μεσαιωνική σκέψη του 13ου και 14ου αιώνα )

Περιεχόμενα 1. Δυτικός μεσαίωνας – χρονολογική τοποθέτηση…………………………………….…..4 2. Πρώιμος μεσαίωνας…………………………………………………………………………….……..5 2.1. Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο………………………………………………………………………….6 2.2. Θέση επιστήμης……………………………….…………………………………………………………....7 3. Μεταβατική περίοδος…………………………………………………………………………….…11 3.1. Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο……………………………………………………………………..…12 3.2. Θέση επιστήμης…………………………………………………………………………………………….13 3.3. Μεταφραστικό κίνημα…………………………………………………………………………………..15 3.4. Σχολιασμοί…………………………………………………………………………………………………….18 4. Ύστερος/Ανώτερος μεσαίωνας………………………………………………………………….19 4.1. Θέση επιστήμης…………………………………………………………….………………………………20 4.2. Άνοδος πανεπιστημίων…………………………………………………………………………………23 4.3. Σημεία τριβής………………………………………………………………………………………………..26 4.4. Φιλοσοφία VS Θεολογία……………..…………………………………………………………………28 4.5. Ρεύματα/Στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία……………………………29 4.6. Στάση της Εκκλησίας απέναντι στον αριστοτελισμό: ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ……………………32 4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277…………………………………………………………..34

Περιεχόμενα 5. Συμπεράσματα………………………………………………………………………………………….39 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη;………………………………………………………….40 5.2. Σχολιασμοί πάνω στη μεσαιωνική επιστήμη…………………………………………………..…53 5.3. Υπάρχει συνέχεια της μεσαιωνικής επιστήμης με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα;………………………………………………………………………………………………………..55 6. Βιβλιογραφία……………………………………………………………………………………………59

1. Δυτικός μεσαίωνας – χρονολογική τοποθέτηση Συγκεχυμένα χρονολογικά όρια. Ο μεσαιωνικός πολιτισμός εμφανίστηκε και εξαφανίστηκε βαθμηδόν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και σε διαφορετικές περιοχές. Παρόλα αυτά καλύπτει την περίοδο από το τέλος του ρωμαϊκού πολιτισμού στη λατινική Δύση (≈500 μ. Χ.) μέχρι το 1450 μ. Χ. όπου αναμφισβήτητα ξεκινάει η λεγόμενη «Αναγέννηση». Πρώιμος Μεσαίωνας (500μ.Χ.-1000μ.Χ.) Μεταβατική περίοδος (1000μ.Χ.-1200μ.Χ.) Ύστερος/Ανώτερος Μεσαίωνας* (1200μ.Χ.-1450μ.Χ.) *συχνά υπάρχει και άλλη διάκριση στον Ύστερο Μεσαίωνα

2. Πρώιμος μεσαίωνας

2.1. Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο: 2.1. Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο: Εισβολή γερμανικών φύλων στο δυτικό ήμισυ της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ενοποίηση από τον Καρλομάγνο των πρώτων γερμανικών κρατών και διαμόρφωση του χριστιανικού πολιτισμού. Κατάρρευση του αστικού πλέγματος της αρχαίας Ρώμης, οικονομική ύφεση, δημογραφική πτώση, πολιτική αστάθεια. Ταυτόχρονα, οι μυστηριακές θρησκείες κερδίζουν τη συμπάθεια. Μοιράζονται βασικές πεποιθήσεις σχετικές με το τέλος του κόσμου, τον ασκητισμό, το λυτρωτή θεό, τη μετά θάνατον ζωή κ.α. Περιφρόνηση του φυσικού κόσμου, χρήση μαγείας και απόκρυφων δυνάμεων. Έχει προηγηθεί η βαθμιαία αποσάθρωση και μετασχηματισμός της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ενώ ο θρίαμβος του χριστιανισμού ως κρατικής θρησκείας είναι πλέον δεδομένος. Κρίσιμα πρόσωπα ο Διοκλητιανός και ο Θεοδόσιος.

2.2. Θέση επιστήμης: Σκοτεινή εποχή για την επιστήμη. 2.2. Θέση επιστήμης: Σκοτεινή εποχή για την επιστήμη. Η Εκκλησία τραβάει τους περισσότερους ταλαντούχους ανθρώπους της εποχής στην υπηρεσία της  όχι πια αντικειμενική επιστημονική κατανόηση αλλά εξυπηρέτηση των σκοπών της οικουμενικής Εκκλησίας. Παρακμή της φιλοσοφικής σκέψης, μελέτη φυσικής φιλοσοφίας για την κατανόηση του Χριστιανισμού, εγκυκλοπαιδική παράδοση μάθησης, εξάπλωση του Ισλάμ. Πιο συγκεκριμένα: Σφοδρή πολεμική εναντίον της «ειδωλολατρικής» μάθησης & θρησκείας, υποψία για της ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη. Οι κλασσικές σχολές σχεδόν εξαφανίζονται. Δημιουργία μοναστικών ιδρυμάτων με κυρίαρχη εκπαιδευτική δύναμη. Αν και η λόγια δραστηριότητα περιορίστηκε ποσοτικά και ποιοτικά, συνεχίστηκε, αλλά με νέες μορφές και εστιασμένη σε διαφορετικά σημεία (θρησκευτικά & εκκλησιαστικά). Οι λόγιοι άρχισαν να ασχολούνται με τη βιβλική ερμηνεία, τη θρησκευτική ιστορία, την εκκλησιαστική διοίκηση και την επεξεργασία του χριστιανικού δόγματος. Βέβαια, παρατηρούνται ίχνη επιστήμης και φυσικής φιλοσοφίας αλλά και η αρχαία λογική και μεταφυσική σε κάποια σημεία.

2.2. Θέση επιστήμης: Αν και υπήρχαν κάποιοι Χριστιανοί που δε δέχονταν κανέναν συμβιβασμό μεταξύ «Αθήνας και Ιερουσαλήμ» (Τερτυλλιανός) υπήρχαν και μερικοί που θεωρούσαν ότι η αρχαία ελληνική φιλοσοφία μπορούσε να υποβοηθήσει το Χριστιανικό δόγμα (Αυγουστίνος). Εγχειριδιακή εγκυκλοπαιδική παράδοση που εκλαϊκεύει και διαδίδει θεωρίες και συμπεράσματα (όχι τεχνικές & μεθόδους). Συχνά αλλοιωμένο περιεχόμενο με αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες αναφορές. Εγχειρίδια μέσα από τα εγχειρίδια, πολλές φορές κατώτερης ποιότητας. Σημαντικοί συγγραφείς Έλληνες (2) και Λατίνοι (6) από προγενέστερες και πρωθύστερες εποχές: Ερατοσθένης από την Κυρήνη (~2 π.Χ.), Ποσειδώνιος (~1 π.Χ.), Σενέκας (~1 μ.Χ), Πλίνιος (~1 μ.Χ), Μαρτιανός Καπέλλα (~5 μ.Χ.), Βοήθιος (~6 μ.Χ.), Ισίδωρος της Σεβίλλης (~6 μ.Χ), Βέδας Αιδέσιμος (~7 μ.Χ.) Σκόρπια αποσπάσματα και ερμηνείες από έργα Ευκλείδη, Νικόμαχου, Πτολεμαίου, Γαληνού, Πλάτωνα, Αριστοτέλη. Έτσι υπάρχει (περιορισμένη) λόγια δραστηριότητα.

2.2. Θέση επιστήμης: Αφομοίωση νεοπλατωνισμού που επηρέασε καθοριστικά τις κοσμολογικές απόψεις ως το δεύτερο μισό του 12ου αι. μ.Χ. Πρακτικός εμπειρισμός: Κασσιόδωρος (πρακτικές συμβουλές για βότανα), κοσμολογία του Βέδα (πρακτικά προβλήματα μέσω παρατήρησης), ημερολόγιο, αγγλοσαξονική ιατρική, αστρονομικοί πίνακες. Τον 8ο αι. μ.Χ. η σπουδή κλασσικών επιστημών εντάσσεται στο πρόγραμμα σπουδών της Αυτοκρατορικής Σχολής του Καρλομάγνου. Ίδρυση μοναστικών και καθεδρικών σχολών σε όλη την επικράτειά του  θεμέλια για τη μελλοντική λόγια δραστηριότητα (διεύθυνση εκπαιδευτικού προγράμματος από τον Αλκουίνο). Οι επτά ελευθέριες τέχνες και ένα μικρό κομμάτι αστρονομίας εντάσσονται στο πρόγραμμα σπουδών (καρολίγγειες μεταρρυθμίσεις). Δύο σημαντικοί λόγιοι του 9ου και του 10ου αι. μ.Χ. σε αυτές τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις: Ιωάννης Σκώτος Εριγένης, Gerbert.

Είσοδος της ελληνικής επιστήμης στο Ισλάμ 2.2. Θέση επιστήμης: ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ: Είσοδος της ελληνικής επιστήμης στο Ισλάμ πρώτο κύμα μεταφράσεων από τα ελληνικά στα αραβικά. Σχεδόν απόλυτη αποδοχή της ελληνικής κοσμοθεωρίας. Υιοθέτηση, διόρθωση, εκλέπτυνση και επέκταση της ελληνικής γραμματείας.

