ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Μάθημα: «Στάσεις και Αξίες (ΨΧ13» Διδάσκουσα: Μ. Ντάλλα Χειμερινό εξάμηνο: 2005 -2006

Κοινωνικές αναπαραστάσεις Σκέψη και αναπαράσταση-γνωστική θεωρία Κοινωνική αναπαράσταση, έννοια και θεωρία Κοινωνικές αναπαραστάσεις για την ψυχανάλυση και την υγεία Στάσεις και κοινωνικές αναπαραστάσεις

1. Σκέψη και αναπαράσταση-γνωστική θεωρία Δηλώνει πώς αναπαριστούμε τις πληροφορίες και πώς σκεφτόμαστε Νοερή ιδέα ή εικόνα, η οποία εμπερικλείει την πληροφορία Ένα είδος «νευρικού ίχνους» ή ως ένα πρότυπο δραστηριότητας στους νευρώνες του εγκεφάλου

Έρευνα της αναπαράστασης Κωδικοποίηση πληροφοριών, έτσι ώστε να αποθηκευτούν Αναπαράσταση της γνώσης: μοντέλα της μνήμης, γνωστικά σχήματα (σχήματα και σενάρια), δομές της γνώσης (σχέδια ή γνωστικοί χάρτες)

Νοερή εικονική αναπαράσταση Αναπαράσταση μέσω αισθητηρίων εικόνων (σαν να μπορούμε να ακούμε τον ήχο, το αίσθημα της γεύσης, κ.ά.) Ανάπτυξη τεχνικών απομνημόνευσης (λέξεις με παρόμοιο ήχο σε δύο γλώσσες) Συμβολική αναπαράσταση Σημασιολογική κωδικοποίηση

Το φαινόμενο Stroop Οπτική και σημασιολογική πληροφορία (αναγνώριση του χρώματος-ονομασία του χρώματος) Η ονομασία είναι διαφορετική διαδικασία από την απλή αναγνώριση

Ανάπτυξη της αναπαράστασης (Bruner, 1957) Ενεργητική αναπαράσταση-αποθήκευση πληροφοριών με τη μορφή μυϊκών κινήσεων, μέσα από ενέργειες (βρεφική ηλικία). Π.χ. Αναπαράσταση ενός γύρου στα αλογάκια και πώς αισθανόμασταν ανεβασμένοι

Εικονική αναπαράσταση Η αποθήκευση πληροφοριών με τη μορφή αισθητηρίων εικόνων Οι πληροφορίες αποθηκεύονται ως νοητικές εικόνες Εμπεριέχεται σύνολο πληροφοριών

Συμβολική αναπαράσταση Χρήση συμβόλων για κατηγοριοποίηση και οργάνωση Αναπαράσταση πραγμάτων, εννοιών που δεν μπορούν να εκφραστούν εύκολα με εικόνες Έννοιες όπως τιμιότητα, ιδιοκτησία

Ειδετική αναπαράσταση Οπτική μνήμη, η οποία αποθηκεύεται σαν φωτογραφία Αναγνωρίζει λεπτομέρειες Ένα 5% των παιδιών φαίνεται να έχει αυτή την ικανότητα, η οποία χάνεται συνήθως με την εφηβεία

Αναπαράσταση λέξεων Λεξιλογικές μονάδες-διεγείρονται από ένα ερέθισμα Λογογένος, βασικός σκελετός της λεκτικής σκέψης Δύο συστήματα αποθήκευσης λέξεων, διαφορά στο αν ακούμε ή λέμε τη λέξη και στο αν τη βλέπουμε γραμμένη Μαθαίνουμε τη γλώσσα από μικρή ηλικία, η γραφή απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια

Είδη αναπαραστάσεων Γνωστικοί χάρτες –οργάνωση πληροφοριών για το περιβάλλον Η μέθοδος των τόπων-γνωστική χαρτογράφηση Η τοποθέτηση στοιχείων σε μια συγκεκριμένη θέση (Σιμωνίδης) Λέξεις-κλειδιά, κ.ά.

