Μετακινήσεις αγρίων ζώων και ζωονόσοι Κ. Κωνσταντόπουλος Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Α’ Παθολογική Κλινική (Μάρτιος 2011)

τα αναδυόμενα νοσήματα του 21ου αιώνα... ...ΔΕΝ είναι νεοπλάσματα… EINAI νοσήματα είτε φθοράς… …είτε λοιμώδη (κυρίως αυτά)

τα λοιμώδη αναδυόμενα νοσήματα → είναι βασικώς ζωονόσοι (κατά 75%)

oι ζωονόσοι αυτές (75% των αναδυομένων νόσων) ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ κατά το πλείστο από ζώα «άγρια»-όχι «οικιακά» και πολλά μεταδίδονται μέσω εντόμων

πολλές οι λοιμώξεις την ιστορία που έκαναν το «άλμα τροπισμού» εδώ, θυμίζουμε ότι: πολλές οι λοιμώξεις την ιστορία που έκαναν το «άλμα τροπισμού» από ζώα στον άνθρωπο παραδείγματα: η ευλογιά και η ιλαρά από τα βοοειδή η γρίππη από τα πτηνά και τους χοίρους

και αυτό διότι: ο φραγμός μεταξύ ειδών δεν είναι «απόλυτος» αλλά «σχετικός» και τον «φραγμό», πολλοί μικροοργανισμοί (π.χ. ιοί) τον «υπερπηδούν» με μεταλλάξεις

AKOMH: ζωονόσοι μέχρι τώρα ελεγχόμενες →«επανέρχονται» σήμερα στο προσκήνιο και δημιουργούν προβλήματα δημοσιας υγείας ΓΙΑΤΙ ΕΠΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙ ΖΩΟΝΟΣΟΙ;

γιατί επανέρχονται οι ζωονόσοι; οι αιτίες είναι πολλές: διαγνωστική πρόοδος αλλαγές της οργάνωσης των κοινωνιών των ανθρώπων πολυ-φυλετικές κοινωνίες-υπερπληθυσμός κατασπατάληση φυσικών πόρων αλλαγή στις γεωργικές-καλλιεργητικές πρακτικές παγκοσμιοποίηση εμπορίου μετακινήσεις ανθρώπων-ζώων-προϊόντων

πρόσφατα παραδείγματα πολλά: Β. Αμερική: ταχεία διασπορά ιού Δυτικού Νείλου (μέσω κουνουπιών από άλογα, γάτες, σκιούρους, κουνέλια, λαγούς) επιδημίες ευλογιάς πιθήκων (monkeypox) σε ένα είδος σκιούρου («κυνόμυς»)

γιατί αυτά τα φαινόμενα? ζούμε μέσα σε ένα συνδυασμό μεταβαλλομένων συνθηκών περιβάλλοντος κλιματική αλλαγή αυξανόμενες σιτιστικές ανάγκες εντατικές καλλιεργητικές τακτικές εντατική ανάπτυξη-εκμετάλλευση ζωϊκών ειδών (συχνά με ανάπτυξη και συγχρωτισμό πολλών ειδών στον ίδιο χώρο)

ενδιαφέρει ιατρικώς η κλιματική αλλαγή? "Climate change is the biggest global health threat of the 21st century» Lancet. 2009 :19;374(9694):973 και BMJ 2009;339:b3672

συνέπειες κλιματικής αλλαγής με ιατρική σημασία αύξηση μέσων θερμοκρασιών-κατασπατάληση πόρων για κλιματισμό ερημοποίηση-εγκατάλειψη περιοχών-ξήρανση λιμνών διεύρυνση ζώνης ανάπτυξης εντόμων αύξηση φορτίου μυκήτων περιβάλλοντος μετακινήσεις ευαισθήτων ζώων, μολυσμένων ξενιστών, φορέων λοιμώξεων

ακόμη…. ζούμε μια έντονη κινητικότητα ανθρώπων-ζώων και προϊόντων σε «ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣΗ» η κινητικότητα αυτή προκαλεί: - διασπορά λοιμώξεων με ταχύτητες που υπερβαίνουν τα μέσα ελέγχου - «είσδυση» ανθρώπου σε περιβάλλοντα που παρέχουν την ευκαιρία έκθεσής του σε νέες ζωονόσους

ενώ, παράλληλα η κλιματική αλλαγή… μεταβάλει τον χάρτη της χλωρίδας ωθεί τα είδη σε μετακινήσεις επιτρέπει την ανάπτυξη εντόμων (ιατρικού-επιδημιολογικού ενδιαφέροντος) σε περιοχές «ασυνήθεις» ωθεί σε «προσαρμογή» ειδών σε νέες συνθήκες →αλλάζει την παθογενετικό τους ρόλο σε νοσήματα ενώ η ευαισθησία των ανθρώπινων πληθυσμών (από μακροζωϊα και πολλαπλές θεραπείες) επιφέρει ευπάθεια σε παθογόνα.

υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι ευνοϊκοί παράγοντες εμπόριο και μετακινήσεις φυσικών προϊόντων εμπόριο κρέατος αγρίων ζώων και εξωτικών τροφών ο οικοτουρισμός διάδοση ζωολογικών κήπων διάδοση φιλοζωϊας με «πρωτότυπα» είδη (μη οικιακά δηλ. φίδια, σαύρες, χελώνες, πίθηκοι κλπ)

ποια η συμβολή στις αναδυόμενες ζωονόσους των μετακινήσεων των αγρίων ζώων? η απάντηση δεν είναι εύκολη η διαγνωστική «ιχνηθέτηση» όλων των σχετικών νοσημάτων δεν είναι πλήρης ακόμη πολλά από τα μεγέθη δεν είναι μετρήσιμα μερικά στοιχεία «αναμειγνύονται» και δεν χωρίζουν οι μετακινήσεις ζώων είναι άλλοτε «φυσικές» και άλλοτε «προκλητές» από τον άνθρωπο

μετακινήσεις ζωϊκών ειδών… από τα πλέον ενδιαφέροντα σημεία της οικολογίας σολωμός που γυρίζει στο σημείο ωοτοκίας του

μετακινήσεις ζωϊκών ειδών… πελαργοί-γερανοί μετακινούνται βόρεια

μετακινήσεις ζωϊκών ειδών… ταύροι που για να μετακινηθούν φθινόπωρο διασχίζουν ποτάμια

μετακινήσεις των ζώων προκαλεί την έρευνα γνωστή από την αρχαιότητα συνδέθηκε με μεταφυσική, μαντική κλπ έχει εμπνεύσει ποίηση, τέχνη προκαλεί την έρευνα - ΤΙ ΕΙΝΑΙ? - ΓΙΑΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ?

γιατί συμβαίνει? ζώα, έχουν δυσκολία να επιβιώσουν στο ίδιο σημείο που διαβιώνουν όλο το έτος αναγκαστικά αναπτύσσουν μηχανισμό για να αντιμετωπίσουν την δυσκολία για μερικά είδη η λύση είναι χειμερία νάρκη (φυσική «κρυο-διατήρηση») για άλλα, η λύση είναι μετακίνηση

σε τι αποσκοπεί η μετακίνηση? εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων σε τροφή, νερό και κατοικία που μεταβάλλονται μέσα στο έτος ή στο στάδιο της ζωής τους π.χ. έντομα και φύλλα δυνατόν να εξαφανίζονται τον χειμώνα από κάπου ή υπάρχουν τόποι που περνούν εποχή ξηρασίας-βροχής και διαφοροποιούνται πολύ ή υπάρχουν μεγάλες εποχιακές διακυμάνσεις θερμοκρασίας ΑΥΤΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΣΕ ΕΝΑ ΤΟΠΟ ΔΥΣΚΟΛΗ

κάποτε υπάρχουν και άλλοι λόγοι υπάρχει τροφή αλλά το περιβάλλον γίνεται ανασφαλές π.χ. στο χιόνι γίνονται τα ζώα ευδιάκριτα σε αρπακτικά κάποτε ο λόγος είναι να μεγαλώσουν με μεγαλύτερη ασφάλεια τα μικρά τους που είναι πλέον ευαίσθητα

Τύποι μετανάστευσης Εποχιακή. Ανάλογα με την αλλαγή των εποχών. Τύποι μετανάστευσης Εποχιακή. Ανάλογα με την αλλαγή των εποχών. Υπάρχουν διάφορες ταξινομήσεις και κατηγορίες Κάποτε μια μετανάστευση «εντάσσεται» σε περισσότερες κατηγορίες Βασική η ΕΠΟΧΙΑΚΗ (ανάλογα με την αλλαγή των εποχών)

τύποι μετανάστευσης «κατά γεωγραφικό πλάτος» Είναι οι περισσότερες. Από Βορά προς Νότο όταν έρχεται χειμώνας και αντίστροφα το καλοκαίρι όπου υπάρχει πλούσια τροφή και μεγάλη ημέρα «κατά υψόμετρο» Πολλά ζώα και πουλιά μετακινούνται σε μεγάλα υψόμετρα το καλοκαίρι σε αναζήτηση τροφής «μετακίνηση αναπαραγωγής» για να γεννήσουν τα μικρά τους σε τόπο χωρίς αρπακτικά ή σε τόπο που οι φωλιές είναι ασφαλέστερες. Κάποτε ο τόπος διαβίωσης για ένα μικρό είναι διαφορετική από το ώριμο και για αυτό φροντίζουν οι γονείς να μετακινηθούν σε κατάλληλο τόπο.

υπάρχουν και άλλα είδη μετακίνησης Νομαδική μετακίνηση Μετακίνηση μετανάστευση Πλήρης μετακίνηση Μερική μετανάστευση Μετακίνηση-επιδρομή 26

υπάρχουν και άλλα είδη μετακίνησης Μετακινούνται όχι σε γνωστές σε αυτά περιοχές, αλλά μοιάζουν να πηγαίνουν «ψαχτά». Χορτοφάγα ζώα, φαίνεται ότι όταν καταναλώνουν τα χόρτα μιάς περιοχής μετακινούνται σε άλλο βοσκότοπο Νομαδική μετακίνηση. Μετακίνηση μετανάστευση Πλήρης μετακίνηση Μερική μετανάστευση Μετακίνηση-επιδρομή

υπάρχουν και άλλα είδη μετακίνησης Νομαδική μετακίνηση Μετακίνηση-μετανάστευση Πλήρης μετακίνηση Μερική μετανάστευση Μετακίνηση-επιδρομή Τα ζώα δεν ξαναγυρίζουν πίσω. Συχνά διότι οι τροφές, νερό ή κατοικίες δεν είναι πλέον διαθέσιμα εκεί. Η αλλαγή μπορεί να είναι φυσικοί λόγοι, φωτιά, πλημμύρα, διείσδυση άλλου είδους ή ακόμη και ανθρώπων που κάνουν την μετακίνηση αναγκαία για την επιβίωση. Κάποτε απλά υπάρχει υπερ-πληθωρισμός του είδους και δεν επαρκούν οι υποδομές για να θρέψουν όλο τον πληθυσμό.