3. Μεταβατική περίοδος

3.1. Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο: 3.1. Ιστορικό και θεσμικό πλαίσιο: Αναχαίτιση των μουσουλμάνων από την Ισπανία – πτώση του Τολέδο και κατάληψη της Σικελίας  Σταδιακή ανακατάληψη της Ισπανίας από Χριστιανούς. Εκμετάλλευση του πλούτου των αραβικών βιβλιοθηκών. Κοινωνική, πολιτική και οικονομική ανανέωση. Σύνθετα αίτια: Ανάδυση ισχυρών μοναρχιών που διατηρούν συνθήκες δικαίου Ανάπτυξη εμπορίου (εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στη χριστιανοσύνη και το Ισλάμ) Τεχνολογική ανάπτυξη Πληθυσμιακή έκρηξη Ανάπτυξη αστικών κέντρων  οικονομικές ευκαιρίες, συσσώρευση πλούτου, ενθάρρυνση για τη βελτίωση της εκπαίδευσης και την πρόοδο του πνευματικού πολιτισμού. Δημιουργία αστικών σχολείων ποικίλων τύπων. Τα αστικά σχολεία επέκτειναν και αναπροσανατόλισαν το πρόγραμμα σπουδών ώστε να ικανοποιήσουν τις πρακτικές ανάγκες ενός πολύμορφου και φιλόδοξου κοινού το οποίο μπορούσε να διεκδικήσει ηγετικές εκκλησιαστικές και κρατικές θέσεις.

3.2. Θέση επιστήμης: Αυξανόμενο ενδιαφέρον για διανοητικές ασχολίες και για την αρχαιότητα (λατρευτικός σεβασμός στην αρχαία σοφία). Από τα τέλη του 10ου αι. μ.Χ., ο Gerbert (μετέπειτα Πάπας Σιλβέστρος Ⅱ) χρησιμοποίησε τις επαφές του στη Βόρεια Ισπανία για να αποκτήσει κάποιες αραβικές πραγματείες σε λατινική μετάφραση. Αναζητά την Αλμαγέστη του Πτολεμαίου και ανακαλύπτει διάφορα χειρόγραφα και μεταφράσεις πρακτικού χαρακτήρα (αστρονομία, μαθηματικά, ιατρική Ιπποκράτη και Γαληνού). Από τους μεγαλύτερους μεταφραστές της εποχής. Gerbert: Δάσκαλος της επιστήμης (σχολή Ρεμς) την εποχή πνευματικής ένδειας. Επηρέασε τους μαθητές του οι οποίοι συνέβαλαν στην ανάπτυξη καθεδρικών σχολών. Μέχρι την εμφάνιση των πανεπιστημίων (τέλη 12ου αι. μ.Χ.) οι σχολές αυτές ήταν τα σπουδαιότερα κέντρα μάθησης στη Δύση.

3.2. Θέση επιστήμης: Οι σχολές του 11ου και του 12ου αιώνα διακρίνονται από μία έντονη προσπάθεια ανάκτησης και μελέτης των Λατίνων κλασσικών (και Ελλήνων από λατινικές μεταφράσεις). Τα λογικά του Αριστοτέλη και των υπομνηματιστών του αποτελούσαν αντικείμενο μελέτης και εφαρμογής σε διάφορους τομείς. Όχι αντικατάσταση των χριστιανικών πηγών (πυρήνας μοναστικής εκπαίδευσης). Οι δύο γραμματείες ήταν αμοιβαίως συμβατές και η ανάκτηση των αρχαίων κλασσικών διεύρυνε απλώς τις αποδεκτές πηγές γνώσης. Εμφανής στροφή προς τον «ορθολογισμό» – προσπάθεια εφαρμογής του λόγου σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυξανόμενος ζήλος για τη φιλοσοφική μέθοδο σε ολόκληρο το πρόγραμμα σπουδών, ακόμη και στις βιβλικές σπουδές και τη θεολογία. Ανσέλμος, Αβελάδρος  προετοιμασία σύγκρουσης λόγου και πίστης

3.3 Μεταφραστικό κίνημα: Κατά τη διάρκεια του 12ου αι. μ.Χ. ξεκινά ένα κύμα μεταφράσεων το οποίο συνεχίζεται ως τα τέλη του 13ου αι. μ.Χ. Με το τέλος του 12ου αι. μ.Χ. η λατινική Δύση έχει ανακτήσει σημαντικές μερίδες της ελληνικής και αραβικής φιλοσοφικής και επιστημονικής κληρονομιάς. Από όλα τα ισπανικά κέντρα όπου γίνονταν μεταφράσεις, το Τολέδο έγινε το κυριότερο.

3.3. Μεταφραστικό κίνημα: Μεταφράσεις κυρίως σε επιστημονικά και φιλοσοφικά έργα (όχι τόσο σχετικά με ανθρωπιστικές σπουδές και λογοτεχνία). Τυχαία κριτήρια επιλογής έργων, συνήθως με βάση το πόσο προσιτά και σύντομα είναι. Αρχικά, μεταφράσεις κυρίως από τα αραβικά στα λατινικά (δεύτερο μεταφραστικό κίνημα). Λατίνοι μεταφραστές, συνεργασία με Άραβες ή Εβραίους. Πολλές φορές περνούσαν από μία ολόκληρη σειρά γλωσσών για να φτάσουν τελικά στα λατινικά (π.χ. ελληνικά  συριακά  αραβικά  εβραϊκά  ισπανικά  λατινικά). Λογικό ήταν να υπήρχε κάποια διαστρέβλωση. Οι μεταφράσεις από τα ελληνικά στα λατινικά (τρίτο μεταφραστικό κίνημα) ήταν σημαντικά μικρότερες σε αριθμό. Βέβαια δεν είχαν ποτέ σταματήσει να πραγματοποιούνται (βλ. Βοήθιο - 6ο αι. – Εριγένη – 9ο αι. ). Πραγματοποιήθηκαν σχεδόν αποκλειστικά στην Ιταλία και στη Σικελία, όπου οι επαφές με την ελληνόφωνη Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν είχαν χαθεί ποτέ. Από τα τέλη του 12ου αι. μ.Χ ως τα τέλη του 13ου αι. μ.Χ. το ποσοστό αυτών των μεταφράσεων αυξήθηκε βαθμιαία και το 14ο αι. μ.Χ., όταν οι Μογγόλοι κατέκτησαν τη Μεσοποταμία και την Περσία σταμάτησαν σχεδόν εντελώς οι μεταφράσεις από τα αραβικά στα λατινικά. Τέλος έγιναν μεταφράσεις και σε τοπικές γλώσσες (ιταλικά, καστιλιάνικα, γαλλικά και αργότερα αγγλικά).

3.3. Μεταφραστικό κίνημα: Ποιες ήταν οι κυριότερες πηγές της αρχαίας επιστήμης στο δυτικό χριστιανικό κόσμο μέχρι και αυτήν την περίοδο (ενδεικτικά); Έργα Απολλώνιου, Διοκλή, Πτολεμαίου, Πλάτωνα, Ευκλείδη, Γαληνού, Ιπποκράτη, Leonardo Fibonacci da Pisa και κυρίως Αριστοτέλη. Σχολιασμοί και επεκτάσεις αρχαίων ελληνικών έργων από Αλ – Κβαριζμί (άλγεβρα), Αβικέννα (ιατρική, έργα Αριστοτέλη), Αλή Άμπα, Ραζή, Αλφαράμπι, Αλ – Μπιτρούτζι, Αβερρόη, Αλέξανδρο της Αφροδισίας, Ιωάννη Φιλόπονο, Σιμπλίκιο, Θεμίστιο. Οι επτά τελευταίοι ήταν σημαντικοί Έλληνες σχολιαστές της ύστερης αρχαιότητας πάνω στα έργα του Αριστοτέλη. Οι Άραβες παρουσιάζονται ως φανατικοί οπαδοί της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Σύμφωνα με τον Crombie στηρίζουν σε υπέρτατο βαθμό την αιτιοκρατία του Αριστοτέλη και ίσως σε κάποια σημεία να είναι υπερβολικοί (βλ. Αβερρόη). Η συμβολή τους είναι ιδιαίτερα σημαντική στη μελέτη της οπτικής και της προοπτικής, στο πεδίο των μαθηματικών (ινδοαραβικό σύστημα αρίθμησης) , στην αλχημεία, τη μαγεία και την αστρολογία. Επιπλέον, βελτιώνουν τα όργανα παρατήρησης και συντάσσουν συνεχώς ακριβέστερους πίνακες για αστρολογικούς και ναυτικούς σκοπούς. Σε γενικές γραμμές ασπάζονται και βελτιώνουν την αρχαία ελληνική επιστήμη με πολύτιμες παρατηρήσεις και πρακτικές εφαρμογές.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: 3.4. Σχολιασμοί: Grant: «Δίχως το γενναίο μόχθο του μικρού αυτού στρατού μεταφραστών το 12ο και το 13ο αιώνα όχι μόνο δε θα υλοποιούνταν η μεσαιωνική επιστήμη, αλλά δύσκολα θα συνέβαινε η επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα…οι μεγάλοι επαναστάτες της επιστήμης σαν τον Κοπέρνικο, το Γαλιλαίο, τον Κέπλερ, τον Ντεκάρτ και το Νεύτωνα δε θα είχαν πολλά πράγματα να σκεφτούν και να απορρίψουν, δε θα είχαν το ερέθισμα να στρέψουν την προσοχή τους σε σημαντικά φυσικά προβλήματα… πολλά από τα οποία το 17ο αιώνα εισήλθαν στη δυτική Ευρώπη από τις μεταφράσεις ή δημιουργήθηκαν από συγγραφείς του Μεσαίωνα, οι οποίοι σχολίαζαν συστηματικά αυτό το σώμα γνώσης.» Lindberg: «…στη διάρκεια του 13ου αιώνα συμπληρώθηκαν πολλά κενά που είχαν παραμείνει. Τα βιβλία αυτά διαδόθηκαν γρήγορα στα μεγάλα εκπαιδευτικά κέντρα, όπου συνέβαλαν στην εκπαιδευτική επανάσταση.» ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ:

