Μορφές αντίστασης των υπόδουλων Ελλήνων Κουκουρίκου Αρίστη, δασκάλα

Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, πολλές είναι οι μορφές αντίστασης ενάντια στους Οθωμανούς κατακτητές. Άοπλες μορφές αντίστασης Οι Ρωμιοί αντιστέκονται στους Οθωμανούς διατηρώντας τις μνήμες, τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. (ταυτότητα) Ένοπλες μορφές αντίστασης Η δράση των κλεφτών Η στάση των πληθυσμών σε περιοχές όπως το Σούλι, η Μάνη και τα Σφακιά Οι εξεγέρσεις που εκδηλώνονται σε πολλές ελληνικές περιοχές, σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας.

Πολλοί Έλληνες κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας καταφεύγουν σε δύσβατες ορεινές περιοχές για να γλιτώσουν από την καταπίεση των Οθωμανών και τον εξισλαμισμό και γίνονται κλέφτες. Κλέφτες και αρματολοί

Οργανώνονται σε ένοπλες ομάδες και δρουν εναντίον των Οθωμανών αλλά και των κοινοτικών αρχόντων, που συγκεντρώνουν πλούτο, ληστεύοντας κυρίως για την επιβίωσή τους. Κάνουν επιθέσεις σε εμπορικές αποστολές, σε κρατικούς αξιωματούχους, σε ταξιδιώτες, ακόμα και σε χωριά και πόλεις, αρπάζοντας χρήματα, όπλα και τρόφιμα. Σταδιακά συνδέονται με την προστασία των αγροτικών πληθυσμών από τους κατακτητές και με τα απελευθερωτικά σχέδια των ελληνικών πληθυσμών. Οι κλέφτες ζουν ελεύθεροι κατά ομάδες στα λημέρια. Κάθε ομάδα έχει τον καπετάνιο της και το δικό της μπαϊράκι.

Οι αρματολοί είναι ειδικές στρατιωτικές ομάδες (στρατεύματα) στην υπηρεσία των Οθωμανών που χρησιμοποιούνται στη δίωξη των κλεφτών. Αναλάμβαναν τη φύλαξη μιας περιοχής που λεγόταν αρματολίκι. Κάθε φορά που οι Οθωμανοί αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τους κλέφτες παραχωρούν σε κάποιους ισχυρούς καπετάνιους αρματολίκια. Συχνά κλέφτες και αρματολοί συνεργάζονται για τα κοινά συμφέροντά τους και για το λόγο αυτό ταυτίζονται στη συνείδηση του λαού. Με το πέρασμα των χρόνων οι κλέφτες γίνονται μόνιμη απειλή αντίστασης εναντίον του οθωμανικού κράτους και των τοπικών αρχόντων, το ίδιο και οι αρματολοί.

Σούλι, Μάνη, Σφακιά Το Σούλι, η Μάνη και τα Σφακιά, περιοχές που έχουν ειδικό καθεστώς ελευθερίας και προσπαθούν να διατηρήσουν την αυτονομία τους, αποτελούν μόνιμες εστίες αντίστασης. Συχνά συγκρούονται με τους Οθωμανούς για να διαφυλάξουν το καθεστώς και τα προνόμιά τους.

Σούλι (Ήπειρος) Το Σούλι αποτελεί τοπικό κέντρο εξουσίας, αυτονομημένο απέναντι στην τοπική οθωμανική εξουσία. Οι αλλεπάλληλες προσπάθειες για κυριαρχία των Οθωμανών προσκρούουν στη σθεναρή άρνηση των Σουλιωτών. Οι Σουλιώτες, για ν’ αποφύγουν τον εξισλαμισμό και τις επιδρομές των κλεφτών, κατέφυγαν στα Κασσωπαία βουνά της Ηπείρου. Το 1683 το Σούλι, όπως και άλλα χωριά όπως και τα Βενετικά παράλια ζούσαν αυτόνομα.