υπάρχουν και άλλα είδη μετακίνησης Νομαδική μετακίνηση Μετακίνηση μετανάστευση Πλήρης μετακίνηση Μερική μετανάστευση Μετακίνηση-επιδρομή Όταν όλο το είδος πρακτικά φεύγει από την περιοχή που ζεί σε φάση μη αναπαραγωγική. Αφορά κυρίως πολλά πουλιά της Β. Αμερικής που μετακινούνται από Αλάσκα, Ευρώπη και Ασία σε περιοχές διαχειμάσεως όπως Καραϊβικη, Κ. Αμερίκή, Ν. Αμερική. Οι αποστάσεις που διανύουν εδώ είναι απίστευτα μεγάλες 25.000 μίλια.

υπάρχουν και άλλα είδη μετακίνησης Νομαδική μετακίνηση Μετακίνηση μετανάστευση Πλήρης μετακίνηση Μερική μετανάστευση Μετακίνηση-επιδρομή Ο συνηθέστερος τύπος μετακίνησης. Μετακινούνται μερικά αλλά όχι όλα τα μέλη ενός είδους σε μη-αναπαραγωγική εποχή. Εδώ ανήκουν μετακινήσεις μερικών ειδών αετών, γερακιού και γλάρων.

υπάρχουν και άλλα είδη μετακίνησης Νομαδική μετακίνηση Μετακίνηση μετανάστευση Πλήρης μετακίνηση Μερική μετανάστευση Μετακίνηση-επιδρομή Μετακινήσεις απρόβλεπτες εποχιακά ή γεωγραφικά. Συμβαίνει μια χρονιά και για πολλά χρόνια δεν ξανασυμβαίνει. Οι αριθμοί και οι αποστάσεις επίσης είναι μη-προβλέψιμοι. Μπορεί να είναι μεγάλων αποστάσεων και πολλών ατόμων όπως και μικρών αποστάσεων και λίγων ατόμων.

Παραδείγματα μετακινήσεων Οι φάλαινες κινούνται από τους πόλους προς τον ισημερινό (Χαβάη) το φθινόπωρο γιά να γεννήσουν. Το καλοκαίρι μετακινούνται πάλι στους πόλους που έχει άφθονη τροφή.

Παραδείγματα μετακινήσεων ακρίδες όταν πληθύνουν πολύ σε ένα τόπο μετακινούνται αλλού για αναζήτηση τροφής («μετακίνηση-επιδρομή»)

Παραδείγματα μετακινήσεων Οι χελώνες γυρίζουν από την ανοικτή θάλλοσσα στην ακτή να αφήσουν τα αυγά τους στην άμμο. Τα μικρά φεύγουν πάλι για την ανοικτή θάλασσα και ξαναγυρίζουν στην ακτή όταν έλθει η δική τους σειρά να γεννήσουν

τι καθοδηγεί την μετακίνηση? εξαρτάται από το είδος μετακίνησης αλλαγή της εποχής-η ημέρα μικραίνει κλιματολογική αλλαγή-η διαθεσιμότητα τροφής υποκινεί την μετακίνηση κατά γεωγραφικό πλάτος και υψόμετρο. τα νομαδικά ζώα μετακινούνται βάσει διαθεσίμων για τροφή φυτών. Η έλλειψη όπως και η έλλειψη ύδατος τα οδηγεί αλλού

μέγεθος του πληθυσμού: «ερέθισμα» μετακίνησης η αύξηση του αριθμού ζώων που ζούν μαζί, και ο ανταγωνισμός για τροφή τα ωθεί σε μετακίνηση για να βρούν τροφή με λιγώτερο ανταγωνισμό

πως καθοδηγούνται στην μετακίνηση τα είδη? εξαρτάται από το είδος και τον προορισμό μετακίνησης γιά μικρές αποστάσεις ακολουθούν την πορεία ποταμών, την κορυφογραμμή βουνών κλπ

πως καθοδηγούνται στην μετακίνηση τα διάφορα είδη? ίσως να παίζει ρόλο η κληρονομικότητα. ίσως κάποια είδη, «κληρονομούν» πορείες μετακίνησης

υπάρχουν όμως και ποικίλες πληροφοριακές οδοί και αισθητήρες. τα ψαροπούλια παρακολουθούν την τροχιά του ήλιου. οι πάπιες προσανατολίζονται νύχτα από τα αστέρια. σαλαμάνδρες, σολωμοί, χάμστερς χρησιμοποιούν γεωμαγνητικό πεδίο οι αρουραίοι έχουν ειδικό νευρωνικό σχηματισμό στον εγκέφαλο που τους επιτρέπει να χρησιμοποιούν «στα τυφλά» μέσα στην γή γεωμαγνητικές πληροφορίες προσανατολισμού.