4. Ύστερος/Ανώτερος μεσαίωνας

4.1. Θέση επιστήμης: Το 13ο αιώνα η μάζα της «νέας» επιστήμης απορροφάται από τη δυτική Ευρώπη. Γνώση και κύρος στο παρελθόν (π.χ. για τη θεραπεία της πανώλης ανέτρεχαν στα κείμενα του Ιπποκράτη και του Γαληνού). Δεν υπάρχει η έννοια της νέας γνώσης. Η νέα γνώση παράγεται από τα σχόλια και τα υπομνήματα. Ένας τύπος υπομνήματος περιλαμβάνει τη συστηματική έκθεση ενός κειμένου και αμέσως μετά της εξήγηση του νοήματός του από τον σχολιαστή. Περιστασιακές παρεμβολές δικών του γνωμών και ερμηνειών (π.χ. Θωμάς Ακινάτης). Η πιο σημαντική μέθοδος εξήγησης/εξέτασης οι Questiones (παρουσίαση επιστημονικών προβλημάτων υπό μορφή ερωτήματος). Σε αυτήν τη μέθοδο οφείλεται η πραγματική ενσάρκωση της σχολαστικής επιστήμης του 14ου, του 15ου και του 16ου αιώνα. «Πρωταρχικά επιχειρήματα» που αργότερα επρόκειτο να απορριφθούν και είτε να συμφωνήσουν είτε να διαφωνήσουν με μία συγκεκριμένη θέση. (Αβερρόης «ο Σχολιαστής») Αργότερα αυτή η μέθοδος δέχθηκε κριτική (17ο αι.) καθώς τα ερωτήματα στερούνταν φαντασίας, ήταν επαναλαμβανόμενα και είχαν αυστηρό σχήμα γραφής.

4.1. Θέση επιστήμης: Λογική του διαβάζω-ερμηνεύω-μετασχηματίζω 4.1. Θέση επιστήμης: Λογική του διαβάζω-ερμηνεύω-μετασχηματίζω Αρχικά: δεν υπάρχει η φύση ως αντικείμενο έρευνας – οι αρχαίοι έχουν λύσει όλα τα προβλήματα – ο Αριστοτέλης δεν έχει κενά. Η γνώση είναι πια «Βιβλιακή» και όχι «Βιβλική».

4.1. Θέση επιστήμης: Ωστόσο η αποδοχή του ελληνοαραβικού συστήματος δεν ήταν τόσο παθητική (π.χ. σχολαστικισμός). Περίοδος λεπτομερούς επεξεργασίας και σημαντικών αλλαγών. Αντιφάσεις 1. μέσα στο Αριστοτελικό σύστημα ανάμεσα στον Αριστοτέλη και σε άλλες αυθεντίες (Πτολεμαίος, Γαληνός, Αβερρόης, Αβικέννας) καθώς και ανάμεσα στις διάφορες αυθεντίες και στα προϊόντα της παρατήρησης και 2. ανάμεσα στο Αριστοτελικό σύστημα και την Εκκλησία. Αλλαγές 1. ως αποτέλεσμα βαθμιαίας προόδου της παρατήρησης, του πειράματος και της πρακτικής εφαρμογής των μαθηματικών, χάρη στις δυνατότητες που παρείχε η τεχνολογία και ως αποτέλεσμα μιας καθαρά θεωρητικής κριτικής. Στις αρχές του 15ου αιώνα, η μεσαιωνική σχολαστική επιστήμη είχε φτάσει στην πλήρη ανάπτυξή της, βασισμένη στην αριστοτελική κοσμοθεώρηση αλλά και συμπληρωμένη από ένα πλήθος αντιαριστοτελικών κριτικών, οι οποίες ωστόσο είχαν γίνει μέσα στο πλαίσιο της αριστοτελικής επιστήμης.

4.2. Η άνοδος των Πανεπιστημίων: 4.2. Η άνοδος των Πανεπιστημίων: *Εκπαιδευτική επανάσταση *ευημερία *ευκαιρίες απασχόλησης *πνευματική διέγερση *εκπαιδευτικές ευκαιρίες στο πλαίσιο της στοιχειώδους εκπαίδευσης *ζήτηση για ανώτερες σπουδές *πανεπιστήμια από προϋπάρχουσες συντεχνίες (universitas) *αρχικά δεν είχαν μόνιμα κτίρια *στη συνέχεια αναπτύχθηκαν μέσα προϋπάρχουσες σχολές

4.2. Η άνοδος των Πανεπιστημίων: 4.2. Η άνοδος των Πανεπιστημίων: Αυτοδιοίκηση και μονοπώλιο, υποστήριξη από την Εκκλησία, παροχή προνομίων. Ομοιομορφία των πανεπιστημίων μεταξύ τους (ίδιο πρόγραμμα σπουδών και ίδια βιβλία) και επαγγελματική ενότητα, γεγονός που δε χαρακτήριζε τις παλαιότερες σχολές. Παρόμοια με τη μορφή που διατηρείται στις μέρες μας. Μέγεθος ισοδύναμο με ένα σύγχρονο μικρό αμερικάνικο κολέγιο στο οποίο πολλοί από τους σπουδαστές αδυνατούσαν να ολοκληρώσουν τη θητεία τους. Οι επτά ελευθέριες τέχνες δεν πρόσφεραν πλέον ένα κατάλληλο πλαίσιο σύλληψης των εκπαιδευτικών στόχων. Η σημασία της γραμματικής μειώθηκε, ενώ δόθηκε έμφαση στη μελέτη της λογικής. Η παρουσία των μαθηματικών παρέμεινε διακριτή. Το πρόγραμμα σπουδών το συμπλήρωναν οι τρεις «φιλοσοφίες»: ηθική φιλοσοφία, φυσική φιλοσοφία και μεταφυσική. Η ιατρική, το δίκαιο, και η θεολογία θεωρήθηκαν ανώτερα θέματα και διδάσκονταν στις μεταπτυχιακές σχολές.

4.2. Η άνοδος των Πανεπιστημίων: 4.2. Η άνοδος των Πανεπιστημίων: Πανεπιστήμια Παρισιού και Οξφόρδης: διάσημα κέντρα φιλοσοφίας και επιστήμης. Πανεπιστήμιο Μπολώνια: διάσημο κέντρο νομικής και ιατρικής. Πανεπιστήμια: θεσμικά μέσα οργάνωσης, απορρόφησης και επέκτασης της «νέας» γνώσης & εργαλείο ανάπλασης και διάδοσης της διανοητικής κληρονομιάς. Οικειοποίηση Αριστοτέλη (προσανατολισμός στη διδασκαλία της Λογικής και της φυσικής του Αριστοτέλη). Οι διδάσκοντες έχουν μεγάλη ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Υπήρχαν βέβαια ευρεία θεολογικά όρια. Η τυποποιημένη εκπαίδευση μετέδωσε μια μεθοδολογία και μία κοσμοθεώρηση βασισμένες στις αρχαίες πνευματικές παραδόσεις. Στόχος των πανεπιστημίων ήταν η κριτική εξέταση των ισχυρισμών γνώσης με τη βοήθεια της αριστοτελικής λογικής.

4.3. Σημεία τριβής: Η «νέα» γνώση ήταν ελκυστική λόγω του εύρους της, της πνευματικής της δύναμης και της χρησιμότητάς της. Τα σημαντικότερα όπλα ήταν οι νέες ιδέες για την επιστημονική μέθοδο (ειδικά η επαγωγή και το πείραμα) και ο ρόλος των μαθηματικών στην εξήγηση φαινομένων. Παρόλα αυτά υπήρχαν συστατικά αμφιβόλου θεολογικής εγκυρότητας. Η πρόκληση που αντιμετώπισαν οι λόγιοι του 13ου αιώνα απαιτούσε ιδιαίτερη περίσκεψη. Τα περισσότερα μεταφρασμένα έργα δε δημιουργούσαν προβλήματα. Οι τεχνικές πραγματείες έγιναν δεκτές με ανεπιφύλαχτο ενθουσιασμό καθώς ήταν ανώτερες από οτιδήποτε διαθέσιμο ή συμπλήρωναν κάποιο κενό. Τα προβλήματα εμφανίστηκαν σε ευρύτερα κοσμοθεωρητικά ή θεολογικά ζητήματα – θέματα σχετικά με την κοσμολογία, τη φυσική, τη μεταφυσική, τη γνωσιολογία και την ψυχολογία. Την κεντρική θέση σε αυτά τα θέματα κατείχαν τα έργα του Αριστοτέλη και των σχολιαστών του οι οποίοι έθιγαν πολλά ζητήματα που είχαν αντιμετωπιστεί από το μείγμα της πλατωνικής φιλοσοφίας και της χριστιανικής θεολογίας.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ 4.3. Σημεία τριβής: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ Αιωνιότητα του κόσμου Δημιουργία του κόσμου απ’ το Θεό Οι ιδιότητες των σωμάτων δεν είναι ανεξάρτητες από την υλική τους υπόσταση Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας (οι ιδιότητες του οίνου και του άρτου εξακολουθούν να υπάρχουν και μετά τη μετουσίωσή τους σε αίμα και σώμα του Κυρίου) Οι διαδικασίες της φύσης διέπονται από κανονικότητες που δεν αλλάζουν Δυνατότητα θαυμάτων και απειλή της ανθρώπινης προαίρεσης περί αμαρτίας και σωτηρίας Η ψυχή δεν επιβιώνει μετά το θάνατο του σώματος Αθανασία της ψυχής

4.4. Αριστοτελισμός VS Θεολογίας: Παρόλα τα σημεία τριβής, η εικόνα του Αριστοτέλη για τον κόσμο ήταν πειστική, αρμονική, εύκολα κατανοητή και η μεθοδολογία αποτελούσε ένα ισχυρό εργαλείο. H κοσμολογία του Αριστοτέλη, εκτός από κάποιες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, ήταν συμβατή με τη χριστιανική θεολογία. Διαμάχες ανάμεσα σε λόγιους πανεπιστημίων. Όχι καθαρά ιδεολογικές συγκρούσεις αλλά κλαδικές και θεσμικές. Οι υποστηριχτές των νέων μεθόδων θεωρούσαν αναμφισβήτητα την εισαγωγή της φιλοσοφικής αυστηρότητας στη θεολογική συζήτηση ως μεγάλο βήμα προόδου. Στον αντίποδα βρίσκονταν παραδοσιακές αντιλήψεις μιλούσαν για απειθαρχία και παραβίαση των παραδοσιακών διακρίσεων μεταξύ της αποστολής της φιλοσοφίας και της αποστολής της θεολογίας. Γι’ αυτούς η Αποκάλυψη ήταν η ανώτατη μορφή γνώσης. Οι οπαδοί του Αριστοτέλη δε συμφωνούν πάντα με αυτόν, αλλά έχουν σε μεγάλη εκτίμηση τα έργα του και τη χρήση της λογικής του επιχειρηματολογίας.