Οργάνωση κοινωνίας  Μεγάλες οικογένειες (φάρες)  Συμβούλιο γερόντων (διοικητική και δικαστική εξουσία)  Ισχυρή στρατιωτική δύναμη – εμπόδιο για τον Αλή πασά

Σουλιώτες vs Αλή πασά  1788 – Ο Αλή πασάς  Ο Λάμπρος Κατσώνης κάλεσε τους Σουλιώτες σε εισβολή κατά του απουσιάζοντος Αλή στον Δούναβη.  1803 – Κυριαρχία του Αλή πασά στο Σούλι

Σουλιώτης οπλαρχηγός

 Οι Σουλιώτες απαντούν δυναμικά στην προσπάθεια του Αλή πασά να τους υποδουλώσει, αντιστέκονται και παίρνουν τα όπλα. Αρνούνται να παραδοθούν στον εχθρό και να χάσουν την ελευθερία τους.  Στον αγώνα αυτόν άνδρες, γυναίκες και παιδιά που αντιστέκονται και πολεμούν.

Σουλιώτισσες σε μάχη εναντίον των στρατευμάτων του Αλή Πασά Έργο του Ντενεβίλ (αρχές του 19ου αιώνα)

Επιστολή των Σουλιωτών προς τον Αλή πασά: «Βεζύρ Αλή πασά σε χαιρετούμεν. Η πατρίς μας είναι ασυγκρίτως γλυκυτέρα και από τα πουγκεία σου, και από τους ευτυχείς τόπους, τους οποίους υπόσχεσαι να μας δώσεις. Όθεν ματαίως κοπιάζεις, επειδή η ελευθερία μας δεν πωλείται, ούτ’ αγοράζεται σχεδόν με όλους τους θησαυρούς της γης, παρά με το αίμα και θάνατον έως του τελευταίου Σουλιώτου. Όλοι οι Σουλιώτες μικροί και μεγάλοι»

 Το 1803, όταν το Σούλι μετά από πολύχρονους αγώνες υπέκυψε στον Αλή πασά, 63 γυναίκες με τα παιδιά στην αγκαλιά ανέβηκαν στην κορυφή του Ζαλόγγου. Εκεί, τραγουδώντας και χορεύοντας έπεσαν από το βράχο, προτιμώντας να πεθάνουν ελεύθερες παρά να παραδοθούν στον κατακτητή.  Όσοι Σουλιώτες κατάφεραν να σωθούν, διασκορπίζονται στην ευρύτερη περιοχή και κυρίως στην Πάργα και την Κέρκυρα.

Ο χορός του Ζαλόγγου Έργο του Κερκυραίου ζωγράφου Χαράλ

Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι ( )  Η κάθοδος του ρωσικού στόλου στο Αιγαίο, μέρος του σχεδίου της Αικατερίνης Β΄ για την έξοδο της Ρωσίας στο Αιγαίο, οδηγεί πολλούς υπόδουλους Έλληνες σε συμμαχία με τους Ρώσους και εξέγερση εναντίον των Οθωμανών.  Με αφορμή τις συγκρούσεις Οθωμανών και Ρώσων στον ελληνικό χώρο, οι υπόδουλοι Έλληνες επαναστατούν σε πολλά μέρη του

Μάνη (Πελοπόννησος) Ημιαυτόνομο καθεστώς Οργάνωση κοινωνίας  Μεγάλες συγγενικές οικογένειες (πατριές)  Αρχηγός της πατριάς: ο πιο ικανός, ο πιο ώριμος και με κάποια ηλικία  «Γεροντική» συνέλευση: αποφάσιζε για σοβαρές υποθέσεις  Συγκρούσεις μεταξύ πατριών  Πύργοι-σπίτια, σε πλαγιές και ψηλά σημεία

 Οι Μανιάτες συνεργάζονται με τους Ρώσους και εκδιώχνουν πρόσκαιρα τους Τούρκους από περιοχές της Πελοποννήσου.  Μπέης – καπετάνιος, διοικητής της Μάνης τα τελευταία χρόνια πριν την επανάσταση (Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης)