ίσως υπάρχουν και απλούστεροι τρόποι… μπορεί να σχηματίζουν «μνημονικούς χάρτες» και να αξιοποιούν στοιχεία όπως βουνά, ακτές, ποτάμια ή το σχήμα του βυθού (τα δελφίνια). η οσμή που στα ζώα είναι υπερ-ανεπτυγμένη επιτρέπει επίσης μνημονικούς χάρτες του εδάφους, θαλασσίων ρευμάτων, ποταμών κλπ

γιατί ενδιαφέρει ιατρικώς η μετακίνηση αγρίων ζώων? η ΑΣΥΝΗΘΗΣ μετακίνηση αγρίων ειδών είναι πάντοτε προϊόν διαταραχής ισορροπίας ο,τι διαταράσσει την ισορροπία των ειδών, συνεπάγεται αλλαγές στα νοσολογικά pattern

Σήμερα βιώνουμε «πληθυσμιακή έκκρηξη» των ανθρώπων στην Γη → 1 δισ 2000→ 6 δισ 2050→ 10 δισ (πρόβλεψη) ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1980 → 39% 2030 → 60%

ΣΗΜΕΡΑ η επέκταση του ανθρώπινου πληθυσμού γίνεται με «εκτόπιση» φυσικού περιβάλλοντος και στοιχείων του ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΟΓΟ ΑΥΤΟ τα επιδημιολογικά pattern ζωονόσων αλλάζουν (είδος-συχνότητα-βαρύτητα)

Παράδειγμα: ο πυρετός του Δάσους Kyanasur-Ινδία (1957) Αίτιο ιός-μετάδοση κρότωνας Περιορισμένος σε 2000 τ.μίλια κινδυνεύουν κυρίως δασικοί, θνητότητα μέχρι 10% 1983. Μετά από μαζική ξύλευση, πολλοί πίθηκοι μετακινήθηκαν ή πέθαναν. Στην περιοχή αρρώστησαν 1555 άτομα και πέθαναν 150 (οι παθόντες ήσαν έκτακτοι εργάτες για την αποδάσωση) σήμερα η νόσος αριθμεί 1000 κρούσματα το χρόνο

άλλο παράδειγμα ο υπερπληθυσμός και η διάνοιξη οδών σε περιοχές που διαβιώνουν πίθηκοι → →διευκολύνει τη θήρευσή τους και τις ευκαιρίες εκθέσεως ανθρώπων στους ρετροιούς τους και όλα τα λοιπά παθογόνα τους Καμερούν. Ρετροϊοί ΗΤLV-3, -4 και Simian virus ανιχνεύονται σε άτομα που κυνηγούν, διατηρούν ή τεμαχίζουν πιθήκους (σφαγείς-κρεοπώλες) 45

κατανάλωση κρέατος χιμπατζή Δυτική Αφρική. Επιδημίες ιού Ebola επί ανθρώπων→συνδέονται με κατανάλωση κρέατος από χιμπατζή ή νεκρό χιμπατζή 46

άρα η εκχέρσωση δασών… ……δυνατόν να έχει νοσογόνες συνέπειες στον άνθρωπο γιατί τα ζωϊκά του είδη μετακινούνται αναγκαστικά και εισδύουν σε κατοικούμενες περιοχές η προσέγγιση αυτή των ζωϊκών ειδών σε οικιστικές ζώνες, τα εκθέτει σε νέα (γι’αυτά) παθογόνα με την σειρά τους μολύνουν άλλα είδη και άνθρωπο

όταν είδος του φυσικού περιβάλλοντος φιλοξενήσει «νέα» παθογόνα για το είδος→ →«νέο κύμα» αναδυομένων νόσων Αγγλία. Φυματίωση βοοειδών από ασβούς μολυσμένους από Μ. bovis (1994) Ευρώπη. Bρουκέλλωση οικιακών χοίρων από διασπορά μόλυνσης από βρουκέλλωση του αγριόχοιρου (brucella suis biovar 2)

γενικός κανόνας: η φυματίωση του ανθρώπου και των ζώων «συγκοινωνούν»

ΑΛΛΑ η εκχέρσωση δασών →νοσογόνες επιπτώσεις με άλλο μηχανισμό ΑΝ συμβεί αποδάσωση→επέκταση οικιστικής ζώνης →ζώνες κατοικίας εντός φυσικής εστίας ιών «νέα χρήση» αποδασωμένης περιοχής →εκτροφή βοοειδών →μεγάλη ανάπτυξη κροτώνων (βασικό υποδόχο τα βοοειδή)

ΕΠΙΣΗΣ: και η αναβίωση των αγρίων ζωϊκών πληθυσμών έχει κινδύνους ΗΠΑ (προ αφίξεως λευκών). ο συνολικός αριθμός αγρίων ελαφιών εκτιμάται στα 40 εκατ έλλειψη ζωτικού χώρου και το κυνήγι, τα ελάττωσαν πολύ (το 1950) η «προστασία» τους σήμερα, ανέβασε τον πληθυσμό τους σε 20 εκατ →δημιουργήθηκε μεγάλη δεξαμενή κροτώνων