4.5. Ρεύματα/στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία 4.5. Ρεύματα/στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία 1. Οι νεοαυγουστιανές θέσεις: ο Αυγουστίνος θεωρούσε ότι «υπάρχει ρόλος για το λογικό στη γνωστική διαδικασία, στο πλαίσιο όμως της κυριαρχίας της θεϊκής δράσης»  η θέση της επιστήμης ως θεραπαινίδα της πίστης. Grosseteste R. (1170-1253): λόγιος της Οξφόρδης, προσπαθεί σε αυτή τη λογική να εξομαλύνει τα σημεία τριβής. Ρογήρος Βάκων (1220 – 1294): νεώτερος Άγγλος λόγιος, θαυμαστής του Grosseteste , υπερασπίζεται τη νέα παιδεία. Αν η φιλοσοφία είναι σταλμένη απ’ το Θεό δεν μπορεί να υπάρξει σύγκρουση μεταξύ φιλοσοφίας και πίστης. Συγκρούσεις = λανθασμένες μεταφράσεις ή αδαείς ερμηνείες, δηλαδή μία παρεξήγηση. Bonaventura (1221 – 1274): Ιταλός Φραγκισκανός, λιγότερο αισιόδοξος και περισσότερο καχύποπτος. Συμφωνούσε με τον Βάκωνα στον υπηρετικό ρόλο της επιστήμης αλλά ήταν πολύ προσεκτικός σχετικά με την ωφέλειά της. Συντηρητική στάση που οφείλονταν στην έλλειψη εμπιστοσύνης σχετικά με τη δυνατότητα του ανθρώπου να συλλάβει την αλήθεια, χωρίς τη βοήθεια της Θείας Φώτισης. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στις καταδίκες του 1277.

4.5. Ρεύματα/στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία 4.5. Ρεύματα/στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία 2. Ο χριστιανικός αριστοτελισμός: Λιγότερο καχύποπτη στάση απέναντι στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, αλλά η φιλοσοφία παραμένει πάντα θεραπαινίδα. Κορύφωση της προσπάθειας συγκερασμού Λόγου και Πίστης  «Έσπρωξαν τη φιλοσοφία μέχρι όριο». Αλβέρτος ο Μέγας (1200 – 1280): χωρίς να να έχει αμιγώς αριστοτελικές θέσεις, συνειδητοποίησε την εξηγητική ισχύ της αριστοτελικής φιλοσοφίας και προσπάθησε να την εκθέσει και να την κάνει πιο προσιτή. Το εξ Αποκαλύψεως δόγμα ήταν πάντα η τελική απάντηση εκεί όπου η φιλοσοφία ερχόταν σε αντίθεση με την πίστη. Θεωρεί ότι ο Θεός δρα μέσω της φυσικής αιτιότητας και συνεπώς καθήκον του φιλοσόφου είναι να διερευνήσει όχι τη θεϊκή βούληση (η οποία αποτελεί αντικείμενο της θεολογίας), αλλά τα φυσικά αίτια μέσω των οποίων αυτή ενεργεί. Θωμάς ο Ακινάτης (1225 – 1274): το πρόβλημα της σχέσης πίστης και λόγου μπορούσε να λυθεί με τον καθορισμό της ορθής σχέσης μεταξύ της εθνικής παιδείας και της χριστιανικής φιλοσοφίας. Παρόλο που η θεολογία εξακολουθεί να είναι ανώτερη, η φιλοσοφία μπορεί να της προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες. Προσπάθησε να ξεπεράσει τη θέση του Αυγουστίνου και συμφωνούσε με το Βάκωνα σχετικά με τη φαινομενική σύγκρουση θεολογίας και επιστήμης. Στο σημείο αυτό πρότεινε την επανεξέταση είτε του φιλοσοφικού είτε του θεολογικού επιχειρήματος.

4.5. Ρεύματα/στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία 4.5. Ρεύματα/στάσεις απέναντι στην αριστοτελική φιλοσοφία 3. Ο ριζοσπαστικός αριστοτελισμός: Λατίνοι Αβερροϊστές: Η φιλοσοφία είναι ανεξάρτητη από τις επιρροές της θεολογίας. Σίζερ (1240 – 1284): Θεωρούσε ότι τα φιλοσοφικά συμπεράσματα είναι αληθινά και ανεξάρτητα από τα συμπεράσματα της πίστης. Εξασκεί τη φιλοσοφία χωρίς να λαμβάνει καθόλου υπόψη του τη θεολογική διδασκαλία. Βοήθιος της Δακίας: σύγχρονος του Σίζερ. Έβαζε το Λόγο πάνω από την Αποκάλυψη. Αποδεχόταν μεν την έσχατη αυθεντία της θεολογία, όπως και ο Σίζερ, αλλά στην αναζήτηση της αλήθειας έβαζε την πίστη στην άκρη, χρησιμοποιώντας αυστηρά λογικά επιχειρήματα. Σύμφωνα με τον Grant, οι δύο αυτοί λόγιοι δεν υιοθέτησαν ρητά το δόγμα της διπλής αλήθειας, τη δυνατότητα, δηλαδή, δύο αντίθετων απόψεων να είναι ταυτόχρονα αληθείς, η μία σύμφωνα με το λόγο και η άλλη σύμφωνα με την πίστη. Η στάση τους όμως δημιούργησε αίσθημα απειλής για τους θεολόγους και είχε ως αποτέλεσμα την αντίδραση της επίσημης Εκκλησίας με τις καταδίκες του 1277 που θα αναφερθούν στη συνέχεια.

4.6. Σχέσεις και στάση της Εκκλησίας απέναντι στον αριστοτελισμό 4.6. Σχέσεις και στάση της Εκκλησίας απέναντι στον αριστοτελισμό ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ 1210: με διάταγμα της επαρχιακής συνόδου της Σανς, απαγορεύεται (επί ποινή αφορισμού) η χρήση των έργων του Αριστοτέλη και των σχολίων πάνω σε αυτά. 1215: επανέκδοση της απαγόρευσης ειδικά για το πανεπιστήμιο του Παρισιού. 1231: τροποποίηση και επικύρωση από τον πάπα Γρηγόριο τον 9ο (παπικό διάταγμα Parens scientiarum). Προσπάθεια να αφαιρεθούν από τα έργα του Αριστοτέλη ό,τι μπορεί να βλάψει το χριστιανικό δόγμα (δεν εφαρμόστηκε). 1245: ο πάπας Ιννοκέντιος ο 4ος επέκτεινε την απαγόρευση στο πανεπιστήμιο της Τουλούζ. Η απαγόρευση στο Παρίσι ίσχυσε για 40 περίπου χρόνια. Μόνο τα ηθικά και τα λογικά έργα του Αριστοτέλη διδάσκονταν εκεί δημόσια μέχρι το 1255. Τη χρονιά αυτή ένας κατάλογος κειμένων προς χρήση στα μαθήματα του πανεπιστημίου του Παρισιού περιλάμβανε όλα τα διαθέσιμα κείμενα του Αριστοτέλη. Απόλαυση ίδιων προνομίων με τους λόγιους της Οξφόρδης.

4.6. Σχέσεις και στάση της Εκκλησίας απέναντι στον αριστοτελισμό 4.6. Σχέσεις και στάση της Εκκλησίας απέναντι στον αριστοτελισμό ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ 1260 – 1270: συντηρητικοί θεολόγοι (π.χ. Μποναβεντούρα) προσπαθούν εκ νέου να περιορίσουν την επιρροή του Αριστοτέλη. 1270: ο επίσκοπος του Παρισιού καταδίκασε 13 προτάσεις που είχαν παραχθεί κατευθείαν από τη διδασκαλία του Αριστοτέλη ή μέσω των ερμηνειών του Αβερρόη. Τιμωρούνταν με αφορισμό το να δέχεσαι ως αληθή την αιωνιότητα του κόσμου, τη μία και μόνη ανθρώπινη διάνοια, την υποταγή των γήινων συμβάντων στα ουράνια σώματα, το ότι ο Θεός δε γνωρίζει άλλα όντα από τον εαυτό του κ.α. 1272: Τα μέλη της Σχολής των Τεχνών ορκίζονται ότι δε θα ασχολούνται με θεολογικές προτάσεις στη μελέτη και διδασκαλία της φυσικής φιλοσοφίας. 1277: ο πάπας Ιωάννης ο 21ος μέσα σε 3 εβδομάδες και με τις συμβουλές των θεολόγων καταδίκασε 219 προτάσεις αντλημένες από πολλές πηγές, συμπεριλαμβανόμενων των έργων του Θωμά του Ακινάτη ο οποίος είχε πεθάνει 3 χρόνια πριν. Στις καταδικασμένες προτάσεις περιλαμβάνονταν και οι 13 που καταδικάστηκαν το 1270. Όλα αυτά έπαιξαν βαρύνοντα ρόλο στις επιστημονικές συζητήσεις του 14ου αιώνα.

