IST BTEC Professional Diploma in Therapeutic Counseling Ενότητα 7 Συγκριτικές Θεωρίες και Προσεγγίσεις στη Συμβουλευτική Δρ. Χαρά Τσέκου hara.tsekou@gmail.com

Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία: γενικά χαρακτηριστικά H Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική μέθοδος, που θεωρητικά βασίζεται στο δόγμα του θετικού ρεαλισμού των Άγγλων εμπειριοκρατικών φιλοσόφων του 18ου αιώνα, όπως ο Hobbs, Locke, Hume, έντονα επηρεασμένου από την Αριστοτέλεια φιλοσοφία. O θετικός ρεαλισμός οδήγησε στην ανάπτυξη του συμπεριφορισμού στην ψυχολογία, και μετά τη δεκαετία του ’60, έκανε την εμφάνισή της η γνωστική ψυχολογία, που σαν αντικείμενο μελέτης έχει τις δυνατότητες επεξεργασίας των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων από το ίδιο το άτομο. Έτσι, πλέον το άτομο δε θεωρείται έρμαιο των εξωτερικών συνθηκών, αλλά η διαμόρφωση της συμπεριφοράς του θεωρείται αποτέλεσμα διαδικασιών σκέψης (γνωσιακών), συναισθηματικών, και βιολογικών παραμέτρων.

Στη γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (ΓΣΨ) η ερμηνεία της εμφάνισης και της διατήρησης της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς, αλλά και οι μέθοδοι παρέμβασης βασίζονται στην ψυχολογία της μάθησης, αλλά και στη γνωστική ψυχολογία.

Η πιο σημαντική διαφορά ανάμεσα στη ΓΣΨ και στον ριζοσπαστικό συμπεριφορισμό είναι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύει ο θεραπευτής στον πελάτη την αλλαγή της κατάστασης του κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας. Οι συμπεριφοριστές αποδίδουν την αλλαγή αποκλειστικά ως αποτέλεσμα μαθησιακών διαδικασιών, ενώ οι γνωσιακοί ως αποτέλεσμα αλλαγής των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και του τρόπου σκέψης του ατόμου.

Γνωσιακά θεραπευτικά μοντελα Τα κυριότερα είδη γνωσιακής θεραπείας βασίστηκαν κυρίως σε µία από τις τρεις γενικότερες προσεγγίσεις: αυτή της γνωσιακής αναδόµησης (Ellis, Beck), των στρατηγικών επίλυσης προβληµάτων (D’Zurilla & Goldfried, Mahoney), της εκπαίδευσης δεξιοτήτων για την αντιµετώπιση δύσκολων καταστάσεων (Meichenbaum, Goldfried), αλλά και σε συνδυασµούς των στοιχείων τους.

Χαρακτηριστικά της γνωσιακής ψυχοθεραπείας - Δίνεται πολύ μεγάλη έμφαση στην εγκαθίδρυση της θεραπευτικής σχέσης, η οποία βασίζεται στην αρχή της συνεργασίας μεταξύ θεραπευτή και πελάτη, το συνεργατικό εμπειρισμό. Μπορεί να συνοψιστεί στη δήλωση: «μαζί θα συνεργαστούμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημά σου», αντί «εγώ θα σε θεραπεύσω».

Ο θεραπευτής καλείται να αναγνωρίσει τον τρόπο με τον οποίο ο πελάτης δομεί τον κόσμο μέσα του, και πώς αυτός ο τρόπος τον επηρεάζει συναισθηματικά αλλά και ως προς τη συμπεριφορά του, εστιάζοντας στο παρόν, δηλαδή στο «εδώ και τώρα». - Η επιλογή των θεραπευτικών στόχων γίνεται από κοινού.