αποτέλεσμα: οι ευκαιρίες και πιθανότητες μολύνσεως ανθρώπου από νοσήματα μεταδιδόμενα με κρότωνα (ρικέτσιες, νόσος Lymme) είναι σήμερα πολύ περισσότερες στις ΗΠΑ

αυτά είναι παραδείγματα διάδοσης νόσων από τις φυσικές αποθήκες τους στον άνθρωπο ΟΜΩΣ: υπάρχουν και παραδείγματα μόλυνσης του φυσικού περιβάλλοντος από παθογόνα του ανθρώπου

παράδειγμα: το ανθρώπινο μυκοβακτηρίδιο φυματιώσεως μολύνει suricat και μανγκούστα (βασική αιτία η διατροφή τους σε χώρους απορριμάτων ανθρώπου)

οι μετακινήσεις τρωκτικών είναι γνωστές από πολύ παληά ως αίτιο διασποράς νόσων -πανώλη σήμερα, ακόμη και εάν δεν έχομε μετακινήσεις μαζικές ποντικών, έχομε δυνατότητες μεταφοράς τους σε τεράστιες αποστάσεις με πλοία, τραίνα κλπ εάν ο τόπος αφίξεως προσφέρεται, ΥΠΑΡΧΕΙ ευκαιρία επιδημίας

σημαντικό από ιατρικής πλευράς: όμως: επί «υπερκαλλιέργειας» αυτό μπορεί να συμβεί ΚΑΙ σε αναπτυγμένη χώρα (π.χ. ΗΠΑ) εάν υπάρχει ευκαιρία, η διασπορά επιδημίας είναι πιθανή συνηθίζουμε να θεωρούμε την συμβίωση ανθρώπου-ποντικού ως χαρακτηριστικό υποαναπτύκτων χωρών (πχ Ινδία-πανώλης κλπ)

αξιοσημείωτη λεπτομέρεια με τα άγρια ζώα εκτός της μαζικής μετακινήσεως ζώων….

αξιοσημείωτη λεπτομέρεια με τα άγρια ζώα ……………….η «υπερενάπτυξή τους» από τον άνθρωπο με τεχνητά μέσα….

αξιοσημείωτη λεπτομέρεια με τα άγρια ζώα …….δυνατόν από πλευράς δημοσίας υγείας να προκαλέσει επίσης αρνητικό αποτέλεσμα

παράδειγμα Ναμίμπια -1970 με 1980 Ο άγριος τραγέλαφος αυξήθηκε αριθμητικά μετά από κρατικά μέτρα ευνοϊκά για την ανάπτυξή του

ανεπιθύμητο αποτέλεσμα: επιδημία λύσσας πηγή η λύσσα των αιματοφάγων-σαρκοφάγων νυχτερίδων ευνοϊκοί παράγοντες: ομαδική ζωή τραγέλαφου, παρουσία ιού στο σίελο, διατροφή του με σκληρές τροφές που τραυματίζουν το στόμα του

η νυχτερίδα -υπάρχει παγκοσμίως -το 20% των θηλαστικών -μεταναστεύει παντού -στελέχη σαρκο-αιματοφάγα και φυτοφάγα Αιματοφάγα στελέχη Λύσσα ΕBLV-2 Φυτοφάγα-φρουτοφάγα στελέχη Παραμυξο-ιοί (Nipah, Hendra, Menagle) ίσως Εbola

άλλο παράδειγμα: εκτροφή παραδοσιακά «άγριων» ειδών όπως εξημερωμένο ζαρκάδι →ανάδυση «νέου κύματος» φυματιώσεως βοείου τύπου

το ζαρκάδι νοσεί ελάχιστα από φυματίωση στο φυσικό του περιβάλλον →το αντίθετο υπό συνθήκες αιχμαλωσίας

Τρίτο παράδειγμα η εκτροφή εξημερωμένων στρουθοκαμήλων → το ζώο στο φυσικό του περιβάλλον νοσεί ελάχιστα, ΑΛΛΑ: Στις φάρμες παθαίνει: ΒSE ( ίσως!! ) Ιογενή εγκεφαλίτιδα του Δυτικού Νείλου Campylobacer ανθεκτικό στις κινολόνες Γρίππη πτηνών Η5Ν1

προγραμματισμένες μετακινήσεις αγρίων ζώων →αιτία διάδοσης ζωονόσων Κεντρικές Πολιτείες ΗΠΑ 1970: αποικισμός παλαιών καταφυγίων θηραμάτων με racoons («προκύνες») από Νότιες Πολιτείες →διάδοση λύσσας Ανατολική Ευρώπη 1986-96: η νυχτερίδα του racoon αναπτύσσεται με αφορμή εκτρεφόμενα γουνοφόρα ζώα που δραπετεύουν και ζούν ως «άγρια»

προγραμματισμένες μετακινήσεις αγρίων ζώων →άλλη αιτία διάδοσης ζωονόσων →έτσι γίνονται «νέα» βιολογική αποθήκη του ιού της λύσσας παράλληλα με την κόκκινη αλεπού