4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 Η κρίση του 1277 είχε θετικές επιπτώσεις στη φιλοσοφία και την επιστήμη. Οι λόγιοι φιλοσοφούν με διαφορετικούς όρους από αυτούς που έθετε ο Αριστοτέλης. Η πίστη στην παντοδυναμία του Θεού επιτρέπει να γίνονται υποθέσεις (ύπαρξη κενού, πολλαπλότητα κόσμου κ.α.) Ο Pierre Duhem,ιστορικός, θεώρησε την καταδίκη του 1277 ως επίθεση κατά του κατεστημένου αριστοτελισμού παρά ως πιστοποιητικό γέννησης της ανώτερης επιστήμης. Βέβαια, ο Lindberg θεωρεί ότι ο αριστοτελισμός δεν ήταν ποτέ τόσο εδραιωμένος ώστε να αποτελεί «κατεστημένο». Σχολιάζει την όλη κατάσταση ως νίκη των θεολόγων και όχι της νεότερης επιστήμης. Ούτως ή αλλιώς ακόμα και οι πιο συντηρητικοί δε σκόπευαν στην εξαφάνιση της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Αναφέρει ότι Μπουριντάν ακόμα και μετά τις καταδίκες συνέχισε να ασχολείται με τον αριστοτελισμό. Οι καταδίκες του 1277 διαμόρφωσαν ουσιαστικά την κατάσταση που θα επικρατούσε το 16ο και το 17ο αιώνα. Κριτική στο αριστοτελικό σύστημα με θεολογικά αλλά και επιστημονικά επιχειρήματα. Αλλαγή του χαρακτήρα και του πεδίου δράσης της επιστημονικής συζήτησης. Δεν είναι απαραίτητη η βεβαιότητα σχετικά με τις αιτίες και τους νόμους της φύσης (πλέον είναι θέμα επιλογής της πιο πιθανής εναλλακτικής λύσης).

2 ερμηνευτικές γραμμές: 4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 Παρατηρείται αύξηση ευαισθησίας σε γνωσιολογικά ζητήματα και γενική υποχώρηση από τους φιλόδοξους ισχυρισμούς που έκαναν για λογαριασμό της φιλοσοφίας οι φιλελεύθεροι και ακραίοι αριστοτελικοί του 13ου αιώνα. Οι θεολόγοι και οι φυσικοί φιλόσοφοι του 14ου αιώνα ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με το ζήτημα της θείας παντοδυναμίας. Αν ο Θεός είναι απολύτως ελεύθερος και παντοδύναμος, συνάγεται ότι ο φυσικός κόσμος είναι ενδεχομενικός και όχι αναγκαίος. Η παρατηρούμενη αιτιακή τάξη δεν είναι αναγκαία, αλλά ελεύθερο αποτέλεσμα της θείας βούλησης. 2 ερμηνευτικές γραμμές: Η ιδέα μιας σταθερής φυσικής τάξης περιορίζεται σημαντικά και η σοβαρή φυσική φιλοσοφία είναι αδύνατη. Έτσι εξασφαλίζεται η απόλυτη παντοδυναμία του Θεού χωρίς να θυσιάζεται η κανονικότητα που απαιτεί οποιαδήποτε σοβαρή φυσική φιλοσοφία. Απαρχές της πειραματικής επιστήμης στο δόγμα της θείας παντοδυναμίας. Βέβαια δεν υπήρξε κάποια δραματική αύξηση στη συχνότητα της παρατήρησης και του πειράματος παρόλο που ο Αριστοτελισμός δέχονταν πια κριτική. Καλλιεργείται όμως το έδαφος για τη νεότερη πειραματική επιστήμη.

4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 Ουίλλιαμ Όκκαμ (1285 – 1374): χαρισματικός λογικός και φιλόσοφος και πάνω απ’ όλα εμβριθής θεολόγος. Κατά την άποψή του ο κόσμος εξαρτιόταν από τη θέληση του Θεού. Γι’ αυτό τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικά απ’ ότι είναι, αν Αυτός το επιθυμούσε. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται ότι όλα τα υπάρχοντα πράγματα είναι ενδεχομενικά – δηλαδή θα μπορούσαν να είχαν φτιαχτεί αλλιώς ή και καθόλου. Ο Θεός μπορεί επίσης να δημιουργήσει ένα συμβεβηκός δίχως την ουσία του ή μία ουσία δίχως τα συμβεβηκότα της. Ονομάστηκε ριζικός εμπειριστής από την πεποίθηση ότι κάθε γνώση κερδίζεται από την εμπειρία μέσω «ενορατικής αντίληψης». Τα εξωτερικά αντικείμενα προς το νου, όπως οι προσωπικές νοητικές καταστάσεις συλλαμβάνονται απευθείας και άμεσα. Καμιά απόδειξη δεν απαιτείται ούτε μπορεί να παραχθεί. Επίσης ο Θεός μπορούσε να παράγει μέσα μας την πεποίθηση ότι ένα μη υπάρχον αντικείμενο στην πραγματικότητα υπάρχει. Σύγχρονός του ήταν ο John Duns Scotus. Παρόλο που στήριζε την μάθηση μέσα από την εμπειρία, ο Όκκαμ δε δεχόταν την υπέρβαση της εμπειρίας μέσω εμπειρικών συναγωγών. Η άμεση παρουσία ενός γεγονότος και η εμπειρία μπορούν να μας οδηγήσουν στην εύρεση των αιτιακών σχέσεων που προκάλεσαν το γεγονός (η φωτιά καίει το χαρτί). Παρόλα αυτά χωρίς την άμεση παρουσία δεν μπορούμε να οδηγηθούμε στην αλήθεια μόνο με τους a priori συλλογισμούς (το χαρτί μπορεί να κάηκε από το Θεό).

4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 Ουίλλιαμ Όκκαμ: υπονόμευσε τη σχέση αιτίας – αποτελέσματος (όχι αναγκαίες αλλά πιθανές αιτίες). Από τα ενδεχομενικά γεγονότα διαλέγουμε την πιο πιθανή και απλούστερη εξήγηση (το «ξυράφι» του Όκκαμ). Γέννηση νομιναλισμού: ό,τι δεν είναι παρατηρήσιμο δεν είναι πραγματικό. Ο εμπειρισμός και η απόρριψη της πραγματικότητας του μη παρατηρήσιμου έγιναν χαρακτηριστικά γνωρίσματα του νομιναλιστικού τρόπου σκέψης στην επιστήμη και τη φιλοσοφία. Θερμός οπαδός ο Μπουριντάν. Τάση αποδοχής του εμπειρισμού και του νομιναλισμού ως θεμέλιου για κάθε αληθινή γνώση. Μη παρατηρήσιμες οντότητες και μορφές καταδικάστηκαν ως μη πραγματικές και έχασαν το κύρος τους ως οντολογικά εξηγητικά επινοήματα. Οπαδοί του Όκκαμ τονίζουν και επεκτείνουν τις συνέπειες της κριτικής του και επιδιώκουν να μειώσουν δραστικά την εφαρμογή της φιλοσοφικής απόδειξης στο πεδίο της θεολογίας. Ο Νικόλαος ντ’ Οτρεκούρ είναι ίσως ο πιο ριζοσπάστης.

4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 4.7. Τα μεθεόρτια της καταδίκης του 1277 Οκκαμιστές θεολόγοι ≠ οκκαμιστές διδάσκαλοι  οι δεύτεροι (π.χ. Μπουριντάν) δέχονται την έμφαση στον εμπειρισμό αλλά στήριζαν και την επαγωγική παρατήρηση για πιο σωστά αποτελέσματα. Δεν τον χρησιμοποιούν για να υπονομεύσουν την επιστήμη (όπως οι πρώτοι) αλλά για να τη θεμελιώσουν και μέσω αυτής να φτάσουν στην επιστημονική αλήθεια. Τακτική του «σώζειν τα φαινόμενα»: εξήγηση των φαινομένων, διάσωσή τους, αποκάλυψη της υποκείμενης πραγματικότητας κάτω από μία φαινομενική αταξία. Η αβεβαιότητα που γεννήθηκε από το νομιναλισμό σε συνδυασμό με την τακτική του «σώζειν τα φαινόμενα» ενθάρρυνε τη διατύπωση πιθανών και αληθοφανών εξηγήσεων και παρακίνησε πολλούς σχολαστικούς να αποφύγουν τη δέσμευση στο ερώτημα της εγκυρότητας των επιστημονικών αρχών και της δυνατότητας γνώσης των αιτιακών συνδέσεων. Τα ενδεχομενικά φαινόμενα εξετάζονταν πια σε υποθετική μορφή και διατυπώνονταν οι κατάλληλες συνθήκες κάτω από τις οποίες αντανακλάται η φυσική πραγματικότητα.