- Οι μέθοδοι και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην θεραπευτική διαδικασία ποικίλουν και συμπεριλαμβάνουν ένα εύρος παρεμβάσεων, από κλασσικά συμπεριφορικές μεθόδους, όπως για παράδειγμα η έκθεση, τεχνικές που συνδυάζουν γνωσιακά και συμπεριφορικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα το παίξιμο ρόλων, και αποκλειστικά γνωσιακές μεθόδους, όπως η γνωσιακή αναδόμηση των δυσλειτουργικών σκέψεων.

Οι βασικές αρχές όλων των μοντέλων της ΓΣΨ μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συμπεριφορά η γνωσιακή λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά επηρεάζονται από αλλαγές στον τρόπο σκέψης Ο όρος γνωσιακή λειτουργία χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον τρόπο µε τον οποίο σκέφτεται ένα άτοµο. Ο τρόπος µε τον οποίο το άτοµο δοµεί τον εαυτό του και τον κόσµο µέσα καθορίζει τις συναισθηµατικές και τις συµπεριφορικές αντιδράσεις του ατόµου.

Η γνωσιακή προσέγγιση βασίζεται στο µοντέλο επεξεργασίας πληροφοριών. Σύµφωνα με αυτό, όπως αναφέρει ο A. Beck, «οι άνθρωποι συνεχώς συλλέγουν ερεθίσµατα από το περιβάλλον και αντιδρούν σε αυτά µε τρόπους που θα ενισχύσουν την επιβίωση τους». Έτσι, πρώτα αντιλαμβάνονται και στη συνέχεια ενεργητικά µεταφράζουν και ερµηνεύουν τις καταστάσεις που βιώνουν, ώστε να καθορίσουν τις στρατηγικές αντίδρασης τους ως προς αυτές µε σκοπό τη βέλτιστη προσαρµογή τους στο περιβάλλον.

Γνωσιακή οργάνωση Η γνωσιακή οργάνωση περιλαµβάνει επίπεδα σκέψης που διαφέρουν µεταξύ τους στο κατά πόσο προσβάσιμα είναι στο άτομο και στο βαθμό που είναι παγιωμένα, δηλαδή μόνιμα ή περιστασιακά σε σχέση με το χρόνο. Οι περισσότερο προσβάσιμες γνωσίες (σκέψεις) είναι οι εκούσιες, που εµφανίζονται στο συνειδητό επίπεδο. Λιγότερο προσβάσιμες είναι οι αυτόµατες σκέψεις, οι οποίες προκύπτουν ασυναίσθητα και αποτελούν αντικείμενο της γνωσιακής θεραπείας. Το επόμενο επίπεδο περιλαμβάνει τα πιστεύω και οι αξίες του ατόµου. Τέλος, υπάρχουν τα σχήµατα. Τα γνωσιακά σχήµατα ορίζονται ως λειτουργικές κατασκευές των σχετικά µόνιµων αναπαραστάσεων προηγούµενων πληροφοριών και εµπειριών. Πρόκειται για τη συγκεντρωµένη γνώση που έχει κάποιος γύρω από το άτοµό του, τους άλλους και τον υπόλοιπο κόσµο γενικότερα. Οι σκέψεις του ατόμου απορρέουν από τα σχήµατα του, δηλαδή τα συµπεράσµατα που έχουν διαμορφωθεί από τις προηγούµενες εµπειρίες του.

Γνωσιακές διεργασίες Κατά τη θεραπεία εξετάζονται και ανασκευάζονται οι γνωσιακές παραποιήσεις ή αλλιώς γνωσιακά λάθη του ατόμου. Τα γνωσιακά λάθη αναφέρονται στις παρακάτω διαδικασίες σκέψης: 1. Αυθαίρετα συµπεράσµατα: συµπεράσµατα που εξάγονται χωρίς να έχουν ελεγχθεί και εξεταστεί επαρκώς όλα τα δεδομένα µίας κατάστασης

2. Επιλεκτική αφαίρεση: όταν η αξιολόγηση µίας κατάστασης βασίζεται μόνο σε µία από τις πλευρές που την απαρτίζουν και όχι στο γενικό σύνολο της. 3. Υπεργενίκευση: όταν ένα µεµονωµένο συµβάν, τις περισσότερες φορές αρνητικό, θεωρείται ως αντιπροσωπευτικό παρόµοιων καταστάσεων. 4. Μεγέθυνση και σµίκρυνση: τάση για µεγιστοποίηση των αρνητικών πλευρών και ελαχιστοποίησης των θετικών πλευρών µίας κατάστασης.