“προγραμματισμένες” μετακινήσεις αγρίων ζώων → αιτία διάδοσης ζωονόσων Ν. Ζηλανδία 1993 Εισάγεται από Τασμανία ο Trichosusus, μαρσιποφόρο προς εκτροφή ως γουνοφόρο. Αναπτύσσεται ένας πληθυσμός > 70 εκατομ. Σήμερα, αυτά είναι 30% μολυσμένα με Μ. bovis →Κινδυνεύει με μόλυνση ο πληθυσμός βοοειδών-ζαρκαδιών της χώρας

“προγραμματισμένες” μετακινήσεις αγρίων ζώων →αιτία διάδοσης ζωονόσων Δ. Ευρώπη 1993-2003. Εισάγονται λαγοί για κυνηγετικούς σκοπούς από Κεντρ-Ανατ Ευρώπη →επιδημίες τουλαραιμίας και Β. souis στην Δ Ευρώπη→η Β. suis «εισβάλει» και στον αγριόχοιρο της Δ. Ευρώπης Γαλλία 1993-2003. Μολυσμένες > 40 φάρμες εκτροφής χοίρων με Β. suis bivar 2

“προγραμματισμένες” μετακινήσεις αγρίων ζώων → αιτία διάδοσης ζωονόσων Φασιανοί εισάγονται στην Αγγλία από Γαλλία για κυνήγι →αυξάνει η δεξαμενή κρωτόνων και διαδίδεται μια ηπία ίωση από τον ιό της Νόσου Newcastle 70

“απελευθέρωση” εξημερωμένων ζώων →αιτία διάδοσης ζωονόσων «κίνημα οικολόγων» αποβλέπει στην κατάργηση της εκτροφής γουνοφόρων ζώων ελευθερώνουν τσιντσιλά από εκτροφεία που γίνονται έτσι πάλι «άγρια» 71

παράνομη διακίνηση αγρίων ζώων →διασπορά ζωονόσων 1 Βέλγιο 1994. Τελωνειακοί προσβάλλονται από ψιττάκωση Η έκθεση > 2 ώρες σε χώρο με παπαγάλο σημαίνει Χ3 φορές κίνδυνο ψιττάκωσης

παράνομη διακίνηση αγρίων ζώων →διασπορά ζωονόσων 2 Βέλγιο 2005 Αετός Ταϋλάνδης, λαθραίας εισαγωγής, φέρει το στέλεχος Η5Ν1 γρίππης που τελικά δεν μόλυνε ανθρώπους

προϊόντα-παράγωγα μετακινήσεων «εξωτικές» τροφές κατανάλωση κρέατος «άγριου» ζώου→σημαντική Κεντρική Αφρική→άγριο κρέας 1,4 εκατ τον/έτος Αμαζόνιος 160 εκατ άγριο κρέας / έτος η επιχείρηση θήρευσης αγρίου κρέατος είναι επιχείρηση δισ. εκ. δολ /έτος

με τις μετακινήσεις αγρίων ζώων διαδίδεται-αναπτύσσεται το κυνήγι ΕΕ: υπάρχουν 10 εκ κυνηγοί. Διακινεί 10 δισ. Ευρώ/έτος, και απασχολεί 100.000 θέσεις εργασίας ΕΕ ο μεγαλύτερος εισαγωγέας κυνηγετικού κρέατος (>50,000 τόνοι ετησίως) ΗΠΑ. Το κυνήγι συντηρεί >700,000 θέσεις εργασίας

τοπικό-παραδοσιακό εμπόριο κρεάτων αγρίων ζώων τοπικό-παραδοσιακό εμπόριο κρεάτων αγρίων ζώων αγορές ζωντανών ζώων (παραδοσιακές τοπικές αγορές σε πολλές χώρες)→ → προβλήματα δημόσιας υγείας παραδείγματα: -η διάδοση του ιού Η5Ν1 σε παραδοσιακές τοπικές αγορές πουλερικών της ΝΑ Ασίας -και του κορονα-ιού SARS στην Κίνα

ειδικώτερα ο ιός SARS φαίνεται να κυκλοφορεί στα είδη badger civet racoon dog

SARS: απομονώθηκε σε ζώα… …αλλά είναι άγνωστο αν τούτο είναι προϊόν μόλυνσης του ανθρώπου από ζώα ή το αντίθετο ίσως παρεμβάλλεται στην διακίνηση του ιού και νυχτερίδα στην διάδοση των ιών SARS & H5N1 συμβάλλουν οι λαϊκές αγορές ζώων.

σε επιδημίες SARS, γρίππης πτηνών κλπ η λειτουργία τοπικών αγορών ζωντανών ζώων («αγρίων» & εξημερωμένων) είναι επικίνδυνη τα εκτεθέντα στην αγορά ζώα, αν δεν πουληθούν επιστρέφουν στη φάρμα,όπου…. … αν είχαν μολυνθεί από παρακείμενα ζώα της αγοράς→την μολύνουν

βασική αρχή προς αποφυγή διάδοσης του SARS: απούλητα ζώα δεν ξαναγυρίζουν σε φάρμα

κατανάλωση από αναπτυγμένες χώρες εισαγομένων «εξωτικών τροφών» →κίνδυνοι μετάδοσης παρασίτων πρωτόζωα τρηματώδεις σκώληκες κεστώδεις σκώληκες νηματώδεις σκώληκες