Σφακιά (Κρήτη) Απόκρημνη περιοχή στα Λευκά όρη Ημιαυτόνομο καθεστώς: κανείς Τούρκος στην περιοχή τους, πλήρωναν ελάχιστους έως καθόλου φόρους Ανοργάνωτη κοινωνία – πρωτόγονη ζωή 1770 – εξέγερση (Δασκαλογιάννης)

Τουρκοβενετικοί πόλεμοι  Η Βενετία εκτοπίζεται από τον ηπειρωτικό ελληνικό χώρο  Η Τουρκία γίνεται ο απόλυτος κυρίαρχος του αλβανικού και ελλαδικού χώρου και της ανατολικής Μεσογείου

Απελευθερωτικά κινήματα των Ελλήνων  Μητροπολίτης Λαρίσης – Τρίκκης Διονύσιος Β΄ ο “Φιλόσοφος” ή «Σκυλόσοφος» Εξέγερση Ελλήνων στη Θεσσαλία (1600) - Ανταρσία στην Ήπειρο (1611): προσωρινή κατάληψη των Ιωαννίνων  Μάνη – επίσκοπος Νεόφυτος (1612)

 Μετά το 1600, έντονη πειρατεία στο Αιγαίο από δυτικοευρωπαίους  1645 – επιχειρήσεις εναντίον της Κρήτης  1669 – κατάληψη της Κρήτης

Βαλκανική πολιτική της Ρωσίας Αικατερίνη Β΄  Ρωσική εξάπλωση προς τον Εύξεινο Πόντο και τα Βαλκάνια  Κατάργηση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και υποκατάσταση με τη «Βαλκανική Αυτοκρατορία» με Ρώσο πρίγκηπα επικεφαλής.  Επίκληση των «ιστορικών δικαιωμάτων» του Ελληνισμού στην παλιά Βυζαντινή Αυτοκρατορία (ανασύσταση της "Γραικικής μοναρχίας" )

 Από το 1763, Ρώσοι πράκτορες στα Βαλκάνια  Επαφή με πρόκριτους, αρχιερείς, αρχηγούς κλεφτών και αρματολών.

Α΄ ρωσοτουρκικός πόλεμος- ( ) Επανάσταση του 1770 («Ορλωφικά»)  Ρωσικός στόλος στο Αιγαίο – Αλέξιος Ορλώφ: εξέγερση στα νησιά του Αιγαίου  Ρωσικό άγημα – Θεόδωρος Ορλώφ: εξέγερση στην Πελοπόννησο, η οποία καταπνίγηκε  Καταστολή της επανάστασης από τους Τουρκαλβανούς (1770)  Καταστροφή του τουρκικού στόλου στον κόλπο του Τσεσμέ κοντά στη Σμύρνη (1770)

Η κύρια αποβατική δύναμη των Ρώσων με επικεφαλής τούς Ορλώφ, πολιόρκησε το στρατηγικό λιμάνι της Κορώνης. Οι αμυνόμενοι Τούρκοι στην αρχή τρομοκρατήθηκαν, όταν όμως διαπίστωσαν την ανικανότητα των ρώσων στρατιωτών, αναθάρρησαν και απέκρουσαν με σχετική ευκολία τούς ολιγάριθμους πολιορκητές. Στην φάση αυτή ήταν πολύ εύκολο να προβλέψει κανείς την προχειρότητα του ρωσικού εγχειρήματος και την αποτυχία της επανάστασης.