5. Προσωποποίηση: η τάση του ατόµου να αναλαµβάνει προσωπικά την ευθύνη καταστάσεων οι οποίες μπορεί να μην σχετίζονται µε το ίδιο το άτομο. 6. Απόλυτος διχοτοµισµός: η τάση του ατόµου να ερμηνεύει τις καταστάσεις κατατάσσοντάς τις σε κατηγορίες «άσπρου- µαύρου»

Γνωσιακή θεώρηση της ψυχοπαθολογίας Η γνωσιακή θεραπεία βασίζεται σε μία φαινομενολογική προσέγγιση της ψυχοπαθολογίας. Η θεραπευτική διαδικασία εστιάζει στην υποκειμενική αντίληψη του θεραπευόμενου ως προς το πρόβλημά του, ανεξάρτητα από αυτό τι θεωρεί ο θεραπευτής ως διαταραχή. Ο σκοπός του θεραπευτή είναι να καταλάβει τον τρόπο βάσει του οποίου ο πελάτης δοµεί τον κόσµο µέσα του και το πως αυτός ο τρόπος επηρεάζει συναισθηµατικά τον πελάτη και καθορίζει τη συµπεριφορά του. Αφού αναγνωρισθούν τα γνωσιακά λάθη και οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις του πελάτη, ο στόχος της θεραπείας είναι να τροποποιήσει αυτή τη νοητική δομή, ώστε να γίνει περισσότερο λειτουργική για το θεραπευόμενο. Αυτή η διαδικασία τροποποίησης ονομάζεται γνωσιακή αναδόµηση.

Συνεργατικός Εμπειρισμός Στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία δίνεται μεγάλη έμφαση στο συνεργατικό χαρακτήρα της σχέσης ανάµεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο, που αναφέρεται και ως συνεργατικός εμπειρισμός. Κάθε βήµα της θεραπευτικής διαδικασίας βασίζεται σε αυτή τη συνεργασία. Ο θεραπευτής ελέγχει τις υποθέσεις του με τον πελάτη, και ο πελάτης συμμετέχει με ενεργητικό τρόπο στη θεραπευτική διαδικασία, συναποφασίζοντας τους θεραπευτικούς στόχους και τους τρόπους με τους οποίους θα επιτευχθούν.

Η γνωσιακή παρέμβαση έχει εμπειρικό χαρακτήρα, επειδή οι τεχνικές νοούνται ως υποθέσεις υπό δοκιμή. Ο θεραπευτής και ο πελάτης συνεργάζονται και εξετάζουν την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων μετά την εφαρμογή τους. Ακόμη, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις δεν αφορούν μόνο τις συνεδρίες, αλλά σχεδιάζονται με στόχο τη γενίκευσή τους, δηλαδή την εισαγωγή αλλαγών στην καθημερινότητα του πελάτη και την αύξηση της λειτουργικότητάς του.

Η γνωσιακή θεραπεία βασίζεται στο ιατρικό μοντέλο Η γνωσιακή θεραπεία βασίζεται στο ιατρικό μοντέλο. Στη θεωρία του ο Beck υποστηρίζει ότι τα διάφορα ψυχοπαθολογικά σύνδρομα είναι ακραίες εκφάνσεις φυσιολογικών συναισθηµατικών αντιδράσεων. Παρά την υπόθεση της συνέχειας στην ψυχοπαθολογία, οι θεραπευτές πρέπει να είναι άρτια εκπαιδευμένοι σε μεταπτυχιακό επίπεδο και να κατέχουν τις διαγνωστικές διαδικασίες αξιολόγησης των διαταραχών.