→υπάρχουν άτομα υψηλού κινδύνου στην κατανάλωση εξωτικών τροφών ! →υπάρχουν άτομα υψηλού κινδύνου στην κατανάλωση εξωτικών τροφών ! ΚΑΝΟΝΑΣ: οι εξωτικές άγνωστες ή ύποπτες τροφές →ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΝΤΑ σε ανοσοκατασταλμένους (ο λόγος: ωμές - αποξηραμένες - «λιαστές» τροφές→υψηλό φορτίο μικροβίων, μυκήτων κλπ) μεταμοσχευμένοι, λευκοπενικοί, υπό κορτιζόνη, ακτινο- χημειο-θεραπεία → αντένδειξη κατανάλωσης

... και οι γιατροί ας μη ξεχνούν ότι: ... και οι γιατροί ας μη ξεχνούν ότι: ακόμη και το μαγειρευμένο φαγητό όταν το μικροβιακό του φορτίο ΗΤΑΝ υψηλό → προκαλεί συμπτώματα (από συστατικά των ΝΕΚΡΩΝ μικροοργανισμών)

ζωονόσοι συνεπεία «αθλητισμού» κολύμβηση αιτία διάδοσης λεπτόσπειρας ή ηπατιτίδων (πισίνες) μετακίνηση αλόγων στα εμιράτα για ιπποδρομίες

oι ζωολογικοί κήποι ΔΕΝ είναι ακίνδυνοι ζώα σε άλλο κλίμα από το «δικό τους» «αφύσικα» συγχρωτιζόμενα «αιχμάλωτα»-άρα διαφορετικά ευαίσθητα από τα «άγρια» επιτήρηση όχι άριστη πάντοτε επισκέπτες ασυνήθιστοι

ζωολογικοί κήποι-επισκέπτες ιδίως παιδιά δυνατον επιδημίες είτε από άγρια ζώα είτε «οικιακά» αίτια σαλμονέλλα, κολοβακτηρίδιο, Coxiella 1990-2000 αναφέρθηκαν >25 τέτοιες επιδημίες

εξωτικά ερπετά=επικίνδυνα Κολοράντο 1998. 65 επισκέπτες (παιδιά) έπαθαν σαλμονέλλωση από τα μολυσμένα ξύλα στο κλουβί ενός μεγάλου ερπετού σαυροειδούς (Κοmodo dragon) -δεν νόσησαν όποιοι δεν άγγιξαν το κλουβί ή έπλυναν τα χέρια τους μετά

επικίνδυνα άγρια ζώα (υγιή) ζωολογικού κήπου Αθήνα προ 20 ετίας. θάνατος από δήγμα κόμπρας σε υπάλληλο διερχομένου τσίρκου η κόμπρα ήταν επικίνδυνη (δεν είχαν ακόμη αφαιρέσει τα δηλητηριώδη δόντια)

άρρωστα άγρια ζώα ζωολογικού κήπου άρρωστα άγρια ζώα ζωολογικού κήπου Ιλινόις 1998. Δώδεκα ζωοτρόφοι νόσησαν από φυματίωση σε ζωολογικό αγρόκτημα ελεφάντων. Μερικοί ελέφαντες νοσούσαν κλινικά-ένας πέθανε από φυματίωση Λουιζιάνα 1995. Σε ζωολογικό κήπο, βόεια φυματίωση προσέβαλε ρινόκερο και πιθήκους. Επτά ζωοτρόφοι θετικοποίησαν την Mantoux

άρρωστα άγρια ζώα ζωολογικού κήπου άρρωστα άγρια ζώα ζωολογικού κήπου ΗΠΑ 2002 επιδημία Ιού Δυτικού Νείλου από μόλυνση πάρκου που διατηρεί άγριες κουκουβάγιες πηγή μόλυνσης οι αιματοφάγες ψείρες της κουκουβάγιας

νόσοι από άγρια ζώα που διατηρούνται σε σπίτια-1 νόσοι από άγρια ζώα που διατηρούνται σε σπίτια-1 ευλογιά πιθήκων (monkeypox) από σκιουροειδές αμερικής (κυνόμυς) Η πρώτη επιδημία (71 κρούσματα) προήλθε από prairie dogs που ήλθαν ή μολύνθηκαν από τρωκτικά εισαχθέντα στις ΗΠΑ από την Γκάνα

monkeypox, smallpox, cowpox =DNA ίδιο 90-95% ο ιός της ανεμευλογιάς πιθήκου, στον άνθρωπο προκαλεί εικόνα ήπιας ανεμευλογιάς με διογκωμένους λεμφαδένες ΧΩΡΙΣ να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. ο δαμαλισμός καλύπτει τον άνθρωπο ΚΑΙ από ευλογιά του πιθήκου (έχει καταργηθεί σήμερα εκτός εξαιρέσεων διεθνώς)

νόσοι από άγρια ζώα που διατηρούν στο σπίτι-2 λύσσα από νυχτερίδα σκώληκες και σαλμονέλλωση από πυγμαίο σκαντζόχοιρο σκώληκες από τσιντσιλά τουλαραιμία από prairie dog