5. Συμπεράσματα

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΠΕΙΡΑΜΑ, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Herbart Butterfield (ιστορικός συγγραφέας): στα τέλη του μεσαίωνα οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι όλα εξαρτιόνταν από την παρατήρηση και την εμπειρία, την ανατομή και τον πειραματισμό. Το 14ο αιώνα, λοιπόν γίνονταν πειράματα, τα περισσότερα όμως περιορίζονταν στο να παίζουν κάποιο ρόλο στο περιθώριο του αριστοτελικού συστήματος. Επιπλέον υπήρχε η παρατήρηση αλλά χρησιμοποιούνταν κυρίως για συγγραφή εγκυκλοπαιδειών περιγραφικού χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον Crombie η μεσαιωνική επιστήμη διέθετε κατάλληλη πειραματική μεθοδολογία η οποία πρωτοεμφανίζεται στα γραπτά του Robert Grosseteste. Αντίθετα, ο Alexandre Koyre (ιστορικός συγγραφέας) θεωρεί ότι η μεθοδολογία αυτή, στο σύνολό της, δεν ήταν σωστή. Ο Koyre θεωρεί αυτή τη μεθοδολογία ως ένα σύνολο καθαρά εμπειρικών πρακτικών. Μάλιστα παρομοιάζει την κατάσταση που δημιουργήθηκε το 17ο αιώνα ως μία μετάβαση από τον κόσμο του «περίπου» στο σύμπαν της ακρίβειας.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΠΕΙΡΑΜΑ, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Ανάπτυξη μαθηματικών με στόχο την κατανόηση των φαινομένων της φύσης. Βέβαια τίποτε δε συγκρίνεται με τα μαθηματικά του 17ου αιώνα. Στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια οι φοιτητές δεν προχωρούσαν περα από το βιβλίο του Ευκλείδη (γενικότερα έλλειψη μαθηματικών). Εισαγωγή της τυπικής γεωμετρικής απόδειξης των αρχαίων ελλήνων (ένα επιμέρους γεγονός εξηγείται όταν μπορεί να παραχθεί λογικά από μία γενικότερη αρχή). Ανάπτυξη πρακτικών μαθηματικών (π.χ. Βοήθιος  χρήση άβακα) – αναβίωση της ιδέας για μια αποδεικτική επιστήμη Πρόοδος του 13ου αιώνα αρχικά στην αριθμητική και την άλγεβρα (Leonardo Fibonacci & Jordanus Nemorarius) και στη συνέχεια στη γεωμετρία και σε άλλους κλάδους των μαθηματικών. John Maudith, Ριχάρδος του Wallingford, Γερσονίδης  τριγωνομετρία Τhomas Brandwardine, Αλβέρτος ο Σάξονας  θεωρία των αναλογιών Nicole Oresme  αναλογίες και χρήση συντεταγμένων για γραφήματα

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΠΕΙΡΑΜΑ, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ, ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ 14ος αιώνας: φιλοσοφικές συζητήσεις για την ερευνητική μέθοδο. Ο Robert Grosseteste ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε και μίλησε για την επαγωγική, την πειραματική και τη μαθηματική μεθοδολογική έρευνα (κάτι που άκμασε το 17ο αιώνα και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα). Επεκτείνοντας τον Αριστοτέλη, συμφωνεί με την αρχή της ομοιομορφίας και της οικονομίας και εισάγει την εις άτοπο απαγωγή. Επίσης σημαντική είναι η συμβολή τόσο του Όκκαμ, όσο και του Ρογήρου Βάκωνα. Προσέγγιση του απείρου στη φάση του χωρισμού ενός αντικειμένου σε άπειρα υποαντικείμενα (μερτονιστές). Έρευνες για το άπειρο και άλλα προβλήματα, όπως η μέγιστη αντίσταση που μία δύναμη μπορεί να υπερνικήσει και η ελάχιστη που δεν μπορεί να υπερνικήσει έθεσαν τις βάσεις για τον απειροστικό λογισμό. Crombie: οι απαρχές της πειραματικής επιστήμης δεν προκάλεσαν αυτό που συνέβη το 17ο αιώνα καθώς έπρεπε πρώτα να καταστεί σαφής η νομιμότητα των μεθόδων και των εξηγήσεων που θα χρησιμοποιούνταν και να καθοριστεί το εύρος των φαινομένων τα οποία μπορούσαν να καλύψουν.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΙΝΗΣΗ Ουίλλιαμ Όκκαμ: ο κόσμος στον οποίο η κίνηση δεν είναι μια πραγματική οντότητα είναι ένας οικονομικότερος κόσμος. Θεωρείται αληθινός εκτός και αν υπάρχουν πειστικά επιχειρήματα για το αντίθετο. Ζαν Μπουρινταν (1295 – 1358): η κίνηση αποτελεί πρόσθετο χαρακτηριστικό κάθε κινούμενου σώματος. Θωμάς Ακινάτης: η κίνηση σε ένα δίχως αντίσταση μέσο είναι πεπερασμένη. Η κίνηση στο κενό θα είναι πεπερασμένη και συνεχής, εφόσον ο κενός χώρος είναι ένα εκτεταμένο και χωρικό μέγεθος (ένα σώμα για να κινηθεί από ένα σημείο σε ένα άλλο πρέπει να διανύσει τον παρεμβαίνοντα άδειο χώρο ή γεμάτο) – δημιουργία ερωτημάτων για τη φύση της κίνησης στο κενό. Ενώ ο Αριστοτέλης εξηγούσε την κίνηση ενός μεικτού σώματος με την κυριαρχία ενός από τα τέσσερα στοιχεία οι μεσαιωνικοί πίστευαν ότι δεν υπερισχύει ένα μόνο στοιχείο – τα ελαφρά και τα βαριά στοιχεία θεωρούνταν ότι αποτελούνται από μέρη ή βαθμούς, η άθροιση των οποίων καθορίζει τη διεύθυνση της φυσικής κίνησης. Η συνολική δύναμη των ελαφριών στοιχείων έρχεται σε αντίθεση με τη συνολική δύναμη των βαριών στοιχείων.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΙΝΗΣΗ Νικόλαος Μπονέτους( - 1343): σε μία βίαιη κίνηση κάποια μη μόνιμη και παροδική μορφή (impetus=ενώθηση, όρμηση) εντυπώνεται στο κινητό έτσι ώστε η κίνηση σε κενό να είναι δυνατή όσο διατηρείται αυτή η μορφή. Όταν χαθεί η κίνηση σταματάει. Ο Μπουριντάν ολοκληρώνει καλύτερα αυτή τη θεωρία. Έτσι αναφέρει ότι το κινούν μεταδίδει στο κινούμενο σώμα μία δύναμη ανάλογη της ταχύτητας και της μάζας του που το διατηρεί σε κίνηση. Όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα της ύλης, τόσο μεγαλύτερη είναι η ενώθηση που μπορεί να δεχτεί το σώμα – θυμίζει την ορμή του Νεύτωνα. Την άποψη αυτή τη στηρίζει και ο Ορέμ. Η ενώθηση είναι μόνιμη και απεριόριστης διάρκειας, εφόσον δεν υπάρχουν εξωτερικές αντιστάσεις. Εδώ θυμίζει την αδρανειακή κίνηση αν και η ιδέα μιας απεριόριστης ευθύγραμμης κίνησης φαινόταν παράλογη σε έναν πεπερασμένο αριστοτελικό κόσμο. Ο Μπουρινταν δε δέχεται τη δυνατότητα πεπερασμένης κίνησης στο κενό παρόλο που ο Θεός θα μπορούσε να παράγει τέτοιες κινήσεις με υπερφυσικό τρόπο.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΙΝΗΣΗ Ο Μπουρινταν χρησιμοποιεί την έννοια της ενώθησης προκειμένου να εξηγήσει την επιτάχυνση των σωμάτων που πέφτουν. Γι’ αυτόν η επιτάχυνση είναι συσσωρευμένες αυξήσεις της ενώθησης. Η βαρύτητα ενός σώματος παράγει διαδοχικές και αθροιζόμενες αυξήσεις της ενώθησης παράγοντας τελικά μια επιταχυνόμενη κίνηση. Έτσι η αύξηση της ταχύτητας έχει από πριν μια αναλογική αύξηση της ενώθησης η οποία προκαλείται από το βάρος. Ο Butterfield θεωρεί ότι το γεγονός αυτό αποτελεί το πρώτο στάδιο της επιστημονικής επανάστασης, καθώς όλα αυτά που αναφέρει ο Γαλιλαίος πάνω σε αυτό το θέμα θυμίζουν τη θεωρία αυτή. Ο Μπουριντάν, ο Ορέμ και ο Αλβέρτος της Σαξονίας είναι ίσως τα πιο σημαντικά πρόσωπα του 14ου αιώνα, καθώς ασχολήθηκαν και με άλλα πράγματα εκτός από τη θεωρία της ορμής. Χτυπούν την αριστοτελική θεωρία της κίνησης στα σημεία που είναι σχετικά με την κίνηση των βλημάτων και την επιτάχυνση των σωμάτων όταν πέφτουν.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΙΝΗΣΗ Το 14ο αιώνα μία ομάδα διακεκριμένων μαθηματικών και λογικών από το Κολέγιο Μέρτον της Οξφόρδης άρχισαν να πραγματεύονται τις μεταβολές της ταχύτητας και την τοπική κίνηση διαμορφώνοντας ένα εννοιολογικό πλαίσιο μία τεχνική ορολογία . Αναφέρονται στις έννοιες της ταχύτητας, της στιγμιαίας ταχύτητας, της ομαλής κίνησης και της ομαλά μεταβαλλόμενης κίνησης. Οι ορισμοί αυτοί προέκυψαν από το φιλοσοφικό ενδιαφέρον που είχε δημιουργηθεί σχετικά με τη διαφοροποίηση των ιδιοτήτων και της έντασής τους. Η εξέταση της κίνησης ακολουθεί την ίδια μεθοδολογία με αυτή των μεταβολών στην ένταση μιας ιδιότητας. Όρισαν την ομοιόμορφη κίνηση ως η κάλυψη ίσων αποστάσεων σε οποιαδήποτε ίσα χρονικά διαστήματα. Οι μερτονιστές, επεκτείνοντας τον ορισμό από έφτασαν σε έναν ακριβή ορισμό της ομοιόμορφης επιτάχυνσης ως μίας κίνησης στην οποία μια ίση αύξηση της ταχύτητας αποκτάται σε καθένα από οποιαδήποτε ίσα χρονικά διαστήματα όσο μεγάλα ή μικρά. Προσπάθησαν να ορίσουν την έννοια της στιγμιαίας ταχύτητας σε απειροελάχιστα χρονικά διαστήματα, γεγονός που δεν κατάφεραν καθώς η έννοια του ορίου ήταν ακόμα άγνωστη.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΙΝΗΣΗ Το πιο αξιοθαύμαστο είναι ότι κατέληξαν στο γνωστό θεώρημα της μέσης ταχύτητας, πιθανόν την εκπληκτικότερη μεμονωμένη μεσαιωνική συμβολή στη ιστορία της φυσικής. Βέβαια δεν γινόταν με βάση τις γνωστές μαθηματικές εκφράσεις που χρησιμοποιούμε σήμερα αλλά με ρητορικό τρόπο. Γεωμετρική απόδειξη του Ορέμ για το θεώρημα της μέσης ταχύτητας στο έργο του «Περί διαμορφώσεων των ιδιοτήτων». Πολύ πιθανόν, αυτή καθώς και άλλες γεωμετρικές αποδείξεις να χρησιμοποιήθηκαν και από το Γαλιλαίο.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; Ο Μποναβεντούρα και ο Ριχάρδος του Middleton αναζητούν εξωτερικά αίτια για την κίνηση των σωμάτων και αποδίδουν στη φυσική θέση μια ελκτική δύναμη και ενώ στη μη φυσική μια απωστική δύναμη. Ο Ρογήρος Βάκων αναπτύσσει μια πλήρη θεωρία «πεδίου» για να εξηγήσει τη βαρύτητα. Το φαινόμενο της πτώσης ενός σώματος παρομοιάζεται με την έλξη ανάμεσα στο μαγνήτη και σε ένα σίδερο. Αργότερα ο Μπουριντάν μιλάει για την ενώθηση και παρατητηρεί ότι υπάρχει αύξηση της κινητήριας δύναμης που είναι ασσύμετρη με την ταχύτητά του. Έτσι, προσθέτει και μία άλλη μεταβλητή στην πτώση των σωμάτων, το χρόνο. Thomas Bradwardine (1290 – 1349) & Αλβέρτος της Σαξωνίας (1320 – 1390): δύο ομοιογενή σώματα διαφορετικού μεγέθους πέφτουν στο κενό με την ίδια ταχύτητα. Αν και ένα σώμα μπορεί να περιέχει περισσότερες μονάδες ύλης από ένα άλλο, αν έχουν τον ίδιο λόγο βαριών και ελαφριών στοιχείων, δηλαδή τον ίδιο λόγο κινητήριας δύναμης προς εσωτερική αντίσταση, θα πέσουν με την ίδια ταχύτητα. ΚΙΝΗΣΗ