Πολιορκία της Κορώνης από το ρώσικο στόλο, το 1770

 Πλήρη αποτυχία στην ξηρά  Μεγάλη επιτυχία στο Αιγαίο: ολοκληρωτική καταστροφή του τουρκικού στόλου, το Αιγαίο υπό τον έλεγχο του ρωσικού στόλου

Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) Η Ρωσία εξασφαλίζει από την Πύλη  την προστασία των ορθόδοξων υπηκόων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας  Άδεια να ταξιδεύουν τα ελληνικά καράβια με ρωσική σημαία  ανάπτυξη της ελληνικής ναυσιπλοΐας Ο Εύξεινος Πόντος και η Προποντίδα γέμισαν από ελληνικά εμπορικά πλοία των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου

Β΄ ρωσοτουρκικός πόλεμος ( )  Η ελληνική παροικία της Τεργέστης και πλούσιοι έμποροι του εξωτερικού εξοπλίζουν ένα μικρό στόλο με αρχηγό το Λάμπρο Κατσώνη, αξιωματικό του ρωσικού ναυτικού – κυριαρχία στο Αιγαίο και στο Ιόνιο  Κλέφτες και αρματολοί της ενδοχώρας εξεγείρονται ξανά

Αποτυχία του επαναστατικού κινήματος των Ελλήνων ΑΙΤΙΕΣ  Ρόλος των ξένων δυνάμεων  Ανοργάνωτοι χωρικοί και βοσκοί ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ  Μετανάστευση προς Κωνσταντινούπολη, Αυστρία, Ουγγαρία, Ρωσία  Εξισλαμισμός  Εξαθλίωση  Αιχμάλωτοι - σκλαβοπάζαρα

 Στα κράτη δεν υπάρχουν φιλίες και συμμαχίες και ό,τι κάνουμε πρέπει να το κάνουμε με τις δικές μας και μόνο με τις δικές μας δυνάμεις.

Το όραμα του Ρήγα Φεραίου  Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας δεν λείπουν τα απελευθερωτικά οράματα.  Στα τέλη του 18ου αιώνα τα οράματα αυτά γίνονται πιο συγκεκριμένα και συνδέονται με τις ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας των ανθρώπων.

Βαλκάνια  Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Αρμένιοι και Αρβανίτες ζουν κάτω από τη σκλαβιά.  Έχουν κοινές παραδόσεις, πόθους και ελπίδες.  Ομοιότητες στα ήθη και έθιμα, στην κατοικία και στην ενδυμασία.  Ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων μεταξύ τους.  Απομόνωση από την υπόλοιπη Ευρώπη και από τις εξελίξεις.

Κλέφτες και αρματολοί άλλων λαών  Βούλγαροι: χαϊντούτους  Σέρβοι: χαϊντούκους  Ρουμάνοι: πανδούρους

Ρήγας Φεραίος ή Βελεστινλής  Γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο (Φερές) της Θεσσαλίας. Πιθανότατα, το πραγματικό του όνομα να ήταν Αντώνης Κυριαζής.  προσλαμβάνεται ως γραμματικός του Αλεξ.Υψηλάντη στην Κων/πολη.  προσλαμβάνεται ως γραμματικός του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Νικ.Μαυρογένη στο Βουκουρέστι.  1796 – εγκαθίσταται και δρα στη Βιέννη, εμπνεόμενος από ένα μεγάλο επαναστατικό πρόγραμμα.  1798 – συλλαμβάνεται στην Τεργέστη  24 Ιουνίου 1798 – εκτελείται στο Βελιγράδι

 Προσπαθεί να εμπνεύσει τους λαούς των Βαλκανίων.  Οραματίζεται την απελευθέρωσή τους και τη δημιουργία μιας ενιαίας ελληνικής δημοκρατίας, όπου αναγνωρίζεται η πολιτισμική και εθνική διαφορετικότητα των κατοίκων της και την ισότητα των πολιτών της.  Συγγράφει και μεταφράζει κείμενα στα ελληνικά, τα τυπώνει και φροντίζει για τη διάχυση των ιδεών του και του οράματός του στους λαούς των Βαλκανίων.

Η χάρτα της Ελλάδος Ρήγας Φεραίος, 1797, Βιέννη

Χάρτα της Ελλάδος  Αποτελεί ένα επαναστατικό μανιφέστο.  Μέσα στις τέσσερις σελίδες του περιλαμβάνει το Σύνταγμα, την Προκήρυξη, το Παράρτημα και το Θούριο.  Ο Ρήγας στη Χάρτα σχεδιάζει την πολιτική κατάσταση των βαλκανικών χωρών όπως τις οραματίζεται, απαλλαγμένες από τον κατακτητή και τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους.