και άλλα άγρια ζώα-3… ιγκουάνα (ετήσιες εισαγωγές ΗΠΑ > 1 εκατ) σχεδόν πάντα φέρει σαλμονέλλες στο πεπτικό του →συνεχώς αποβάλλει στις ΗΠΑ η πιθανότητα νόσησης από σαλμονέλλωση είναι συναρτηση της παρουσίας ιγκουάνα στο σπίτι (CDC). CDC : το 7% των σαλμονελλώσεων (ΗΠΑ) αποδίδεται σε μόλυνση από ιγκουάνα

και άλλα άγρια ζώα-4… Χελώνα→μυκόπλασμα, σαλμονέλλωση η αποβολή μικροβίων διαλείπουσα. ο μικροβιολογικός της έλεγχος δυνατόν να είναι αρνητικός παιδιά σπιτιού, HIV+: σε υψηλότερο κίνδυνο

και άλλα άγρια ζώα-5… χαμαιλέων: σαλμονελλα

και άλλα άγρια ζώα-6… φίδια (για «το σπίτι»): σαλμονέλλα

και άλλα άγρια ζώα-7… Βραζιλία 1991. Οκτώ κρούσματα τύπου λύσσας από άλλη μορφή του ιού. Προήλθε από μικρό πιθηκοειδές (marmoset) που μερικοί διατηρούν σε σπίτια. Μολύνονται και άτομα που τα συλλαμβάνουν.

… υπάρχουν και στην Ελλάδα! Μικρό Μαϊμουδάκι Marmoset πωλείται! Τιμη: 2000 Ευρώ τηλ:69ΧΧΧΧΧΧΧΧ Λαύριο ΔΕΙΤΕ ΤΑ MARMOSETS ΜΑΙΜΟΥΔΑΚΙΑ

η «εναλλακτική» φιλοζωϊα δεν είναι χωρίς κινδύνους!

Και άλλα άγρια ζώα…8 Γαλλία. Εγκεφαλίτιδα από Αιγυπτιακή νυκτερίδα που πωλήθηκε στη Γαλλία μέσω Βελγίου. Εφερε τον ιό λύσσας της νυχτερίδας του Λάγκος. Μολύνθηκαν 120 άτομα

ακίνδυνα ΔΕΝ είναι, ούτε τα ψάρια! οι σολωμοί (και από ιχθυοκαλλιέργειες) διασπείρουν σε ανθρώπους το παράσιτο βοθριοκέφαλλος ο πλατύς

και στα ψάρια υπάρχουν ενδιαφέρουσες μετακινήσεις είτε συνεπεία κλιματικής αλλαγής είτε συνεπεία αλλαγών στις θαλάσσιες επικοινωνίες (π.χ. διώρυγες) είτε συνεπεία μεταφοράς τους με τις υδατοδεξαμενές πετρελαιοφόρων

… κάποτε τα «εξωτικά ψάρια» είναι (και αυτά…) επικίνδυνα! η μη-εξοικείωση (ψαράδων-μαγείρων) δυνητική αιτία ατυχήματος!

συμπεράσματα Ι αναδυόμενες λοιμώξεις, είναι κατά 70% από ζώα και μάλιστα άγρια μετακινήσεις ζώων είναι συχνότερες και περισσότερο «προκλητές» σήμερα από παληά ενέχονται κλιματική αλλαγή, οι μαζικές αποδασώσεις και επιθετικές εκμεταλλεύσεις γεωργίας στις χώρες υπό ανάπτυξη, η πτώχεια αυξάνει τον κίνδυνο μολύνσεως από νέα παθογόνα περιβάλλοντος οι κίνδυνοι μεγαλώνουν με την λαθραία διακίνηση και την διακίνηση απαγορευμένων ειδών ο οικοτουρισμός υπό κακές υγειονομικές συνθήκες είναι επικίνδυνος

συμπεράσματα ΙΙ στις υπηρεσίες και επαγγελματίες υγείας, δεν υπάρχει ορθή κατάρτιση για εξωτικά ζώα/εξωτικές ζωονόσους από πλευράς ιατρικής ανθρώπου υπάρχει μη-ενημέρωση κυνηγών και ζωοφίλων-ιδίως για τις «μη-παραδοσιακές» ζωοφιλίες (χελώνες-φίδια-ιγκουάνες-πίθηκοι κλπ) απουσιάζει επικοινωνία μεταξύ επαγγελμάτων υγείας και επαγγελμάτων «φυσικού περιβάλλοντος» (κτηνιάτρων-γεωπόνων-δασολόγων) η διεθνής συνεργασία και τα συστήματα επιτήρησης έχουν «κενά», κάποτε επικίνδυνα

από οργάνωση τέτοιων υπηρεσιών, υστερούμε!

μέτρα προς λήψη ειδική εκπαίδευση-διά βίου εκπαίδευση όλων των επαγγελμάτων υγείας διατύπωση προσβάσιμων οδηγιών με διαρκή επικαιροποίηση ενσωμάτωση διεθνών οδηγιών δημόσιας υγείας διαρκής ετοιμότητα ενεργοποίησης όλων των φορέων (“alert”) συνεργασία ιατρών-κτηνιάτρων-υγειονόμων-γεωπόνων επιτήρηση-ανταλλαγή στοιχείων με τους διεθνείς φορείς ενημέρωση κυνηγών, ζωοφίλων, οικολόγων