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΙΝΗΣΗ Όλες αυτές οι μείζονες κινηματικές προτάσεις του 14ου αιώνα δε συγκεντρώθηκαν ποτέ σ’ ένα ευρύτερο σύνολο προσανατολισμένο στη σύσταση της νέας μηχανικής. Κάτι τέτοιο έγινε αργότερα από το Γαλιλαίο ο οποίος μαθηματικοποίησε όλες αυτές τις ποιοτικές μεταβολές.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Στις αρχές του 13ου αιώνα το Πτολεμαϊκό σύστημα αναγνωρίζεται ως η καλύτερη γεωμετρική μέθοδος «για να σωθούν τα φαινόμενα». Γενικότερα υπάρχει επιθυμία να βρεθεί ένα σύστημα που «θα σώζει τα φαινόμενα» και ταυτόχρονα θα περιγράφει «τις πραγματικές τροχιές» των ουράνιων σωμάτων, εξηγώντας το αίτιο των κινήσεών τους. Το «σώζειν τα φαινόμενα» και η απλότητα κυριαρχούν μέχρι την εποχή του Κέπλερ. Μεμονωμένες προσπάθειες διατύπωσης εναλλακτικών υποθέσεων (π.χ. οι αστέρες δεν είναι προσαρτημένοι σε κάποια σφαίρα, αλλά κινούνται ελεύθερα στον ουρανό). Αναπτύσσεται η πρακτική αστρονομία: κατασκευή πινάκων για τον υπολογισμό ημερομηνιών, προσδιορισμός γεωγραφικού μήκους και πλάτους, αστρολογικές προβλέψεις. Το 14ο και 15ο αιώνα προτείνονται και άλλες εναλλακτικές θεωρίες στο πλαίσιο κριτικής της αριστοτελικής φιλοσοφίας.

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Παρόλο που η κεντρική θέση της γης στην παραδοσιακή κοσμολογία δεν αμφισβητήθηκε σοβαρά μέχρι να προτείνει ο Κοπέρνικος το ηλιοκεντρικό σύστημα, τον 16ο αιώνα, η υποτιθέμενη καθολική ακινησία επανεξετάστηκε επιμελώς το 14ο αιώνα  κίνηση της γης γύρω από τον άξονά της (Μπουριντάν & Ορέμ θέτουν επιχειρήματα που ευνοούν την ημερίσια γήινη κίνηση και όχι αυτή των ουράνιων σφαιρών – όπως πιστεύονταν μέχρι τότε). Η ενδεχόμενη ημερήσια περιστροφή της γης γύρω από τον άξονά της εξηγούσε τις ανατολές και τις δύσεις όλων των ουράνιων σωμάτων. Ο Μπουριντάν κατανοεί ότι με την ημερήσια περιστροφή της γης κατανοούνται καλά τόσο τα καθημερινά όσο και τα περιοδικά φαινόμενα. Αναγνωρίζει ότι η κίνηση είναι σχετική (παράδειγμα με παρατηρητή και πλοίο). Μαζί του συμφωνεί και ο Ορέμ. Αν και ο Μπουριντάν και ο Ορέμ κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι η γη δεν εκτελεί περιστροφική κίνηση, κάποια από τα επιχειρήματά τους υπέρ της περιστροφής της γης επανεμφανίζονται στη συνηγορία του Κοπέρνικου υπέρ του ηλιοκεντρικού συστήματος (εντυπωσιακή ομοιότητα που μοιάζει να μην είναι απλώς συμπτωματική).

5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; 5.1. Υπάρχει κάποια επιστημονική ανάπτυξη; ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ Οι μεσαιωνικοί υιοθετούν μια απλουστευμένη εκδοχή της κοσμολογίας του Αριστοτέλη. 8 – 10 σφαίρες αντικαθιστούν τις 55 του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με τον Μωυσή Μαιμονίδη, ο οποίος γίνεται ευρέως αποδεκτός, οι κινήσεις των πλανητών είναι κυκλικές και συνεχίζονται μέσω της αγάπης τους προς το Θεό. Έχοντας ως αφετηρία την καταδίκη του 1277 ο Μπουριντάν, ο Ορέμ και ο Αλβέρτος από τη Σαξονία συζητούσαν την ύπαρξη πολλαπλών κόσμων, επισημαίνοντας τρεις εκδοχές. Μιλούσαν για διαδοχή κόσμων, για ταυτόχρονους κόσμους με τον έναν μέσα στον άλλο και για χωριστούς κόσμους. Προβάλλεται επίσης το ερώτημα για το τι βρίσκεται πέρα από τον κόσμο. Για το ζήτημα της πολλαπλότητας των κόσμων είχαν μιλήσει και οι Grosseteste, Ρογήρος Βάκων και Scotus. Τα διάφορα επιχειρήματα που τις υποστηρίζουν ατόνησαν με τον καιρό καθώς η εξήγηση ότι ο Θεός μπορεί να φτιάξει άλλους κόσμους τους ήταν αρκετή. Όκκαμ και Ριχάρδος του Middleton:το σύμπαν είναι δυνητικά άπειρο – όχι πραγματικά γιατί κανένα αισθητό σώμα δεν μπορεί να είναι πραγματικά άπειρο. Μέσα από την ύπαρξη πολλαπλών κόσμων ο Nicolas d’ Autrecourt υποστήριζe την ύπαρξη κενού. Απόψεις σχετικές με την ύπαρξη κενού είχαν αναφερθεί προγενέστερα από τους στωικούς μέσω αυτών πέρασαν στους Ακινάτη, Μπουριντάν και Ορέμ, καθώς επίσης και από τον Ερμή τον Τρισμέγιστο το 2ο – 3ο αιώνα ο οποίος επηρεάζει τον Bradwardine. Συζητήσεις περί της φύσης του κενού. Έμφαση στην παντοδυναμία του Θεού.