Χαρακτηριστικά του γνωσιακού θεραπευτή Τα προσωπικά χαρακτηριστικά που καλούνται να αναπτύξουν οι γνωσιακοί θεραπευτές προσομοιάζουν τα χαρακτηριστικά των ανθρωποκεντρικών θεραπευτών. Αυτά συμπεριλαμβάνουν την ενσυναίσθηση, δηλαδή την ικανότητα του θεραπευτή να αντιληφθεί την κατάσταση από τη θέση του πελάτη, τη ζεστασιά, δηλαδή την έκφραση μίας θετικής στάσης προς τον πελάτη, τη γνησιότητα, δηλαδή την ειλικρίνεια του θεραπευτή προς το θεραπευόμενο, και την κατανόηση, δηλαδή τη μη επικριτική στάση του θεραπευτή. Ακόμη, δίνεται έμφαση στην ικανότητα του θεραπευτή που περιγράφεται ως ενεργός ακρόαση, δηλαδή να ακούει με προσοχή τα λεγόμενα του πελάτη, να παρατηρεί τη μη-λεκτική συμπεριφορά του και να εκφράζει με εμφανή τρόπο αυτή την κατανόηση, είτε παραφράζοντας, είτε με μη-λεκτικούς τροπους, όπως για παράδειγμα γνέφοντας. Επίσης, είναι σημαντικό ο θεραπευτής να είναι ευέλικτος, ώστε να μπορεί να επιλέξει σε κάθε περίσταση την τεχνική που θεωρεί ότι θα ήταν περισσότερο αποτελεσματική και να αναγνωρίσει έγκαιρα το κατά πόσο η επιλογή του ήταν όντως κατάλληλη, ώστε να συνεχίσει ή να αλλάξει τρόπο παρέμβασης.

Τα χαρακτηριστικά της γνωσιακής θεραπείας Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας είναι το ότι βασίζεται στην επιστηµονική µέθοδο. Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία περιλαµβάνει τη συλλογή πληροφοριών μέσα από την καθημερινότητα του πελάτη, δηλαδή την παρατήρηση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, αλλά και των σκέψεων και των στάσεών του απέναντι σε αυτά. Με βάση τα δεδομένα που προκύπτουν από την παρατήρηση και τη συλλογή δεδομένων διαμορφώνονται υποθέσεις σχετικά με το που έγκειται η δυσλειτουργία. Αυτές οι υποθέσεις γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας στο πλαίσιο των θεραπευτικών συνεδριών. Με βάση τα συμπεράσματα αυτής της επεξεργασίας ο θεραπευτής και ο θεραπευόμενους δοκιμάζουν, «πειραματίζονται» με διάφορες τεχνικές με σκοπό να ξεπεραστούν τα προβλήματα που έχουν εντοπιστεί. Μετά από την εφαρμογή των τεχνικών αξιολογείται το αποτέλεσμα της διαδικασίας και μέσα από την αναπροσαρμογή των υποθέσεων εξελίσσεται η θεραπευτική διαδικασία.

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της γνωσιακής προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία είναι ότι πρόκειται για ένα πολύ δομημένο μοντέλο παρέμβασης. Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι βραχυπρόθεσμη και η διάρκειά της για την ανακούφιση των συμπτωμάτων μπορεί να κυμαίνεται ανάμεσα στις 15-22 συνεδρίες. Αυτή η διάρκεια είναι ενδεικτική, ουσιαστικά ο χρόνος της παρέμβασης προσαρμόζεται ανάλογα με την περίσταση. Στα πλαίσια των γνωσιακών θεραπειών έχουν σχεδιαστεί πολλά είδη θεραπευτικών μοντέλων, άλλα περισσότερο δομημένα και εστιασμένα στη διαχείριση συμπτωμάτων και άλλα με μεγαλύτερη διάρκεια και πιο ευρύ περιεχόμενο των θεραπευτικών συνεδριών. Ακόμη, το γνωσιακό μοντέλο έχει προσαρμοστεί για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ατομικών και ομαδικών θεραπειών, όπως και οικογενειακής παρέμβασης, θεραπείας ζεύγους κ.α.