Σύνταγμα της «Ελληνικής Δημοκρατίας»  «Άρθρον 1. Η Ελληνική δημοκρατία είναι μία, με όλον όπου συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείας ⋅ δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι ⋅  Άρθρον 2. Αυτά τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον το να είμεθα όλοι ίσοι, και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον, δεύτερον να είμεθα ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού […]  Άρθρον 3. Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, […] είναι ίσοι …» Ρήγα του φιλοπάτριδος, Νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των μεσογείων νησιών και της Βλαχομπογδανίας, 1797 Ερ.1: Ποιο πολίτευμα οραματίζεται ο Ρήγας Φεραίος; Ερ.2: Ποιες είναι οι βασικές αρχές του πολιτεύματος που προτείνει ο Ρήγας Φεραίος;

 Κεφαλαιώδη δικαιώματα του Συντάγματος είναι η δημοκρατία, η ισότητα των πολιτών και η ανεξιθρησκία.  Το κείμενο του Ρήγα Φεραίου ακολουθεί πιστά το Σύνταγμα της Γαλλικής Δημοκρατίας του 1793, με ορισμένες παρεμβολές από το Σύνταγμα του 1795.

Θούριος (επαναστατικός ύμνος για τον ξεσηκωμό των Ελλήνων) Ερ.3: Πού αλλού συναντώ τα ίδια συνθήματα;

Τα ενδιαφέροντα και η ιδεολογική ταυτότητα του Ρήγα σφυρηλατούνται από την επαφή του με το Διαφωτισμό στους λόγιους κύκλους του Βουκουρεστίου, με τους οποίους συνδέεται, αλλά και από τις απηχήσεις της Γαλλικής Επανάστασης στο χώρο των παραδουνάβιων ηγεμονιών, όπου ζει. Με το «Θούριο» προσπαθεί να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους Έλληνες και να τους ωθήσει στη μεγάλη απόφαση της Επανάστασης. Παροτρύνει τους βαλκανικούς λαούς να πάρουν τα όπλα, να ριχθούν στον αγώνα και προσπαθεί να τονώσει το ηθικό τους. Ο «Θούριος» διαδίδεται σε χειρόγραφη μορφή στο χώρο των Βαλκανίων, επηρεάζει και επιταχύνει τις διαδικασίες για τα επαναστατικά κινήματα των λαών της περιοχής.

Στίχοι από το Θούριο του Ρήγα Φεραίου (1797) «Ως πότε, παλικάρια, να ζούμεν στα στενά, Μονάχοι σαν λιοντάρια, σταις ράχες, στα βουνά, Σπηλαίς να κατοικούμεν, να βλέπομεν κλαδιά, Να φεύγωμ’ απ’ τον Κόσμον, για την πικρή σκλαβιά Να χάνομεν αδέλφια, Πατρίδα και Γονείς, Τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς. Καλλιώ ΄ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή, Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή.» Στους στίχους αυτούς παρουσιάζει την κλέφτική ζωή ως τη μοναδική δυνατότητα ελεύθερης ζωής μέχρι τη δημιουργία ελεύθερου ανεξάρτητου κράτους

 Συλλαμβάνεται από την αυστριακή αστυνομία στην Τεργέστη και παραδίδεται στους Τούρκους. Μαζί με τους συντρόφους μεταφέρεται στο Βελιγράδι στον πύργο Nebojsa, όπου βρίσκει μαρτυρικό θάνατο.

 Το απελευθερωτικό όραμα του Ρήγα Φεραίου σχετίζεται με τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με δημοκρατικό πολίτευμα, στο οποίο θα συμπεριλαμβάνονται όλοι οι λαοί της βαλκανικής χερσονήσου και θα προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.