5.2. Σχολιασμοί πάνω στη μεσαιωνική επιστήμη 5.2. Σχολιασμοί πάνω στη μεσαιωνική επιστήμη Όχι δουλική επανάληψη Αριστοτέλη. Άσκηση κριτικής χρησιμοποιώντας θεολογικά αλλά και ευθέως επιστημονικά ερωτήματα. Λόγοι ανάπτυξης νέων θεωριών: 1) μη ικανοποιητική αριστοτελική εξήγηση, 2) παρουσίαση εξ ίσου αληθοφανών εναλλακτικών λύσεων. Άλλες ήταν θεωρίες ανεξάρτητες από αυτές του Αριστοτέλη (π.χ. το θεώρημα της μέσης ταχύτητας). Η Διατύπωση νέων εννοιών σε υποθετική μορφή και μη συστηματική εφαρμογή τους στη φύση  εξαιρετική ανθεκτικότητα αριστοτελικού συστήματος. Η καταδίκη του 1277 οπωσδήποτε αποδυνάμωσε την αριστοτελική επιστήμη, κλόνισε τη βεβαιότητα και την εμπιστοσύνη των ανθρώπων του μεσαίωνα και άλλαξε σημαντικά χαρακτηριστικά στο πεδίο δράσης της επιστημονικής συζήτησης. Συσχέτιση θεωρίας και «πειράματος» μέσω της ανάλυσης και σύνθεσης.

5.2. Σχολιασμοί πάνω στη μεσαιωνική επιστήμη 5.2. Σχολιασμοί πάνω στη μεσαιωνική επιστήμη Τα μαθηματικά χρησιμοποιούνται στο σύνολο της φυσικής επιστήμης. Οι μεσαιωνικοί στέφονται από την αναζήτηση του αιτίου σε ερωτήματα που μπορούν να απαντηθούν με μαθηματικές περιγραφές και επαληθεύονται πειραματικά. Νέα ζητήματα σχετικά με την κίνηση. Εισαγωγή περιγραφικών μαθηματικών για την μεταβολή και την κίνηση. Θεωρία impetus. Aξιόλογες συμβολές στον τεχνικό τομέα (αστρονομικά όργανα, μεγεθυντικοί φακοί, νερόμυλοι κ.α.) Ανάπτυξη «βιολογίας»: Έργα ιατρικής και χειρουργικής, περιγραφές χλωρίδας και πανίδας, γεωλογικές παρατηρήσεις κ.α. Από το 13ο αιώνα διατυπώνεται για πρώτη φορά ο σκοπός της επιστήμης να δαμάσει τη φύση. Οι επιστημονικές θεωρίες είναι σχετικές και μπορούν να αντικατασταθούν από άλλες καθώς οι ενέργειες του Θεού δεν μπορούν να περιοριστούν σε ένα επιμέρους σύστημα επιστημονικής και φιλοσοφικής σκέψης.

5.3. Υπάρχει συνέχεια της μεσαιωνικής επιστήμης με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα; Ο Duhem θεωρεί τη γέννηση της επιστήμης ως αποτέλεσμα της εξέλιξης της μεσαιωνικής επιστήμης. Θεωρεί ότι τα έργα μαθηματικών και φυσικών φιλοσόφων του Μεσαίωνα έθεσαν τα θεμέλια μίας νεώτερης επιστήμης, προλαβαίνοντας μερικά από τα πιο θεμελιώδη επιτεύγματα του Γαλιλαίου και συγχρόνων του. Πιστεύει ότι η καταδίκη του 1277 μπόρεσε να γεννήσει μια ριζική αντίδραση προς την αριστοτελική επιστήμη. Ο Crombie υποστηρίζει ότι η βελτίωση των πειραματικών και μαθηματικών μεθόδων του 13ου και του 14ου αιώνα προκάλεσε την κίνηση η οποία έγινε τόσο έντονη μέχρι το 17ο αιώνα ώστε να ονομαστεί Επιστημονική Επανάσταση. Στον αντίποδα αυτών των απόψεων βρίσκεται ο Alexandre Koyre, ο οποίος θεωρεί την καταδίκη ως μία αιτία πρόκλησης μικρών ουσιαστικών αλλαγών στο οικοδόμημα της αριστοτελικής επιστήμης. Αμφισβητεί τη σημασία της αφηρημένης μεθοδολογίας και επισημαίνει ότι «η πολλή μεθοδολογία είναι επικίνδυνη» ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια μιας επιστημονικής παράδοσης.

5.3. Υπάρχει συνέχεια της μεσαιωνικής επιστήμης με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα; Ο Grant συμμερίζεται περισσότερο (αλλά όχι εξ ολοκλήρου) την τρίτη άποψη αντικρούοντας τον Duhem με το εξής ερώτημα: «αν η καταδίκη μπόρεσε να γεννήσει μια ριζική αντίδραση προς την αριστοτελική επιστήμη, γιατί δεν άλλαξε πιο δραστικά η μεσαιωνική αριστοτελική επιστήμη, ή μάλλον γιατί δεν εκθρονίστηκε τελείως το 14ο και 15ο αιώνα;». Προβάλλει ως ένα πολύ σημαντικό επιχείρημα τη στάση των μεσαιωνικών φιλοσόφων απέναντι στην τακτική του «σώζειν τα φαινόμενα» και στους ισχυρισμούς τους για τη φυσική πραγματικότητα. Τώρα πια τα φαινόμενα εξηγούνταν με βάση την καλύτερη εναλλακτική λύση ενώ δεν ήταν πια αποδεκτή η βεβαιότητα σχετικά με τις αιτίες και τους νόμους της φύσης (εκλεπτυσμένη θετικιστική στάση και υποθετικές συζητήσεις). Επισημαίνει ότι παρόλες τις ενέργειες δεν κατάφεραν να γεννηθούν αυθεντικές προσπάθειες αναδόμησης και αντικατάστασης του αριστοτελικού κοσμοειδώλου. Όλες οι αλλαγές και οι προσθήκες συνδυάζονταν συχνά με τις αριστοτελικές θεωρήσεις. Έτσι, θεωρεί ότι ενώ υπήρχαν πολύ καλές απαντήσεις σε υποθετικά ερωτήματα, δεν προωθήθηκε ευεργετικά η επιστήμη. Ωστόσο σημειώνει ότι ορισμένα από αυτά τα θέματα που συζητιούνταν σε αυτά τα πλαίσια, καθώς και τα συμπεράσματα και οι προτεινόμενες λύσεις που αναδύονταν, έπαιξαν ζωτικό ρόλο το 16ο αιώνα και στην επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα.

5.3. Υπάρχει συνέχεια της μεσαιωνικής επιστήμης με την επιστημονική επανάσταση του 17ου αιώνα; Στην ίδια σφαίρα λογικής κινείται και ο Lindberg, ο οποίος πιστεύει ότι σίγουρα οφείλουμε κάτι στους φυσικούς φιλόσοφους του μεσαίωνα, αλλά όχι στο βαθμό που υπερασπίζονται ο Duhem και ο Crombie. Θεωρεί ως σημαντικές μεσαιωνικές συμβολές το γεγονός ότι οι λόγιοι του ύστερου μεσαίωνα 1) δημιούργησαν μία ευρεία πνευματική παράδοση χωρίς την οποία η μεταγενέστερη πρόοδος της φυσικής φιλοσοφίας ήταν αδιανόητη,2) άσκησαν κριτική στη «νέα» γνώση των αρχαίων Ελλήνων και του Ισλάμ, 3) θεσπίστηκαν τα πανεπιστήμια και οι σχολές του μεσαίωνα  θεμέλια πάνω στα οποία οικοδόμησε η δυτική επιστημονική παράδοση, 4) υπέβαλλαν την αριστοτελική φιλοσοφία σε λεπτομερή έλεγχο και προχώρησαν στην οξυδερκή αποτίμησή της, 5) έκαναν μικρές αλλά αξιοσημείωτες αλλαγές σε ορισμένους κλάδους  γνωστική εννοιολογική και θεωρητική συνέχεια μεταξύ του Μεσαίωνα και των αρχών της νεότερης περιόδου (π.χ. παρόμοια ερωτήματα, χρήση κοινού λεξιλογίου, εννοιών, εξέλιξη θεωριών).

«Για να απαιτήσουμε το σεβασμό των μεσαιωνικών επιστημονικών επιτευγμάτων, δε χρειάζεται να υποτιμήσουμε ή να μειώσουμε τα επιτεύγματα του 16ου ή του 17ου αιώνα. Αρκεί πρώτα να κατανοήσουμε ότι τα πρώτα διαμόρφωσαν τα δεύτερα και άρα αποτελούν μέρος της καταγωγής της νεότερης επιστήμης. Αν ελπίζουμε να κατανοήσουμε τι σημαίνει να κατοικούμε στον κόσμο της νεότερης επιστήμης, δε μπορούμε να αγνοούμε τη διαδρομή που μας έφερε ως εδώ» David C. Lindberg

6. Βιβλιογραφία ΒΙΒΛΙΑ Butterfield, H. (1988), Η Καταγωγή της Σύγχρονης Επιστήμης (1300-1800), μετάφραση Ι. Αρζόγλου, Α. Χριστοδουλίδης, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Crombie, A.C. (1992), Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, μετάφραση Μ. Ιατρίδου, Δ. Κούρτοβικ, τόμος Α’, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Crombie, A.C. (1992), Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, μετάφραση Μ. Ιατρίδου, Δ. Κούρτοβικ, τόμος Β΄, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Grant, E. (1994), Οι Φυσικές Επιστήμες τον Μεσαίωνα, μετάφραση Ζ. Σαρίκας, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης Koyré, A. (1991), Δυτικός Πολιτισμός, μετάφραση Β. Κάλφας και Ζ. Σαρίκας, Αθήνα: Υψιλον Lindberg, D. (1997), Οι Απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, μετάφραση Η. Μαρκολέφας, Αθήνα: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ Μ. Ασημακόπουλος, Α. Τσιαντούλας, Οι Επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην Ευρώπη, ΕΑΠ, Πάτρα 2001

6. Βιβλιογραφία ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ www.uoa.gr http://digitalschool.minedu.gov.gr