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της γνωσιακής παρέμβασης είναι ότι εστιάζεται στο παρόν. Το περιεχόμενο της θεραπείας αφορά το «εδώ και ώρα» χωρίς κατ’ανάγκη να γίνει αναφορά στο παρελθόν του πελάτη. Ακόμη, η παρέμβαση είναι προσανατολισμένη στο πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει ο πελάτης. Από κοινού θεραπευτής και θεραπευόμενος εστιάζουν στον ορισμό και στους τρόπους επίλυσης των θεμάτων που απασχολούν το θεραπεόμενο, εφαρμόζοντας το συνεργατικό χαρακτήρα της θεραπευτικής σχέσης. Ανεξάρτητα από την αρχή της συνεργασίας, ο ρόλος του θεραπευτή κατά τη διάρκεια της παρέμβασης είναι πολύ ενεργητικός. Ο θεραπευτής υιοθετεί μία κατευθυντική προσέγγιση, η οποία ενέχει πολλά διδακτικά στοιχεία, ενώ παράλληλα υποστηρίζει το ρόλο του, ο οποίος είναι να προάγει τον ορισμό των προβλημάτων του θεραπευόμενου με λειτουργικούς όρους και τους πιθανούς τρόπους επίλυσής τους.

Ο πελάτης έχει εξίσου ενεργητικό ρόλο στη θεραπευτική διαδικασία με το θεραπευτή. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών ενθαρρύνεται να εκφράζει την άποψή του σχετικά με τις υποθέσεις του θεραπευτή και μαζί διαμορφώνουν τον τρόπο εκτέλεσης των τεχνικών. Η θεραπευτική διαδικασία επεκτείνεται και στην καθημερινότητά του θεραπευόμενου, όπου καλείται να διεκπεραιώσει τη δουλειά για το σπίτι που του έχει ανατεθεί. Ο σκοπός της δουλειάς για το σπίτι είναι η συλλογή στοιχείων μέσω της αυτοπαρατήρησης, η επαλήθευση των υποθέσεων που έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο των συνεδριών και η εξάσκηση στις δεξιότητες που έχουν αποκομισθεί.

Κύριες θεραπευτικές τεχνικές Η γνωσιακή θεραπεία συνδυάζει ένα µεγάλο αριθµό θεραπευτικών τεχνικών, γνωσιακών αλλά και συμπεριφορικών, που έχουν ως στόχο την αναγνώριση των αυτόματων αρνητικών σκέψεων του πελάτη και την προσπάθεια αντικατάστασης αυτών των σκέψεων µε άλλες οι οποίες είναι περισσότερο λειτουργικές.

H κύρια θεραπευτική μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι ο Σωκρατικός διάλογος. Ο Σωκρατικός διάλογος περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο παρεμβαίνει ο θεραπευτής στη θεραπευτική διαδικασία, προσπαθώντας με τη χρήση ερωτήσεων να εκμαιεύσει τις αρνητικές σκέψεις του πελάτη, αντί να του τις υποδείξει. Ο στόχος αυτής της μεθόδου είναι να αναγνωρίσει ο ίδιος ο πελάτης τις υποκείµενες σκέψεις του αναφορικά με την κατάσταση που του προκαλεί δυσφορία και να μάθει να διακρίνει εναλλακτικές λύσεις, ή να µετατρέπει τις δυσλειτουργικές του πεποιθήσεις σε περισσότερο λειτουργικές γι’αυτόν.