2. Κοινωνικές αναπαραστάσεις Ορισμοί -Γνωστικά συστήματα, διανοητικά σχήματα, προκατασκευασμένες ιδέες, σκέψεις, κρίσεις, προσδοκίες, γνώση για μια συγκεκριμένη ομάδα ή κατηγορία -Οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν ή να αξιολογήσουν τη συμπεριφορά των συνανθρώπων τους, τις πράξεις, την ιδεολογία και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους

Σύνθεση των αναπαραστάσεων Εικόνα και έννοια Η εικόνα αναπαράγει την πραγματικότητα Η έννοια αποσκοπεί στην αφαίρεση της σημασίας από την πραγματικότητα Κάθε εικόνα αντιστοιχεί σε μια έννοια

Ιδεολογία και κοινωνικές αναπαραστάσεις Μέρος της ιδεολογίας Άμεσα προσλαμβανόμενη και συγκεκριμένη πληροφορία Συνιστά γνωστική έννοια, αλλά περιέχει επίσης και την έννοια της επιρροής στο επίπεδο συμπεριφοράς

Χαρακτηριστικά κοινωνικών αναπαραστάσεων Δεν έχουν συστηματική δομή Συγκροτούνται από διάφορα εννοιολογικά σχήματα που συνδέονται με διάφορους τρόπους μεταξύ τους Είναι διάχυτες, ευμετάβλητες Παρουσιάζονται με σταθερότητα και συνέπεια σαν παράγωγα της ανθρώπινης επικοινωνίας

Χαρακτηριστικά της ιδεολογίας Η ιδεολογία έχει ένα εννοιολογικό σύστημα Υποστηρίζεται και διατηρείται θεσμικά Σταθερή και αποστασιοποιημένη

Λειτουργία κοινωνικών αναπαραστάσεων Συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της ατομικής συμπεριφοράς Ως ιδέες, έννοιες, κατηγορίες και κίνητρα μετατρέπουν την ατομική συμπεριφορά σε συλλογική πρακτική, συλλογικά φαινόμενα ή συγκινήσεις Εφαρμόζονται σε κοινωνικές ανταλλαγές Πραγματικότητες στη διάρκεια συλλογικής ζωής του ατόμου

Επίπεδα εμφάνισης Καθημερινός λόγος: απλοïκές συζητήσεις, κουτσομπολιό, οικογενειακές συζητήσεις Μέρη συναντήσεων: καφετέριες, σαλόνια, κ.ά. Θέματα συζητήσεων: Θρησκευτικά, ψυχολογικά ή προσωπικά θέματα Διαδίδονται σαν φήμες

Επίπεδα εμφάνισης Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις δημιουργούν την ομάδα Κοινός κώδικας επικοινωνίας μεταξύ των μελών Η ύπαρξη διαφωνίας οδηγεί σε λογομαχία ή σύγκρουση Δομούν, στηρίζουν και συγκεκριμενοποιούν τις πεποιθήσεις της ομάδας

Ιστορική αναδρομή Συλλογικές αναπαραστάσεις (Durkeim)-καθαρά λογικές και αμετάβλητες πνευματικές κατηγορίες, όλες οι μορφές της γνώσης Moscovici-ιδιαίτερο εργαλείο γνώσης και επικοινωνίας των γνώσεών μας Έχουν δύο όψεις-την έννοια και την εικόνα

3. Κοινωνικές αναπαραστάσεις για την ψυχανάλυση (Moscovici) Η διάδοση παράγει κυρίως γνώμες -Δεν γίνεται διάκριση ανάμεσα στον πομπό και το δέκτη. -Διάδοση της κοινής γνώμης. -Οι συγγραφείς άρθρων είναι δέκτες πληροφοριών, όπως οι αναγνώστες

Μετάδοση Η μετάδοση διαμορφώνει στάσεις. -Η μετάδοση γίνεται από μέλη μιας ομάδας, η οποία έχει μια πίστη και μια πεποίθηση για τον κόσμο. -Στα πλαίσια των δικών της απόψεων προσαρμόζει και διασκευάζει άλλες γνώσεις. -Στη μελέτη του Moscovici, η μετάδοση αντιστοιχεί στα έντυπα της εκκλησίας.

Προπαγάνδα Η προπαγάνδα παράγει στερεότυπα -Εντάσσεται στα πλαίσια κοινωνικών σχέσεων έντονου ανταγωνισμού -Δεν δίνει συγκρουσιακές απόψεις -Διάκριση ανάμεσα στο σωστό και λάθος

Διάδοση και ψυχανάλυση Καταιγισμός της κοινής γνώμης Το θέμα γίνεται ομαδικό, όπου ο καθένας μπορεί να έχει ό,τι γνώμη θέλει Σκοπός της διάδοσης είναι η διατήρηση του ενδιαφέροντος της επικοινωνίας

Μετάδοση Η επικοινωνία λειτουργεί στο επίπεδο των κοινωνικών στάσεων Τα έντυπα της Εκκλησίας ζητούν από τους αναγνώστες να είναι προσεκτικοί, αρνούνται της αξία της σεξουαλικής ορμής, τονίζουν τα θετικά συναισθήματα, Η ψυχανάλυση πλησιάζει τις βασικές αρχές της εξομολόγησης.