Μία άλλη συνηθισμένη τεχνική είναι το σενάριο των χειρότερων συνεπειών. Η κύρια ερώτηση που χρησιμοποιείται είναι «ποιο είναι το χειρότερο πράγµα που θα µπορούσε να συµβεί αν…». Έτσι ο πελάτης αναγνωρίζει τους φόβους του σχετικά με μία κατάσταση και στη συνέχεια μαθαίνει τους αξιολογεί με βάση ρεαλιστικά κριτήρια.

Οι θεραπευτές στο πλαίσιο της παρέμβασης μπορεί να χρησιμοποιήσουν μία σειρά ημερολογίων ως εργασία για το σπίτι. Ο στόχος αυτής της τεχνικής είναι να μπορέσουν οι θεραπευόμενοι να αποσυνδέσουν το συναίσθημα από τη σκέψη τους, ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν στην αξιολόγησή της σκέψης και την αποτελεσματικότερη διαχείριση της κατάστασης. Στα ημερολόγια αυτά αρχικά καταγράφονται οι καταστάσεις που εκλύουν τα αρνητικά συναισθήματα σε στήλες. Όσο μαθαίνει ο πελάτης να παρατηρεί τον εαυτό και τις αντιδράσεις του τόσο γίνονται πιο σύνθετα τα ημερολόγια, δηλαδή προστίθενται στήλες, οι οποίες περιλαμβάνουν τις σκέψεις που περνούσαν από το μυαλό του κατά τη διάρκεια της κατάστασης, και στη συνέχεια η προσπάθεια τροποποίησης αρνητικών σκέψεων με περισσότερο λειτουργικές.

Στη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία χρησιμοποιούνται και συμπεριφορικές τεχνικές όπως για παράδειγμα η έκθεση σε στρεσογόνα ερεθίσματα και τα παιχνίδια ρόλων ανάμεσα στο θεραπευτή και στο θεραπευόμενο. Πέρα από το συμπεριφορικό επιπεδο παρέμβασης, όταν αυτές οι τεχνικές χρησιμοποιούνται σε γνωσιακό-συμπεριφοριστικό πλαίσιο, εκτός από την εκμάθηση σε επίπεδο συμπεριφοράς, παράλληλα γίνεται αναγνώριση και αξιολόγηση των σκέψεων του πελάτη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας και αξιολόγηση αυτών των σκέψεων.

Μέθοδοι Γνωσιακής Αναδόµησης Ο στόχος της γνωσιακής θεραπείας είναι η «γνωσιακή αναδόµηση», δηλαδή η μετατροπή των δυσλειτουργικών σκέψεων, πεποιθήσεων και σχημάτων σε λειτουργικά νοητικά σκευάσματα. Η βασικότερη μέθοδος που χρησιμοποιείται για αυτό το σκοπό είναι η προφορική αναδόμηση, η οποία βασίζεται στη συζήτηση μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου, κυρίως με τη χρήση του σωκρατικού διαλόγου. Μία τεχνική προφορικής αναδόμησης είναι η αναζήτηση αποδείξεων, όπου χρησιμοποιούνται ερωτήσεις προς τον πελάτη όπως «τι αποδείξεις έχεις πως αυτό θα συµβεί;», με σκοπό να αποκαλυφθεί ο τρόπος με τον οποίο οι μη ρεαλιστικές σκέψεις επηρεάζουν συναισθηματικά τον πελάτη και να έρθει αντιμέτωπος με αυτές τις σκέψεις. Αφού εξεταστούν οι μη ρεαλιστικές σκέψεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνική της αναζήτησης αποδείξεων για το αντίθετο, με ερωτήσεις όπως είναι «ποιες είναι οι ενδείξεις πως αυτό µπορεί να µην είναι αλήθεια;». Ο στόχος του θεραπευτή είναι να παρακινήσει τον πελάτη να σκεφτεί εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης της κατάστασης που τον δυσκολεύει. Με το ίδιο σκεπτικό μπορεί να χρησιμοποιηθούν ερωτήσεις όπως «ποιο είναι το χειρότερο πράγµα που θα µπορούσε να σου συµβεί αν …;», οι οποίες έχουν ως στόχο να θέσουν τους φόβους του πελάτη σε ρεαλιστικό πλαίσιο και παράλληλα να διερευνήσουν την ύπαρξη βαθύτερων φόβων του σχετικά με την κατάσταση.

Κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας ο πελάτης εκπαιδεύεται στο να αναγνωρίζει τις σκέψεις του σχετικά με τις καταστάσεις που βιώνει μέσω των ημερολογίων. Αφού είναι σε θέση να αντιληφθεί αυτές τις σκέψεις, γίνεται μαζί με το θεραπευτή αναγνώριση των γνωσιακών λαθών από τα οποία απορρέουν αυτές οι αρνητικές σκέψεις. Στη συνέχεια ο θεραπευόμενος μαθαίνει να αξιολογεί από μόνος του τις αρνητικές σκέψεις και να τις κατατάσσει στην κατηγορία λαθών που τις προκαλούν, ώστε να μπορέσει να τις αναδομήσει ανάλογα με την περίσταση. Η αναδόμηση των σκέψεων περιλαμβάνει την πρόταση εναλλακτικών θεωρήσεων της κατάστασης, που βασίζονται σε ρεαλιστική θεώρηση της κατάστασης και όχι σε δυσλειτουργικές γνωσιακές παραποιήσεις. Επίσης, κατά τη διάρκεια της θεραπείας σχεδιάζονται «πειράματα», δηλαδή εφαρμογές τους στην καθημερινότητα, ώστε να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά τους.

Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας είναι η εκπαίδευση του θεραπευόμενου. Έχει βρεθεί ότι όσα περισσότερα γνωρίζει ο πελάτης σε σχέση με τη διαταραχή του, αναφορικά με τη φύση της διαταραχής και τα συμπτώματά της, αλλά και με τον τρόπο θεραπείας της, τόσο πιο καθησυχαστικό μπορεί να είναι για αυτόν. Γι’αυτό το λόγο ο θεραπευτής ενημερώνει με πολλούς τρόπους, όπως για παράδειγμα με τη χρήση έντυπου υλικού ή video τον πελάτη σχετικά με αυτό το οποίο βιώνει. Η κατανόηση του πελάτη ως προς τη διαταραχή του βοηθάει στο να γίνει πιο ενεργητικός στην αντιμετώπισή της και τον αποφορτίζει, αφού εξομαλύνονται τα συμπτώματα τα οποία βιώνει.

Επίσης, ένα σημαντικό κομμάτι της εκπαίδευσης στη γνωσιακή ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι η ενημέρωση του πελάτη σχετικά με το γνωσιακό μοντέλο. Ο θεραπευτής περιγράφει με λεπτομέρεια στον πελάτη τις τεχνικές και τους στόχους της θεραπείας. Με το να επεξηγούνται στο θεραπευόμενο οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται και το σκεπτικό με βάση το οποίο εφαρμόζονται, ο ίδιος κινητοποιείται περισσότερο και μαθαίνει να αντικαθιστά το δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης του με αυτόν που απορρέει από τις αρχές της γνωσιακής θεραπείας. Ο στόχος της εκπαίδευσης σχετικά με την ψυχοθεραπευτική διαδικασία είναι να μάθει ο πελάτης να επεξεργάζεται από μόνος του τις αυτόματες σκέψεις που κάνει και να μάθει να διαχειρίζεται αποτελεσματικά τα συμπτώματά του. Μπορεί να ειπωθεί ότι ο στόχος της γνωσιακής παρέμβασης είναι να εκπαιδεύσει τον πελάτη να γίνει θεραπευτής του εαυτού του.