Προπαγάνδα και ψυχανάλυση Χαρακτηρίζει τον τύπο που πρόσκειται στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, Γενική και αόριστη άρνηση της ψυχανάλυσης, Θεωρείται ως προïόν που εισάχθηκε από τις ΗΠΑ, Αντιπαράθεση μεταξύ ψυχαναλυτικών αρχών και αρχών της πάλης των τάξεων

Γενικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών αναπαραστάσεων Αντικειμενικοποίηση: Καθιστά συγκεκριμένο το αφηρημένο, μετατρέπει μια έννοια σε εικόνα. Επικέντρωση: Επιτρέπει να ενσωματώσουμε στη γνωστική μας δομή κάτι που είναι άγνωστο.

Αντικειμενικοποίηση και ψυχανάλυση Εκφράζεται με απλό τρόπο: η ψυχή χωρίζεται σε δύο ξεχωριστά στοιχεία, από πάνω βρίσκεται η συνείδηση και από κάτω το υποσυνείδητο, Απλές έννοιες για εύκολη απομνημόνευση, Η εικόνα δεν είναι απόλυτα ξένη προς την αρχική θεωρία, Αποσκοπεί στη μείωση της σύγκρουσης και στην προσάρμογή της θεωρίας στην κοινή λογική.

Συνέχεια.. Η λίμπιντο γίνεται παρούσα παντού Το εικονικό σχήμα γίνεται συγκεκριμένο και χειροπιαστό Η ψυχανάλυση μπήκε στην καθημερινή ζωή

Ψυχανάλυση και επικέντρωση Εκφράζεται τόσο με την αφομοίωση της φροϋδικής έμπνευσης στη χριστιανική πρακτική της εξομολόγησης, όσο και με τη σεξουαλική σχέση (επισκιασμός της ερωτικής σχέσης του αναλυτή και αναλυόμενου) Μετατοπίζει το περιεχόμενο σε ένα άλλο επίπεδο (νέες ανάγκες, απορρίψεις, προσδοκίες)

Λειτουργίες των κοινωνικών αναπαραστάσεων Δαμάζουν το άγνωστο, Λειτουργία πρόβλεψης, εξασφαλίζοντας τη σχέση ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, Λειτουργία αιτιολόγησης, αιτιολογούν των κοινωνικών στερεοτύπων.

Κοινωνικές αναπαραστάσεις της ασθένειας και της υγείας (Herzlich, 1969) Μελέτη στο Παρίσι με 80 συνεντεύξεις, διάρκεια 1½ ώρα Δομή: -Η υγεία αποδίδεται στη γερή κράση (στην τύχη να γεννηθούμε με γερή κράση), -Η ασθένεια χρειάζεται κάποια εξήγηση, οφείλεται στο περιβάλλον, στον ξέφρενο τρόπο ζωής

συνέχεια Σύγχρονη ιατρική: -Σημαντική πρόοδος, αύξηση του μέσου όρου ζωής, αλλά επιδείνωση της ποιότητας ζωής. -Η υγεία δεν είναι συνώνυμη με την απλή απουσία της αρρώστιας.

Σχέση υγείας, ασθένειας, ιατρικής Κοινωνικές αναπαραστάσεις της υγείας, της ασθένειας, της ιατρικής Χαρακτηρίζονται από συγκρουσιακές σχέσεις Παλιά η κοινωνία αναφερόταν στον επικίνδυνο χαρακτήρα της αρρώστιας, σήμερα στους κινδύνους της ιατρικής

Η ιατρική γίνεται το επίκεντρο πολιτιστικών και κοινωνικών συγκρούσεων, δεν είναι πια ατομικό πρόβλημα Συνδέεται με την εξέλιξη της κοινωνίας και ερωτήματα, όπως η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η εξειδίκευση, κ.ά. Συμπέρασμα: Η κοινωνική αναπαράσταση μεταβάλλεται και γίνεται αντικείμενο και εύνασμα κοινωνικών κινημάτων

Συζήτηση Διαφορές ανάμεσα στις στάσεις και κοινωνικές αναπαραστάσεις